A Koko Omai Họ re Ma Gọ “Ọghẹnẹ Udhedhẹ Na”

1, 2. Enwene vẹ a ru fihọ emagazini ọ Zion’s Watch Tower evaọ amara Ọvo 1895, kọ ẹvẹ onana o jọ inievo na oma?

NỌ EMAGAZINI ọ Zion’s Watch Tower ọrọ Ọvo 1895 o te oniọvo nọ a re se John A. Bohnet obọ, o were riẹ gaga. Emagazini na o wo uke okpokpọ, a drọ uwoho uwou nọ elo ikpẹ u bi no ze fihọ iẹe, onọ o rrọ udevie abade nọ o bi fi ẹkporo, yọ whọ rẹ jọ oria kpobi ruẹ elo nọ o bi no uwou na ze. A jọ emagazini na ta kpahe uke okpokpọ nana evaọ otọ uzoẹme na, “Our New Dress” (Ẹgọ Ọkpokpọ Mai).

² Emagazini na ọ were Brọda Bohnet te epanọ o ro kere ileta se Brọda Russell, inọ: “Eva e were omẹ gaga nọ mẹ ruẹ Uwou-Eroro na nọ o whẹ erru họ. U woma kẹhẹ.” Oniọvo ọfa nọ a re se John H. Brown o kere kpahe uke emagazini na nọ: “U woma gaga. Uwou nọ o rẹ kẹ elo na u dikihẹ kothi dede nọ ẹkporo abade na ọ be fae.” Uke okpokpọ yena họ enwene ọsosuọ nọ inievo na a ruẹ evaọ ukpe yena, rekọ orọnọ oyena o jọ orọ urere he. Evaọ Akpegbọvo ukpe yena, a yo kpahe enwene ologbo ọfa. Tubẹ mai gbunu na, enwene nana o kiekpahe abade nọ o bi fi ẹkporo, wọhọ odẹme.

3, 4. Ẹbẹbẹ vẹ Uwou-Eroro Akpegbọvo 15, 1895, o ta kpahe, kọ enwene ologbo vẹ a ru?

³ Uwou-Eroro Akpegbọvo 15, 1895 o ta kpahe ẹbẹbẹ jọ: Ẹkporo o bi fi evaọ ukoko na nọ o bi si udhedhẹ no udevie Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na. Ẹwhọ ọ be jọ udevie inievo na evaọ ikoko sa-sa kpahe ohwo nọ ọ rẹ jọ osu. Re inievo na a riẹ epanọ a sai ro ku ẹbẹbẹ nana họ, Uwou-Eroro yena o tẹ ta nọ ukoko na o wọhọ okọ nọ o rrọ abade. O tẹ ta nọ inievo nọ e be kobaro na a ruẹrẹ ukoko na kpahe kẹ ẹkporo ho. Kọ eme a bi ti ru na?

⁴ Emagazini na o ta nọ ọdhokọ nọ ọ riẹ iruo riẹ ọ rẹ ruẹ nọ eware nọ ahwo a re kuhọ re a seba ekiediwo nọ okọ u te zue e rrọ okọ na, ọ vẹ jẹ ruẹ nọ ibe edhokọ riẹ a riẹ oware nọ a re ru ro siwi uzuazọ ahwo nọ ẹkporo ọ tẹ ze. Epọvo na re, o gwọlọ nọ enọ e be kobaro evaọ ukoko na a rẹ ruẹrẹ ikoko na kpahe kẹ ebẹbẹ nọ e rẹ sae romavia. Re a sai ru onana, emagazini na o ta kpahe enwene ologbo jọ inọ no umuo oke yena vrẹ, “a rẹ rọ ekpako mu evaọ ukoko kpobi nọ e rẹ ‘sẹro’ uthuru na.”—Iruẹru 20:28.

 5. (a) Fikieme ọruẹrẹfihotọ eromuo ekpako ukoko o rọ rrọ emamọ oware nọ o ze evaọ ẹruoke? (b) Didi enọ ma te kiyo rai?

⁵ Ọruẹrẹfihotọ eromuo ekpako ukoko na o jọ emamọ ẹjiroro nọ a ru evaọ ẹruoke, onọ o lẹliẹ ukoko na dọmu ziezi. U fiobọhọ kẹ inievo mai fi ebẹbẹ nọ e wọhọ ẹkporo na kparobọ, enọ Ẹmo Akpọ Ọsosuọ ọ wha ze. Ikpe buobu nọ i lele i rie, a ru inwene sa-sa nọ i fiobọhọ kẹ Ileleikristi gọ Jihova ziezi. Eruẹaruẹ Ebaibol vẹ e ta kpahe onana? Inwene vẹ whọ rọ ẹro ruẹ no evaọ ukoko na? Irere vẹ who wo no inwene nana ze no?

6, 7. (a) Eme họ otofa ẹme nọ ọ rrọ obe Aizaya 60:17? (b) Eme ẹme na, “enọ e rọ isu rai” gbe “ilori rai” nọ a fodẹ na u dhesẹ?

⁶ Wọhọ epanọ ma wuhrẹ evaọ Uzou avọ 9 obe nana, Aizaya ọ ruẹaro nọ Jihova o ti ru ahwo riẹ jọ buobu. (Aiz. 60:22) Dede na, Jihova ọ ya eyaa nọ o ti ru vrẹ ere. Evaọ eruẹaruẹ evona, ọ ta nọ: “Mẹ rẹ te rehọ oro fihọ ẹta ekpọna kẹ owhai, mẹ vẹ jẹ te rehọ Siliva fihọ ẹta itehru [kẹ] owhai; jẹ rehọ ekpọna fihọ ẹta ire, gbe itehru fihọ ẹta itho; me re ti ru enọ e rọ isu rai re a wo udhedhẹ, gbe ilori rai re a jọ ahwo okiẹrẹe.” (Aiz. 60:17) Eme họ otofa eruẹaruẹ yena? Kọ ẹvẹ u ro kpomahọ omai nẹnẹ?

⁷ Aizaya ọ jọ eruẹaruẹ na ta nọ eware jọ e te rehọ ẹta ejọ. Rekọ muẹrohọ nọ orọnikọ fikinọ eware na i yoma a bi ro nwene ai hi, rekọ a bi nwene ai kpohọ enọ e mai woma. Oro o woma vi ekpọna, yọ ere eware efa nọ a fodẹ na i woma vi enọ a rehọ e rai nwene re. Jihova ọ rọ ẹme nana dhesẹ nọ iruẹru idibo riẹ i ti dhe ewewoma. Emamọ inwene vẹ eruẹaruẹ nana e be ta kpahe na? Ẹme na “enọ e rọ isu rai” gbe “ilori rai” nọ Jihova ọ fodẹ na u dhesẹ nọ emamọ inwene nana i kie kpahe oghẹrẹ nọ a ti ro koko idibo riẹ họ gbe oghẹrẹ nọ a te rọ rẹrote ai.

 8. (a) Ono ọ wha emamọ inwene nọ a fodẹ evaọ eruẹaruẹ Aizaya na ze? (b) Ẹvẹ ma sai ro wo irere no onana ze? (Rri ẹkpẹti na re, “Ọ rọ Omaurokpotọ Jẹ Ọkpọvio Rehọ.”)

⁸ Ono ọ te wha emamọ inwene nana ze? Jihova ọ ta nọ: ‘Mẹ rẹ te rehọ oro tha, . . . mẹ vẹ jẹ rehọ Siliva ze, . . . gbe nọ me re ti ru enọ e rrọ isu rai re a wo udhedhẹ.’ Evaọ uzẹme, Jihova họ ọnọ ọ wha emamọ inwene nọ e rrọ ukoko na ze orọnikọ ohwo-akpọ họ. Yọ anwọ oke nọ Jihova ọ rọ rehọ Jesu mu Ovie na, ọ be rọ Ọmọ riẹ wha emamọ inwene nana ze. Irere vẹ ma bi wo rono inwene nana ze? Oria Ebaibol ovona o ta nọ inwene nana i ti ru nọ “udhedhẹ” gbe ‘ẹrẹreokie’ e te rọ ze. Nọ ma bi ru lele ekpọvio Ọghẹnẹ je ru inwene na, udhedhẹ o rẹ jọ udevie mai, ẹrẹreokie mai u ve ru omai gọ Jihova ziezi, ọnọ Pọl ukọ na o se “Ọghẹnẹ udhedhẹ na.”—Fil. 4:9.

 9. Eme o gwọlọ re eware e sae riẹ nya ziezi evaọ ukoko na, kọ fikieme?

⁹ Pọl o kere kpahe Jihova re inọ: “Ọghẹnẹ yọ Ọghẹnẹ ozighi hi rekọ ọrọ udhedhẹ.” (1 Kọr. 14:33) Muẹrohọ nọ orọnikọ Pọl ọ ta nọ o gbẹ rrọ ozighi hi kọ ẹkpatiẹ hẹ, rekọ o gbẹ rrọ ozighi hi kọ udhedhẹ. Fikieme? Roro onana: Nọ oria o tẹ rrọ kpatiẹ, o nwani dhesẹ nọ udhedhẹ o rrọ etẹe he. Wọhọ oriruo, egbaẹmo e sae ruẹrẹ oma họ kpatiẹ bi thihi kpohọ aro ẹmo, rekọ dede nọ a rrọ kpatiẹ, ẹmo a be nyai fi na. Fikiere, u fo nọ mai Ileleikristi ma rẹ kareghẹhọ obọdẹ oware jọ: Ukoko kpobi nọ o make rrọ kpatiẹ nọ udhedhẹ o rrọ họ, o rẹ seba ekie he, o maki kri kẹhẹ. Evaọ abọdekọ riẹ, udhedhẹ nọ Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ omai wo na u re ru nọ eware e rẹ rọ jọ ziezi ẹsikpobi. Fikiere, eva e be were omai nọ Jihova, “Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ kẹ udhedhẹ na” họ ọnọ ọ be kpọ ukoko na je bi ru ei fo. (Rom 15:33) Udhedhẹ nọ Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ omai wo na u ru nọ eware e be rọ riẹ nya, nọ ma bi ro wo okugbe evaọ ikoko mai nọ e rrọ akpọ-soso, yọ onana o be kẹ omai evawere.—Ol. 29:11.

10. (a) Inwene iwoma jọ vẹ a ru evaọ abọ ẹruorote iruẹru ukoko na? (Rri ẹkpẹti na, “A Ru Emamọ Inwene Evaọ Ofẹ Ẹruorote Ukoko Na.”) (b) Enọ vẹ ma te ta ẹme kpahe na?

¹⁰ Ẹkpẹti na, “A Ru Emamọ Inwene Evaọ Ofẹ Ẹruorote Ukoko Na” u dhesẹ emamọ inwene jọ nọ a jọ ukoko na ru no evaọ oke nọ u kpemu. Kọ ẹvẹ Jihova ọ rọ rehọ ẹkwoma Ovie mai ‘rehọ oro fihọ ẹta ekpọna’ evaọ oke mai na? Ẹvẹ emamọ inwene yena i ro ru nọ ikoko mai nọ e rrọ akpọ-soso i bi ro wo udhedhẹ gbe okugbe? Kọ ẹvẹ i bi ro fiobọhọ kẹ owhẹ gọ “Ọghẹnẹ udhedhẹ na”?

11. (a) Enwene vẹ a ru nọ a romatotọ kiẹ Ebaibol na riwi no? (b) Eme utu ẹruorote iruẹru Isẹri Jihova a gba riẹ mu nọ a re ru?

¹¹ No ukpe 1964 rite 1971, utu ẹruorote iruẹru Isẹri Jihova u ru ọruẹrẹfihotọ nọ a rọ romatotọ kiẹ eware buobu riwi evaọ Ebaibol na, ojọ họ epanọ a ruẹrẹ ukoko Ọghẹnẹ họ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ.a A kiẹ via nọ ukoko kpobi u wo utu ekpako nọ e jẹ rẹrote iruẹru rai evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, orọnikọ ọkpako ọvo jọ o je ru onana ha. (Se Ahwo Filipai 1:1; 1 Timoti 4:14.) Nọ utu ẹruorote iruẹru Isẹri Jihova a wo otoriẹ oyena ziezi no, a te ti vuhumu nọ Jesu Kristi Ovie na ọ be kpọ ae ru emamọ inwene evaọ oghẹrẹ nọ a rẹ rẹrote iruẹru idibo Ọghẹnẹ, yọ inievo nana a gba riẹ mu nọ a rẹ rọ ovao rri obonọ Ovie na ọ be kpọ ae rri na. A tẹ nwani ru inwene re a ru lele epanọ Ebaibol na o dhesẹ nọ a rẹ rọ rehọ ekpako ukoko mu. Inwene jọ vẹ a ru nọ ukpe 1970 o nwane vrẹ no?

12. (a) Didi enwene a ru kpahe utu ẹruorote iruẹru Isẹri Jihova? (b) Dhesẹ oghẹrẹ nọ a ruẹrẹ Utu Ẹruorote Iruẹru Isẹri Jihova fihọ enẹna. (Rri ẹkpẹti na, “Oghẹrẹ nọ Utu Ẹruorote Iruẹru Isẹri Jihova A be rọ Rẹrote Iruo Uvie Na,” ẹwẹ-obe avọ 130.)

¹² Enwene ọsosuọ u kiekpahe utu ẹruorote iruẹru Isẹri Jihova. Taure oke yena u te ti te, inievo ihrẹ nọ a rọ ẹzi wholo nọ a ru utu ẹruorote iruẹru Isẹri Jihova na via, ae ọvona a whobọhọ obe nọ a ro fi odẹ h’otọ evaọ obọ egọmeti, onọ a rọ riẹ ukoko na Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Rekọ evaọ 1971, utu ẹruorote iruẹru Isẹri Jihova na u te ti bu te ahwo 11, yọ utu nana u te ti wo ohẹriẹ no utu inievo nọ e whobọhọ obe nọ ukoko na u ro fi odẹ h’otọ evaọ obọ egọmeti. Enọ e rrọ utu ẹruorote iruẹru Isẹri Jihova na a rri omarai ẹrẹrẹe, yọ kukpe kukpe a re nwene ohwo agbara evaọ udevie rai othotha wọhọ epaọ ubiẹme nọ u mu odẹ rai họ.

13. (a) Oghẹrẹ vẹ a jẹ rọ rẹrote iruẹru ukoko na evaọ ukpe 1932 rite 1972? (b) Eme Utu Ẹruorote Iruẹru Isẹri Jihova a ru evaọ 1972?

¹³ Enwene ọfa nọ a ru u kiekpahe ukoko ovuovo. Evaọ oghẹrẹ vẹ? No ukpe 1932 rite 1972, ukoko ovuovo o jẹ hai wo oniọvo-ọmọzae ọvo nọ ọ rẹ rẹrote iruẹru ukoko na. No ukpe 1932 rite 1936, a jẹ hai se oniọvo-ọmọzae na osu-iruo. Kẹsena a te ti nwene odẹ na kpohọ odibo ukoko, a tẹ jẹ wariẹ nwene iei kpohọ ọsẹro ukoko uwhremu na. Inievo-emezae nọ a ro mu kẹ owha-iruo nana a jẹ rọ ajọwha rẹrote ukoko na. Ọsẹro na ọvo ọ jẹ hae jiroro oware kpobi nọ u kiekpahe ukoko na, ọ rẹ nọ mi omọfa ha. Rekọ, evaọ ukpe 1972, Utu Ẹruorote Iruẹru Isẹri Jihova u te ru ọruẹrẹfihotọ jọ nọ o nwene enana kpobi. Ọruẹrẹfihotọ vẹ a ru?

14. (a) Ọruẹrẹfihotọ ọkpokpọ vẹ a ru evaọ ẹdẹ 1 Akpe, 1972? (b) Ẹvẹ ọnọ o re koko iruẹru ugboma ekpako na họ ọ sai ro fi ohrẹ nọ o rrọ Ahwo Filipai 2:3 họ iruo?

¹⁴ Ukpenọ oniọvo-ọmọzae ọvo ọ hae rẹrote iruẹru ukoko, a te muọ inievo-emezae sa-sa nọ i te họ eromu ekpako ukoko. Inievo-emezae nana a re ru iruo kugbe wọhọ utu ekpako nọ e rẹ rẹrote iruẹru ukoko. Ọruẹrẹfihotọ nana o muhọ evaọ ẹdẹ 1 Akpe, 1972. Nẹnẹ, orọnikọ ọnọ o re koko iruẹru ugboma ekpako na họ o re rri omariẹ nọ o kpehru vi ekpako edekọ họ, rekọ “ọnọ ọ mae kawo.” (Luk 9:48) Oghale inievo-emezae nana a rrọ kẹ Isẹri Jihova nọ e rrọ akpọ na soso.—Fil. 2:3.

15. (a) Irere vẹ i no ọruẹrẹfihotọ eromuo ekpako ukoko ze no? (b) Eme o dhesẹ nọ Ovie mai o wo areghẹ gaga?

¹⁵ Ọruẹrẹfihotọ nọ a ru re ekpako ukoko sa-sa a wọ ewha-iruo ukoko na yọ emamọ enwene nọ ọ wha irere buobu ze no. Muẹrohọ irere esa jọ. Orọ ọsosuọ, ọruẹrẹfihotọ nana o bi fiobọhọ kẹ ekpako na kpobi, te enọ e maki wo ewha-iruo ilogbo kareghẹhọ nọ Jesu họ Ọnọ o Wuzou ukoko na. (Ẹf. 5:23) Orọ avọ ivẹ, wọhọ epanọ Itẹ 11:14 o ta, “oria nọ ekiroro e rọ, etẹe omofọwẹ o rẹ jọ.” Nọ ugboma ekpako a tẹ be jiroro oghẹrẹ nọ a re ro fiobọhọ kẹ inievo nọ e rrọ ukoko na kruga evaọ egagọ Ọghẹnẹ jẹ be hae gaviezọ kẹ ohwohwo evaọ ẹgwae, u re fiobọhọ kẹ ae jiroro nọ e rọwo kugbe Ebaibol na. (Itẹ 27:17) Jihova ọ rẹ ghale oghẹrẹ iroro-ejẹ itieye kpobi, yọ emamọ iyẹrẹ i re noi ze. Orọ avọ esa, inievo-emezae sa-sa nọ a bi ro mu ekpako na u ru nọ a be sai ro wuhrẹ jẹ rẹrote ahwo buobu nọ a bi kurẹriẹ ziọ ukoko Ọghẹnẹ. (Aiz. 60:3-5) Wọhọ oriruo, evaọ ukpe 1971, ikoko idu udhegbihrẹ (27,000) e jọ akpọ na soso, rekọ evaọ ukpe 2013, i te ti bu te idu ẹgba ọvo gbe ikpegbesa (113,000). O rrọ vevẹ nọ Ovie mai nọ o wo areghẹ na ọ rehọ esẹro nọ e rẹ rẹrote idibo Ọghẹnẹ mu evaọ ẹruoke.—Mae. 5:5.

16. (a) Owha-iruo vẹ ekpako ukoko a wo? (b) Ẹvẹ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a rri ohrẹ Jesu inọ a “sẹro igodẹ” na?

¹⁶ Anwọ oke nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a ro mu iruo rai họ, ekpako ukoko a riẹ nọ o rrọ owha-iruo rai re a fiobọhọ kẹ idibo Ọghẹnẹ daji egagọ uzẹme. (Se Ahwo Galesha 6:10.) Evaọ ukpe 1908, uzoẹme jọ evaọ Uwou-Eroro Na o ta kpahe ohrẹ nọ Jesu ọ kẹ esẹro na inọ: “Sẹro igodẹ esese mẹ.” (Jọn 21:15-17) Uwou-Eroro Na o ta kẹ ekpako na nọ: “U wuzou gaga inọ ma re se ohrẹ nọ Olori na ọ kẹ omai kpahe uthuru riẹ na gboja, re ma wuhrẹ jẹ rẹrote ilele Olori na.” Evaọ ukpe 1925, Uwou-Eroro Na o tẹ wariẹ ta kpahe epanọ iruo ekpako ukoko i wuzou te inọ: “Ọghẹnẹ họ ọnọ o wo ukoko na, . . . yọ ọ te nọ ekpako na unu kpahe oghẹrẹ nọ a rẹrote inievo rai te.”

17. Ẹvẹ a ro fiobọhọ kẹ ekpako wo onaa ziezi evaọ iruo ẹruọsa rai?

¹⁷ Ẹvẹ ukoko na u ro fiobọhọ kẹ ekpako na wo onaa ziezi evaọ iruo ẹruọsa rai te epanọ o rọ wọhọ ẹsenọ a rọ “siliva fihọ ẹta itehru”? Ukoko na u bi wuhrẹ ae. Ukpe 1959 a rọ kaki ru Isukulu Odibọgba Uvie na rọkẹ esẹro. Uzoẹme jọ evaọ isukulu na o ta nọ “Wha Si Kẹle Uthuru Na.” A tuduhọ ekpako na awọ inọ “a ru ọruẹrẹfihotọ nọ a re ro weze bru iwhowho-uvie kpobọ iwou rai.” A tẹ jẹ jọ isukulu na dhesẹ idhere sa-sa nọ ekpako na a sae rọ kẹ uduotahawọ nọ a te kpohọ oghẹrẹ iweze itieye. Evaọ ukpe 1966, a te fi eware ekpokpo ba enọ a jẹ hai wuhrẹ evaọ Isukulu Odibọgba Uvie na. Isukulu na e ta kpahe uzoẹme na, “Epanọ Iweze Ekpako I Wuzou Te.” Eme a mae ta kpahe evaọ uzoẹme nana? A vuẹ inievo na nọ ekpako na “a rẹ rẹrote uthuru Ọghẹnẹ, yọ orọnikọ a re gbabọkẹ ẹruorote ahwo uviuwou rai gbe usiuwoma ota na ha.” Anwọ ikpe jọ ze na, a ru ọruẹrẹfihotọ isukulu sa-sa nọ a be jọ wuhrẹ ekpako na. Irere vẹ i no ewuhrẹ nana ze no, onọ Jihova ọ be rọ ukoko riẹ wuhrẹ ekpako n’oke t’oke na? Nẹnẹ, ma wo inievo buobu nọ a ro mu ekpako nọ e be rẹrote uthuru Ọghẹnẹ.

18. (a) Owha-iruo ulogbo vẹ a kẹ ekpako ukoko? (b) Fikieme Jihova avọ Jesu a ro you ekpako nọ e be daoma gaga evaọ ukoko na?

¹⁸ Jihova ọ be rọ Jesu Kristi Ovie mai rehọ ekpako ukoko mu re a wọ owha-iruo ulogbo jọ evaọ ukoko na. Owha-iruo vẹ oye? Re a fiobọhọ kẹ idibo Ọghẹnẹ dikihẹ ga je kru ẹrọwọ rai evaọ edẹ urere iyoma nana. (Ẹf. 4:11, 12; 2 Tim. 3:1) Jihova avọ Jesu a you ekpako nọ e be daoma gaga evaọ ukoko na, keme a bi ru lele uthubro Ebaibol nọ o ta nọ: “Wha sẹro uthuru Ọghẹnẹ nọ a rọ kẹ owhai nọ wha rẹrote . . . avọ unevaze . . . , u re no owhai eva ze . . . , wha rẹ jọ oriruo kẹ uthuru na.” (1 Pita 5:2, 3) Joma ta kpahe idhere ivẹ jọ nọ ekpako na a bi ro fi emamọ oriruo họ otọ je bi ru nọ udhedhẹ gbe oghọghọ o be rọ jọ ukoko na.

19. Ẹvẹ o rẹ jọ omai oma nọ ma te lele ọkpako ukoko kpohọ usiuwoma?

¹⁹ Orọ ọsosuọ, ekpako na a bi ru iruo kugbe inievo nọ e rrọ ukoko na. Obe Luk o ta kpahe Jesu nọ: “O te je no ẹwho ruọ ẹwho gbe iwhre ruọ iwhre, be ta je whowho usi uwoma Uvie Ọghẹnẹ. Yọ Ikpegbivẹ na a jọ kugbei.” (Luk 8:1) Wọhọ epanọ Jesu ọ jẹ hai lele ikọ riẹ kpohọ usiuwoma ota na, ere ọvona ekpako ukoko a re lele inievo nọ e rrọ ukoko rai kpohọ usiuwoma ota. A riẹ nọ a te bi ru onana, u re ru nọ eware e rẹ rọ riẹ nya evaọ ukoko na. Kọ ẹvẹ inievo na a re rri ekpako itieye na? Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Jeannine nọ ọ joma kpako te ikpe 90 no, ọ ta nọ: “Me te lele ọkpako ukoko kpohọ usiuwoma u re ru nọ me re ro lele ọkpako na ta ẹme ziezi jẹ riẹe ziezi.” Oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ rrọ ikpe 35 nọ a re se Steven ọ ta nọ: “Nọ ọkpako o te lele omẹ kpohọ usiuwoma n’uwou ruọ uwou, o rẹ jọ omẹ oma nọ ọ gwọlọ fiobọhọ kẹ omẹ. Obufihọ otiọye na o rẹ were omẹ gaga.”

20, 21. Ẹvẹ ekpako ukoko a sae rọ rehọ aro kele othuru-igodẹ nọ Jesu ọ ta kpahe evaọ ọtadhesẹ riẹ na? Kẹ oriruo. (Rri ẹkpẹti na re, “Iweze Koka Koka nọ E Wha Irere Ze.”)

²⁰ Orọ avọ ivẹ, ukoko Jihova u bi wuhrẹ ekpako re a wo ọdawẹ kẹ ahwo nọ a ghoro no ukoko na no je fiobọhọ kẹ ae. (Hib. 12:12) Fikieme ekpako ukoko a re ro fiobọhọ kẹ ahwo otiọye na, kọ ẹvẹ u fo nọ a re ro ru ei? Ma rẹ ruẹ uyo onọ na evaọ ọtadhesẹ Jesu ọrọ othuru-igodẹ gbe omogodẹ nọ o vru. (Se Luk 15:4-7.) Nọ othuru-igodẹ na o muẹrohọ nọ omogodẹ jọ ọ rrọ usu igodẹ riẹ hẹ, o te mu ọnọ o vru na họ ẹgwọlọ wọhọ ẹsenọ ọye ọvo o wo. Ẹvẹ ekpako ukoko a sae rọ rehọ aro kele othuru-igodẹ yena? Wọhọ epanọ omogodẹ nọ o vru na ọ jọ ghaghae kẹ othuru-igodẹ na, ere u fo nọ ahwo nọ a ghoro no ukoko na a rẹ jọ ghaghae kẹ ekpako na. U fo ho re ekpako ukoko a roro nọ re a fiobọhọ kẹ ahwo otiọye yọ okioraha kufiẹ. U te no ere no, wọhọ epanọ othuru-igodẹ na “ọ nyae gwọlọ ọvo nọ o vru na bẹsenọ ọ rẹ ruẹ e riẹ” na, ere ọvona ekpako na a rẹ nyae gwọlọ enọ i ghoro no ukoko na no, a ve fiobọhọ kẹ ae.

²¹ Eme othuru-igodẹ ọrọ ọtadhesẹ Jesu na o ru nọ ọ ruẹ omogodẹ nọ o vru na? Ọ nabe “wọe fihọ ikoko riẹ” nyai kuomagbe uthuru na. Epọvo na re, eme iwowolẹ gbe uduotahawọ ọkpako e rẹ sae sasa ohwo nọ o ghoro no ukoko na oma nọ o re ro zihe ziọ ukoko na. Ere o jọ kẹ oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Victor evaọ obọ Africa nọ ọ siọ iwuhrẹ ukoko ba. Ọ ta nọ: “Evaọ ikpe eree nọ mẹ rọ siọ iwuhrẹ ba na, ekpako na a jẹ nya bru omẹ ze n’oke t’oke.” Eme o duobọte Victor udu? Ọ ta nọ: “Ẹdẹjọ ọkpako ukoko jọ nọ ma gbe kpohọ Isukulu Ekobaro Oke-Kpobi nọ a re se John o te weze bru omẹ ze, o te dhesẹ ifoto sa-sa nọ ọ rehọ omai evaọ etoke isukulu na kẹ omẹ. Ifoto na e kareghẹhọ omẹ eware buobu gbe evawere nọ me je wo okenọ mẹ jẹ gọ Jihova.” Nọ oyena o vrẹ no, u kri hi, Victor ọ tẹ wariẹ mu iwuhrẹ ukoko họ ẹnya. Enẹna Victor ọ wariẹ mu iruo ọkobaro họ no. Ekpako ukoko a bi gine ru omai wo evawere ziezi evaọ egagọ Jihova.—2 Kọr. 1:24.b

22. Ẹvẹ ẹrẹreokie gbe udhedhẹ i re ro ru okugbe jọ ukoko na ziezi? (Rri ẹkpẹti na re, “Akpọ O Gbe Omai Unu.”)

²² Wọhọ epanọ ma ta ẹsiẹe na, Jihova ọ ta nọ ẹrẹreokie gbe udhedhẹ u ti vihọ evaọ udevie idibo riẹ. (Aiz. 60:17) Eware ivẹ nana i re ru okugbe jọ ukoko na ziezi. Evaọ idhere vẹ? Evaọ ẹrẹreokie, Jihova ‘Ọghẹnẹ mai na ọvuọvo.’ (Izie. 6:4) Oghẹrẹ ovona izi Jihova e rrọ evaọ ikoko kpobi. Ẹme nọ ọ ta kpahe oware nọ u woma gbe onọ u yoma u re wo ohẹriẹ hẹ evaọ “ikoko erezi na kpobi.” (1 Kọr. 14:33) Nọ ukoko u te bi ru lele izi Ọghẹnẹ, ẹsiẹ u re wo ẹnyaharo. Evaọ abọ udhedhẹ, orọnikọ Ovie mai ọ gwọlọ nọ ma reawere udhedhẹ ọvo ho, rekọ ọ gwọlọ nọ ma jọ “enọ i re ru udhedhẹ.” (Mat. 5:9) Fikiere ma rẹ daoma “ru eware nọ e rẹ wha udhedhẹ ze.” Nọ ma te wo ẹbẹbẹ kugbe oniọvo jọ, ma rẹ daoma jọ ahwo ọsosuọ nọ a rẹ gbẹ edhere nọ ẹme na o re ro kuhọ. (Rom 14:19) Ma te bi ru enẹ yọ ma be zọhọ fihọ udhedhẹ gbe okugbe nọ ọ rrọ ukoko mai.—Aiz. 60:18.

23. Eme mai idibo Jihova ma be reawere riẹ nẹnẹ?

²³ Evaọ oke ọsosuọ nọ Uwou-Eroro Akpegbọvo 1895 u whowho ọruẹrẹfihotọ nọ a rẹ rọ rehọ ekpako mu, inievo buobu a ta oware nọ o jarae eva. Eme a ta? Eva e were rai gaga, a tẹ jẹ lẹ nọ ajọ ọruẹrẹfihotọ ọkpokpọ nana o fiobọhọ kẹ idibo Ọghẹnẹ “wo okugbe evaọ orọwọ na.” Anwọ ikpe buobu ze na, eva e were omai nọ ma be rọ ruẹ nọ emamọ inwene nọ Jihova ọ rọ Ovie mai ru no evaọ ofẹ ẹruorote ukoko na u bi fiobọhọ kẹ omai jọ ọvo evaọ egagọ Jihova. (Ol. 99:4) Onana o wha riẹ ze nọ idibo Ọghẹnẹ kpobi a ro wo “uruemu ovona” jẹ be rọ “oghẹrẹ ovona” gbe “evevo” gọ “Ọghẹnẹ udhedhẹ” na evaọ akpọ na soso.—2 Kọr. 12:18; se Zefanaya 3:9.