Yọrọ Oma Kẹ Ababọ Ẹrọwọ
“Whaọ imoni, wha yọrọ oma rai o gbẹrọ erehe ohwo oyoma jọ eva udevie rai, avọ eva imuomu nọ e kare orọwọ o ve ti su owhai kie no Ọghẹnẹ uzuazọ na.”—AHWO HIBRU 3:12.
1. Didi uzẹme imuozọ eme ọ Pọl se Ileleikristi Hibru o wha ziọ iroro mai?
ẸVẸ iroro na i muozọ te—inọ ahwo nọ a jẹ reawere emamọ usu kugbe Jihova okejọ a sai wo “eva imuomu” je “kie no Ọghẹnẹ uzuazọ na”! Kọ ẹvẹ onana o rọ unuovẹvẹ te! Pọl ukọ na o kere eme riẹ nana, orọnikọ ro se egedhọ họ, rekọ ro se ahwo nọ a rehọ izuazọ rai mudhe kẹ Jihova no ẹkwoma ẹrọwọ rai fihọ idhe ẹtanigbo Jesu Kristi.
2. Didi enọ i fo nọ ma re roro kpahe?
2 Ẹvẹ ohwo nọ ọ rọ uyero oghale abọ-ẹzi otiọye na ọ sai ro wo “eva imuomu nọ e kare orọwọ”? Uzẹme na, ẹvẹ ohwo nọ ọ dawo uyoyou gbe aruoriwo Ọghẹnẹ no o re ro keke aro fihọ kiemu ku ei? Yọ kọ onana o sae via kẹ omọvo mai jọ? Enana yọ eme iroro, yọ o gb’omai họ re ma gwọlọ oware nọ o wha unuovẹvẹ onana ze.—1 Ahwo Kọrint 10:11.
Eme O Wha Ohrẹ Ogaga Utioye Ze?
3. Dhesẹ iyero nọ i je kpomahọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ evaọ Jerusalẹm gbe ekẹloma riẹ.
3 O wọhọ nọ Pọl o kere ileta riẹ na se Ileleikristi Hibru evaọ Judia evaọ 61 C.E. Ogbiku jọ o muẹrohọ nọ onana o jọ oke nọ “udhedhẹ hayo omofọwẹ o jọ kẹ ọzae iroro, ọrọ oruọzewọ ọvuọvo ho, makọ evaọ okpẹwhọ Jerusalẹm hayo oria ofa jọ evaọ ẹkwotọ na soso.” O jọ oke emuemu gbe ozighi, onọ ọguakugbe isoja okienyẹ ọgbahọ Rom, otu ọ Ẹko ahwo Ju aruọwha nọ e jẹ wọso ahwo Rom, gbe iruẹru ujitho ogbulegbu nọ e jẹ rehọ uvẹ oke ozighi na ruiruo. Enana kpobi i te ru eware jọ bẹbẹ gaga kẹ Ileleikristi, enọ e jẹ daoma gaga re a sioma ba edhehọ eme eyena. (1 Timoti 2:1, 2) Evaọ uzẹme, fiki edikihẹ seomabaedhehọ rai, ahwo jọ a te je rri rai wọhọ ahwo nọ a kpẹlobọ, makọ otu ekparesuọ dede. A tẹ jẹ hae lahiẹ Ileleikristi, yọ a jẹ ruẹ uye ọvabọvro omobọ rai.—Ahwo Hibru 10:32-34.
4. Didi otunyẹ egagọ Ileleikristi Hibru na a jọ?
4 Ileleikristi Hibru a jọ otọ otunyẹ egagọ. Ọwhọ ilele ẹrọwọ Jesu gbe ẹvi ẹkẹre ukoko Ileleikristi nọ u no rie ze o wha ihri-eriọ gbe ofu ahwo Ju ze—maero isu egagọ rai. Oware kpobi nọ u te rai obọ a je ru re a kpokpo ilele Jesu Kristi.a (Iruẹru 6:8-14; 21:27-30; 23:12, 13; 24:1-9) Otẹrọnọ Ileleikristi jọ e dhẹ vabọ no ukpokpoma ahwo Ju a jẹ rehọ ae j’ijehwẹ je se ai ẹkoko. A je nyabọ họ Egagọ-Ileleikristi wọhọ egagọ ekpokpọ jọ nọ o kare orro egagọ Ju, nọ u wo etẹmpol ho, ọkwa-ozerẹ hẹ, ehaa ha, idheidhe he, gbe eware itieye efa. A tube kpe osu rai, Jesu, wọhọ ogbulegbu nọ a brukpe dede. Re a sae jọ egagọ rai, Ileleikristi a re wo ẹrọwọ, udu, gbe ithihakọ.
5. Fikieme u je w’uzou kẹ Ileleikristi evaọ Judia re a muẹrohọ otọ evaọ abọ-ẹzi?
5 Maero, Ileleikristi Hibru evaọ Judia a jẹ rria oke obẹbẹ evaọ ikuigbe orẹwho oyena. Eware buobu nọ Olori rai, Jesu Kristi, ọ ta nọ i ti kpokahọ urere eyero-akpọ ahwo Ju na i rugba no. Koyehọ urere na o kẹlino. Re a zọ, Ileleikristi a rẹ jaja aro vi evaọ abọ-ẹzi jẹ ruẹrẹ oma kpahe re a “dhẹ kpobọ igbehru.” (Matiu 24:6, 15, 16) Kọ a ti wo ẹrọwọ gbe ẹgba abọ-ẹzi nọ u fo nọ a rẹ rọ j’owọ vẹrẹ, wọhọ epanọ Jesu ọ kẹ ọkpọvio na? O wọhọ nọ avro jọ ọ jariẹ.
6. Eme Ileleikristi evaọ Judia a gwọlọ kpatakpata?
6 Evaọ etoke ikpe ikpe urere taure a tẹ te raha eyero-akpọ ahwo Ju na kpobi, Ileleikristi Hibru a ghinẹ jọ otọ otunyẹ ọgaga no evaọ eva gbe otafe ukoko na. A gwọlọ uduotahawọ. Rekọ a tẹ jẹ gwọlọ ohrẹ gbe ọkpọvio re u fiobọhọ kẹ ae ruẹ nnọ edhere nọ a salọ na họ onọ u kiehọ jegbe nnọ orọnikọ a be ruẹ uye je thihakọ kufiẹ hẹ. Avọ evawere, Pọl ọ tẹ salọ oma riẹ via ti fiobọhọ kẹ ai.
7. Fikieme ma je wo isiuru kpahe oware nọ Pọl o kere se Ileleikristi Hibru?
7 Oware nọ Pọl o kere se Ileleikristi Hibru o rẹ jọ isiuru k’omai gaga. Fikieme? Keme ma be rria oke nọ u tho ọrai. Ma rẹriẹ ovao ku otunyẹ kẹdẹ kẹdẹ no akpọ nọ ọ rọ otọ esuo Setan ze. (1 Jọn 5:19) Eruẹaruẹ Jesu gbe erọ ikọ na kpahe edẹ urere gbe “urere akpọ na” i bi rugba evaọ iraro mai na. (Matiu 24:3-14; 2 Timoti 3:1-5; 2 Pita 3:3, 4; Eviavia 6:1-8) Maero, u fo re ma jaja aro vi ziezi evaọ abọ-ẹzi re ma “sae va eware nana kpobi abọ.”—Luk 21:36.
Ọnọ Ọ Rro vi Mosis
8. Ẹkwoma eme nọ ọ ta evaọ Ahwo Hibru 3:1, eme Pọl ọ jẹ tudu họ ibe Ileleikristi riẹ awọ re a ru?
8 Nọ ọ jẹ fodẹ ẹme jọ nọ u wuzou gaga, Pọl o te kere nọ: “Wha roro Jesu, ọ nọ ọ rọ ukọ gbe ozerẹ ologbo eva orọwọ mai.” (Ahwo Hibru 3:1) Re a “roro” họ re a “riẹ vevẹ . . . , re a wo otoriẹ ziezi, lele kpekpekpe.” (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Fikiere, Pọl ọ jẹ t’udu họ inievo riẹ awọ re a daoma gaga re a ziọ ovuhumuo uzẹme ọrọ ẹkẹ-abọ nọ Jesu o wo evaọ ẹrọwọ gbe usiwo mai. Eruo onana o rẹ lẹliẹ ọtamuo rai re a dikihẹ ẹrọwọ na ga viere. Kọ abọ vẹ Jesu o wo, kọ fikieme ma je “roro” iei?
9. Fikieme Pọl o je dhesẹ Jesu wọhọ “ukọ” gbe “ozerẹ ologbo”?
9 Pọl ọ rehọ eme na “ukọ” gbe “ozerẹ ologbo” ro dhesẹ Jesu. “Ukọ” yọ ohwo nọ a vi uwou, yọ o jọ etenẹ dhesẹ edhere nọ Ọghẹnẹ ọ rọ t’ẹme kugbe ahwo-akpọ. “Ozerẹ ologbo” yọ ohwo nọ ahwo-akpọ a sae rọ ẹkwoma riẹ nyabru Ọghẹnẹ. Eruẹrẹfihọ ivẹ enana e r’oja kẹ egagọ uzẹme, yọ Jesu họ ehri ivẹ na. Ọye họ ọnọ a vi no odhiwu ze re o wuhrẹ ahwo-akpọ uzẹme na kpahe Ọghẹnẹ. (Jọn 1:18; 3:16; 14:6) Jesu ọ tẹ jẹ rọ ọnọ a ro mu wọhọ ọkpọ Ozerẹ Okpehru evaọ ọruẹrẹfihotọ etẹmpol abọ-ẹzi Jihova kẹ erọvrẹ izieraha. (Ahwo Hibru 4:14, 15; 1 Jọn 2:1, 2) Ma te ghine wo ovuhumuo kẹ eghale nọ ma rẹ rọ ẹkwoma Jesu wo, ma ti wo aruọwha gbe ọtamuo nọ ma re ro dikihẹ gaga evaọ ẹrọwọ.
10. (a) Ẹvẹ Pọl o ro fiobọhọ kẹ Ileleikristi Hibru re a wo ovuhumuo kẹ ewoma Egagọ-Ileleikristi vi orọ Ju? (b) Uzẹme vẹ nọ a jọ oria kpobi riẹ Pọl ọ fodẹ re o fiẹgba họ ẹme riẹ?
10 Re o fiẹgba họ aghare ẹrọwọ Ileleikristi, Pọl ọ rehọ Jesu wawo Mosis, ọnọ ahwo Ju a rri wọhọ ọruẹaro nọ ọ mae rro kpobi evaọ udevie esẹ-anwae rai. Otẹrọnọ Ileleikristi Hibru a rẹ rehọ udu kpobi wo otoriẹ uzẹme na inọ Jesu ọ rro vi Mosis, a re du vro ewoma nọ Egagọ-Ileleikristi o woma vi orọ Ju hu. Pọl ọ riobọhọ inọ dede nọ a kele Mosis wọhọ ọnọ a rẹ sai mu “uwou” Ọghẹnẹ h’obọ—orẹwho hayo ukoko Izrẹl—odibo ẹrọwọ ọvo ọ jọ. (Ikelakele 12:7) Evaọ abọdekọ riẹ, Jesu yọ Ọmọ, ọnọ o wuzou uwou na. (1 Ahwo Kọrint 11:3; Ahwo Hibru 3:2, 3, 5) Re o fiẹgba họ ẹme riẹ na, Pọl ọ tẹ fodẹ uzẹme onana nọ a jọ oria kpobi riẹ na: “Keme kuwou kuwou kpobi u re wo ohwo nọ ọ bọ riẹ, rekọ Ọghẹnẹ họ ọ nọ o ru eware na kpobi.” (Ahwo Hibru 3:4) Ohwo ọvo ọ rẹ sae vro ho sọ Ọghẹnẹ ọ rro vi ahwo kpobi, keme ọye họ Ọbebabọ hayo Ọnọma eware kpobi. Fikiere, avọ iroro, nọ Jesu ọ jọ ibe-oruiruo Ọghẹnẹ na, ọ rro vi emama efa kpobi, kugbe Mosis.—Itẹ 8:30; Ahwo Kọlọsi 1:15-17.
11, 12. Eme Pọl ọ tudu họ Ileleikristi Hibru awọ nọ a kru “whawha te urere,” kọ ẹvẹ ma sai ro fi ohrẹ riẹ h’iruo?
11 Uzẹme, Ileleikristi Hibru na a wo aruoriwo gaga. Pọl ọ kareghẹhọ ae nnọ a rọ “ogbẹghale use obọ odhiwu na,” uvẹ-ọghọ nọ a re rri ghaghae vi oware nọ eyero ahwo Ju na o rẹ sae kẹ. (Ahwo Hibru 3:1) Eme ọ Pọl na i ru Ileleikristi eyena nọ a wholo na wo ovuhumuo gaga inọ a rọ edhere ukuoriọ okpokpọ viukpenọ a rẹ rowo obọ inọ a siobọno eware nọ i kiekpahe ukuoriọ ahwo Ju rai. (Ahwo Filipai 3:8) Be tudu họ ai awọ re a kru uvẹ-ọghọ rai ziezi orọnikọ a re rri rie vo ho, Pọl ọ tẹ ta nọ: “Kristi ọ rọ oma kpotọ eva uwou Ọghẹnẹ wọhọ ọmọ. Mai họ uwou riẹ, otẹrọnọ ma kruga avọ eva ifihọ gbe ajọwha ẹruore mai.”—Ahwo Hibru 3:6.
12 Ẹhẹ, otẹrọnọ Ileleikristi Hibru a rẹ zọ no ekuhọ eyero eware ahwo Ju nọ o be tha na, u fo re a kru ẹruore Ọghẹnẹ rai ‘whawha te urere.’ Ma re ru epọvo na nẹnẹ hrọ otẹrọnọ ma gwọlọ zọ vrẹ urere eyero ọnana. (Matiu 24:13) Ma rẹ kuvẹ hẹ re awaọruọ uzuazọ, ababọ osegboja ahwo, hayo iroro sebaẹgba mai i ru omai nuhu evaọ ẹrọwọ mai fihọ eyaa Ọghẹnẹ. (Luk 21:16-19) Re ma ruẹ epanọ ma rẹ rọ thọ oma mai, joma kezọ kẹ eme efa Pọl.
‘Wha wo Eva Egaga Ha’
13. Didi unuovẹvẹ Pọl ọ kẹ, kọ ẹvẹ o ro fi Olezi 95 h’iruo?
13 Nọ ọ t’ẹme kpahe ọkwa aruoriwo Ileleikristi Hibru no, Pọl ọ tẹ kẹ unuovẹvẹ onana: “Wọhọ epanọ Ẹzi Ẹri ọ tae, ‘Okenọ, wha yo uru riẹ nẹnẹ, wha wo eva egaga wọhọ emọ udu uyoma ha, okenọ a jọ obọ ẹwọ jẹ dawo ae.’ ” (Ahwo Hibru 3:7, 8) Pọl ọ jẹ t’ẹme no Olezi avọ 95 ze, fikiere ọ tẹ sae ta nọ “wọhọ epanọ Ẹzi Ẹri ọ tae” na.b (Olezi 95:7, 8; Ọnyano 17:1-7) Ọghẹnẹ o gie ẹwolo ku Ikereakere na ẹkwoma ẹzi ọfuafo na.—2 Timoti 3:16.
14. Ẹvẹ emọ Izrẹl a ru kpahe oware nọ Jihova o ru kẹ ae, kọ fikieme?
14 Nọ a si ai no igbo Ijipti no, a rọ ọghọ ologbo kẹ emọ Izrẹl ọrọ usu ọvọ nọ a ro kugbe Jihova. (Ọnyano 19:4, 5; 24:7, 8) Rekọ, ukpenọ a dhesẹ ovuhumuo kẹ oware nọ Ọghẹnẹ o ru kẹ ai no, a tẹ nwani mu uzou họ eveghe. (Ikelakele 13:25–14:10) Eme ọ wha utioye ze? Pọl ọ riobọhọ oware nọ o so riẹ ze: a ru idu rai gaga. Rekọ ẹvẹ idu nọ e rọ iruo je bi yoẹme kẹ Ẹme Ọghẹnẹ e rẹ rọ jọ gaga? Kọ eme ma re ru hrọ re ma whaha onana?
15. (a) Ẹvẹ a ro ‘yo urru Ọghẹnẹ’ no, te oke anwae gbe ọgbọna? (b) Didi enọ i fo nọ ma rẹ nọ oma mai kpahe ‘urru Ọghẹnẹ’?
15 Pọl o muọ unuovẹvẹ riẹ họ avọ ẹme ọjẹhọ ọnana ‘otẹrọnọ wha rẹ kezọ kẹ uru riẹ.’ Ọghẹnẹ ọ rehọ Mosis gbe eruẹaro efa t’ẹme kẹ ahwo riẹ. Jihova ọ t’ẹme kẹ ae ẹkwoma Ọmọ riẹ, Jesu Kristi. (Ahwo Hibru 1:1, 2) Nẹnẹ, ma wo oma Ẹme Ọghẹnẹ nọ a kẹ ẹgba na kpobi, Ebaibol Ẹri na. Ma te je wo ‘ọrigbo ẹrọwọ avọ areghẹ’ na, ọnọ Jesu o ro mu re ọ “rehọ emu kẹ ae.” (Matiu 24:45-47) Fikiere, Ọghẹnẹ ọ gbẹ be t’ẹme. Rekọ ma be gaviezọ? Wọhọ oriruo, ẹvẹ ma be kezọ kẹ ohrẹ kpahe ẹgọ gbe osẹ hayo ughe-riwo gbe ikporakporo? Kọ ma be ‘gaviezọ,’ koyehọ, kezọ je yoẹme kẹ eware nọ ma bi yo na? Otẹrọnọ ma rẹ rọ eware f’oma hayo siọ ohrẹ, yọ ma bi kpe oma mai fihọ kẹ enwoma ẹghẹ ọrọ eruga idu mai.
16. Edhere jọ vẹ idu mai e sae rọ jọ gaga?
16 Idu mai e sae jẹ ga re otẹrọnọ ma re ku uzou no oware nọ ma rẹ sai ru hayo onọ u fo nọ ma ru. (Jemis 4:17) Ghelọ eware nọ Jihova o ru kẹ emọ Izrẹl kpobi, a dhesẹ ẹrọwọ họ, a kpareso Mosis, salọ nọ a rẹ rọwo iyẹrẹ iyoma kpahe Kenan, jẹ se nọ a rẹ rueva Ẹkwotọ Eyaa na. (Ikelakele 14:1-4) Jihova o te j’uzi nnọ a te raha ikpe 40 evaọ igbrẹwọ na—kri te epanọ ahwo nọ a kare ẹrọwọ oge ọyena a re whu no. Nọ a bẹe t’unu no, Ọghẹnẹ ọ tẹ ta nọ: “ ‘Ẹsikpobi a be nyathọ eva iroro rai; fikiere a gbẹ riẹ edhere mẹ hẹ’. Me je mu ofu bọo ehao nọ, ‘A gbẹ sae ruọ oria eriosehọ mẹ hẹ.’ ” (Ahwo Hibru 3:9-11) Kọ ma jọ onana wuhrẹ oware jọ?
Uwuhrẹ k’Omai
17. Dede nọ a ruẹ iruo igbunu Jihova je yo iwhowhovia riẹ, fikieme emọ Izrẹl a jẹ kare ẹrọwọ?
17 Oge emọ Izrẹl nọ i no Ijipti ze a rehọ ibiaro obọ rai ruẹ jẹ rehọ ezọ rai yo iruẹru igbunu gbe iwhowhovia Jihova. Ghele na, a wo ẹrọwọ họ inọ Ọghẹnẹ o ti su ai kọkọ rueva Ẹkwotọ Eyaa na. Fikieme? “A gbẹ riẹ edhere mẹ hẹ,” ere Jihova ọ ta. A riẹ oware nọ Jihova ọ ta je ru no, rekọ a fievahọ ẹgba riẹ nọ ọ rẹ rọ sẹro rai hi. A duoma họ ẹgwọlọ gbe isiuru omobọ rai te epanọ a gbe je roro kpahe idhere gbe ẹjiroro Ọghẹnẹ hẹ. Ẹhẹ, a kare ẹrọwọ fihọ eyaa riẹ.
18. Wọhọ epanọ Pọl ọ ta, didi owojẹ o rẹ wha “eva imuomu nọ e kare orọwọ” ze?
18 Eme efa nana kẹ ahwo Hibru na i kiekpahe omai re: “Whaọ imoni, wha yọrọ oma rai o gbẹrọ erehe ohwo oyoma jọ eva udevie rai, avọ eva imuomu nọ e kare orọwọ o ve ti su owhai kie no Ọghẹnẹ uzuazọ na.” (Ahwo Hibru 3:12) Pọl ọ nwani duobọte ehri ẹme na okenọ ọ rọ ta nnọ “eva imuomu nọ e kare orọwọ” i re no ‘ekie no Ọghẹnẹ uzuazọ na.’ Vẹre evaọ ileta ọnana, ọ t’ẹme kpahe ‘ereghe’ no fiki ababọ ẹromuhotọ. (Ahwo Hibru 2:1) Ghele na, ubiẹme Griki nọ a fa ‘ekie no’ u dhesẹ “edikihẹ sa” yọ u tho ẹme “ekieno ẹrọwọ.” U dhesẹ ọkparesuọ aro koko, oma-usikpemu, gbe ekie, avọ ọjẹfiẹ nọ o rọ eva riẹ.
19. Ẹvẹ ababọ ezọgaviẹ kẹ ohrẹ u je su kpohọ uye? Dhesẹ iẹe.
19 Fikiere uwuhrẹ na họ otẹrọnọ ma ‘kezọ kẹ uru riẹ’ hẹ, be se ohrẹ nọ Jihova ọ rọ ẹkwoma Ẹme riẹ gbe ọrigbo ẹrọwọ na k’omai, u re kri re idu mai i te w’okpa, jẹ jọ gaga ha. Wọhọ oriruo, o sae jọ nọ imava nọ e be te rọo a dina nya kpekpe gaga hrọ. Kọ ẹvẹ otẹrọnọ a daezọ ẹme na ha? Kọ oyena o sae thọ ae no ẹwariẹ oware nọ o via na, hayo kọ o sai ru ei lọhọ kẹ ai viere re a wariẹ oware nọ o via na? Epọvo na re, okenọ utu ọrigbo na ọ tẹ k’omai ohrẹ kpahe ẹgwọlọ nọ ma rẹ rọ salọ ikporakporo gbe ighe nọ ma bi rri, gbe eme efa, kọ ma be jẹ ohrẹ na rehọ avọ evawere je ru inwene nọ i fo? Pọl ọ tudu họ omai awọ inọ ma “se oma ba e kugbe he.” (Ahwo Hibru 10:24, 25) Ghelọ ohrẹ onana, ahwo jọ a re rri iwuhrẹ Ileleikristi vo. A re roro nọ re iwuhrẹ jọ i vo ai hayo re a siọ ejọ ba ekpohọ o rẹ wha uye ze he.
20. Fikieme o jẹ r’oja nnọ ma kezọ kẹ ohrẹ Ikereakere na evaọ emamọ edhere?
20 Otẹrọnọ ma gbẹ kezọ ziezi kẹ “uru” Jihova, nọ a dhesẹ vevẹ evaọ Ikereakere na gbe ebe Ebaibol na ha, u ti kri hi re ma ruẹ nọ ma bi “kie no Ọghẹnẹ uzuazọ na.” Ehrẹ nọ a rẹ dina rri vo o rẹ sai su kpohọ ẹsiọ gbe aro gbolo kẹ ohrẹ na. A gbẹ kake kpọe vi hi, o rẹ wha “eva imuomu nọ e kare orọwọ” ze, yọ ekurẹriẹ no edhere ọyena o rẹ jọ bẹbẹ gaga. (Wawo Ahwo Ẹfẹsọs 4:19.) Jerimaya o kere vevẹ nọ: “Udu na u wo ẹghẹ vi eware na kpobi, je wo uruemu ugbogbo; kọ ono ọ rẹ sai vuhu ei?” (Jerimaya 17:9) Fiki onana, Pọl ọ tẹ tudu họ ibe inievo Hibru riẹ awọ nọ: “Whai ohwo ọ hẹ hrẹ ohwo kẹdẹ kẹdẹ, eva oke kpobi wọhọ epaọ use ‘inẹnẹ na,’ re whai kpobi ohwo ọvo ọ se eva egaga ba e wo fiki eviẹhọ izieraha.”—Ahwo Hibru 3:13.
21. Eme a tudu họ omai kpobi awọ nọ ma ru, kọ didi ẹruore ma wo?
21 Ẹvẹ eva e rẹ were omai te inọ Jihova ọ gbẹ be t’ẹme k’omai nẹnẹ, ẹkwoma Ẹme gbe ukoko riẹ! Ma be k’uyere inọ ‘ọrigbo ẹrọwọ gbe areghẹ na’ a gbe bi fiobọhọ k’omai “yọrọ ẹruọrọsuọ ọsosuọ mai na whawha te urere.” (Ahwo Hibru 3:14) Enẹna họ oke nọ ma re ro dede uyoyou gbe ọkpọvio Ọghẹnẹ rehọ. Nọ ma bi ru ere na, ma rẹ sae reawere eyaa igbunu Jihova ọfa—orọ ‘ẹruọ’ eriosehọ riẹ. (Ahwo Hibru 4:3, 10) Onana họ ẹme ọfa nọ Pọl ọ t’ẹme te kugbe Ileleikristi Hibru, yọ oye họ onọ ma te t’ẹme kpahe evaọ uzoẹme n’otha na.
[Footnotes]
a Josephus ọ n’iyẹrẹ nnọ taure Festus o te ti whu, Ananus (Ananias) ọrọ egagọ Sadusi o te zihe ruọ ozerẹ okpehru. Ọ rehọ Jemis, oniọvo Jesu, gbe ilele efa ziọ Sanhẹdrin na o te bruoziẹ uwhu kpe ai a tẹ rọ itho fi ai.
b O wọhọ nọ Pọl ọ t’ẹme no Septuagint ọrọ Griki na ze, onọ o fa eme Hibru na “Meribah” gbe “Massah” wọhọ “ẹwhọ” gbe “ẹdawọ.” Rri ẹwẹ-obe avọ 350 gbe 379 evaọ Uko avọ 2 ọrọ Insight on the Scriptures, onọ Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., a kporo.
Kọ Whọ Sae k’Iyo Nana Vevẹ?
◻ Fikieme Pọl o ro kere ohrẹ ogaga utioye se Ileleikristi Hibru?
◻ Ẹvẹ Pọl o ro fiobọhọ kẹ Ileleikristi Hibru re a vuhumu inọ a wo oware nọ u vi orọ uzuazọ evaọ egagọ Ju?
◻ Ẹvẹ udu ohwo u re ro w’okpa?
◻ Eme ma re ru hrọ re ma whaha ewo “eva imuomu nọ e kare orọwọ”?
[Picture on page 8]
Kọ who bi fi ẹrọwọ họ Jesu, Mosis Ologbo na?