Ọnọma Owhẹ—wuhrẹ Oghẹrẹ Ohwo Nọ Ọ Rọ
“Me re ti ru ewoma mẹ kpobi karo kẹ owhẹ, me re ti woro odẹ mẹ [ Jihova] via kẹ owhẹ.”—ỌNYANO 33:19.
1. Fikieme u je fo re a kẹ Ọnọma na ọghọ?
JỌN ukọ na, ọnọ o kere obe urere Ebaibol na, o kere uworo ulogbo onana kpahe Ọnọma na: “Who te, Jihova, Ọghẹnẹ mai, re who wo oruaro gbe ọghọ gbe ogaga, keme whọ ma eware kpobi, yọ fiki oreva ra e rọ rrọ a jẹ mae na.” (Eviavia 4:11, NW ) Wọhọ epanọ uzoẹme n’ovrẹ na u dhesẹ na, ọkiẹvia ọrọ otọkiẹ-eriariẹ ọgbọna u re fiba oware nọ o soriẹ nọ ma jẹ rọwo Ọnọma eware kpobi.
2, 3. (a) Eme u fo nọ ahwo a re wuhrẹ kpahe Ọnọma na? (b) Fikieme ẹro nọ a rẹ rọ ruẹ Ọnọma na o rọ kare iroro?
2 Epanọ u wuzou te re ma rọwo nnọ Ọnọma na ọ rọ uzuazọ, ere u wuzou te re ma wuhrẹ oghẹrẹ nọ ọ rọ—inọ uvi ohwo ọ rọ, avọ uruemu gbe idhere nọ i re si ahwo bru ei. Epanọ who ru ere te no kẹhẹ, kọ o gbẹ rọ oware erere re whọ riẹe viere? Oyena u du gwọlọ nọ whọ rẹ nya tei oma ha, wọhọ epanọ ma rẹ nya bru ahwo-akpọ na.
3 Jihova họ Ehri isi na, whaọ ọre mai yọ esi ọkuako gheghe. Kọ who roro nọ whọ sae daoma r’ovao dhe ọre na? Vievie! Ahwo buobu a rẹ yọrọ oma re a siẹe ba eri hayo re a kpe ubioma rai fihọ elo ọgaga riẹ oke krẹkri. Umuo ẹroro riẹ u te digri 15,000,000 Celsius (27,000,000°F.). Evaọ emaharo kpobi, ebrerae ọgaga ọnana o re nwene ekwakwa buobu kpohọ ẹroro. Umutho riẹ gheghe u bi te otọakpọ na wọhọ ẹroro gbe elo na, rekọ umutho oyena o be yọrọ uzuazọ kpobi evaọ obonẹ. Imuẹro oyena o rẹ lẹliẹ omai roro kpahe ogaga idudu Ọnọma na. O tẹ nwani fo re Aizaya o kere kpahe ‘ẹgba ologbo [Ọnọma na], o te je wo ogaga.’—Aizaya 40:26.
4. Eme Mosis ọ yare, kọ didi uyo Jihova ọ kẹ?
4 Ghele na, whọ riẹ nọ emerae jọ nọ emọ Izrẹl a no Ijipti no evaọ 1513 B.C.E., Mosis ọ lẹ Ọnọma na nọ: “Dhesẹ oruaro ra kẹ omẹ.” (Ọnyano 33:18) Whọ tẹ kareghẹhọ nọ Ọghẹnẹ họ Ehri ọre na, whọ sai wo otoriẹ oware nọ ọ rọ ta kẹ Mosis nọ: “Whọ rẹ sae ruẹ ovao mẹ hẹ; keme ohwo ọvo ọ rẹ sae ruẹ omẹ no re ọ zọ họ.” Ọnọma na ọ kẹ Mosis uvẹ re o dhere oria jọ evaọ Ugbehru Sainai okenọ Ọ te “nya vrẹ.” Mosis ọ tẹ ruẹ “uke” Ọghẹnẹ, evaọ odẹme, koyehọ ọ dina ruẹ oruaro Ọnọma na ẹvẹvo.—Ọnyano 33:20-23; Jọn 1:18.
5. Edhere vẹ Ọnọma na o ro ru ẹgwọlọ Mosis gba, nọ u dhesẹ eme?
5 Isiuru Mosis re ọ riẹ Ọnọma na viere o jọ uvrẹvru hu. Ẹsejọhọ be t’ẹme ẹkwoma ẹnjẹle, Ọghẹnẹ ọ tẹ nya Mosis vrẹ o te whowho nọ: “ỌNOWO na, ỌNOWO na, Ọghẹnẹ nọ ọ vọ avọ ohrọ gbe aruoriwo, ọ rẹ kaki muofu hu, o wo uyoyou nọ o rẹ rẹriẹ hẹ gbe ọtẹruo, o wo uyoyou nọ o rẹ rẹriẹ hẹ rọkẹ idu ahwo, nọ ọ rẹ rehọ eyoma gbe iruthọ gbe uzioraha rọ vrẹ, yọ dede o re voro imuemu no ho.” (Ọnyano 34:6, 7) Onana u te dhesẹ nọ ẹriẹ Ọnọma mai ziezi u kpomahọ, orọnikọ ẹruẹ oghẹrẹ oma riẹ hẹ, rekọ ẹriẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ, uruemu gbe ekwakwa riẹ.
6. Ẹvẹ ekpọfia-oma mai e rọ rrọ igbunu?
6 Edhere jọ nọ ma sai ro ru onana họ evuhumu ekwakwa Ọghẹnẹ no eware nọ ọ ma ze. Roro kpahe ekpọfia-oma ra. Evaọ ẹme ọ ekpọfia, Scientific American o ta nọ: “Taure a te ti yẹ ohwo rite oke uwhu, ekpọfia-oma na e jaja vi ẹsikpobi. Ẹko-egẹgẹ-emama gbe ogẹgẹ-uzuazọ sa-sa . . . e rẹ th’omai no emerae-oma gbe ibi-ẹyao. Ababọ ekpọfia eyena, ahwo-akpọ a sae jọ uzuazọ họ.” Eme họ ehri ekpọfia na? Uzoẹme jọ evaọ emagazini na o ta nọ: “Ọwhẹgbe igbunu emerae sa-sa nọ e be thọ oma na no ibi-ẹyao nọ e rẹ raha oma na e kaki no egẹgẹ-uzuazọ ekakao jọ ze nọ e rẹ kake roma via evaọ oka avọ izii no oke udihọ ze.” Aye nọ o dihọ o re kpeze ekpọfia enana jọ se ọmọ riẹ nọ ọ rọ eva. Uwhremu na, ẹkwoma ame ivie riẹ, ọ vẹ jẹ rọ egẹgẹ-uzuazọ ekpọfia gbe ekwakwa nọ i wuzou kẹ ọmọ riẹ.
7. Eme ma rẹ sae ta kpahe ekpọfia-oma mai na, nọ u re su kpohọ ekuhọ-iroro vẹ?
7 Who wo uvi iroro nọ who re ro kuhọ nnọ ekpọfia-oma ra i wo ogaga vi ẹgba nọ umu ọgbọna jọ o rẹ sae kẹ. Fikiere, nọ oma ra nọ, ‘Eme onana u dhesẹ kpahe Ọnọma gbe Ọnọkẹ riẹ?’ Ekpọfia nana, onọ o rẹ ‘kake roma via eka izii no oke udihọ ze’ gbe onọ o ruẹrẹ oma họ re o thọ ọmọfofa na, u ghine dhesẹ areghẹ gbe eroro kparo. Kọ ma sae riẹ viere kpahe Ọnọma na no ọruẹrẹfihọ onana ze? Eme ibuobu mai a rẹ sae ta kpahe Albert Schweitzer gbe amọfa nọ a raha uzuazọ rai kpobi ro ru imu kẹ ahwo nọ eware i kiehọ kẹ hẹ? Ma re ku edẹ họ ahwo otiọye na. Nwani fo, eme ma rẹ ta kpahe Ọnọma omai na, ọnọ ọ rehọ ekpọfia-oma kẹ edafe gbe iyogbere ẹrẹrẹe? U re vevẹ, inọ ọ rọ yoyou, ọ kare ọriẹwẹ, o wo ohrọ, je kiete. Kọ onana o gbẹ rọwo kugbe edhesẹ Ọnọma na nọ Mosis o yo kpahe na?
O Dhesẹ Oghẹrẹ nọ Ọ Rọ Via
8. Edhere obọdẹ vẹ Jihova o ro dhesẹ oma riẹ k’omai?
8 Dede na, edhere ọfa ọ riẹ nọ ma rẹ rọ riẹ Ọnọma omai na viere—ẹkwoma Ebaibol na. Onana o mai wuzou keme eware jọ e riẹ kpahe iẹe nọ otọkiẹ-eriariẹ gbe ehrugbakpọ na e sai dhesẹ via vievie he, gbe eware efa nọ a ru vevẹ ziezi evaọ Ebaibol na. Oriruo ọsosuọ na họ odẹ oma Ọnọma na. Ebaibol na ọvo o dhesẹ te odẹ Ọnọma na gbe otofa riẹ. Evaọ ikulu-ebe Hibru erọ Ebaibol na, odẹ riẹ o roma via enwenọ asia 7,000 wọhọ ibieme imimẹ ene nọ a rẹ sae fa fihọ YHWH hayo JHVH, onọ a re se Jihova evaọ Isoko.—Ọnyano 3:15; 6:3.
9. Eme odẹ oma Ọnọma na u dhesẹ, kọ eme ma re kuhọ no onana ze?
9 Re ma sae riẹ Ọnọma na viere, u fo re ma riẹ nọ orọnikọ ọ rọ “Ọnọma Ọsosuọ” ọvo ho hayo “Mẹ họ Omẹ.” Odẹ omariẹ u dhesẹ ere. O rọ oghẹrẹ odẹ Hibru nọ otofa riẹ o rọ “zihe ro” hayo “zihe oma ro.”a (Wawo Emuhọ 27:29; Ọtausiuwoma Na 11:3.) Odẹ Ọghẹnẹ u dhesẹ nọ “O re Nwene Zihe Ro” onọ u dhesẹ nọ ọ rẹ jiroro jẹ j’owọ. Ma tẹ riẹ odẹ riẹ jẹ be rehọ iẹe ruiruo, ma re vuhumu viere nnọ o re ru eyaa gba jẹ rehọ ẹjiroro riẹ ziọ orugba.
10. Obọdẹ orimuo vẹ ma rẹ sai wo no okerefihotọ Emuhọ na ze?
10 Ebaibol na họ ehri eriariẹ ẹjiroro gbe uruemu Ọghẹnẹ. Okerefihotọ Emuhọ na u dhesẹ via nọ okejọ nọ u kpemu ohwo-akpọ ọ jọ udhedhẹ kugbe Ọghẹnẹ o te je wo irẹro uzuazọ uthethei, onọ u wo otofa. (Emuhọ 1:28; 2:7-9) Rọwo kugbe otofa odẹ riẹ, o rẹ sai mu omai ẹro nọ Jihova o ti ku uye-oruẹ gbe idhọvẹ nọ ahwo-akpọ a r’eva anwẹdẹ na họ. Enẹ ma se kpahe orugba ẹjiroro riẹ: “A ru akpọ na ruẹ idhọvẹ, orọnikọ fiki isiuru obọ riẹ hẹ, rekọ fiki oreva Ọnọma na, ọnọ o ru rie fihọ ere, ọ tẹ kẹe ẹruore inọ ẹdẹjọ . . . o ti wo ufuoma oruaro ọrọ emọ Ọghẹnẹ.”—Ahwo Rom 8:20, 21, The New Testament Letters, onọ J. W. C. Wand ọ fa.
11. Fikieme ma je roro kpahe ikuigbe Ebaibol, kọ eme e reva ikuigbe otiọye na jọ?
11 Ebaibol na ọ rẹ sai je fiobọhọ k’omai riẹ Ọnọma omai viere keme u dhesẹ owojẹ gbe iruẹru riẹ via okenọ o je yeri kugbe Izrẹl anwae. Roro oriruo jọ kpahe Elaesha gbe Neaman, oletu ọgbaẹmo ahwo Siria egeva na. Nọ who bi se ikere na evaọ 2 Ivie uzou avọ 5 na, whọ te ruẹ nọ ọmọtẹ Izrẹl nọ a mu kpohọ igbo ọ ta nnọ oti Neaman o ti kpo avọ obufihọ Elaesha evaọ Izrẹl. Nọ Neaman ọ nya o je rẹro nọ Elaesha o ti veghe abọ riẹ ru iruẹru emajiki jọ. Ukpoye, Elaesha ọ ta kẹ ohwo Siria na re ọ nya e họ evaọ Ethẹ Jọdan na. Dede nọ idibo Neaman ae a hrẹ riẹ re o yoẹme, nọ o ru ere, ẹyao riẹ o te kpo. Nọ Neaman ọ rọ ekẹ eghaghae kẹe, Elaesha ọ se. Uwhremu na ogbẹrioma riẹ jọ ọ tẹ lẹlẹ nya bru Neaman o te gu erue rehọ ekẹ na. Uvou-uthei riẹ o tẹ lẹliẹe wo oti. Nọ oware urirẹ nọ o via kẹ ohwo—onọ ma rẹ sai wuhrẹ noze.
12. Didi ekuhọ-iroro ma rẹ sai wo kpahe Ọnọma na no ikuigbe Elaesha gbe Neaman ze?
12 Ikuigbe na, evaọ edhere isiuru, u dhesẹ nọ Ọnọma Oride ọrọ ehrugbakpọ na o kpehru hrọ họ vi epanọ o re ro muẹrohọ ọmọtẹ boba avọ aruoriwo, nọ u wo ohẹriẹ no uruemu ewho jọ nẹnẹ. U te je dhesẹ nọ Ọnọma na o re rri uyẹ hayo orẹwho jọ siọ edekọ ba ha. (Iruẹru 10:34, 35) Avọ isiuru, ukpenọ o re rẹro nọ ahwo a ru iwhayo—uruemu nọ o jọ odode kugbe “ebo” jọ erọ oke anwae gbe ọgbọna—Ọnọma na o re dhesẹ areghẹ ogbunu. Ọ riẹ epanọ a re ro siwi oti. O te je dhesẹ orimuo gbe uvi-ẹdhoguo ẹkwoma ofruriọ nọ ọ kuvẹ re o kparobọ họ. Ofariẹ, kọ oyena o gbẹ rọwo kugbe uruemu Jihova onọ Mosis o yo kpahe na? Dede nọ ikuigbe Ebaibol ọyena o rẹ kpẹkpẹe, eware nọ ma rẹ sai wuhrẹ noi ze kpahe epanọ Ọnọma na ọ rọ i bu gaga!—Olezi 33:5; 37:28.
13. Dhesẹ epanọ ma sai ro wo uwuhrẹ oghaghae no ikuigbe Ebaibol ze.
13 Ikuigbe efa kpahe uruemu orivo Izrẹl gbe owọ nọ Ọghẹnẹ ọ jẹ u dhesẹ nọ Jihova ọ be ghinẹ daezọ. Ebaibol na ọ ta nọ emọ Izrẹl a fi rie họ ẹdawọ ẹsikpobi, a tẹ wha edada sei. (Olezi 78:40, 41) Fikiere, oware o rẹ da Ọnọma na, yọ ọ rẹ daezọ eware nọ ahwo-akpọ a bi ru. Ma rẹ sai je wuhrẹ eware buobu no ikuigbe kpahe ahwo nọ a viodẹ ze. Okenọ a salọ Devidi re ọ jọ ovie Izrẹl, Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Samuẹle nọ: “Eru oma ọye ohwo o re riwẹ, rekọ ỌNOWO na kọ obọ eva.” (1 Samuẹle 16:7) Ẹhẹ, Ọnọma na o re rri obeva mai, orọnikọ okafe gheghe he. Ẹvẹ onana o veva te!
14. Nọ ma bi se Ikereakere Hibru na, eme ma rẹ sai ru avọ erere?
14 A kere ebe 39 ọ Ebaibol na taure a te ti yẹ Jesu, yọ u fo k’omai re ma se ai. Onana orọnikọ re ma ruẹsi wuhrẹ ikere hayo ikuigbe Ebaibol ọvo ho. Ma tẹ ghinẹ gwọlọ wuhrẹ oghẹrẹ nọ Ọnọma omai ọ rọ, ma re roro kpahe ikuigbe eyena, ẹsejọhọ roro nọ, ‘Didi oware ikuigbe enana u wuhrẹ omai kpahe uruemu riẹ? Didi okwakwa riẹ o jọ etenẹ dhesẹ oma via?’b Enẹ oruo o sai tube fiobọhọ kẹ egbavro ruẹ nnọ obọ Ọghẹnẹ Ebaibol na o noze, o vẹ lẹliẹ ai mu owọ jọ họ ẹjẹ re a riẹ Ọnoweme oyoyou riẹ na viere.
Owuhrẹ Ologbo O re Fiobọhọ k’Omai Riẹ Ọnọma Na
15. Fikieme owojẹ gbe iwuhrẹ Jesu e jẹ jọ erere?
15 Uzẹme, ahwo nọ a vro ẹrria Ọnọma na hayo enọ eriwo rai kpahe Ọghẹnẹ ọ rọ deghe deghe a rẹ sae riẹ kpahe Ebaibol tere he. Ẹsejọhọ whọ nyaku ahwo jọ no nọ a riẹ hẹ sọ Mosis ọ kake rehọ Matiu rria gbe enọ e riẹ uvumọ oware kpahe iruẹru gbe iwuhrẹ Jesu hu. Yọ oware ọkora keme ohwo ọ sai wuhrẹ eware buobu kpahe Ọnọma na mi Owuhrẹ Ologbo na, Jesu. Nọ o wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ no na, ọ rẹ sai dhesẹ oghẹrẹ nọ Ọnọma omai ọ rọ. (Jọn 1:18; 2 Ahwo Kọrint 4:6; Ahwo Hibru 1:3) Yọ ere o ru. Evaọ uzẹme, ọ ta nọ: “Ọ nọ ọ ruẹ omẹ ọ ruẹ Ọsẹ na” no.—Jọn 14:9.
16. Eme nọ Jesu ọ ta kugbe aye Sameria na u dhesẹ eme?
16 Roro kpahe oriruo nana. Okejọ nọ oma o lọhọ Jesu no fiki erẹ-ọnya, o lele aye ohwo Sameria jọ t’ẹme kẹle Saeka. Ọ ghale obọdẹ uzẹme, onọ u kie kpahe ‘ẹgọ Ọsẹ na avọ ẹzi gbe uzẹme.’ Ahwo Ju oke oyena a je gbolo aro kẹ ahwo Sameria. Wo ohẹriẹ, Jesu o dhesẹ unevaze Jihova re ọ jẹ ezae gbe eyae oruọzewọ erẹwho kpobi rehọ, wọhọ epanọ ma muẹrohọ evaọ oriruo Elaesha gbe Neaman na. O rẹ jọ omosasọ k’omai inọ Jihova ọ se omagbẹre egagọ ikpikpiri nọ o rọ akpọ na nẹnẹ na. Ma rẹ sai je muẹrohọ uzẹme na nnọ u no Jesu eva ze re o wuhrẹ aye, yọ evaọ etenẹ aye nọ ọ dhẹ lele ọzae. Ukpenọ o bru kpei, Jesu ọ rehọ ọghọ t’ẹme kẹe, evaọ edhere nọ o re ghine fiobọhọ kẹe. Uwhremu na, ahwo Sameria efa a kezọ kẹ Jesu a te ku ei họ nọ: “Ma tẹ ghinẹ riẹ nọ, ọnana họ Osiwi akpọ na.”—Jọn 4:2-30, 39-42; 1 Ivie 8:41-43; Matiu 9:10-13.
17. Ekuhọ-iroro vẹ ikuigbe ẹkparomatha Lazarọs na o riobọhọ?
17 Joma roro kpahe ọtadhesẹ ọfa ọrọ epanọ ma sai ro wuhrẹ kpahe Ọnọma na ẹkwoma ẹriẹ kpahe uruemu gbe iwuhrẹ Jesu. Roro kpahe okenọ Lazarọs, ogbẹnyusu Jesu, o ro whu. Jesu o dhesẹ ogaga riẹ no vẹre re o zihe iwhuowhu na ziọ uzuazọ. (Luk 7:11-17; 8:40-56) Rekọ ẹvẹ o ru okenọ ọ ruẹ Meri, oniọvo Lazarọs, nọ o je weri? Jesu o “dimẹ eva ẹzi, ọ tẹ rọ ẹrova.” Orọnikọ ọ jọ kpimẹ hayo r’abọ muoma ha; “ọ tẹ viẹ.” (Jọn 11:33-35) Yọ orọnikọ ọ nya i ku enu oviẹ ọvo ho. Oma o wọ Jesu ru oware—ọ kpare Lazarọs. Whọ rẹ sai roro epanọ onana u fiobọhọ kẹ ikọ na vuhu ọdawẹ gbe uruemu Ọnọma na te. U re je fiobọhọ k’omai gbe amọfa wo otoriẹ ekwakwa gbe idhere Ọnọma na.
18. Ẹvẹ u fo nọ ewuhrẹ Ebaibol na ọ rẹ jọ ahwo oma?
18 Ma re du vuoma ewuhrẹ Ebaibol na gbe ewuhrẹ viere kpahe Ọnọma omai hi. Ebaibol na yọ obe nọ u n’iruo no ho. Ohwo jọ nọ o se rie jẹ jọ ogbẹnyusu ọkpekpe Jesu họ Jọn. Uwhremu na o kere nọ: “Ma tẹ jẹ riẹ nọ Ọmọ Ọghẹnẹ ọ ze, ọ tẹ kẹ omai otọoriẹ, re ma riẹ e ọnọ ọ rọ uzẹme; ma tẹ rọ eva riẹ, ọye nọ ọ rọ uzẹme, eva Ọmọ riẹ Jesu Kristi. Onana họ uvi Ọghẹnẹ gbe uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (1 Jọn 5:20) Muẹrohọ nnọ “otọoriẹ” nọ ma re ro wo eriariẹ “ọ rọ uzẹme” na, Ọnọma na, o rẹ sai su kpohọ “uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.”
Ẹvẹ Whọ Sai ro Fiobọhọ k’Amọfa Wuhrẹ Kpahe Iẹe?
19. Didi owọ a jẹ no re u fiobọhọ kẹ egbavro?
19 O gwọlọ imuẹro buobu kẹ ahwo jọ re a rọwo nnọ Ọnọma ohrọ ọnọ ọ be daezọ mai ọ rọ re a je wo ovuhumuo kẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rọ. Ahwo ima ruru ima a riẹ enọ i gbe wo avro kpahe Ọnọma na hayo enọ eriwo rai kpahe iẹe e rọwo kugbe oware nọ o rọ Ebaibol na ha. Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ ae? Evaọ ikokohọ ubrotọ gbe erọ akpọ-soso 1998 ruọ 1999 erọ Isẹri Jihova, a siobọno obọdẹ obe okpokpọ jọ evaọ evẹrẹ buobu—obe na họ Is There a Creator Who Cares About You?
20, 21. Ẹvẹ a sae rọ rehọ obe Creator na ruiruo ziezi?
20 O rọ obe nọ o te bọ ẹrọwọ ra fihọ Ọnọma omai na gbe ovuhumuo ra kẹ uruemu gbe idhere riẹ. Fikieme u je mu omai ẹro enẹ? Keme a ruẹrẹ Is There a Creator Who Cares About You? fihọ avọ ẹjiroro ọyena. Uzoẹme jọ nọ o dhẹ obe na wariẹ họ “Eme ọ rẹ sai fi otofa họ uzuazọ ra?” A ruẹrẹ eme riẹ họ evaọ edhere nọ o rẹ rọ were ahwo nọ e make riobe tere he. Ghele na, u duobọ te isiuru nọ mai kpobi ma wo. U wo eme isiuru gbe ọwhọ rọkẹ isisase nọ e be vro ẹrria Ọnọma na. Obe na o nwani roro nọ osisase na ọ rọwo Ọnọma ha. Egbavro a ti wo isiuru kpahe ọkiẹvia egbaeriariẹ ọgbọna nọ obe na u duobọte. Izẹme itieye na e te tubẹ bọ ẹrọwọ enọ e rọwo Ọghẹnẹ ga.
21 Evaọ ewuhrẹ obe okpokpọ na, whọ te ruẹ nọ abọ riẹ jọ o ta kpahe ikuigbe Ebaibol na evaọ edhere nọ u dhesẹ abọ sa-sa uruemu Ọghẹnẹ, nọ u re fiobọhọ kẹ isisase na riẹ Ọghẹnẹ viere. Ahwo nọ a se rie no a fodẹ epanọ oyena o rọ uzẹme te no kẹ ae. Jọ onana o jọ ere k’owhẹ re nọ whọ be kiẹ obe nana riwi na jẹ be rehọ iẹe fiobọhọ kẹ amọfa te riẹ Ọnọma rai viere na.
[Footnotes]
a Ọwena-isukulu Jesuit, M. J. Gruenthaner, okenọ ọ jọ ọnọ o wuzou ekere ọ The Catholic Biblical Quarterly, o dhesẹ ẹme nana evaọ edhere ọvo na nọ o dhesẹ ẹme nọ o tho rie, koyehọ “u dhesẹ oware nọ o rọ uzuazọ họ họ rekọ ẹsikpobi u re dhesẹ ohwo nọ ọ be rria hayo nọ u muẹro, koyehọ, ohwo nọ ọ rọ uzuazọ.”
b Nọ esẹ gbe ini a bi gbiku Ebaibol kẹ emọ rai na, a rẹ sai fiobọhọ kẹ emọ rai ẹkwoma enọ itieye na. Fikiere izoge a sae riẹ Ọghẹnẹ, je wuhrẹ epanọ a re ro roro kpahe Ẹme riẹ.
Kọ Who Muẹrohọ
◻ Ẹvẹ Mosis ọ rọ riẹ Jihova viere evaọ Ugbehru Sainai?
◻ Fikieme ewuhrẹ Ebaibol na o je fiobọhọ riẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ?
◻ Nọ ma bi se Ebaibol na, eme ma re ru re ma sikẹle Ọnọma omai viere?
◻ Edhere vẹ whọ m’omaa nọ whọ te rọ rehọ obe Creator na ruiruo?
[Picture on page 9]
Eme ekpọfia-oma mai i dhesẹ kpahe Ọnọma omai?
[Picture on page 10]
Abọjọ Iko-Ebe Abade Owhuowhu na, avọ Ibieme Hibru Ene na, odẹ Ọghẹnẹ evaọ Hibru
[Credit Line]
Udu ọ Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem
[Picture on page 12]
Eme ma rẹ sai wuhrẹ no uruemu Jesu kpahe uweri Meri na ze?