Ẹhwosa Eware Siza Kẹ Siza

“Hwosa kẹ ae epanọ ute rai.”—AHWO ROM 13:7.

 1, 2. (a) Wọhọ epanọ Jesu ọ ta, ẹvẹ Ileleikristi a sai ro ru ewha-iruo rai kẹ Ọghẹnẹ gbe Siza owowa? (b) Eme họ ẹgwọlọ ọsosuọ Isẹri Jihova?

WỌHỌ epanọ Jesu ọ ta, eware jọ e riẹ nọ ma riosa Ọghẹnẹ gbe eware nọ ma riosa Siza, hayo Udu-Esuo na. Jesu ọ ta nọ: “[Hwosa] eware Siza kẹ Siza, gbe eware Ọghẹnẹ kẹ Ọghẹnẹ.” Eva eme ekakao enana, ọ tẹ ta ewegrẹ riẹ reghe jẹ rọ areghẹ ru eriwo owowa nọ u fo nọ ma re wo kpẹre evaọ usu mai kugbe Ọghẹnẹ gbe eyero mai kugbe Udu-Esuo na. Agbẹta nọ onana u je “gbe [enọ e jẹ gaviezọ kẹe] enu gaga.”—Mak 12:17.

² Dede, oware nọ o rẹ kake jọ idibo Jihova oja họ re a hwosa eware Ọghẹnẹ kẹ Ọghẹnẹ. (Olezi 116:12-14) Eva ere oruo, o rẹ thọrọ ai ẹro ho inọ Jesu ọ ta nọ eware jọ e riẹ nọ a rẹ hwosa hrọ kẹ Siza. Ẹgba-iroro rai nọ a rọ Ebaibol wuhrẹ no o gwọlọ nọ a re roro didi kpahe epanọ a rẹ nyate eva ẹhwosa eware nọ Siza ọ gwọlọ. (Ahwo Rom 13:7) Eva oke onana, iguẹdhọ buobu a vuhumu no nọ ogaga egọmeti u wo umuo jegbe nọ ahwo gbe egọmeti evaọ oria kpobi a rọ otọ izi emama.

 3, 4. Didi eme ezi a ta no kpahe uzi emama, uzi nọ a ferevia, gbe uzi ohwo-akpọ?

³ Pọl ukọ na ọ t’ẹme fodẹ uzi emama ọnana nọ o kere kpahe ahwo akpọ na nọ: “Keme onọ a sae riẹ kpahe Ọghẹnẹ u vẹ kẹ ae [no] keme Ọghẹnẹ o ru rie via kẹ ae no. Keme eware riẹ nọ a te ruẹ no emuhọ akpọ na ze he a be rue rẹ ai vevẹ enẹna, a tẹ rehọ eware nọ ọ ma na bi ro riwi ai muẹ, ogaga irurẹ Ọghẹnẹ; fikiere a gbe wo unoma ha.” Otẹrọnọ a rẹ kuyo kẹe, uzi emama o sae tube duobọ te ẹgba-iroro egedhọ enana. Fikiere, Pọl ọ tẹ gbẹ taharo nọ: “Keme okenọ otu Egedhọ na nọ a wo uzi na ha a rọ ẹkẹ-ẹmema rai ru eware nọ e rọ eva uzi na gba a maki wo uzi na ha; a ru rie họ uzi kẹ oma obọ rai. Enọ i dhesẹ iruẹru uzi nọ a kere họ evaọ eva rai, oma obọ rai dede u sisẹi kẹ ae.”—Ahwo Rom 1:19, 20; 2:14, 15.

⁴ Evaọ ikpe-udhusoi avọ 18, oguẹdhọ Oyibo nọ a re se William Blackstone o kere nọ: “Uzi emama onana, nọ o rọ unuikpe ovo na kugbe ohwo-akpọ na gbe onọ Ọghẹnẹ ọvo o je, oye o mai kpehru vi izi kpobi. Uzi na u wo iruo evaọ akpọ na soso, evaọ orẹwho kpobi, gbe evaọ oke kpobi: uzi ohwo akpọ ọvo u wo iruo ho, otẹrọnọ o wọso onana.” Blackstone ọ tẹ gbẹ nyaharo t’ẹme kpahe “uzi nọ a ferevia,” nọ a rẹ jọ Ebaibol na ruẹ, ọ tẹ ta nọ: “Evaọ etọhotọ ivẹ enana, uzi emama gbe uzi ẹferevia, izi ahwo kpobi e rọ ẹroso; koyehọ, a rẹ kuvẹ kẹ izi ohwo-akpọ re e wọso enana ha.” Onana o rọwo kugbe ẹme nọ Jesu ọ ta kpahe Ọghẹnẹ gbe Siza, wọhọ epanọ a kere fihọ Mak 12:17. Vevẹ, eria jọ e riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ jọ kẹ ọnyaba oware nọ Siza ọ rẹ gwọlọ mi Oleleikristi. Ogbẹguae ahwo Ju a ghoro ruọ oria otiọye na okenọ a juzi kẹ ikọ na nọ a se usiuwoma ba ẹta kpahe Jesu. Fikiere, ikọ na a tẹ kuyo gbagba nọ: “Ma re yo ẹme Ọghẹnẹ vi o rọ ahwo.”—Iruẹru 5:28, 29.

“Eware Ọghẹnẹ”

 5, 6. (a) Ma te roro kpahe eyẹ Uvie na evaọ 1914, eme Ileleikristi a re wo họ iroro viere? (b) Ẹvẹ Oleleikristi ọ rẹ rọ kẹ imuẹro nọ ọgbodibo ọ rọ?

⁵ Maero no 1914 ze, eva okenọ Jihova Ọghẹnẹ, Erumeru na, o muhọ esuo wọhọ ovie ẹkwoma Uvie Mesaya Kristi, Ileleikristi a mai ro muẹro hotọ re a siọ eware Ọghẹnẹ ba ẹrọ kẹ Siza. (Eviavia 11:15, 17) Rro vi epaọ anwẹdẹ, uzi Ọghẹnẹ u bi bo se Ileleikristi inọ “a rọ e rọ akpọ na ha.” (Jọn 17:16) Nọ a rọ oma mudhe kẹ Ọghẹnẹ, Ọkokẹ Uzuazọ rai no na, a re dhesẹ vevẹ nọ a gbẹ rọ kẹ omobọ rai hi. (Olezi 100:2, 3) Wọhọ epanọ Pọl o kere, “mai erọ Ọnowo na.” (Ahwo Rom 14:8) Ofariẹ, evaọ ame-ọhọ Oleleikristi, a rehọ e riẹ mu no wọhọ ọgbodibo Ọghẹnẹ, fikiere ọ rẹ sae ta wọhọ Pọl inọ: “Ọghẹnẹ . . . oru omai te kẹ iruiruo.”—2 Ahwo Kọrint 3:5, 6.

⁶ Pọl ukọ na o te je kere nọ: “Mẹ dẹ oro họ odibo-ọgba mẹ.” (Ahwo Rom 11:13) Eva uzẹme epọvo na ma re ru. O tẹ make rọnọ ma bi wo abọ evaọ odibọgba na evaọ oke kpobi hayo eva ubroke, ma rẹ kareghẹhọ nọ Jihova omariẹ o mu odibọgba họ omai obọ. (2 Ahwo Kọrint 2:17) Nọ o rọnọ ahwo jọ a sae kpare onọ fiki edikihẹ mai, Oleleikristi kpobi nọ ọ rọ oma riẹ mudhe jẹ họ-ame no ọ rẹ ruẹrẹ oma kpahe re ọ kẹ imuẹro ivevẹ gbagba inọ ọgbodibo usiuwoma na ọ ghinẹ rọ. (1 Pita 3:15) Odibọgba riẹ o re je dhesẹ oma via re evaọ uruemu riẹ. Wọhọ ọgbodibo Ọghẹnẹ, Oleleikristi o re dhesẹ uruemu ofuafo, yọrọ okugbe uviuwou, jọ oruọzewọ, je dhesẹ adhẹẹ kẹ uzi gbe ẹkpatiẹ. (Ahwo Rom 12:17, 18; 1 Tẹsalọnika 5:15) Usu nọ Oleleikristi o re wo kugbe Ọghẹnẹ gbe odibọgba nọ Ọghẹnẹ o mu hiẹ obọ họ eware nọ e mae rọ oja evaọ uzuazọ riẹ. Ọ rẹ sai gbabọ kẹ enana fiki ujaje Siza ha. Orọ vevẹ inọ, a re kele enana gbe “eware Ọghẹnẹ.”

“Eware Siza”

 7. Ẹvẹ a riẹ Isẹri Jihova fihọ kpahe ẹhwa esa-uzou?

⁷ Isẹri Jihova a riẹ nọ a riosa ‘ẹmeoyo kẹ enọ a kẹ udu na,’ isu egọmeti na. (Ahwo Rom 13:1) Fikiere, nọ Siza, Udu-Esuo na, ọ tẹ gwọlọ eware nọ e kpọvi, ẹgba-iroro rai nọ Ebaibol o wuhrẹ no o rẹ kẹ ai uvẹ re a ru ẹgwọlọ enana gba. Wọhọ oriruo, Ileleikristi uzẹme a rọ udevie ahwo nọ a mae rọ oriruo evaọ osohwa osa-uzou evaọ akpọ na. Evaọ obeusi Germany nọ a re se Münchner Merkur o ta kpahe Isẹri Jihova nọ: “Ae họ ahwo nọ a mai wo oruọzewọ gbe enọ e rẹ kake hwosa osa-uzou rai evaọ Orẹwho Esuo mai na.” Eva obọ Itali, obeusi La Stampa o muẹrohọ nọ: “[Isẹri Jihova] họ ahwo omarokpotọ nọ ohwo kpobi ọ rẹ gwọlọ: a re dhere kẹ osa-uzou ho hayo kọ a rẹ gwọlọ ku uzou no izi nọ i kie hai oma ha rọ kẹ erere omobọ rai hi.” Idibo Jihova a re ru onana ‘fiki iroro rai.’—Ahwo Rom 13:5, 6.

 8. Igho esa-uzou ọvo eware nọ ma riosa Siza i jo kuhọ?

⁸ Kọ ẹhwa osa-uzou ọvo “eware Siza” e jọ kuhọ? Ijo. Pọl o kele eware efa, wọhọ ozodhẹ gbe adhẹẹ. Evaọ obe riẹ Critical and Exegetical Hand-Book to the Gospel of Matthew, owuhrẹ Germany nọ a re se Heinrich Meyer o kere nọ: “Ẹkwoma [eware Siza] . . . orọnikọ osa-uzou egọmeti ọvo o jọ kuhọ họ, rekọ eware kpobi nọ i fo kẹ Siza nọ e nya lele ọtẹruo izi egbagba.” Ogbiku nọ a re se E. W. Barnes, evaọ obe riẹ The Rise of Christianity, o muẹrohọ nọ Oleleikristi ọ rẹ hwa esa-uzou otẹrọnọ ọ riosa rai, ọ vẹ jẹ “jẹ eware Udu-Esuo efa rehọ, thakpinọ a se rie re ọ rehọ eware Ọghẹnẹ kẹ Siza ha.”

 9, 10. Didiọ izu Oleleikristi o re dhe kpahe ẹhwosa onọ u te kẹ Siza, rekọ izẹme vẹ a re fihọ iroro?

⁹ Didi eware Udu-Esuo na ọ rẹ sae gwọlọ nọ i re kpeke kugbe eware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ họ? Ahwo jọ a roro nọ a rẹ sae wha igho kẹ Siza evaọ edhere osa-uzou rekọ etẹe u re jo kuhọ. Eva uzẹme oma o rẹ jarai kọkọ họ re a rọ eware nọ i re mi ai oke nọ a rẹ raha evaọ iruo Ọghẹnẹ rọ kẹ Siza. Ghele na, nọ o rọnọ ma rẹ rehọ ‘udu, gbe ẹwẹ, gbe iroro, gbe ẹgba mai kpobi you Jihova Ọghẹnẹ mai na,’ Jihova o rẹro mai nọ ma rẹ raha oke evaọ eware nọ e hẹriẹ oma no iruo efuafo mai. (Mak 12:30; Ahwo Filipai 3:3) Wọhọ oriruo, Oleleikristi nọ ọ rọo no a hrẹ riẹ re ọ raha oke ro ru ọrivẹ-orọo riẹ eva were. Iruẹru itieye na e thọ họ, rekọ Pọl ukọ na ọ ta nọ enana yọ “eware akpọ na” orọnikọ “iruo Ọnowo” na ha.—1 Ahwo Kọrint 7:32-34; wawo 1 Timoti 5:8.

¹⁰ Ofariẹ, Kristi o juzi kẹ ilele riẹ nọ a “hwosa” esa-uzou, yọ ababọ avro onana u kugbe oke rai nọ a ro mudhe kẹ Jihova—keme ma rehọ izuazọ mai kpobi mudhe no evaọ edhere ọnana. Otẹrọnọ whọ rẹ rehọ abọ 33 evaọ udhusoi eva osa ra rọ hwa osa-uzou evaọ orẹwho (u kpehru viọ onana evaọ erẹwho jọ), onana u te dhesẹ nọ oruiruo evaọ kukpe kukpe ọ rẹ rehọ osa emera ene fihọ Ẹkpa-Igho Udu-Esuo na. A tẹ rọ edhere ọfa tae kọ, evaọ ekuhọ ẹdẹ iruo uzuazọ riẹ, oruiruo na ọ raha ikpe 15 riẹ rọ kokọ kẹ ugho osa-uzou nọ “Siza” ọ gwọlọ. Whọ dai je roro kpahe ẹme isukulu. Evaọ erẹwho buobu uzi na o gwọlọ nọ esẹ gbe ini a re ru re emọ rai a kpohọ isukulu evaọ unuikpe jọ nọ a ve fihọ. Unuikpe nọ a re kpohọ isukulu u wo ẹhẹriẹ no orẹwho ruọ orẹwho. Evaọ oria buobu o gwọlọ oke krẹkri. Uzẹme, isukulu itieye na i re wo erere, rekọ Siza họ ọnọ ọ rẹ jiroro unuikpe nọ ọmọ ọ rẹ raha evaọ edhere ọnana, yọ esẹ gbe ini Ileleikristi a re yoẹme kẹ ẹjiroro Siza.

Iruo Ẹmuofio Ọgbahọ

11, 12. (a) Didi ẹgwọlọ Siza o bi mi evaọ ekuotọ buobu? (b) Ẹvẹ Ileleikristi ọsosuọ a riwi iruo ẹmuofio?

¹¹ Ẹgwọlọ ọfa nọ Siza o re ru evaọ erẹwho buobu họ iruo ẹmuofio ọgbahọ. Evaọ ikpe-udhusoi avọ 20 na, erẹwho buobu a fiọ ọruẹrẹfihotọ ọnana họ otọ no evaọ oke ẹmo gbe evaọ oke udhedhẹ re. Eva obọ France a se ọgbahọ ọnana osa-uzou azẹ evaọ ikpe buobu, nọ u dhesẹ nọ o rẹ jọ unevaze ọmoha kpobi re o fi uzuazọ riẹ hotọ kẹ Udu-Esuo na. Kọ onana yọ oware nọ ahwo nọ e rọ oma rai mudhe kẹ Jihova no a rẹ sai ghine ru? Ẹvẹ Ileleikristi ikpe udhusoi ọsosuọ a rri ẹme ọnana?

¹² Nọ Ileleikristi oke ọsosuọ kpobi a jẹ daoma re a jọ uvi ahwo evaọ orẹwho rai, ẹrọwọ rai o whaha e rai nọ a gbẹ rọ rehọ uzuazọ omọfa ha hayo fi uzuazọ rai hotọ kẹ Udu-Esuo na ha. The Encyclopedia of Religion o ta nọ: “Esẹ ichọche ọsosuọ, kugbe Tertullian avọ Origen, a kẹ imuẹro nọ o jọ ọgbahọ kẹ Ileleikristi re a siọ ohwo ba e kpe, uzi nọ o whaha e rai nọ a gbe ro wo abọ evaọ ẹmo ahwo Rom hu.” Evaọ obe riẹ The Early Church and the World, Professor C. J. Cadoux o kere nọ: “Rite esuo Marcus Aurelius [161-180 C.E.], Oleleikristi ọvo ọ rẹ jọ isoja ha nọ ọ tẹ họ-ame no.”

13. Fikieme ahwo buobu evaọ Kristẹndọm a gbe rri iruo ẹmuofio wọhọ epanọ Ileleikristi ọsosuọ a rri rie he?

¹³ Fikieme ahwo ichọche Kristẹndọm a gbe bi rri eware enẹ nẹnẹ hẹ? Fiki enwene ologbo jọ nọ ọ roma via evaọ ikpe udhusoi avọ ene. Obe Kathọlik nọ a re se A History of the Christian Councils o ru ẹme na vevẹ nọ: “Ileleikristi buobu, . . . evaọ otọ isu egedhọ, a wo izi nọ e gba rai họ kpahe iruo ẹmuofio, a tẹ se nọ a rẹ jọ isoja, rekọ nọ a tẹ gbai họ a vẹ dhẹse iruo na ba. Ẹguae [obọ Arles, nọ a gba evaọ 314 C.E.], nọ a jẹ t’ẹme kpahe inwene nọ Constantine ọ wha ze kpahe ẹwhaha ẹmo, a te fi ọgbahọ na hotọ nọ Oleleikristi o re fiẹmo, . . . fikinọ Ichọche na ọ rọ udhedhẹ (in pace) kugbe Udu-Esuo na evaọ otọ ọmọ-ovie jọ nọ ọ jọ udhedhẹ kugbe Ileleikristi.” Fiki iwuhrẹ Jesu enana nọ a gbabọ kẹ, no anwọ oke oyena rite inẹnẹ, isu-ichọche Kristẹndọm a be tudu họ uthuru rai re a ru iruo evaọ egbaẹmo erẹwho na, dede nọ ejọ rai a rehọ ẹgba-iroro rai se nọ a rẹ jọ họ.

14, 15. (a) Didi eware jọ Ileleikristi evaọ ekuotọ jọ a re ro ku uzou no iruo ẹmuofio? (b) Oria nọ a jọ kẹ ohwo ọvo uvẹ hẹ, didi izi Ikereakere na i re fiobọhọ jẹ emamọ iroro evaọ ẹme iruo ẹmuofio?

¹⁴ Kọ o rọ ọgbahọ kẹ Ileleikristi inẹnẹ na re a dhẹ lele otu eva ẹme ọnana? Ijo. Otẹrọnọ Oleleikristi nọ ọ rọ oma riẹ mudhe jẹ họ-ame no ọ be rria orẹwho nọ a rẹ jọ kẹ egbodibo egagọ uvẹ no iruo ẹmuofio, ọ rẹ sai mi uvẹ onana, keme ọgbodibo ọ ghinẹ rọ. (2 Timoti 4:5) Evaọ erẹwho buobu, kugbe United States gbe Australia, a kẹ uvẹ otiọye na no makọ evaọ oke ẹmo. Yọ evaọ oke udhedhẹ, evaọ ekuotọ buobu nọ a rẹ jọ gba iruo isoja họ ahwo, Isẹri Jihova, wọhọ egbodibo egagọ, a kẹ rai uvẹ. Fikiere a rẹ sai gbe fiobọhọ kẹ ahwo ẹkwoma iruo ẹgbede rai.

¹⁵ Kọ otẹrọnọ Oleleikristi ọ be rria ẹkuotọ nọ a rẹ jọ kẹ egbodibo egagọ uvẹ no iruo isoja ha? Koyehọ ọ rẹ rehọ ẹgba-iroro riẹ nọ Ebaibol o wuhrẹ na jiroro na kẹ omobọ riẹ. (Ahwo Galesha 6:5) Nọ o bi roro kpahe udu-esuo Siza, ọ rẹ romakpotọ roro oware nọ ọ riosa Jihova. (Olezi 36:9; 116:12-14; Iruẹru 17:28) Oleleikristi ọ rẹ kareghẹhọ nọ oka Oleleikristi uzẹme họ uyoyou rọ kẹ ibe rai nọ a gbẹ rọ ẹrọwọ, makọ enọ e be rria ekuotọ efa hayo enọ i no uyẹ ọfa ze. (Jọn 13:34, 35; 1 Pita 2:17) Ofariẹ, izi Ikereakere nọ e rọ eria wọhọ Aizaya 2:2-4; Matiu 26:52; Ahwo Rom 12:18; 14:19; 2 Ahwo Kọrint 10:4; gbe Ahwo Hibru 12:14 e rẹ thọrọ iẹe ẹro ho.

Iruo Egọmeti

16. Evaọ ekuotọ jọ, didi iruo nọ i fiabọ họ ẹmuofio ho Siza ọ rẹ gwọlọ mi ahwo nọ e se iruo ẹmuofio?

¹⁶ Dede, ekuotọ e riẹ nọ Udu-Esuo na, dede nọ a kuvẹ kẹ egbodibo egagọ họ, ghele na a vuhumu nọ ahwo jọ a rẹ sae se iruo isoja. Ekuotọ buobu enana a ru ọruẹrẹfihọ kẹ ahwo eruọzewọ enana re a si ai ba ẹgbahọ iruo ẹmuofio. Eva eria jọ iruo egọmeti nọ a gwọlọ, wọhọ emamọ iruo evaọ okegbe na, a rri rie wọhọ iruo orẹwho na nọ o kare iruẹru ẹmuofio. Kọ Oleleikristi nọ ọ rọ oma mudhe no ọ sai wo abọ evaọ iruo itieye na? Evaọ etenẹ re, Oleleikristi nọ ọ rọ oma mudhe jẹ họ-ame no ọ rẹ rọ ẹgba-iroro riẹ nọ Ebaibol o wuhrẹ no jiroro obọ riẹ.

17. Kọ iruo nọ i wo abọ kugbe ẹmuofio ho e jariẹ evaọ oke Ebaibol?

¹⁷ O wọhọ nọ iruo ọgbahọ e jariẹ evaọ oke Ebaibol na. Obe ikuigbe jọ o ta nọ: “U te no esa-uzou gbe azọhọ nọ a fihọ ahwo Judia uzou no, iruo jọ e jariẹ nọ a jẹ hai ru eva oria osa-uzou. Onana yọ uruemu anwae nọ a ro mu ofẹ Udevie Ovatha-Ọre onọ idu-esuo Grik gbe isu Rom a gbẹ be yọrọ. . . . Ọvọ Ọkpokpọ na omariẹ ọ kẹ oriruo enọ i je ruiruo ọgbahọ evaọ Judia, nọ u dhesẹ epanọ uruemu na o kẹre te. Nya lele uruemu onana, isoja a gba Saimọn obọ Sairini họ re ọ wọ ure-uwhere [ure oja] Jesu (Matiu 5:41; 27:32; Mak 15:21; Luk 23:26).”

18. Didi iruo okegbe nọ e kẹnoma no erọ ẹmuofio, gbe erọ egagọ, Isẹri Jihova a re wo abọ kugbe ẹsikpobi?

¹⁸ Epọvo na re, Udu-Esuo na gbe esuo obọ ahwo a rẹ gwọlọ ahwo evaọ erẹwho jọ nẹnẹ re a wo abọ evaọ iruo ọgbahọ oghoghẹrẹ sa. Ẹsejọ onana o rẹ jọ oghẹrẹ akiruo jọ, iruo wọhọ eza tọ hayo eruo idhere; ẹsejọ o rẹ jọ iruo kẹse kẹse, wọhọ orufuọ edhere koka koka, isukulu, hayo ẹsipito. Oria nọ iruo egọmeti itieye na e jẹ rọ ewoma kẹ okegbe na yọ i gbe je wo abọ kpahe egagọ erue he, hayo nọ e gbẹ wọso ẹrọwọ Isẹri Jihova ha, ẹsibuobu a re yoẹme kẹ uzi na. (1 Pita 2:13-15) Onana o wha uvi Isẹri se ze no je ruru unu ahwo nọ e be gba eku họ omai uzou nnọ ma be wọso egọmeti.—Wawo Matiu 10:18.

19. Ẹvẹ Oleleikristi o re rri ẹme na fihọ otẹrọnọ Siza ọ gwọlọ e riẹ nọ o ru iruo orẹwho nọ e hẹriẹ oma no erọ ẹmuofio evaọ ubroke?

¹⁹ Kọ otẹrọnọ Udu-Esuo na o gwọlọ nọ Oleleikristi o ru iruo egọmeti jọ nọ o wo abọ kpahe iruo orẹwho na evaọ otọ isuẹsu ahwo gheghe? Evaọ etenẹ re, Ileleikristi a rẹ jiroro na kẹ omobọ rai no ehri oware nọ a riẹ ze. “Mai kpobi a ti dikihẹ aro akaba oziẹobro Ọghẹnẹ.” (Ahwo Rom 14:10) Ileleikristi nọ e rẹriẹ ova ku ẹgwọlọ Siza a rẹ rọ oma totọ kiẹ ẹme na riwi je roro kpahiẹe ziezi.a O rẹ jẹ jọ oware areghẹ re re a fodẹ ẹme na kẹ Ileleikristi nọ e kpako no evaọ ukoko na. Who te ru enẹ no kọ whẹ ọvo ọ rẹ jiroro na kẹ omobọ ra.—Itẹ 2:1-5; Ahwo Filipai 4:5.

20. Didi enọ gbe izi Ikereakere na i re fiobọhọ kẹ Oleleikristi roro kpahe ẹme iruo egọmeti orẹwho nọ e hẹriẹ oma no erọ ẹmuofio?

²⁰ Okenọ whọ tẹ be kiẹ ẹme na riwi, Ileleikristi a re roro kpahe ehri-izi Ebaibol buobu. Pọl ọ ta nọ ma rẹ “romakpotọ kẹ isuisuẹsu gbe enọ a rọ udu kẹ, . . . thọomavẹrẹ kẹ iruo oruọzewọ kpobi . . . jọ wowou, a ve he dhesẹ uvi evaidhedhẹ kẹ ahwo kpobi.” (Taitọs 3:1, 2) Evaọ oke ovo na re, u re fo re Ileleikristi a kiẹ iruo egọmeti na riwi. Otẹrọnọ a jẹriẹe rehọ, kọ a sai ti kru edikihẹ Oleleikristi rai? (Maeka 4:3, 5; Jọn 17:16) Kọ o te lẹliẹ ai wo abọ evaọ egagọ erue jọ? (Eviavia 18:4, 20, 21) Kọ abọ nọ a ti wo evaọ iruo na ọ te whaha ai hayo si ai kpemu no erugba owha-iruo Oleleikristi rai? (Matiu 24:14; Ahwo Hibru 10:24, 25) Evaọ abọdekọ riẹ, kọ a te gbẹ hai ru ẹnyaharo ẹzi, ẹsejọ eva abọ nọ a re wo evaọ odibọgba oke kpobi nọ a te bi ruiruo nọ a gwọlọ mi ai na?—Ahwo Hibru 6:11, 12.

21. Epanọ ọ jẹ iroro riẹ kpobi, ẹvẹ ahwo ukoko na a re rri oniọvo nọ ọ be jiroro kpahe iruo egọmeti orẹwho nọ i wo abọ kpahe ẹmuofio ho?

²¹ Kọ otẹrọnọ uyo oruọzewọ Oleleikristi rọ kẹ enọ itieye na u ru rie ku ei họ nọ iruo egọmeti orẹwho na yọ “emamọ iruo” inọ o re ru ei evaọ ẹmeoyo kẹ udu-esuo na? Oyena yọ ẹjiroro riẹ evaọ aro Jihova. Ekpako na gbe ahwo ukoko na a rẹ rọ adhẹẹ kẹ ẹgba-iroro oniọvo na a vẹ gbẹ rehiẹe wọhọ Oleleikristi nọ o wo emamọ edikihẹ. Rekọ otẹrọnọ Oleleikristi o roro nọ ọ sai ru iruo egọmeti ọnana ha, a rẹ sae jẹ jẹ edikihẹ riẹ rehọ re. Ọ rọ emamọ edikihẹ re je fo kẹ uketha oyoyou.—1 Ahwo Kọrint 10:29; 2 Ahwo Kọrint 1:24; 1 Pita 3:16.

22. Oghẹrẹ eyero kpobi nọ o rẹriẹ ova ku omai, eme ma rẹ gbẹ hai ru?

²² Wọhọ Ileleikristi ma rẹ siọ ‘adhẹẹ ba ẹrọkẹ ọnọ adhẹẹ o te he.’ (Ahwo Rom 13:7) Ma rẹ rọ adhẹẹ kẹ eware nọ a ru kpatiẹ jẹ gwọlọ udhedhẹ, jẹ jọ ahwo nọ i re koko uzi. (Olezi 34:14) Ma rẹ sai tubẹ lẹ dede kẹ “ivie gbe ahwo nọ a rọ ekua ilogbo” okenọ a te se ai re a jiroro nọ i kpomahọ uzuazọ gbe iruo Ileleikristi mai. Fikinọ ma be hwosa eware Siza kẹ Siza, ma rẹro nọ ma ti gbe “yere uzuazọ udhedhẹ avọ omofọwẹ, uzuazọ ohwo Ọghẹnẹ avọ ọghọ ọ rọ kẹ oma eva edhere kpobi.” (1 Timoti 2:1, 2) Maero, ma te hẹ gbẹ ta usiuwoma Uvie na wọhọ ẹruore ọvuọvo nọ ohwo-akpọ o wo, romakpotọ hwosa eware Ọghẹnẹ kẹ Ọghẹnẹ.

[Footnotes]

Kọ Whọ Sae k’Iyo Nana Vevẹ?

◻ Evaọ usu nọ ma re ru owowa kugbe Siza avọ Jihova, eme o rẹ karo kẹ Oleleikristi?

◻ Eme ma riosa Jihova nọ ma sae rọ kẹ Siza vievie he?

◻ Eme họ eware jọ nọ ma rẹ ghinẹ rọ kẹ Siza?

◻ Didi ikereakere i re fiobọhọ k’omai jiroro gbagba evaọ ẹme iruo ọgbahọ nọ i wo abọ kpahe ẹmuofio?

◻ Didi eware jọ ma re wo họ iroro nọ a te se omai kẹ iruo egọmeti orẹwho nọ i wo obọ kpahe ẹmuofio ho?

◻ Rọ kpahe Jihova avọ Siza, eme ma rẹ gbẹ hai ru?

[Picture on pages 24, 25]

Ikọ na a ta kẹ ogbẹguae ahwo Ju nọ: “Ma re yo ẹme Ọghẹnẹ vi o rọ ahwo”