Jihova Ọ Kẹ “Ẹtanigbo Fiki Ibuobu”

 1, 2. Ẹvẹ Ebaibol o dhesẹ uyero ahwo-akpọ, kọ eme họ edhere ọvo nọ a re ro noi?

“ENAMA na soso i bi dimẹ eva ọyawo usuovo na rifi enẹna.” (Ahwo Rom 8:22) Pọl ukọ na ọ rehọ eme eyena dhesẹ uyero oja nọ ma rrọ nẹnẹ na. No eriwo ohwo-akpọ ze, o wọhọ nọ uvumọ ifue e riẹ hẹ no uye-oruẹ, uzioraha, gbe uwhu. Rekọ oware ovo o rẹ bẹ Jihova e ruo ho. (Ikelakele 23:19) Ọghẹnẹ uvi-ẹdhoguo ọ gbẹ edhere k’omai no rono uye mai. A se rie ẹtanigbo.

² Ẹtanigbo na họ okẹ Jihova nọ o mae rro kpobi kẹ ohwo-akpọ. U ru rie lọhọ re ma wo esiwo no uzioraha gbe uwhu. (Ahwo Ẹfẹsọs 1:7) Oye họ otọhotọ ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, makọ orọ obọ odhiwu hayo evaọ otọakpọ aparadase. (Luk 23:43; Jọn 3:16; 1 Pita 1:4) Rekọ ghinọ eme họ ẹtanigbo na? Ẹvẹ u ro wuhrẹ omai kpahe uvi-ẹdhoguo okpehru Jihova?

 3. (a) Fikieme ma jẹ gwọlọ ẹtanigbo na? (b) Fikieme Ọghẹnẹ o gbe nwene obrukpe uwhu ọrọ emọ Adamu hu?

³ Ẹgwọlọ ẹtanigbo na ọ lahwe fiki uzioraha Adamu. Fikinọ ọ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ, uku nọ Adamu o kpeze se emọ riẹ họ ẹyao, uweri, edada, gbe uwhu. (Emuhọ 2:17; Ahwo Rom 8:20) Ọghẹnẹ o re rri oma uweri ọvo rọ ere nwene obrukpe uwhu na ha. O te ru ere yọ o bi rri uzi obọ riẹ vo: “Uwhu họ osa eware uyoma.” (Ahwo Rom 6:23) Yọ otẹrọnọ Jihova o kru itee uvi-ẹdhoguo obọriẹ jevejeve, koyehọ ozighi gbe emuemu e rẹ jọ ehrugbakpọ na titi!

 4, 5. (a) Ẹvẹ Setan ọ rọ raha odẹ Ọghẹnẹ, kọ fikieme Jihova ọ jẹ gbaemu re ọ kuyo use-abọ enana? (b) Didi eme Setan ọ ta kpahe idibo omarokpotọ erọ Jihova?

⁴ Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ Uzou avọ 12 na, ọkparesuọ evaọ Idẹn na o tubẹ wha eme avro ilogbo efa ze. Setan ọ rehọ emamọ odẹ Ọghẹnẹ thoviẹ ọloho. Ọ bọwo Jihova ota inọ ọtọrue ọ rrọ gbe osu ọgeva ọnọ ọ be rehọ ufuoma gbọ emama riẹ ogbọ. (Emuhọ 3:1-5) Fikinọ o roro nọ ọ za ẹjiroro Ọghẹnẹ re ọ rehọ ahwo-akpọ ikiẹrẹe vọ otọakpọ na dhe no, Setan ọ tẹ wọviẹ Ọghẹnẹ inọ eware e va riẹ abọ no. (Emuhọ 1:28; Aizaya 55:10, 11) O hae rọnọ Jihova o vu use-abọ enana wa ere ọvo, emama iwareghẹ riẹ buobu e hai gbe fieva rai kpobi họ esuo riẹ tere he.

⁵ Setan ọ tẹ jẹ raha odẹ idibo omarokpotọ Jihova, ta nọ a be gọ Ọghẹnẹ fiki iroro oriobọ gbe nnọ a tẹ ruọ otọ uye, ọvuọvo o re kru ẹrọwọ riẹ kẹ Ọghẹnẹ hẹ. (Job 1:9-11) Eme enana e rro gaga vi uye nọ o be bẹ ahwo-akpọ na. U te ghine fo re Jihova ọ gbaemu re ọ kuyo kẹ ehaise ọraha Setan enana. Rekọ ẹvẹ Ọghẹnẹ ọ sai ro ku eme enana họ je siwi ahwo-akpọ?

 6. Evẹ họ eme jọ nọ a rọ jọ Ebaibol na dhesẹ edhere nọ Ọghẹnẹ o ti ro siwi ahwo-akpọ?

⁶ Ifue nọ Jihova ọ kẹ u wo ohrọ gaga je kiete—ifue nọ uvumọ ohwo-akpọ ọ hai roro ku hu. Ghele na, o lọhọ gaga. A rehọ edẹ sa-sa ro sei, ẹdẹ, ọruẹrẹhọ, ẹtano, ofu-okie, gbe obusino. (Olezi 49:8; Daniẹl 9:24; Ahwo Galesha 3:13; Ahwo Kọlọsi 1:20; Ahwo Hibru 2:17) Rekọ ubiẹme nọ o mai fo ẹme na họ onọ Jesu omariẹ o ro sei na. Ọ ta nọ: ‘Ọmọ ohwo ọ ze orọnikọ re a gba odibo kẹ e he, rekọ re ọ gba odibo, ọ vẹ rọ uzuazọ riẹ kẹ wọhọ ẹtanigbo [Greek, ly ʹtron] fiki ibuobu.’—Matiu 20:28.

 7, 8. (a) Eme ubiẹme na “ẹtanigbo” u dhesẹ evaọ Ikereakere na? (b) Edhere vẹ ẹtanigbo o ro dhesẹ oware nọ o rọ ẹrẹrẹ?

⁷ Eme họ ẹtanigbo? Ẹme nọ a rehọ ubiẹme Griki nọ a jọ etenẹ ro ruiruo na no ze u dhesẹ “re a ra no ufi, re a siobọno.” A rehọ ubiẹme nana dhesẹ ugho nọ a rẹ hwa ro nwene uzou kẹ enọ a jọ ẹmo mu. Fikiere a rẹ sai dhesẹ ẹtanigbo wọhọ oware nọ a hwa rọ dẹ oware jọ zihe ze. Evaọ Ikereakere Hibru na, ubiẹme nọ a fa “ẹtanigbo” na (koʹpher) u no ubiẹme nọ otofa riẹ o rrọ “ro ruru” ze. Wọhọ oriruo, Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Noa nọ ọ rehọ eta ro ‘ruru’ (oghẹrẹ ubiẹme na jọ) okọ na. (Emuhọ 6:14) Onana u fiobọhọ k’omai vuhumu nọ re a tanigbo o sai je dhesẹ re a ruru izieraha.—Olezi 65:3.

⁸ Nwani wuzou, ofeme na, Theological Dictionary of the New Testament u muẹrohọ nnọ ubiẹme nana (koʹpher) “u re dhesẹ oware nọ o rọ ẹrẹrẹ,” hayo onọ u kiehọ oware. Fikiere, ururu etehe ọvọ na u tho etehe na omariẹ. Epọvo na re, re a tanigbo, hayo ruru uzioraha, a rẹ hwosa nọ u kiehọ, hayo onọ u re ruru, araha nọ uzioraha na o wha ze na vọvọ. Fikiere Uzi Ọghẹnẹ kẹ Izrẹl o ta nọ: “Uzuazọ rọ hwosa uzuazọ, ẹro rọ hwosa ẹro, ubiakọ avọ ubiakọ, obọ hwosa obọ, owọ hwosa owọ.”—Iziewariẹ 19:21.

 9. Fikieme ezae ẹrọwọ a je ro dheidhe erao, kọ ẹvẹ Jihova o rri idhe itieye na?

⁹ Ezae ẹrọwọ no oke Ebẹle ze a je dheidhe erao kẹ Ọghẹnẹ. Evaọ ere oruo, a dhesẹ nnọ a vuhu uzioraha gbe ẹgwọlọ kẹ ẹtanigbo mu, yọ a dhesẹ ẹrọwọ rai fihọ eyaa esiwo Ọghẹnẹ ẹkwoma ‘ubi’ riẹ. (Emuhọ 3:15; 4:1-4; Iruo-Izerẹ 17:11; Ahwo Hibru 11:4) Jihova ọ jẹ idheidhe itieye na rehọ ọ tẹ jẹ rehọ emamọ edikihẹ ghale egegagọ eyena. Ghele na, erere ọsese ọvo idhe erao na e kẹ. Erao e sai ghine ruru uzioraha ohwo ho, keme i kpotọ vi ahwo-akpọ. (Olezi 8:4-8) Fikiere, Ebaibol na ọ ta nọ: ‘Keme o lọhọ họ re azẹ iruẹ ezae gbe ọrọ ewe o si uzioraha no.’ (Ahwo Hibru 10:1-4) Idhe itieye na e jọ oriruo gheghe, hayo oka, ọrọ uvi idhe ẹtanigbo nọ ọ be tha.

10. (a) Ono ọnọ ọ te ta ahwo n’igbo na ọ rẹ jọ ẹrẹrẹ riẹ, kọ fikieme? (b) Fikieme o jẹ rọnọ idhe omọvo a gwọlọ?

¹⁰ “Ahwo kpobi a [bi] whu fiki Adam,” ere Pọl ukọ na ọ ta. (1 Ahwo Kọrint 15:22) Fikiere ẹtanigbo na ọ gwọlọ uwhu ohwo nọ avọ Adamu a rrọ ẹrẹrẹ—ohwo-akpọ ọgbagba. (Ahwo Rom 5:14) Omama ofa nọ o re fo kẹ idhe itieye na ọ riẹ hẹ. Ajokpa ohwo-akpọ ọgbagba, ohwo nọ ọ rrọ otọ obrukpe uwhu Adamu hu, ọ rẹ sai dheidhe “ẹtanigbo ẹrẹrẹe”—ọnọ ọ rrọ ẹrẹrẹ kugbe Adamu gbagba. (1 Timoti 2:6, NW ) U du gwọlọ re a rọ ima ahwo-akpọ buobu dheidhe rọ dẹ uzou kẹ ọmọ Adamu kpobi hi. Pọl ukọ na o ru rie vẹ nọ: ‘Fiki omọvo [Adamu] uzioraha o rọ vaha ruọ akpọ na, gbe uwhu fiki izieraha.’ (Ahwo Rom 5:12) Yọ nọ o rọnọ ‘omọvo ọ wha uwhu ze’ na, Ọghẹnẹ ọ gbẹ edhere kẹ ẹtanigbo ẹkwoma ‘omọvo.’ (1 Ahwo Kọrint 15:21) Evaọ oghẹrẹ vẹ?

11. (a) Ẹvẹ ọnọ ọ ta ahwo n’igbo na o ro “whu uwhu kẹ ahwo kpobi”? (b) Fikieme Adamu avọ Ivi a gbẹ sai ro wo erere no ẹtanigbo na ze he? (Rri oruvẹ-obotọ na.)

¹¹ Jihova ọ ruẹrẹhọ re ọzae ọgbagba jọ ọ rọ unevaze rọ uzuazọ riẹ dheidhe. Wọhọ epanọ Ahwo Rom 6:23 o ta, “uwhu họ osa [oware] uyoma.” Ẹkwoma uzuazọ riẹ nọ o ro dheidhe, ọnọ ọ ta ahwo n’igbo na o te “whu uwhu kẹ ohwo kpobi.” Ẹme na họ, ọ te hwosa uzioraha Adamu. (Ahwo Hibru 2:9; 2 Ahwo Kọrint 5:21; 1 Pita 2:24) Onana o te wha igogo eware jọ ze evaọ abọ-uzi. Ẹkwoma esino obrukpe uwhu nọ u te emọ ẹmeoyo Adamu, ẹtanigbo na ọ te raha ogaga ọraha uzioraha no riẹriẹriẹ.a—Ahwo Rom 5:16.

12. Dhesẹ epanọ osa ovo nọ a hwa o sae rọ kẹ ahwo buobu erere.

¹² Re a dhesẹ iẹe: Dae rehọ iẹe nọ whọ be rria ẹwho nọ a jọ rehọ ahwo ẹwho na buobu iruo evaọ uwou-eware-ikuo ulogbo jọ. A be hwa t’owhẹ te erivẹ ra emamọ osa, obọ rai o lọhọ ziezi. U te ẹdẹjọ ekọmpene na i te serihọ. Eme ọ wha riẹ ze? Ọnọ a fihọ uzou iruo na o je bru igho rehọ, ekọmpene na ọ tẹ re esa buobu. Fikinọ wha no iruo no, t’owhẹ te erivẹ ra wha te mu esa họ ẹre. Erivẹ-orọo, emọ, gbe enọ wha mi igho a te mu uye họ ẹruẹ fiki uvouthei omọvo. Kọ ifue jọ e sae te jariẹ? E! Okpohwo jọ o duomahọ ẹme na. Ọ riẹ iruo ezi nọ a be jọ ekọmpene na ru. Ohrọ o tẹ jẹ riẹe fiki iruiruo na gbe iviuwou rai kpobi. Fikiere ọ tẹ hwa esa nọ ekọmpene na ọ re, ọ tẹ wariẹ rovie ekọmpene na. Osa ovo oyena nọ a hwa na o wha ufuoma se iruiruo buobu gbe iviuwou rai gbe enọ a kru igho. Epọvo na re, osa Adamu nọ a hwa o kẹ ima ahwo buobu erere re.

13, 14. (a) Ẹvẹ Jihova ọ rọ rehọ ẹtanigbo na kẹ ahwo-akpọ? (b) Ono a hwa ẹtanigbo na kẹ, kọ fikieme osohwa utioye na u je wuzou?

¹³ Jihova ọvo họ ọnọ ọ rẹ sae kẹ “Omogodẹ . . . nọ ọ wha izieraha akpọ na vrẹ!” (Jọn 1:29) Dede na, orọnikọ Ọghẹnẹ o mu salọ enjẹle kpobi nọ o te rie obọ re o siwi ahwo-akpọ họ. Ukpoye, o vi Ọnọ ọ rẹ sae rehọ obọdẹ uyo owhawha kẹ ehaise Setan kpahe idibo Jihova. Ẹhẹ, Jihova o ru epanọ a re ru ba kpobi nọ o vi Ọmọ ọvo riẹ, ọnọ ọ “jọ eva-ewerọ kẹ e.” (Itẹ 8:30) Avọ unevaze, Ọmọ Ọghẹnẹ “o se [uzuazọ obọ odhiwu riẹ] gbe oware ovo ho.” (Ahwo Filipai 2:7) Evaọ edhere igbunu, Jihova o kpeze uzuazọ gbe uruemu Ọmọ ọsosuọ obọ odhiwu riẹ fihọ edhede Meri, ọmọtẹ-kọkọ ohwo Ju. (Luk 1:27, 35) Wọhọ ohwo, a re ti sei Jesu. Rekọ a tẹ rọ ofẹ uzi rri rie, a rẹ sai sei Adamu avivẹ, keme avọ Adamu a nwane rrọ ẹrẹrẹe. (1 Ahwo Kọrint 15:45, 47) Fikiere Jesu ọ tẹ rọ oma riẹ dheidhe wọhọ ẹtanigbo kẹ ahwo-akpọ uzioraha.

¹⁴ Ono a te hwa ẹtanigbo ọyena kẹ? Olezi 49:7 o ta riẹ gbiae nnọ a hwa ẹtanigbo na “kẹ Ọghẹnẹ.” Kọ ogbẹrọnọ Jihova họ ọnọ o ru re a hwa ẹtanigbo na? E, rekọ orọnikọ ẹtanigbo nana yọ onọ a ro ru enwene gheghe he—wọhọ epanọ a rẹ tọlọ ugho no ẹkpa jọ fihọ ẹkpa ọfa. A re vuhu iei mu hrọ inọ ẹtanigbo na o rọ enwene iwo gheghe he, rekọ enwene nọ o lele uzi. Ẹkwoma ẹhwa ẹtanigbo na nọ o ru lọhọ, dede nọ eware buobu i vru mi ei, Jihova ọ tehe utu nyawo uvi-ẹdhoguo ọgbagba riẹ.—Emuhọ 22:7, 8, 11-13; Ahwo Hibru 11:17; Jemis 1:17.

15. Fikieme u je wuzou kẹ Jesu re ọ ruẹ uye je whu?

¹⁵ Evaọ okpakpọ ọ 33 C.E., Jesu Kristi o fi oma riẹ h’otọ kẹ uye nọ u ti su kpohọ ẹhwa ẹtanigbo na. Ọ kẹ oma riẹ uvẹ re a mu ei fiki ota nọ a bọwo e riẹ, a te bru kpei, a tẹ rehọ itu tehe iẹe fihọ ure oja. Kọ u ghine fo re Jesu ọ ruẹ uye ere? E, keme o gwọlọ nọ a re ku ẹme ẹgbakiete idibo Ọghẹnẹ họ. Ma re muẹrohọ nọ, Ọghẹnẹ ọ kuvẹ re Herọd o kpe Jesu ọmọfofa na ha. (Matiu 2:13-18) Rekọ okenọ Jesu o t’ohwo no, ọ sai dikihẹ kẹ evega ohọre Setan avọ otoriẹ ovọvọ orọ ikẹ-isio na.b Fikinọ ọ dadamu jọ “ọrẹri nọ ọ kare afuẹwẹ, nọ ọ kare epe, nọ a hẹriẹ no eraha-izi” ghelọ olahiẹ ogaga, Jesu o dhesẹ gbagba inọ Jihova o wo idibo nọ i re kru ẹrọwọ kẹe evaọ otọ odawọ. (Ahwo Hibru 7:26) Agbẹta nọ taure o te ti whu, Jesu o ro bo via avọ obokparọ nọ: “U re no.”—Jọn 19:30.

16, 17. (a) Ẹvẹ Jesu ọ rọ ruabọhọ iruo ẹtanigbo riẹ? (b) Fikieme u je wuzou re Jesu ọ roma “via eva obọ aro Ọghẹnẹ fiki mai”?

¹⁶ Rekọ Jesu o ri ku iruo ẹtanigbo riẹ họ no ho. Evaọ ẹdẹ avesa nọ Jesu o whu no, Jihova ọ tẹ kpare iẹe no iwhuowhu ze. (Iruẹru 3:15; 10:40) Ẹkwoma ẹkparomatha na, orọnikọ Jihova ọ hwa Ọmọ riẹ osa fiki iruo ẹrọwọ riẹ ọvo ho rekọ ọ kẹ riẹ uvẹ nọ o re ro ku iruo ẹtanigbo riẹ wọhọ Ozerẹ Okpehru Ọghẹnẹ họ. (Ahwo Rom 1:4; 1 Ahwo Kọrint 15:3-8) Pọl ukọ na o ru rie vevẹ nọ: “Nọ Kristi ọ via wọhọ Olori Izerẹ . . . o rọnọ azẹ ewe gbe ọ rọ iruẹ ọ rọ ruẹe he, rekọ [azẹ] obọ riẹ ọ rọ ruọ eva Oria Ẹri na ẹsiẹvo, kọ ere o ro wo ẹta ebẹdẹ bẹdẹ na. Rekọ kristi ọ ruọ oria ẹri na no, orọnọ ọ nọ a rehọ abọ ru hu, rekọ utiọ uvi riẹ, nya ruọ eva odhiwu oma riẹ, re ọ rehọ oma via eva obọ aro Ọghẹnẹ fiki mai.”—Ahwo Hibru 9:11, 12, 24.

¹⁷ Kristi ọ sae rehọ azẹ riẹ gheghe kpobọ odhiwu hu. (1 Ahwo Kọrint 15:50) Ukpoye, ọ rehọ oware nọ azẹ na o dikihẹ kẹ: aghare uzi ọrọ idhe uzuazọ ohwo ọgbagba riẹ. Kẹsena evaọ edhere uzi, ọ tẹ rehọ aghare uzuazọ oyena kẹ Ọghẹnẹ ro nwene kẹ ahwo-akpọ uzioraha. Kọ Jihova ọ jẹ idhe yena rehọ? E, yọ onana u dhesẹ oma via evaọ Pẹntikọst 33 C.E., nọ a ku ẹzi ọfuafo na ku ilele 120 evaọ Jerusalẹm. (Iruẹru 2:1-4) Epanọ oyena u gbunu te na, o jọ emuhọ gheghe ọrọ irere igbunu ẹtanigbo na.

18, 19. (a) Itu-ahwo ivẹ vẹ i bi wo erere no ẹruẹrẹhọ nọ azẹ Kristi o ru lọhọ na ze? (b) Rọ kẹ “otu obuobu” na, didi irere obọnana gbe erọ obaro jọ ẹtanigbo na ọ kẹ?

¹⁸ Evaọ ileta riẹ se Ahwo Kọlọsi, Pọl o ru rie vevẹ nnọ Ọghẹnẹ ọ jọ oma Kristi ruẹ ewoma re ọ ruẹrẹ eware edekọ kpobi kugbe Omariẹ ẹkwoma udhedhẹ nọ o ru fiki azẹ Jesu nọ o hwẹ eva ure oja na. Pọl o te je dhesẹ nnọ itu-ahwo ivẹ e rrọ eva ẹruẹrẹhọ nana, koyehọ, ‘eware obọ odhiwu’ gbe “enọ erọ evaọ akpọ na.” (Ahwo Kọlọsi 1:19, 20; Ahwo Ẹfẹsọs 1:10) Enọ i ru utu ọsosuọ ọyena via họ Ileleikristi 144,000 enọ a kẹ ẹruore ẹjọ izerẹ obọ odhiwu je su otọakpọ na wọhọ ivie kugbe Kristi Jesu. (Eviavia 5:9, 10; 7:4; 14:1-3) Ẹkwoma rai, a ti ru irere ẹtanigbo na te ahwo-akpọ ẹmeoyo evaọ etoke ikpe odu.—1 Ahwo Kọrint 15:24-26; Eviavia 20:6; 21:3, 4.

¹⁹ “Enọ erọ evaọ akpọ na” họ ahwo nọ e te reawere uzuazọ ogbagba evaọ Aparadase otọakpọ. Eviavia 7:9-17 u dhesẹ i rai wọhọ “otu obuobu” nọ e zọ vrẹ ‘uye ulogbo’ nọ o be tha na. Rekọ a re du hẹrẹ bọwo oke oyena ha re a tẹ reawere irere ẹtanigbo na. A “fọrọ iwu rai no a tẹ rehọ azẹ Omogodẹ ru ai founo.” Fikinọ a fi ẹrọwọ họ ẹtanigbo na, makọ obọnana dede a bi wo erere abọ-ẹzi no ọruẹrẹfihotọ oyoyou ọyena ze. A whowho i rai kiẹrẹe no wọhọ egbẹnyusu Ọghẹnẹ! (Jemis 2:23) Fiki idheidhe Jesu, a rẹ sae “rehọ fiki [evaifihọ itieye] na bikẹle akaba uvie aruoriwo na.” (Ahwo Hibru 4:14-16) A te ruthọ, a re wo uvi erọvrẹ. (Ahwo Ẹfẹsọs 1:7) Makinọ a gba ha, a be reawere iroro-oziẹbro ọfuafo. (Ahwo Hibru 9:9; 10:22; 1 Pita 3:21) Fikiere ẹruẹrẹhọ kugbe Ọghẹnẹ orọnikọ oware obaro jọ nọ a re rẹro riẹ hẹ rekọ onọ a rẹ sai le t’obọ obọnana! (2 Ahwo Kọrint 5:19, 20) Evaọ etoke Odu-Ikpe na, “a reti si [ai] no igbo egbogbo” ẹmẹrera, uwhremu na a ve ti wo “uvẹ oruaro emọ Ọghẹnẹ.”—Ahwo Rom 8:21.

20. Ẹvẹ eroro kpahe ẹtanigbo na o ro kpomahọ owhẹ?

²⁰ “Me yere [Ọghẹnẹ] fiki Jesu Kristi” kẹ ẹtanigbo na! (Ahwo Rom 7:25) O rẹ lọlọhọ re a dhesẹ iẹe, rekọ oghẹrẹ nọ a ro ru ei lọhọ u gbunu gaga. (Ahwo Rom 11:33) Yọ ẹkwoma ovuhumuo nọ ma re ro roro kpahe iẹe, ẹtanigbo na o re duobọte idu mai, si omai kẹle uvi-ẹdhoguo Ọghẹnẹ na viere. Wọhọ ọso-ilezi na, ma wo ẹjiroro kpobi nọ ma re ro jiri Jihova wọhọ ọnọ “ẹruoziẹ gbe ẹrẹreokie ọ rẹ were.”—Olezi 33:5.