Uzou 4
Ọghẹnẹ–Ono Họ Ọye?
1. (a) Didi eghẹnẹ jọ ahwo a be gọ? (b) Didi ohẹriẹ Ebaibol o fihọ udevie “eghẹnẹ” gbe “Ọghẹnẹ”?
EVAỌ AKPỌ NA SOSO eghẹnẹ buobu e rọ nọ a be gọ. Eva Shinto, Buddhist, gbe Hindu gbe egagọ unuẹwho na, ima eghẹnẹ e rọ nọ a be gọ. Eghẹnẹ wọhọ Zeus gbe Hermis e jọ nọ a jẹ gọ eva edẹ ikọ Jesu. (Iruẹru 14:11, 12) Fikiere Ebaibol ọrọwo nnọ “eghẹnẹ buobu e rọ,” rekọ ọ ta re nọ “uzẹme, Ọghẹnẹ ọvuọvo ọ rọ k’omai, Ọsẹ na, ọnọ eware kpobi i no obọ riẹ ze.” (1 Ahwo Kọrint 8:5, 6) A tẹ nọ owhẹ nọ, ‘Ono họ Ọghẹnẹ ọnana?’ Eme whọ rẹ ta?
2. Didi eriwo ọvuọ oghẹrẹ riẹ ahwo a wo kpahe Ọghẹnẹ?
2 ‘Ọye họ Olori na,’ ahwo buobu a rẹ k’uyo. Hayo a vẹ ta nọ: ‘Ọye yọ Ẹzi eva obọ odhiwu.’ Obe nọ o rẹ fa eme u se Ọghẹnẹ nọ: “Ọnọ Ọmai Kpehru.” A tẹ nọ nọ: ‘Didi odẹ Ọghẹnẹ?’ Ahwo jọ a re yo nọ, ‘Jesu.’ Efa i re roro Ọghẹnẹ wọhọ ohwo ho, rekọ wọhọ ogaga ulogbo jọ nọ orọ oria kpobi. Yọ ejọ e be vra sọ Ọghẹnẹ ọ tubẹ rọ. Kọ o sai mu omai ẹro nọ ọ ghinẹ rọ?
ỌGHẸNẸ Ọ GHINẸ RỌ
3. Ẹvẹ uwou o rẹ rọ jọ?
3 Who te riwi uwou nọ u wo erru gaga, u re gb’owhẹ unu n’ikọ ono ọ tubẹ bọ uwou ọnana? Kọ otẹrọnọ ohwo jọ ọ ta k’owhẹ nọ ohwo ọvuọvo ọ bọ uwou na ha, nnọ oye ovo ofake mu rọ, whọ sae rọwo? Ma riẹ nọ whọ sae rọwo ho! Wọhọ epanọ okere Ebaibol ọ ta: “Uwou kpobi ohwo jọ ọ bọ riẹ.” Ohwo kpobi ọ riẹ oyena. Kọ orọ ere, ma gbẹ rọwo uvi ẹme nọ okere Ebaibol na o ro kuhọ: “Ọnọ ọ bọ eware kpobi họ Ọghẹnẹ”?—Ahwo Hibru 3:4.
4. Ẹvẹ ima buobu isi na e te rọ jọ?
4 Roro ehrugbakpọ avọ ima ruru ima isi nọ e riẹ. Dede na yọ oma rai kpobi e be nya eva idhiwu na wọhọ epaọ izi nọ i bi sua’i kugbe ohwo ohwo prẹprẹrẹprẹ. “Ono ọ ma enana kpobi?” họ onọ nọ a nọ oke krẹkri vrẹ no. Uyo nọ a kẹ u wo areghẹ gaga: “Ọnọ ọ be rehọ ogbotu rai via ọvuọvo, oma rai kpobi o re tube se odẹ.” (Aizaya 40:26) Umuẹro nọ o rẹ jọ oware ugheghẹ re ohwo o roro nọ ima buobu isi na ọvo i ru oma rai, gbe nnọ, ababọ ohwo nọ ọ ruẹrẹ rai họ, etẹ ruẹrẹ oma rai fihọ eko-isi ilogbo nọ e be nya avọ urirẹ ugbunu utioye na!—Olezi 14:1.
5. (a) Didi uvẹ o riẹ nnọ ehẹhẹ na ọvo i re kuomagbe re i ru ubru-arao? (b) Eme onana u dhesẹ kpahe ehrugbakpọ mai?
5 Ehrugbakpọ ọnana nọ ọ re kpatiẹ na ọvo ọ sai mu rehọ oma via ha. Ọmemama nọ o wo eriariẹ gbe ogaga ulogbo ọ rẹ jariẹ hrọ. (Olezi 19:1, 2) Ọthueki jọ nọ a nọ nnọ kọ fikieme ọ jẹ rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ, ọ tẹ ta nọ eva oria iruo riẹ nọ o je ku eware, edẹ ivẹ ọmọtẹ ọvo o re ro wuhrẹ epanọ a rẹ rọ whẹ abọ 17 kugbe ro ru okwakwa nọ a re ro bru arao. “Mẹ ohwo gheghe nọ o re ku epia gbe eghae,” ere ọ ta. “Rekọ oware jọ nọ mẹ riẹ, who te fi abọ 17 nọ a re ro ku ubru-arao na họ odhe re who nuhu ai ikpe ima 17 nọ etha, yọ whọ rẹ sai wo ubru-arao na ha.” Ehrugbakpọ nana, gbe izuazọ buobu nọ erọ otọakpọ na, i bu ona thethabọ vi ubru-arao. Otẹrọnọ ẹjini otiọye o gwọlọ ohwo nọ ọ riẹ ona re a tẹ sae ruei, o sai mu omai ẹro nnọ Ọghẹnẹ Erumeru ọ riẹ nọ ọ ma eware kpobi. Kọ a gbẹ kẹe ujiro fiki eware nọ o ru na?—Eviavia 4:11; Iruẹru 14:15-17; 17:24-26.
ỌGHẸNẸ GHINỌ OHWO?
6. Fikieme o jẹ sai mu omai ẹro nọ Ọghẹnẹ yọ uvi ohwo?
6 Dede nọ ahwo buobu a rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ rọ, ejọ rai i re roro Ọghẹnẹ wọhọ uvi owho ho. Kọ ọ rọ uvi ohwo? Whaọ u re vevẹ, nnọ oria nọ eriariẹ erọ iroro e rẹ jọ etẹe re. Wọhọ oriruo ma sae ta nọ, ‘mẹ te sai roro ẹme na mu hu.’ Yọ ma riẹ nọ oria nọ iroro e rọ ẹvori ọ rẹ jariẹ re eva ugboma nọ o ghinẹ rọ. Fikiere, iroro ilogbo nọ a ro ru emama na kpobi na Ohwo ologbo jọ o wo rai, Ọghẹnẹ Erumeru. Dede nọ ugboma nọ a rẹ ruẹ ha o wo, o wo ugboma ẹzi. Ohwo ẹzi o wo ugboma? Ẹhẹ, Ebaibol ọ ta nọ: “Otẹrọnọ ugboma nọ a rẹ ruẹ o riẹ, yọ orọ ẹzi o riẹ re.”—1 Ahwo Kọrint 15:44; Jọn 4:24.
7. (a) Eme o dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o wo oria nọ ọ be ria? (b) Eme o dhesẹ nọ o wo ugboma?
7 Nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ohwo nọ o wo ugboma ẹzi na, o re wo oria nọ ọ be ria re. Ebaibol ọ ta k’omai nọ idhiwu na họ “oria ẹria Ọghẹnẹ nọ o ro mu.” (1 Ivie 8:43) Ofariẹ, a ta k’omai nọ “Kristi ọ ruọ . . . eva odhiwu oma riẹ, re ọ rehọ oma via eva aro Ọghẹnẹ fiki mai.” (Ahwo Hibru 9:24) A te hwosa kẹ ahwo akpọ jọ re a wo uzuazọ eva obọ odhiwu kugbe Ọghẹnẹ, eva oke oyena a ve ti wo ugboma ẹzi. Ebaibol ọ ta nọ eva oke oyena a rẹ te ruẹ Ọghẹnẹ, a vẹ te jọ wọhiẹ e. (1 Jọn 3:2) Onana dhesẹ re nọ, Ọghẹnẹ yọ uvi ohwo, gbe nọ o wo ugboma.
8, 9. (a) Ẹvẹ oriruo ijini ẹlẹtriki o ro dhesẹ ogaga Ọghẹnẹ nọ u te eria kpobi? (b) Eme họ ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ, kọ eme ọ rẹ sai ruẹ?
8 Rekọ ẹsejọhọ ohwo jọ ọ vẹ nọ: ‘Otẹrọnọ Ọghẹnẹ yọ uvi ohwo nọ ọ be ria oria jọ eva odhiwu, k’ẹvẹ ọ sae rọ ruẹ eware kpobi nọ e be via eva eria kpobi? Kọ ẹvẹ ogaga riẹ o sai ro te k’abọ k’abọ eva ehrugbakpọ?’ (2 Iruẹru Ivie 16:9) Fiki nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ohwo o rehọ edhere ọvuọvo si nọ ogaga hayo orro riẹ hẹ. Hayo kọ u fo re u si no adhẹẹ mai rọ Kẹ e he. (1 Iruẹru Ivie 29:11-13) Re u fiobọhọ k’omai riẹotọ onana, who roro epanọ iruẹru ijini nọ i re ru ẹlẹtriki e rẹ nya-thabọ te.
9 Ijini ẹlẹtriki o wo oria ọvuọvo jọ nọ ọrọ eva ẹwho, hayo kẹle ẹwho. Rekọ ogaga ẹlẹtriki riẹ o rẹ vaha ro okegbe na soso, bi ru ikpẹ lo jẹ kẹ ogaga. Ere o rọ re kugbe Ọghẹnẹ. Obọ idhiwu na ọ rọ. (Aizaya 57:15; Olezi 123:1) Dede na, ẹzi ọfuafo riẹ, nọ ọrọ ogaga iruo riẹ nọ a rẹ ruẹ hẹ, o te oria kpobi, eva ehrugbakpọ soso. Ẹkwoma ẹzi ọfuafo riẹ Ọghẹnẹ ọrọ ma idhiwu na, otọakpọ na gbe eware nọ e be ria kpobi. (Olezi 33:6; Emuhọ 1:2; Olezi 104:30) Re ọ rọ ma eware enana, u du fo re Ọghẹnẹ ọ jọ etẹe eva ugboma ha. Ọ sai vi ẹzi riẹ vrẹ, ogaga iruo riẹ, nya i ru oware kpobi nọ ọ gwọlọ, ọ tẹ maki thabọ. Ọghẹnẹ o gbunu kẹhẹ!—Jerimaya 10:12; Daniẹl 4:35.
OGHẸRẸ OHWO NỌ ỌGHẸNẸ ỌRỌ
10. Edhere ọvẹ jọ ma sae rọ riẹ Ọghẹnẹ?
10 Kọ Ọghẹnẹ ọ rọ oghẹrẹ ohwo nọ ma re wo uyoyou kẹ otẹrọnọ ma riẹ riẹ ziezi? ‘Otiẹsejọ o rẹ jọ ere,’ whọ sae ta, ‘rekọ nọ ma sae ruẹ Ọghẹnẹ hẹ na, k’ẹvẹ ma sae rọ riẹ kpahiẹe?’ (Jọn 1:18) Ebaibol o dhesẹ edhere jọ eva okenọ ọ ta nọ: “Keme ekwakwa oma riẹ nọ a rẹ ruẹ hẹ e rehọ oma via vevẹ eva emama akpọ na ze, keme a rẹ rue rai eva eware nọ a ma na, tobọ ogaga ebẹdẹ bẹdẹ gbe Ọkwaọghẹnẹ riẹ.” (Ahwo Rom 1:20) Fikiere eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma na e sai fiobọhọ k’omai riẹ epanọ Ọghẹnẹ ọ rọ, otẹrọnọ ma nabe kiae riwi je roro kpahe ae.
11. Eme ma sae wuhrẹ riẹ kpahe Ọghẹnẹ ro no eware nọ o ru na tha?
11 Wọhọ epanọ ma ruẹ no na, ma te riwi idhiwu nọ e vọ avọ isi na, e rẹ ta k’omai kpahe orro gbe ogaga ulogbo Ọghẹnẹ! (Olezi 8:3, 4; Aizaya 40:26) Who roro otọakpọ na. Ọghẹnẹ o fi riei họ eva idhiwu na re o wo utho ẹroro gbe elo no obọ ọre na ze. Kọ who riwi ọdhẹwariẹ ame na. Oso ọ rẹ rrọ ro fi ame họ otọakpọ na. Ame na ọ vẹ dhẹ ruọ ithẹ na, nọ i bi su fihọ ebade na. Ọre na ọ vẹ kpare ame na ro no ebade na wọhọ erri nọ o re ku kpehru, kẹsena ọ vẹ jẹ wariẹ kie ze wọhọ oso ro ku ame ku otọakpọ na. (Okokahwohọ 1:7) Eghẹrẹ ọdhẹwariẹ buobu e rọ nọ Ọghẹnẹ o fihọ re ọ rọ rehọ emu, eware nọ a re ro ruru oma gbe koware koware rọ kẹ ohwo gbe erao na! Kọ eme eware igbunu enana kpobi e ta k’omai kpahe Oghẹrẹ ohwo nọ Ọghẹnẹ ọ rọ? Nnọ ọ rọ Ọghẹnẹ areghẹ ologbo gbe nọ o wo ọkẹnobọ gaga jẹ be rehọ ẹro te emama riẹ.—Itẹ 3:19, 20; Olezi 104:13-15, 24, 25.
12. Eme ugboma obọ ra na u wuhrẹ owhẹ kpahe Ọghẹnẹ?
12 Who roro ugboma obọ ra na. U re vevẹ nọ a ruei re ọ jẹ ria ọvo ho. A ru riei eva edhere nọ ogbunu gaga re ọ reawere uzuazọ. (Olezi 139:14) A ru aro mai re o ruẹ ude nọ o ro vuhu eware ibiebi gbe efuafo ọvo ho, rekọ o rẹ ruẹ ude eva oghoghẹrẹ ame buobu, yọ akpọ na ọ vọ avọ oghoghẹrẹ ame buobu nọ ma rẹ reawere rai. Ma sae rọ unwe sore ma vẹ jẹ rehọ unu dawo oware. Fikiere emu ọriọ ọ gbẹ rọ oware nọ u fo eruo ọvo ho; rekọ oware nọ a rẹ sae reawere riẹ. Ababọ eware enana uzuazọ o sae jọ ghele, rekọ yọ ekẹ nọ i no obọ Ọghẹnẹ nọ ọ vọ avọ uyoyou, ọkẹnobọ gbe ororokẹ ze.—Emuhọ 2:9; 1 Jọn 4:8.
13. Eme who wuhrẹ riẹ kpahe Ọghẹnẹ ro no edhere nọ o bi ro lele ahwo akpọ yere?
13 Ma te je riwi oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o bi lele ohwo akpọ yere, u re dhesẹ oghẹrẹ Ọghẹnẹ nọ ọ rọ. O wo uvi ẹdhọguo gaga. O re dhesẹ ọriẹwẹ kẹ ahwo evioma jọ họ. (Iruẹru 10:34, 35) Ọ tẹ jẹ vọ avọ ohrọoriọ gbe ọghọoruo. Ebaibol ọ ta kpahe eyero riẹ kugbe orẹwho Izrẹl, enọ o sino igbo eva Ijipti: “Ọ vọ avọ ohrọoriọ; . . . ọ tẹ jẹ hẹ kareghẹhọ nọ ae yọ iwo.” Dede yọ emọ Izrẹl e jẹ ghọẹmeeyo ẹsi buobu, oyena o tẹ kẹ Ọghẹnẹ uweli gaga. Wọhọ epanọ Ebaibol ọ ta: “A je he ruei nọ ojẹ yayẹe oma . . . a te ru nọ ojẹ da tobọ Ọfuafo Izrẹl na.” (Olezi 78:38-41; 103:8, 13, 14) Dede, okenọ idibo riẹ i te bi koko izi riẹ, Ọghẹnẹ ọ vẹ ghọghọ. (Itẹ 27:11) Ere re, Ọghẹnẹ o dhesẹ epanọ o rẹ jariẹ oma okenọ ewegrẹ e tẹ be rehọ uye bẹ idibo riẹ: “Ọnọ ọ be rehọ obọ te owhai yọ ọ be rehọ obọ te ọmọ-ẹro mẹ.” (Zekaraya 2:8) Kọ o gbẹ dhẹ ruọ owhẹ oma nọ who re you Ọghẹnẹ nọ o wo uyoyou kẹ ahwo akpọ nọ a rẹ kakao, a muẹme he eva evioma gbe erẹwho kpobi?—Aizaya 40:22; Jọn 3:16.
KỌ ỌGHẸNẸ YỌ JESU HAYO ESANERỌVO?
14. Eme họ uwuhrẹ Esanerọvo?
14 Ono họ Ọghẹnẹ ogbunu ọnana? Ahwo jọ a ta nọ odẹ riẹ Jesu. Efa e ta nọ ọye yọ Esanerọvo, dede nọ ẹme nọ a re se “esanerọvo” na ọ via eva Ebaibol ho. Wọhọ epanọ uwuhrẹ Esanerọvo na ọ ta, imasa erọ eva Ọghẹnẹ ọvo, koyehọ “Ọghẹnẹ ọvo, Ọsẹ, Ọmọ gbe Ẹzi Ọfuafo.” Ikoko egagọ buobu i re wuhrẹ onana, dede nọ ae a rọwo nọ oware nọ “a sae riẹotọ họ.” Kọ eghẹrẹ itieye nọ a re riwi Ọghẹnẹ na e gba?
15. Ẹvẹ Ebaibol o ro dhesẹ nọ Ọghẹnẹ avọ Jesu yọ imava sa nọ ikiẹrẹe he?
15 Whaọ, kọ Jesu ọ ta ẹdẹjọ nọ ọye yọ Ọghẹnẹ? Ijo, ọ ta ere he. Ikpoye, a jọ eva Ebaibol sei nọ “Ọmọ Ọghẹnẹ.” Ọ tẹ jẹ ta nọ: “Ọsẹ na ọ rro vi omẹ.” (Jọn 10:34-36; 14:28) Ofariẹ, Jesu ọ ta nọ eware jọ e rọ nọ te ọye oma riẹ te enjẹle na a riẹ hẹ, rekọ nọ Ọghẹnẹ ọvo ọ riẹ. (Mak 13:32) Unoyeno, oke jọ ojọ nọ Jesu ọ lẹ se Ọghẹnẹ, ta nọ: “Jọ a ru, orọnikọ oreva mẹ hẹ, rekọ oreva ra.” (Luk 22:42) Orọnikọ Jesu họ Ọghẹnẹ Erumeru na, ọ hẹ lẹ se omaobọ riẹ hẹ, manikọ ere he? Eva uzẹme, lele uwhu Jesu, Ikereakere na e ta nọ: “Jesu ọnana Ọghẹnẹ ọ kpare n’uwhu ze.” (Iruẹru 2:32) Fikiere, Ọghẹnẹ Erumeru na avọ Jesu yọ imava sa. Makọ eva okenọ o ro whu jẹ kpariẹe n’uwhu ze je muvrẹ kpobọ odhiwu no na, Jesu o kiẹrẹe kugbe Ọsẹ riẹ ghele he.—1 Ahwo Kọrint 11:3; 15:28.
16. Dede nọ a se Jesu “Ọghẹnẹ,” eme o dhesẹ nọ ọye yọ Ọghẹnẹ Erumeru hu?
16 ‘Rekọ, kọ a gbẹ jọ Ebaibol na se Jesu Ọghẹnẹ?’ Ohwo jọ ọ sae nọ. Onana uzẹme. Yọ a se Setan ọghẹnẹ re. (2 Ahwo Kọrint 4:4) Eva Jọn 1:1, nọ a je se Jesu “Ẹme na,” efafa Ebaibol jọ e ta nọ: “Eva emuhọ Ẹme na ọ jọ, Ẹme na avọ Ọghẹnẹ a gbẹ jọ, yọ Ẹme na Ọghẹnẹ.” Rekọ muẹrohọ, owọ avọ 2 o ta nọ Ẹme “na avọ Ọghẹnẹ a gbẹ jọ eva emuhọ.” Yọ, dede nọ ahwo a ruẹ Jesu no, owọ avọ 18 ọ ta nọ “ohwo ọvo ọ re ruẹ Ọghẹnẹ eva oke ovuọvo ho.” (Authorized hayo King James Version) Fikiere ma ruẹ nọ efafa jọ nọ e fa owọ 1 eye e kẹ iroro egbagba ẹvẹrẹ ọsosuọ na eva okenọ i se nọ: “Ẹme na avọ Ọghẹnẹ a gbẹ jọ, yọ Ẹme na o wo omaọghẹnẹ,” hayo ọ jọ “ọghẹnẹ,” koyehọ, Ẹme na o wo ogaga o te je wo oma wọhọ orọ Ọghẹnẹ. (An American Translation) U re vẹvẹ, Jesu yọ Ọghẹnẹ Erumeru hu. Uzẹme o rọ nnọ Jesu o se Ọsẹ riẹ “Ọghẹnẹ mẹ” gbe “Ọghẹnẹ uzẹme ọvo nọ ọ rọ.”—Jọn 20:17; 17:3.
17. Ẹvẹ ekuo nọ a ku ẹzi ọfuafo ku ilele Jesu na o ro dhesẹ nọ ọ rọ ohwo ho?
17 Rọ kpahe “Ẹzi Ọfuafo,” ọnọ a se Ohwo avesa eva Esanerọvo, ma ruẹ no nọ ọnana yọ ohwo ho, rekọ ogaga iruo Ọghẹnẹ. Jọn Ọhahwame na ọ ta nọ Jesu ọ te rehọ ẹzi ọfuafo hahwame, wọhọ epanọ Jọn ọ jẹ rehọ ame hahwame na. Fikiere, epanọ ame ọ rọ ohwo ho na, ere ẹzi ọfuafo ọ rọ ohwo ho re. (Matiu 3:11) Ọnọ Jọn ọ ruẹaro riẹ na u ru gba eva okenọ, uwhu gbe ẹkparomatha Jesu e vrẹ no, a te ku ẹzi ọfuafo ku ilele riẹ nọ i koko họ eva Jerusalem. Ebaibol ọ ta nọ: “Ai kpobi a tẹ vọ avọ ẹzi ọfuafo.” (Iruẹru 2:4) Kọ a “vọ” avọ ohwo? Ijo, rekọ a vọ avọ ogaga iruo Ọghẹnẹ. Fikiere izẹme imuẹro i dhesẹ vevẹ nọ Esanerọvo yọ uwuhrẹ Ebaibol ho. Uzẹme, krẹkri taore Jesu ọ tẹ te ze otọakpọ na, ahwo a jẹ gọ eghẹnẹ eva eko esesa, hayo esanerọvo, eva eria wọhọ Ijipti anwae gbe Babilọn.
ODẸ ỌGHẸNẸ
18. (a) Kọ “Ọghẹnẹ” yọ odẹ oma Ọghẹnẹ Erumeru? (b) Didi odẹ oma riẹ?
18 Avro ọ riẹ hẹ, ohwo kpobi nọ whọ riẹ o wo odẹ. Ọghẹnẹ o wo odẹ oma riẹ re, nọ ọ rọ hẹriẹoma no efa kpobi. ‘Ogbẹrọnọ “Ọghẹnẹ” họ odẹ riẹ?’ ejọ e sae nọ. Ijo, keme “Ọghẹnẹ” yọ odẹ-ọkwa gheghe, epanọ “Ohwoagbara,” “Ovie” gbe “Obruoziẹ” erọ edẹ-ọkwa na. Eva Ebaibol ma je wuhrẹ odẹ Ọghẹnẹ, o jọ etẹe via te isia 7,000. Wọhọ oriruo, eva King James Version, Olezi 83:18 o se nọ: “Re ahwo a riẹ nọ whẹ, nọ odẹ ra ọvo o rọ JIHOVA, họ ọnọ ọ mai kpehru kpobi vi otọakpọ soso.” Ere re, a rẹ jọ Ebaibol buobu ruẹ odẹ Ọghẹnẹ eva Eviavia 19:1-6 wọhọ abọjọ ẹme nọ a se “Aleluya” hayo “Haleluya.” Otọ onana họ “jiri Ja,” obrukpẹre ọ Jihova.
19. (a) Fikieme u je gbe ahwo jọ unu a tẹ ruẹ odẹ Ọghẹnẹ eva Ebaibol rai? (b) Diẹse odẹ na o jẹ via eva King James Version?
19 U re gbe ahwo jọ unu a tẹ ruẹ odẹ Ọghẹnẹ eva Ebaibol rai. Oware nọ o rẹ mae suẹ e tha họ Ebaibol rai yọ ọnọ a rẹ kake jọ ruẹ odẹ Ọghẹnẹ hẹ. Wọhọ oriruo, King James Version ọ fodẹ “Jihova” eva Ọnyano 6:3, Olezi 83:18 gbe Aizaya 12:2 avọ 26:4 ọvo. Dede okenọ Ebaibol ọnana ọ tẹ be rehọ odẹ-ọkwa “Olori” hayo “Ọghẹnẹ” fa odẹ Ọghẹnẹ, ẹsikpobi o re fi edẹ-ọkwa na họ ibieme ilogbo, wọhọ “OLORI” gbe “ỌGHẸNẸ,” nọ u re fi ohẹriẹ hiẹe avọ eme gheghe ọ “Olori” gbe “Ọghẹnẹ.” Muẹrohọ onana eva Olezi 110:1.
20. (a) Fikieme a gbẹ be ruoma rehọ odẹ Ọghẹnẹ ruiruo ho? (b) U fo re a rehiẹe ruiruo?
20 Otiẹsejọ whọ vẹ te nọ nnọ ‘kọ fikieme a gbẹ fodẹ odẹ Ọghẹnẹ eva koria koria kpobi nọ odẹ na ojẹ via eva ekere Ebaibol ọsosuọ họ? Fikieme a je fi edẹ ọkwa OLORI gbe ỌGHẸNẸ họ ẹta riẹ?’ Eva emuhọ ekere riẹ American Standard Version ọ fotọ oware nọ o sorie ze nọ a je kere odẹ Ọghẹnẹ Jihova, gbe oware nọ o soriẹ nọ eva oke krẹkri a gbe je kere odẹ na ha: “Ahwo Ọwariẹfa America, nọ a nabi roro ẹme na ziezi no, u te mua i kpobi ẹro nnọ, ogbẹrọwọ ahwo i Ju, nọ a ta nọ Odẹ Ọghẹnẹ o fo vi ẹfodẹ, u gbe su efafa Oyibo hayo efa ha . . . Odẹ oma onana, gbe o rọ oyerekugbe ọfuafo na, a zihi rie fihọ ọkwa nọ o fo rie eva ekere ọfuafo na.” Ẹhẹ, ahwo nọ a fa Ebaibol na fihọ Oyibo a roro nọ oware nọ o soriẹ ze nọ a jẹ nya se odẹ Ọghẹnẹ ba na u woma ha. Fikiere a te fiei zihe fihọ Ebaibol na eva ọkwa nọ o fo kẹ e.
21. Eme Douay Version ọ Kathọlik ọ ta kpahe odẹ nọ a re se Jihova?
21 Dede, ahwo jọ a rọ nọ a rẹ vroavro nnọ ẹme nọ a re se “Jihova” na a rehiẹe ru iruo ho keme ọye họ uvi odẹ Ọghẹnẹ hẹ. Wọhọ oriruo, Douay Version ọ Kathọlik, nọ o fodẹ odẹ Ọghẹnẹ eva ekere riẹ hẹ, ọ jọ ẹme otọfa kpahe Ọnyano 6:3 ta nọ: “Ahwo oke onana jọ a ru odẹ nọ a re se Jihova . . . ẹrọunu nọ a re ro se odẹ na, nọ o via eva eva ekere Hibru na, fiki nọ a fodẹ e riẹ eva oke krẹkri hi, o te vru no.”
22. (a) Ẹvẹ a kere odẹ Ọghẹnẹ eva ẹvẹrẹ Hibru? (b) Fikieme idhọvẹ ejẹ riẹ kpahe epanọ a rehọ ẹrọunu se odẹ na eva emuhọ?
22 Ẹhẹ, Ebaibol ọ Kathọlik ọ jọ etenẹ ta nọ odẹ Ọghẹnẹ o via eva ekere Hibru, Hibru họ ẹvẹrẹ nọ a ro kere ebe 39 ọsosuọ Ebaibol na. A jọ etẹe rehọ ibieme Hibru ene kere odẹ na, YHWH. Eva oke anwae, a je kere ẹvẹrẹ Hibru ababọ ibieme-edo, ibieme wọhọ a, e, ẹ, i, o, ọ, gbe u, no i re fi edo họ ẹme eva unu. Fikiere, idhọvẹ nọ eriẹ nẹnẹ họ ma wo edhere ọvo nọ ma rọ riẹ gbagba ibieme-edo nọ ahwo Hibru a je se lele ibieme ọ YHWH na ha.
23. Edhere ọvẹ ibieme “bb” rọ kẹ “ebabọ” i ro fiobọhọ k’omai riẹotọ idhọvẹ nọ erọ epanọ a rẹ rehọ unu se odẹ Ọghẹnẹ?
23 Re u fiobọhọ k’omai wo otoriẹ idhọvẹ na, who roro ẹme nọ a re se “ebabọ.” Kọ otẹrọnọ a je he kere ẹme na “bb” ọvo, nọ u je ti kri no a gbẹ jẹ rehọ unu se ẹme na vievie he. Kọ ẹvẹ ohwo nọ ọ be ria ikpe 1,000 nọ umuo inẹnẹ vrẹ ọ rẹ rọ riẹ epanọ “bb” o do riwi evaọ unu, otẹrọnọ ọ rue riẹ eva ikereakere? Fiki nọ ọ re rehọ ozọ yo nọ a se ẹme na ẹdẹọvo ho, yọ ọ gbẹ jẹ riẹ ibieme-edo nọ e jọ eva ẹme na ha, ọ gbẹ sae riẹ avọ imuẹro ho. Ere o rọ re kugbe odẹ Ọghẹnẹ. Ohwo ọvo ọ riẹ epanọ odẹ na u do riwi evaọ unu hu, dede nọ iwuhrẹ jọ i roro nọ “Yahwe” họ osegba riẹ. Dede, isase nọ a bi se “Jihova” na o rọ ikpe udhusoi akwa buobu no, yọ oye ahwo a mae riẹ.
24. (a) Rọ rọwo kugbe, fikieme u je fo re ma se odẹ Ọghẹnẹ? (b) Ma te roro Iruẹru 15:14, fikieme u je wouzou gaga re ma se odẹ Ọghẹnẹ?
24 Kọ u fo re ma se odẹ Ọghẹnẹ, otẹ make rọ nọ ma be rehọ unu sei oghẹrẹ nọ a se rie ọsosuọ họ? Whaọ, ma bi se edẹ amọfa eva Ebaibol na, dede nọ ma bi se ai oghẹrẹ nọ a se rai eva ẹvẹrẹ Hibru ọsosuọ họ. Wọhọ oriruo, odẹ Jesu na a jọ Hibru sei nọ “Yesh’ua.” Ere re, u fo re ma se odẹ Ọghẹnẹ nọ a jọ Ebaibol rovie k’omai na, ma tẹ make rọ unu sei “Yahwe,” “Jihova” hayo oghẹrẹ ofa kpobi nọ a bi se eva ẹvẹrẹ mai. Oware nọ o thọ họ re ohwo ọ se odẹ na ba ese. Fikieme? Keme ahwo nọ a bi se odẹ na ha, a rẹ sai roro ai kugbe enọ Ọghẹnẹ o se ze re a jọ “ahwo odẹ riẹ” hẹ. (Iruẹru 15:14) U fo re ma riẹ odẹ Ọghẹnẹ ọvo ho, rekọ ma re jiriei eva aro amọfa, epanọ Jesu o ru okenọ ọ jọ otọakpọ na.—Matiu 6:9; Jọn 17:6, 26.
ỌGHẸNẸ ẸJIRORO
25. (a) Didi eware jọ kpahe Ọghẹnẹ o rẹ sae jọ bẹbẹ k’omai re ma riẹotọ rai? (b) Eme o mu Jihova nọ o je mu emama họ?
25 Dede nọ o re bẹbẹ re ma sae rehọ iroro mai riẹotọ riẹ, Jihova o wo emuhọ họ, yọ o re wo ekuhọ gbe he. Ọye họ “Ovie ebẹdẹ bẹdẹ.” (Olezi 90:2; 1 Timoti 1:17) Re o te ti muhọ ẹma, Jihova ọvo ọ jọ eva evevẹ erugbakpọ. Dede ghele na, ọ hẹ sae jọ goli hi, keme ọ gba k’omobọ riẹ yọ oware ovuọvo o kare riẹ hẹ. Uyoyou họ oware nọ u mu rie nọ o je mu emama họ, re ọ rehọ uzuazọ kẹ efa re a reawere. Emama ọsosuọ Ọghẹnẹ yọ ahwo ẹzi wọhọ oma riẹ. O wo ukoko ulogbo ọrọ emọ obọ odhiwu riẹ taore a te te mu otọakpọ na họ ẹruẹrẹ fihọ kẹ ahwo akpọ. Jihova ọ jiroro kẹ ae re a wo evawere ilogbo eva uzuazọ gbe eva odibo-ọgba nọ ọ rọ kẹ ae re a gba.—Job 38:4, 7.
26. Fikieme u je mu omai ẹro nnọ ẹjiroro Ọghẹnẹ kpahe otọakpọ na o ti ru gba?
26 Okenọ a ruẹrẹ otọakpọ na, Jihova o te fi imava, Adamu avọ Ivi, họ abọjọ otọakpọ na nọ a ru fihọ aparadase no. Ẹjiroro riẹ ojọ nọ ae wo emọ nọ i re yoẹme kẹe a vẹ jẹ gọe, nọ a rẹ te vaha aparadase na vọ otọakpọ na. (Emuhọ 1:27, 28) Dede, wọhọ epanọ ma wuhrẹ riẹ no na, a te ti duobọhọ ẹjiroro ologbo ọyena. Adamu avo Ivi a tẹ rrọ nọ a rẹ ghọẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ, ẹjiroro riẹ o gbe ri rugba ha. Rekọ o ti rugba, keme Jihova o gbe ru onọ ọ jiroro riẹ gba ha k’ure dhesẹ nọ a fi riei kparobọ. Yọ ọ sai ru ere vievie he! “Oware kpobi nọ o were omẹ me re ruẹ,” ere ọ ta e. “Mẹ tubẹ ta e no; me je ti ru ei gba re.”—Aizaya 46:10, 11.
27. (a) Fikieme Ọghẹnẹ ọ jẹ rehọ omai guẹdhọ? (b) Fikiere, didi onọ u fo nọ ma roro kpahe gaga?
27 Kọ whọ ruẹ oria nọ whọ jẹ sae ruẹrẹ oma fihọ ẹjiroro Ọghẹnẹ? Orọnikọ ẹkwoma oware nọ u je owhẹ nọ who re ruẹ ababọ oreva Ọghẹnẹ u roro kpahe he. Ere họ onọ Setan gbe Adamu avọ Ivi a ru. Ae a riẹ oware nọ oreva Ọghẹnẹ o jọ rekọ a ru rie he. Ọghẹnẹ ọ tẹ rehọ ae guẹdhọ. Kọ Ọghẹnẹ ọ te rehọ omai guẹdhọ re? Ẹhẹ, keme Ọghẹnẹ họ Ehri nọ uzuazọ mai u no ze. Uzuazọ mai o rehọ ẹro suẹ e. (Olezi 36:9; Matiu 5:45) Fikiere, kọ ẹvẹ ma be rehọ uzuazọ mai yeri rọwo kugbe ẹjiroro nọ Ọghẹnẹ o wo k’omai? U fo re ma roro kpahe onana gaga, keme uvẹ nọ ma re ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ o rehọ ẹro suẹ e.
EPANỌ A RẸ GỌ JIHOVA
28. Didi eware jọ ahwo jọ a rẹ rọ gọ Ọghẹnẹ?
28 Oghẹrẹ nọ ma be gọ Jihova u wouzou gaga. U fo re ma gọ eva edhere nọ ọ ta, otẹ make rọ nọ oyena u wo ohẹriẹ no onọ a wuhrẹ omai vẹre. Wọhọ oriruo, ahwo jọ a wo uruemu nọ a rẹ rọ rehọ emema ru iruo egagọ rai. A sae ta nọ emema na a be gọ họ, rekọ nnọ a tẹ be rue riẹ jẹ rehọ obọ tei u re fiobọhọ kẹ ai gọ Ọghẹnẹ. Kọ Ọghẹnẹ ọgwọlọ nọ ma rehọ obufihọ emema rọ gọe?
29. Ẹvẹ Ebaibol o ro dhesẹ nọ o thọ re a rehọ emema ru iruo egagọ?
29 Ijo, ọ gwọlọ họ. Yọ fiki onana Mosis ọ jẹ ta kẹ emọ Izrẹl nọ Ọghẹnẹ ọ rehọ oma nọ a rẹ rehọ ẹro ruẹ via kae oke ovuọvo ho. (Iziewariẹ 4:15-19) Eva uzẹme, ojọ eva Ijaje Ikpe na o ta nọ: “Who re ru emema ọvuọvo hayo uwoho oware ovuovo k’oma ra ha . . . who re ruwẹ kẹ ae hayo gọ ae gbe he.” (Ọnyano 20:4, 5, Jerusalem Bible ọ ahwo Kathọlik) Jihova ọvo u fo nọ a rẹ gọ. Ẹsibuobu Ebaibol o dhesẹ epanọ o thọ te re a ru ẹmema hayo re a ruwẹ kẹe, hayo re a gọ ohwo jọ hayo oware jọ ajokpa Jihova.—Aizaya 44:14-20; 46:6, 7; Olezi 115:4-8.
30. (a) Eme Jesu avọ ikọ riẹ a ta nọ u dhesẹ nọ emema i ro ru iruo o thọ? (b) Wọhọ epanọ Iziewariẹ 7:25 ọ ta, eme u fo nọ a ru kpahe emema?
30 Wọhọ epanọ ma sai rẹro riẹ, Jesu ọ rehọ emama ru iruo egagọ vievie he. “Ọghẹnẹ yọ Ẹzi,” ọ fotọ riẹ, “yọ enọ e be gọe a rẹ rehọ ẹzi gbe uzẹme gọe hrọ.” (Jọn 4:24) Eva ohrẹ onana u fihọ iruo, ilele ọsosuọ Jesu evuevo e jọ nọ e rehọ emema ru iruo egagọ họ. Eva uzẹme, Pọl ukọ riẹ o kere nọ: “Ẹrọwọ ma be rọ nya, orọnikọ ude-oruẹ hẹ.” (2 Ahwo Kọrint 5:7) Jọn ukọ riẹ ọ tẹ jẹ vẹvunu: “Wha thọ oma rai ro no emedhọ.” (1 Jọn 5:21) Kọ, who gbe riwi uwou ra wariẹ re whọ nọ oma ra sọ whọ be nya lele ohrẹ onana?—Iziewariẹ 7:25.
31. (a) Otẹ make rọ nọ ma riẹotọ oware nọ o soriẹ ze nọ a je je uzi Ọghẹnẹ jọ họ, eme o re mu omai yoẹme kẹ e? (b) Eme u fo nọ ma daoma ru, kọ didi u se jọ u fo nọ ma kpahe fihọ?
31 Ẹgọ nọ ma rẹ rọ gọ Jihova, Ọmemama na, eva edhere nọ o dhesẹ, o rẹ wha evawere uzẹme tha. (Jerimaya 14:22) Ebaibol o dhesẹ nọ ọnyate riẹ nọ o fihọ na erọ kẹ ewoma mai, bi fiẹrohọ ewoma ebẹdẹ bẹdẹ mai. Uzẹme orọ nọ ẹsejọ, fiki eriariẹ gbe eware nọ ma ruẹ no nọ i te he, ma rẹ sai vuhu oware nọ osoriẹ ze nọ uzi jọ nọ Ọghẹnẹ o je u je wouzou te ere he, hayo epanọ u re ro ru ewoma mai via ha. Dede, evaifihọ egaga mai nnọ Ọghẹnẹ ọ riẹ thethabọ vi omai i re mu omai nọ ma jẹ rehọ ubiudu nọ o rọwo iruo yoẹme kẹ e. (Olezi 19:7-11) Fikiere, j’oma dao utho oma kpobi re ma wuhrẹ riẹ kpahe Jihova, re ma kpahe fihọ use nọ o ta nọ: “O, wha nya rueva, j’oma gọe ma kiekpotọ; j’oma digwẹ fihọ obaro Jihova Ọmemama mai. Keme ọye họ Ọghẹnẹ mai, yọ mai ahwo riẹ nọ ọ rẹ kuọ gbe igodẹ obọ riẹ.”—Olezi 95:6, 7.
[Ẹkpẹti nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 42]
A rẹ jọ etenẹ ruẹ eria ene nọ odẹ Ọghẹnẹ o jẹ via eva King James Version epanọ wha ruẹ na
3 Yọ mẹ rehọ oma via kẹ Abraham, kẹ Aizik, gbe Jekọp ẹkwoma odẹ Ọghẹnẹ Erumeru, rekọ a rehọ odẹ mẹ nọ a re se JIHOVA riẹ omẹ hẹ.
18 Re ahwo a riẹ nnọ whẹ, nọ odẹ ra ovo o rọ JIHOVA, họ ọnọ ọ mae kpehru evaọ otọakpọ na soso.
2 Rri, Ọghẹnẹ họ esiwo mẹ; Me re fievahọ, ozọ u mu omẹ hẹ, keme OLORI na JIHOVA họ ogaga mẹ gbe ole mẹ; ọye ọvo na o zihe ruọ esiwo mẹ.
4 Fievahọ OLORI na bẹdẹ bẹdẹ: keme eva OLORI na JIHOVA ogaga ebẹdẹ bẹdẹ orọ:
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 34, 35]
Otẹrọnọ uwou u wo ọnọ oru riei, . . . u muero nọ ehrugbakpọ nọ ọ mai bu ona na o wo ọnọ o ru riei re
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 39]
Nọ Jesu ọ lẹ se Ọghẹnẹ, be yariẹe nọ j2ọ a ru, orọnikọ oreva riẹ hẹ rekọ oreva Ọghẹnẹ na, ai mava na a sae jọ omọvo na ha
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 40, 41]
Ẹvẹ ẹzi ọfuafo na ọ sae rọ jọ ohwo, nọ ọ vọ ilele 120 eva oke ovo na?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 45]
Kọ u fo re a rehọ emema ruiruo egagọ?