Jihova O Mukpahe Edhere Ẹghẹ

‘Whai ohwo ọ viẹ ohwo họ họ.’—MALAKAE 2:10.

 1. Eme Ọghẹnẹ ọ gwọlọ mi omai otẹrọnọ ma re wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ?

KỌ WHỌ gwọlọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ? Whọ tẹ rọwo ẹruore ọyena wọhọ epanọ a y’eyaa riẹ evaọ Ebaibol na, ẹsejọhọ whọ rẹ ta nọ: ‘Eme jabọ.’ Rekọ whọ tẹ gwọlọ re Ọghẹnẹ ọ rehọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ akpọ ọkpokpọ riẹ ru owhẹ ọghọ, whọ rẹ nyate itee riẹ. (Ọtausiwoma Na 12:13; Jọn 17:3) Kọ o kare iroro re a rẹro nọ ahwo-akpọ nọ a gba ha a ru ere? Ijo, keme Jihova ọ ta ẹme uduotahawọ nana: “Mẹ gwọlọ uvi uyoyou, o rọ nọ iwẹ hẹ, eriariẹ Ọghẹnẹ, vi idhe emahọ.” (Hosia 6:6) Fikiere makọ ahwo-akpọ sebaẹgba a rẹ sae nyate itee Ọghẹnẹ.

 2. Ẹvẹ emọ Izrẹl buobu a rọ rehọ ẹghẹ yeri kugbe Jihova?

² Ghele na, orọnikọ ahwo kpobi a gwọlọ ru oreva Jihova ha. Hosia o dhesẹ nnọ makọ emọ Izrẹl jọ buobu dede a gwọlọ ru ere he. Wọhọ orẹwho, a rọwo nnọ a rẹ ruọ ọvọ, ọtamuo, re a koko izi Ọghẹnẹ. (Ọnyano 24:1-8) Ghele na, u kri hi a tẹ “raha ọvọ na” ẹkwoma ẹraha izi riẹ. Fikiere, Jihova ọ tẹ ta nọ emọ Izrẹl eyena a “si eva” noi. (Hosia 6:7) Yọ ere ahwo buobu a ru no anwọ oke oyena ze. Rekọ Jihova o mukpahe ẹghẹ, makọ ọye a dhesẹ i rie kẹ hayo enọ i you rie jẹ be gọe.

 3. Eme ma te kiẹ riwi evaọ ewuhrẹ nana?

³ Orọnikọ Hosia ọvo họ ọruẹaro nọ o fiẹgba họ eriwo Ọghẹnẹ ọyena kpahe ẹghẹ hẹ, eriwo nọ o fo nọ ma re wo otẹrọnọ ma gwọlọ reawere uzuazọ evawere. Evaọ uzoẹme n’ovrẹ na, ma mu ẹkiẹriwo kpahe abọjọ ovuẹ eruẹaruẹ Malakae họ, muhọ no uzou ọsosuọ obe na vrẹ. Enẹna j’oma rovie kpohọ uzou avivẹ orọ obe oyena re ma ruẹ epanọ a jọ etẹe duobọte eriwo Ọghẹnẹ kpahe ẹghẹ. Dede nọ Malakae ọ jẹ t’ẹme kpahe uyero nọ o romavia evaọ udevie ahwo Ọghẹnẹ ikpe buobu nọ a zihe no igbo Babilọn ze no, uzou avivẹ nana u wo uvi otofa k’omai nẹnẹ.

Izerẹ nọ I Wo Afuẹwẹ

 4. Didi unuovẹvẹ Jihova ọ kẹ izerẹ na?

⁴ Uzou avọ 2 u muhọ avọ ọwhọkuo nọ Jihova ọ rọ kẹ izerẹ ahwo Ju na fikinọ a kie no idhere ikiẹrẹe riẹ no. A gbe si ohrẹ riẹ t’udu re a kpọ idhere rai vi hi, iyẹrẹ iyoma e te tha hrọ. Muẹrohọ awọ ivẹ ọsosuọ na: “O izerẹ, uzi onana orọ kẹ owhai. Otẹrọnọ wha gaviezọ họ, otẹrọnọ wha fi [rie] họ eva kẹ oruaro odẹ mẹ hẹ, me re ti vi uye se owhai, uye u ve je te eghale rai; . . . ere ỌNOWO ogbaẹmo na ọ tae.” O hae jọnọ izerẹ na i wuhrẹ ahwo na izi Ọghẹnẹ je koko ai, a hae ghale ae. Rekọ fikinọ a gbabọkẹ oreva Ọghẹnẹ, eka i ti bru ai ze. Makọ eghale nọ izerẹ na e be g’iwẹ rai na i ti zihe ruọ eka.

 5, 6. (a) Fikieme izerẹ na e mai ro wo afuẹwẹ? (b) Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ izerẹ na e be tọtọ iẹe oma?

⁵ Fikieme izerẹ na e mai ro wo afuẹwẹ? Owọ avọ 7 u dhesẹ ẹme na vevẹ: “Ozerẹ ọ rẹ jọ ohwo nọ o wo eriariẹ, ahwo a vẹ gwọlọ ewuhrẹ no obọ riẹ ze, keme ọye họ ukọ ỌNOWO ogbaẹmo na.” Bu vi ikpe odu nọ i kpemu, izi Ọghẹnẹ nọ a rọ ẹkwoma Mosis kẹ Izrẹl e ta nọ izerẹ i wo owha-iruo nọ a re ro “wuhrẹ ahwo Izrẹl soso ijaje nọ ỌNOWO na o je.” (Iruo-Izerẹ 10:11) U yoma gaga, evaọ obaro, ọnọ o kere 2 Iruẹru-Ivie 15:3 ọ niyẹrẹ nọ: “Oke krẹkri ahwo Izrẹl a se Ọghẹnẹ uzẹme ba gbe uwuhrẹ ozerẹ je gbe uzi.”

⁶ Evaọ oke Malakae, evaọ ikpe-udhusoi avọ isoi B.C.E., uyero ovona o j’otọ kpahe ọkwa-ozerẹ na. A je wuhrẹ ahwo na Uzi Ọghẹnẹ hẹ. Fikiere u te fo re a se izerẹ na ẹdhọ. Muẹrohọ eme egaga nọ Jihova ọ ta kẹ ae. Malakae 2:3 u whowho nọ: “Mẹ rẹ te . . . vaha isọ erao fihọ evao rai, isọ erao ekẹ rai.” Ọwhọkuo na ọ ga kẹhẹ! A rẹ rehọ isọ erao nọ a ro dheidhe kpohọ otafe evuẹ na a vẹ mahe ae. (Iruo-Izerẹ 16:27 ) Rekọ nọ Jihova ọ ta kẹ ae nnọ a te vaha isọ na ku ai ovao, u dhesẹ vevẹ nọ idhe rai gbe enọ i bi dheidhe na e be tọtọ iẹe oma.

 7. Fikieme Jihova ọ jẹ dheva kẹ iwuhrẹ Uzi na?

⁷ Ikpe-udhusoi buobu taure oke Malakae u te ti te, Jihova ọ rehọ ahwo Livai na mu re a sẹro uwou-udhu na, uwhremu na kọ etẹmpol na gbe odibọgba ọfuafo na. A jọ iwuhrẹ evaọ orẹwho Izrẹl. Erugba iruo rai o hae jọ uzuazọ gbe udhedhẹ kẹ ae gbe orẹwho na. (Ikelakele 3:5-8) Rekọ, ahwo Livai na a ku ozodhẹ Ọghẹnẹ nọ a wo vẹre fiẹ. Fikiere, Jihova ọ tẹ ta kẹ ae nọ: “Wha vru no edhere no; wha ru ibuobu zoruẹ fiki ewuhrẹ rai; wha gbe ọvọ Livai ku no . . . Wha nya eva idhere mẹ hẹ.” (Malakae 2:8, 9) Fikinọ a wuhrẹ uzẹme na ha jegbe fiki ekpehre oriruo rai, izerẹ na i su ahwo Izrẹl buobu thọ, fikiere u fo re Jihova ọ dheva kẹ ae.

Ekoko Itee Ọghẹnẹ

 8. Kọ u bu hrọ re a rẹro nọ ahwo-akpọ a koko itee Ọghẹnẹ? Ru ẹme na vẹ.

⁸ Ma re roro ho inọ u fo re a riohrọ hayo rọ vrẹ izerẹ eyena fikinọ ahwo-akpọ sebaẹgba gheghe a rrọ, enọ e rẹ sae nyate itee Ọghẹnẹ hẹ. Uzẹme na họ ahwo-akpọ a sai koko ijaje Ọghẹnẹ, keme Jihova ọ rẹ gwọlọ oware nọ a sae kẹ hẹ mi ai hi. Ẹsejọhọ umutho izerẹ jọ evaọ oke oyena a koko itee Ọghẹnẹ, yọ avro ọ riẹ hẹ kpahe ohwo jọ nọ o ru ere evaọ obaro—Jesu, “ozerẹ ologbo” na. (Ahwo Hibru 3:1) Fikiere a ta gbagba kpahe iẹe nọ: “Uwuhrẹ uzẹme o jọ eva unu riẹ, oware ovo nọ o thọ o jọ igbenu riẹ hẹ. O lele omẹ evaọ udhedhẹ gbe ẹrẹreokie, ọ tẹ rẹriẹ ibuobu no umuomu.”—Malakae 2:6.

 9. Amono a vaha uzẹme na avọ ẹrọwọ no evaọ oke mai na?

⁹ Nwani fo, bu vi ikpe-udhusoi no, inievo Kristi nọ a wholo na, enọ i wo ẹruore odhiwu, a gọ no wọhọ “ọkwa ozerẹ ọrẹri, nọ rẹ giwẹ ẹzi nọ Ọghẹnẹ o re miẹ.” (1 Pita 2:5) A k’obaro no evaọ amọfa owuhrẹ izẹme Ebaibol. Rono uzẹme nọ whọ jọ obọ rai wuhrẹ no na ze, kọ whọ re rọ ẹro ruẹ no inọ uzi uzẹme o rrọ unu rai? A fiobọhọ kpọ ibuobu no ẹthọthọ egagọ no, fikiere ma wo ima ahwo buobu nya akpọ na kpobi wariẹ enọ i wuhrẹ izẹme Ebaibol no je wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Enana omarai a te wo uvẹ-ọghọ uzi uzẹme na nọ a bi wuhrẹ ima efa.—Jọn 10:16; Eviavia 7:9.

Ẹjiroro nọ Ma rẹ Rọ Yọroma

10. Fikieme ma je wo ẹjiroro nọ ma rẹ rọ yọroma?

¹⁰ Ghele na, ma rẹ yọroma. Uwuhrẹ nọ o rrọ Malakae 2:1-9 na o rẹ sai vo omai aro. Kọ ma bi muẹro h’otọ re a siọ ẹthọthọ ba ẹruẹ evaọ enu mai? Wọhọ oriruo, kọ ahwo uviuwou mai a sai ghine fievahọ ẹme nọ ma ta? Kọ inievo abọ-ẹzi mai evaọ ukoko na a sai fievahọ ẹme mai? O rẹ jọ lọlọhọ re ma jẹlẹ eme mai re i do wọhọ ẹme nọ ọ rrọ gbagba rekiyọ ẹghẹ ọ da rai fia. Hayo ohwo ọ sai fi eme obọ riẹ họ ẹme hayo kuọ eme jọ dhere evaọ ẹme ekiọthuọ. Kọ Jihova ọ gbẹ be ruẹ oyena? Kọ otẹrọnọ ma te bi lele iruemu itieye na, kọ o re ti mi idhe ajiri mai?

11. Amono o gwọlọ nọ a rẹ mae yọroma?

¹¹ Rọkẹ enọ i wo uvẹ-ọghọ orọ amọfa owuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ evaọ ukoko na, Malakae 2:7 o rẹ jọ unuovẹvẹ kẹ ae. O ta nọ igbenu rai i re “wo eriariẹ, ahwo a vẹ gwọlọ ewuhrẹ no” unu rai ze. Owha-iruo ulogbo o rrọ uzou iwuhrẹ itieye na, keme Jemis 3:1 u dhesẹ nọ a te rehọ ae “guẹdhọ vi otu ọdekọ.” Dede nọ a re wuhrẹ amọfa avọ ẹzẹ gbe ajọwha, ewuhrẹ rai o re w’owọ whawha rono Ẹme Ọghẹnẹ nọ a kere na ze gbe ebe ithubro nọ i bi no ukoko Jihova ze. Evaọ edhere ọyena, a re ‘te re a wuhrẹ amọfa.’ Fikiere, a hrẹ rai nọ: “Dawo oma re whọ sai ru oma ra wọhọ ọnọ a jẹrehọ no, obọ aro Ọghẹnẹ jẹ wọhọ oruiruo ọnọ ọ kare omaovuọ, nọ rẹ yọrọ ẹme uzẹme na ziezi.”—2 Timoti 2:2, 15.

12. Didi oma u fo nọ enọ i bi wuhrẹ a rẹ yọrọ?

¹² Ma gbẹ yọroma ha, ma rẹ sae gua ẹgwọlọ hayo iroro obọ mai fihọ ewuhrẹ mai. Oyena o sae jọ odawọ kẹ ohwo nọ ọ rẹ rẹro so ẹjiroro obọ riẹ o tẹ make rọnọ iroro riẹ na e wọso oware nọ ukoko Jihova u bi wuhrẹ. Rekọ Malakae uzou avọ 2 u dhesẹ nọ u fo re ma rẹro nọ iwuhrẹ ukoko na a te talamu eriariẹ nọ i no obọ Ọghẹnẹ ze orọnikọ iroro obọ rai hi, enọ e rẹ sai zoruẹ igodẹ na. Jesu ọ ta nọ: “Ohwo nọ o ru emaha esese nana nọ e rọwo omẹ na raha uzi, u re woma kẹe re a gba utho ulogbo hiẹe ohọe, a fi ei họ edidi abade re ọ da ame whu.”—Matiu 18:6.

Orọo Kugbe Ọnọ Ọ Rọwo Ho

13, 14. Edhere ẹghẹ jọ vẹ Malakae o fielo họ?

¹³ No owọ avọ 10 vrẹ, Malakae uzou avọ 2 u fielo họ ẹme kpahe ẹghẹ na viere. Malakae ọ tẹrovi iruemu ivẹ jọ nọ i thoma, enọ ọ rehọ ẹme na “ẹghẹ” rọ ta kpahe unuẹse buobu. Orọ ọsosuọ, muẹrohọ nọ Malakae ọ rehọ enọ nana karo kẹ ohrẹ riẹ: “Ogbẹrọnọ ọsẹ ọvo mai kpobi ma woi? Ogbẹrọnọ Ọghẹnẹ ọvo ọ ma omai? Kọ fikieme mai ohwo o gbe fievahọ ohwo ho, bi gbe ọvọ esẹ mai kuẹ?” Kẹsena owọ avọ 11 u te fibae nnọ edhere ẹghẹ Izrẹl yọ egbeku “aruẹri ỌNOWO na.” Eme a je ru nọ u yoma tere? Owọ Ebaibol na u dhesẹ owojẹ othọthọ jọ: A “rehọ emetẹ eghẹnẹ erẹwho efa.”

¹⁴ Ẹme na họ, emọ Izrẹl jọ, enọ e rrọ abọ orẹwho nọ o roma mudhe kẹ Jihova no, a rọo ahwo nọ a rrọ uzẹme na ha. Eme nọ e wariẹ e riẹ họ i fiobọhọ k’omai ruẹ epanọ oyena u yoma te. Owọ avọ 10 o ta nọ a wo ọsẹ ọvo. Ọnana orọnikọ Jekọp ho (ọnọ a nwene odẹ riẹ kpohọ Izrẹl na), hayo kọ Abraham, hayo Adamu. Malakae 1:6 u dhesẹ nọ Jihova họ “ọsẹ ọvo” na. Orẹwho Izrẹl o jọ usu kugbei, abọjọ ọvọ nọ a re kugbe esẹ rai. Uzi jọ evaọ ọvọ yena họ: “Wha lele ae ruọ orọo ho, wha rehọ emetẹ rai kẹ emezae rai hi hayo wha rehọ emetẹ rai gbehe.”—Iziewariẹ 7:3.

15. (a) Ẹvẹ otujọ a sae rọ ta ewoma fihọ ẹrehọ ohwo nọ ọ rọwo ho? (b) Eme họ eriwo Jihova evaọ ẹme orọo?

¹⁵ Ahwo jọ nẹnẹ a sai roro nọ: ‘Ohwo nọ ọ were omẹ na ọ rrọ wowoma gaga. Ẹsejọhọ o ti kurẹriẹ evaọ obaro.’ Iroro itieye na e nwani dhesẹ uzẹme unuovẹvẹ nọ a kẹ ẹgba na via: “Udu na u wo ẹghẹ vi eware na kpobi, je wo uruemu ugbogbo.” (Jerimaya 17:9) Eriwo Ọghẹnẹ kpahe ẹrehọ ohwo nọ ọ rọwo ho a dhesẹ i rie via eva Malakae 2:12: “ỌNOWO na o [ti] si ohwo nọ o ru onana no.” Fikiere, a tuduhọ Ileleikristi awọ nnọ a rọo “evaọ Ọnowo na” ọvo. (1 Ahwo Kọrint 7:39) Evaọ otọ ọruẹrẹfihotọ Ileleikristi na, a re ‘kpe’ ọnọ ọ rọwo no ho fikinọ ọ rọo ohwo nọ ọ rrọ ukoko ho. Ghele na, otẹrọnọ ọnọ ọ rrọ ukoko ho na o kurẹriẹ viere he, eme ọ te via kẹ ohwo na evaọ okenọ Ọghẹnẹ ọ te rehọ uyerakpọ nana ziọ oba kẹle na?—Olezi 37:37, 38.

Ẹlahiẹ Ọrivẹ-Orọo Ohwo

16, 17. Edhere ẹghẹ vẹ ọ roma via?

¹⁶ Malakae ọ tẹ ta kpahe ẹghẹ avivẹ: ẹlahiẹ ọrivẹ-orọo ohwo, maero ẹkwoma ugbẹfa orọo. Owọ avọ 14 orọ uzou avọ 2 o ta nọ: “ỌNOWO na ọ jọ isẹri ọvọ nọ whẹ avọ aye ra a re, evaọ oke oge ra, ọnọ who fievahọ họ, dede nọ ọ rọ ogbẹnya avọ aye ọvọ ra.” Fikinọ a rọ ẹghẹ yeri kugbe eyae rai, ezae uwou-orọo ahwo Ju a ru agbada-idhe Jihova ‘vọ avọ irui-oviẹ.’ (Malakae 2:13) Ezae enana a be fa erọo rai fikiọ koware koware kpobi, be dhẹ siọ eyae uzoge rai ba, ẹsejọhọ re a rọo eyae eboba hayo eyae egedhọ. Yọ izerẹ ogbekuo na a kuvẹ oyena! Dede na, Malakae 2:16 u whowho nọ: “Orọwo nọ o rẹ hẹriẹ o rẹ dha omẹ eva, ere ỌNOWO Ọghẹnẹ Izrẹl ọ tae.” Uwhremu na, Jesu o dhesẹ nnọ ọfariẹ-ogbe ọvo họ udu nọ a rẹ rọ fa orọo nọ o rẹ kẹ ọnọ ọ thuzi hi na uvẹ ẹwariẹ rọo.—Matiu 19:9.

¹⁷ Roro kpahe eme Malakae na, re whọ ruẹ epanọ i duobọte idu gbe iroro ẹwo. Ọ ta kpahe “ogbẹnya avọ aye ọvọ ra.” Ahwo nọ a be t’ẹme kẹ na kpobi a rọo ibe ọgegagọ, aye ọmọ Izrẹl, ọ salọ e riẹ wọhọ ogbẹnya ọghaghae, ọnọ a rẹ gbẹ jọ t’uwhu. Nọ o rọnọ ẹsejọhọ evaọ okenọ tei te aye na a jọ emoha a rọ rọo na, ikpe nọ e vrẹ no na gbe owho nọ o romavia no o raha ọvọ nọ a ro na ha, okuomagbe orọo na.

18. Idhere vẹ ohrẹ Malakae kpahe ẹghẹ u ro w’iruo nẹnẹ?

¹⁸ Ohrẹ nọ a kẹ kpahe eme nana i kie kpahe oke mai nana avọ ẹgba ọvona re. O rẹ d’ohwo inọ ejọ i bi veghe uzou kẹ ọkpọvio Ọghẹnẹ kpahe ẹrọo evaọ Olori na ọvo. Yọ o rẹ jẹ d’ohwo inọ ejọ e be daoma vievie he re a ru orọo rai ga. Ukpoye, a bi gu inoma je le edhere nọ Ọghẹnẹ o mukpahe ẹkwoma orọo-ofa nọ Ikereakere na i mukpahe re a ruẹse rọo omọfa. Evaọ onana uruo, a lẹliẹ oma ‘rrọ ỌNOWO na no.’ Evaọ oke Malakae, enọ i bi veghe uzou kẹ ohrẹ Ọghẹnẹ a tube wo udu nọ a bi ro roro nọ eriwo Jihova ọ thọ. O tẹ wọhọ nọ a be ta nọ: “Diẹse Ọghẹnẹ obruoziẹ okiẹrẹe na ọ rọ?” Ẹvẹ iroro na e thọ te! A joma kie ruọ ẹta ọyena ha.—Malakae 2:17.

19. Ẹvẹ ezae gbe eyae uwou-orọo a sai ro wo ẹzi Ọghẹnẹ?

¹⁹ Evaọ abọ owoma, Malakae o dhesẹ nọ ezae uwou-orọo jọ a rọ ẹghẹ yeri kugbe eyae rai hi. A ‘wo abọjọ ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ.’ (Owọ avọ 15) Avọ evawere, ukoko Ọghẹnẹ nẹnẹ o vọ avọ ezae itieye na nọ i bi ‘tete eyae rai.’ (1 Pita 3:7) A be rọ ugbobọ hayo ẹmeunu lahiẹ eyae rai hi, a rẹ gwọlọ iruemu owezẹ etọtọ họ, yọ a re si adhẹẹ no eyae rai oma ha ẹkwoma eyae efa nọ a rẹ r’abọ whaliẹ hayo ẹkwoma eriwi ifoto ẹbẹba. Ukoko Jihova u te je wo oghale eyae uwou-orọo Ileleikristi omarọkẹ enọ e be roma kpotọ kẹ Ọghẹnẹ gbe izi riẹ. Ezae gbe eyae itieye na a riẹ oware nọ Ọghẹnẹ o mukpahe, yọ a be rehọ iroro gbe owojẹ rai dhesẹ onana via. Gbẹ hae raro kele ahwo otiọye na, ‘yo ẹme Ọghẹnẹ wọhọ osu’ je wo oghale ẹzi ọfuafo riẹ.—Iruẹru 5:29.

20. Oke vẹ o be kẹle no kẹ ahwo-akpọ kpobi?

²⁰ Kẹle na Jihova ọ te rọ akpọ ọnana soso ziọ ẹdhoguo. Ohwo kpobi ọ te kẹe uyo rọkẹ ẹrọwọ gbe owojẹ riẹ. “Ere mai kpobi ma ti ro gu ọvuọ ẹkẹunu riẹ kẹ Ọghẹnẹ.” (Ahwo Rom 14:12) Fikiere onọ isiuru jọ nọ o r’otọ obọnana họ: Ono ọ te zọ vrẹ ẹdẹ Jihova? Uzoẹme avesa nọ o rrọ orọ urere evaọ abọ nana o te t’ẹme kpahe uzoẹme oyena.

Kọ Whọ Sae k’Iyo Nana Vevẹ?

• Fiki ugogo ẹjiroro vẹ Jihova ọ rọ whọku izerẹ Izrẹl?

• Fikieme itee Ọghẹnẹ i gbe ro kpehru hrọ kẹ ahwo-akpọ ekoko ho?

• Fikieme ma jẹ yọroma evaọ ewuhrẹ mai nẹnẹ?

• Iruemu ivẹ vẹ Jihova o brukpe dẹẹ?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 21]

Evaọ oke Malakae, a whọku izerẹ na fikinọ a koko idhere Jihova ha

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 22]

Ma rẹ yọroma re ma wuhrẹ amọfa idhere Jihova, orọnikọ ẹwhaharo iroro obọ mai hi

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 24]

Jihova o brukpe emọ Izrẹl enọ e siọ eyae rai fiki iruthọ esese gheghe jẹ rọo eyae egedhọ

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 24]

Ileleikristi nẹnẹ a re koko ọvọ orọo rai