A1

Ahwo jọ a sai roro nọ a tẹ fa eme Ebaibol na unọjọ utọjọ lele eme evẹrẹ ọsosuọ na kiọkiọkiọ, oye u re ru ohwo nọ o bi se Ebaibol na mae riẹ ẹme nọ a ta evaọ evẹrẹ ọsosuọ na. Rekọ, o sae jọ ere ẹsikpobi hi. Joma ta kpahe umutho eware jọ nọ o rọ rrọ ere:

• Evẹrẹ ivẹ evuevo e rrọ họ nọ e rẹ ta ẹme oghẹrẹ ovona dẹẹ, nọ i wo oghẹrẹ eme evona, je kere uhie ẹme oghẹrẹ ovona. S. R. Driver nọ ọ rrọ profẹsọ ẹvẹrẹ Hibru, o kere nọ, “orọnikọ oghẹrẹ nọ a rẹ ta ẹme gbe oria nọ ẹme o muhọ no ze ọvo ẹvẹrẹ i jo wo ohẹriẹ hẹ, rekọ te . . . oghẹrẹ nọ a re kere uhie-ẹme re otofa riẹ o lahwe.” Evẹrẹ sa-sa i wo ọvuọ oghẹrẹ rai nọ a re ro roro eware. Profẹsọ Driver ọ ta haro nọ, “Fiki onana, oghẹrẹ nọ a re ro kere uhie ẹme jọ o rẹ sai wo ohẹriẹ evaọ evẹrẹ sa-sa.”

• Ẹvẹrẹ ọvuọvo ọ rrọ nẹnẹ hẹ nọ ọ nwani wo oghẹrẹ eme evona hayo nọ ọ rẹ ta ẹme oghẹrẹ ovona wọhọ ẹvẹrẹ Hibru, Aramaik, gbe Griki nọ a ro kere Ebaibol na. Fikiere a tẹ fa eme Ebaibol na unọjọ utọjọ lele eme evẹrẹ ọsosuọ na kiọkiọkiọ, otofa eme jọ i ti vẹ hẹ, yọ ẹsejọ dede o sae tubẹ kẹ otofa othọthọ.

• Otofa ẹme jọ hayo uhie ẹme jọ o rẹ sai nwene nọ o tẹ romavia evaọ oria ofa.

U wo eria jọ nọ ọfefafa ọ sae jọ ginẹ fa eme na epanọ a ta ẹme na evaọ ẹvẹrẹ ọsosuọ na, rekọ onana o gwọlọ oma-oyọrọ gaga.

Joma fodẹ iriruo jọ nọ i dhesẹ nọ a tẹ fa ẹme unọjọ utọjọ lele eme evẹrẹ ọsosuọ na kiọkiọkiọ, a rẹ sai wo otoriẹ riẹ thọ:

• Ikereakere na e rehọ ẹme na “owezẹ” avọ “kie ruọ owezẹ” ta ẹme kpahe owezẹ gheghe gbe owezẹ uwhu. (Matiu 28:13; Iruẹru Ikọ 7:60) Nọ a tẹ rọ eme nana ta kpahe uwhu, enọ e be fa Ebaibol a rẹ sae fae “kie ruọ owezẹ uwhu” re ọnọ o bi sei evaọ oke nana o gbe reghe he.—1 Ahwo Kọrint 7:39; 1 Ahwo Tẹsalonika 4:13; 2 Pita 3:4.

• Pọl ukọ na ọ ta ẹme jọ nọ ọ rrọ obe Ahwo Ẹfisọs 4:14 nọ a rẹ sae fa evaọ Griki nọ “ahwo nọ a bi fi ibi ọludo.” Onana yọ odẹme anwae nọ o be ta kpahe ahwo nọ a jẹ hae rehọ ibi ọludo wha ahwo re. Evaọ evẹrẹ buobu, a tẹ fa ẹme nana lele epanọ ọ rrọ na, otofa riẹ u re vẹ tere he. Fikiere oghẹrẹ nọ a fa riẹ inọ “ẹghẹ ahwo” na oye o mae rehọ otofa ẹme na lahwe.

• Ẹme Griki jọ ọ rrọ obe Ahwo Rom 12:11, nọ otofa riẹ evaọ Griki o rrọ “rọkẹ ẹzi na, ẹhọrọ.” A tẹ fae enẹ evaọ Isoko, o rẹ rehọ otofa ẹme na lahwe he, fikiere a jọ efafa nana fae “jọ ẹzi na o fi ọwhọ họ owhai oma.”

• 

  Nọ Jesu ọ jẹ kẹ ovuẹ evaọ Ugbehru, ọ ta ẹme jọ nọ a be hae fa nọ, “Oghale u te enọ i yogbe evaọ ẹzi.” (Matiu 5:3, King James Version) Rekọ evaọ evẹrẹ buobu, nọ a tẹ fa ẹme na ere, otofa riẹ u re vẹ hẹ. Evaọ ẹsejọ, nọ a te lele ẹme na kiọkiọkiọ rọ fae, o sai dhesẹ nọ “enọ i yogbe evaọ ẹzi” yọ ahwo nọ iroro rai e gba tere he, hayo nọ e kare ọwhọ gbe udu nọ a re ro ru oware. Rekọ, Jesu ọ be jọ etenẹ na wuhrẹ ahwo inọ orọnikọ ẹgwọlọ ugboma rai nọ a re wo tobọ u re ru ai wo evawere he, rekọ nọ a te vuhumu nọ o gwọlọ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ kpọ ae. (Luk 6:20) Fikiere, a tẹ fae “enọ e riẹ nọ u fo re a riẹ Ọghẹnẹ,” oye o mae rehọ otofa ẹme ẹvẹrẹ ọsosuọ na lahwe gbagba.—Matiu 5:3.

• Evaọ eria buobu, ẹme Hibru nọ a fa “ihri-eriọ” na avọ ẹme Isoko na u wo ugogo otofa ovona, koyehọ eva nọ e rẹ dha ohwo fikinọ ohwo jọ nọ ọ kpekpe riẹ oma o ru oware nọ u fo ho wọso ẹe, hayo evedha kpahe ekwakwa iwoma nọ amọfa a wo. (Itẹ 6:34; Aizaya 11:13) Rekọ ẹme Hibru ọvona u wo otofa uwoma jọ. Wọhọ oriruo, a rẹ sae rehọ iẹe ta ẹme kpahe “ajọwha,” hayo isiuru egaga nọ Jihova o wo kẹ idibo riẹ nọ o wha riẹ ze nọ ọ rẹ rọ thọ ae hayo “gwọlọ omarọkẹ riẹriẹriẹ.” (Ọnyano 34:14; 2 Ivie 19:31; Izikiẹl 5:13; Zẹkaraya 8:2) A rẹ sae jẹ rehọ iẹe ta kpahe “ọwhọ” nọ idibo ẹrọwọ Ọghẹnẹ a wo kẹe gbe egagọ riẹ, hayo epanọ a gbẹ be rọ ‘kuvẹ vievie he re ohwo jọ ọ wọso ẹe.’—Olezi 69:9; 119:139; Ikelakele 25:11.

• 

  Ẹme Hibru nọ a rẹ mae rọ fodẹ obọ ohwo-akpọ na u wo otofa sa-sa. Evaọ eria jọ a rẹ sae fa ẹme na “udu-esuo,” ‘ọghoruo,’ hayo “ogaga.” (2 Samuẹle 8:3; 1 Ivie 10:13; Itẹ 18:21) A tubẹ fa ẹme nana oghẹrẹ udhuvẹ sa-sa dede evaọ Efafa Akpọ Ọkpokpọ ọrọ Ikereakere Efuafo Na ọrọ Oyibo.

Fiki eware nana nọ ma fodẹ na, efafa Ebaibol orọnikọ thakpinọ a rọ ẹme ọvona fa ẹme ẹvẹrẹ ọsosuọ na evaọ oke kpobi nọ o tẹ romavia ha. O gwọlọ nọ ọfefafa o re rri otọ mu ziezi re ọ rehọ eme ẹvẹrẹ riẹ nọ e te mae rehọ otọ ẹme nọ ọ be fa na lahwe rọ fa eme ẹvẹrẹ ọsosuọ na. U te no ere no, o gwọlọ nọ a re kere ihie eme na lele oghẹrẹ nọ a rẹ jọ ẹvẹrẹ nọ ọ be fa kpohọ na ta ẹme re o sae lọhọ ese.

Evaọ oke ovona, o gwọlọ nọ ọfefafa ọ rẹ yọroma re o gbe mu nwene eme na odode he. Ọfefafa nọ o re si eme jọ no o ve fi efa họ iẹe epanọ u je rie, ọ vẹ rọ umutho eme kpẹkpẹe ta oware nọ o rri nọ etẹe na soso o be ta, ọ rẹ sai nwene otofa eme na. Ẹvẹ o rẹ rọ jọ ere? Ọfefafa na ọ rẹ sai kere otoriẹ othọthọ nọ o wo kpahe ẹme ẹvẹrẹ ọsosuọ na họ iẹe hayo si eware jọ nọ i wuzou nọ e rrọ oria nọ ọ be fa na noi. Fikiere, dede nọ efafa nọ a jo bru eme jọ no Ebaibol na e rẹ sae lọhọ ese, ẹsejọ onana o rẹ whae ze nọ ohwo nọ o bi sei ọ gbẹ rọ riẹ uzedhe ovuẹ nọ o rrọ oria yena ha.

Uwuhrẹ egagọ nọ ọfefafa ọ rọwo o rẹ sai kpomahọ efafa riẹ lọlọhọ. Wọhọ oriruo, Matiu 7:13 o ta nọ: “Edhere nọ o bi su kpohọ ọraha o riama fihọ.” Rekọ efefafa jọ nọ o wọhọ nọ a be wha uwuhrẹ egagọ rai họ aro a fa ẹme na “ehẹle” viukpọ ẹme nọ ọ ginẹ rehọ otofa ẹme Griki na lahwe, koyehọ, “ọraha.”

Ọfefafa Ebaibol o re je vuhumu nọ ẹvẹrẹ nọ ahwo a rẹ ta kẹdẹ kẹdẹ a ro kere Ebaibol na, ẹvẹrẹ nọ ahwo nọ a riẹ ikpebe he wọhọ ewhẹrẹ, ithuru-igodẹ gbe ikuori a rẹ ta. (Nehemaya 8:8, 12; Iruẹru Ikọ 4:13) Fikiere, a tẹ riẹ Ebaibol fa, ahwo nọ a wo emamọ udu a re wo otoriẹ riẹ o tẹ make rọnọ a kpohọ isukulu tere he. Eme nọ i vẹ, nọ a rẹ ta kẹdẹ kẹdẹ, nọ a re wo otoriẹ rai lọlọhọ i woma vi enọ ahwo a rẹ ta kẹse kẹse he.

Efefafa Ebaibol buobu a rehọ udu obọrai si odẹ Ọghẹnẹ, Jihova no efafa Ebaibol buobu evaọ oke mai na ababọ emamọ ẹjiroro, dede nọ odẹ na o rrọ ikulu-ebe Ebaibol anwae nọ a rọ obọ kere. (Rri Ẹme-Ofiba A4.) Efefafa buobu a si odẹ na no a te fi odẹ-ova họ ẹta riẹ, wọhọ “Olori,” yọ otujọ dede a tubẹ fa efafa rai evaọ oghẹrẹ nọ ahwo a re ro roro nọ Ọghẹnẹ o wo odẹ hẹ. Wọhọ oriruo, evaọ efafa jọ, olẹ Jesu nọ a kere fihọ obe Jọn 17:26 na u se nọ: “Me dhesẹ owhẹ via kẹ ae no,” yọ a fa Jọn 17:6 nọ: “Me dhesẹ owhẹ via kẹ ahwo nọ whọ kẹ omẹ.” Rekọ a tẹ fae oghẹrẹ nọ u fo nọ o rẹ jọ, olẹ Jesu na o rẹ jọ: “Me dhesẹ odẹ ra via kẹ ae no,” gbe “Me dhesẹ odẹ ra via kẹ ahwo nọ whọ kẹ omẹ.”

Evaọ ẹme nọ ọ karo nọ o rrọ Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ Oyibo nọ a kake fa, ma ta nọ: “Ma bru eme evo kufiẹ hẹ evaọ Ikereakere na. Oware nọ o jọ omai oja ẹsikpobi họ re ma fa eme ẹvẹrẹ ọsosuọ na epanọ e rrọ dẹẹ evaọ oria kpobi nọ o sae jọ lọhọ re a rọ eme Oyibo rọ fa ae ere, otẹrọnọ eme na e te kpakre he hayo otofa rai u ti vru hu nọ a tẹ fa ae ere.” Fikiere, Ogbẹgwae Efafa Ebaibol Akpọ Ọkpokpọ na a daoma rehọ eme nọ i kiehọ ẹvẹrẹ ọsosuọ na fa Ebaibol na, yọ evaọ oke ovona, a whaha eme nọ i re ru ese eme na kpakre hayo ru nọ oware nọ a be ta u gbe vẹ hẹ. Onana o wha riẹ ze nọ a sai ro se Ebaibol na lọlọhọ yọ ohwo nọ o bi sei na o wo imuẹro nọ ovuẹ nọ ọ rrọ eva riẹ nọ a rọ ẹzi Ọghẹnẹ kere na u nwene he.—1 Ahwo Tẹsalonika 2:13.