Ẹvẹ Orọwọ Ra Kpahe Ẹkparomatha Na O Ga Te?
“Mẹ họ ẹkparomatha gbe uzuazọ: ọ nọ ọ rọwo omẹ makọ o whu no, ọ rẹ te zọ.”—JỌN 11:25.
1, 2. Fikieme ọgegagọ Jihova ọ jẹ gwọlọ evaifihọ evaọ ẹruore ẹkparomatha na?
ẸVẸ ẹruore ra fihọ ẹkparomatha na ọ ga te? Kọ o k’owhẹ udu kpahe ozodhẹ uwhu jẹ sasa owhẹ oma evaọ okenọ ohwo nọ who you o te whu? (Matiu 10:28; 1 Ahwo Tẹsalonika 4:13) Kọ whọ wọhọ idibo anwae Ọghẹnẹ buobu, enọ i thihakọ ukpe, ẹkoko, olahiẹ, gbe ekarọ, avọ ẹgba nọ orọwọ ẹkparomatha o kẹ rae?—Ahwo Hibru 11:35-38.
2 Ẹhẹ, uvi ọgegagọ Jihova kpobi o re wo uvumọ avro ho inọ ẹkparomatha ọ rẹ te jọ, yọ evaifihọ riẹ u re kpomahọ uzuazọ nọ o bi yeri. O rọ oware igbunu re a roro kpahe uzẹme na inọ evaọ oke Ọghẹnẹ, abade, uwhu, gbe Hedis i ti siobọno enọ i whu fihọ ai, enana nọ a kpare ze na a ve ti wo ẹruore ẹrria ebẹdẹ bẹdẹ evaọ aparadase otọakpọ.—Eviavia 20:13; 21:4, 5.
Avro Kpahe Uzuazọ Obaro
3, 4. Didi orọwọ ahwo buobu a gbe wo kpahe uzuazọ nọ ohwo o te whu no?
3 U kri no nọ Kristẹndọm o bi ro wuhrẹ nnọ uzuazọ u re lele uwhu. Uzoẹme jọ evaọ emagazini na U.S. Catholic o ta nọ: “No anwae ze, Ileleikristi a daoma no re a thihakọ eviẹhọ gbe uye-oruẹ uzuazọ onana ẹkwoma irẹro uzuazọ ofa, orọ udhedhẹ gbe edẹro, orọ evevọwẹ gbe evawere.” Dede nọ evaọ ekwotọ Kristẹndọm, ahwo a bi gbolo ovao je kiemu ku egagọ, ibuobu i gbe wo iroro ghele nnọ oware jọ u re lele uwhu hrọ. Rekọ eware buobu e riẹ nọ i ti mu ai ẹro ho.
4 Uzoẹme jọ evaọ emagazini ọ Time u muẹrohọ inọ: “Ahwo a gbẹ be rọwo [uzuazọ ofa]: ẹjiroro rai e rọ bizibizi gheghe, yọ a gbe bi yo kpahe iẹe tere no obọ epastọ rai ze he.” Eme jabọ egbodibo egagọ a gbẹ be ruoma t’ẹme kpahe uzuazọ ofa wọhọ epaọ ọsosuọ họ? Ọwena-isukulu egagọ Jeffrey Burton Russell ọ ta nọ: “Me roro nọ [isu-egagọ] a siọ uzoẹme oyena ba ẹta kpahe keme avro buobu ọ riẹ nọ a te r’ova dhe.”
5. Ẹvẹ ahwo buobu nẹnẹ a riwi uwuhrẹ erae ehẹle na fihọ?
5 Evaọ ichọche buobu, uzuazọ ofa na o kẹre te odhiwu gbe ehẹle erae. Yọ otẹrọnọ isu-ichọche a wo ehoo re a t’ẹme kpahe odhiwu, kiyọ o rẹ kẹ ae ehoo viere re a t’ẹme kpahe ehẹle. Uzoẹme obeusi jọ o ta nọ: “Enẹna makọ ichọche nọ e rọwo uye ebẹdẹ bẹdẹ evaọ ehẹle erae . . . a bi se uwuhrẹ na gboja ha.” Uzẹme, iwuhrẹ-egagọ buobu nẹnẹ a gbẹ rọwo ehẹle wọhọ oria olahiẹ hẹ, oghẹrẹ nọ a je wuhrẹ kpahe iẹe evaọ Ige Udevie na. Ukpoye, ofẹ ehẹle nọ o mae “lọhọ” obọ a mae wh’ova họ. Wọhọ epanọ ahwo ọgbọna buobu a be ta, orọnikọ a rẹ ghinẹ lahiẹ erahaizi evaọ ehẹle he, rekọ a rẹ ruẹ uye fikinọ a “hẹriẹ oma no Ọghẹnẹ evaọ abọ-ẹzi.”
6. Ẹvẹ ahwo jọ a rẹ rọ ruẹ nọ ẹrọwọ rai o tulo ho nọ a tẹ r’ova dhe okpẹtu?
6 Eru lọhọ ewuhrẹ ichọche re u kiehọ ahwo oma u re fiobọhọ kẹ ejọ whaha ababọ-ọjẹrehọ, rekọ u re reghe ima ahwo buobu nọ e be rehọ oruọzewọ kpohọ ichọche aro kpahe oware nọ a rẹ rọwo. Fikiere, nọ a tẹ r’ova dh’uwhu, ahwo nana a vẹ ruẹ nọ ẹrọwọ rai ọ rọ deghedeghe. Uruemu rai o wọhọ orọ aye nọ ahwo uviuwou riẹ buobu a whu evaọ asidẹnte ọgaga jọ. Nọ a nọe sọ ẹrọwọ egagọ riẹ o kẹ riẹ omosasọ, o te sioma yo nnọ, “Me roro ere.” Rekọ otẹrọnọ ọ hae tubẹ kuyo ududu nnọ ẹrọwọ egagọ riẹ o fiobọhọ kẹe, erere okrẹkri vẹ o rẹ kẹe otẹrọnọ orọwọ riẹ o rọ kothi hi? Onana yọ okpẹme keme, evaọ uzẹme, oware nọ ichọche buobu i bi wuhrẹ kpahe uzuazọ obaro u wo ẹhẹriẹ gaga no onọ Ebaibol na o wuhrẹ.
Eriwo Kristẹndọm ọrọ Uzuazọ nọ U re Lele Uwhu
7. (a) Didi orọwọ ichọche buobu a wo kugbe? (b) Ẹvẹ owuhrẹ egagọ jọ o dhesẹ uwuhrẹ ẹwẹ nọ o re whu hu na?
7 Epanọ i wo ẹhẹriẹ te kẹhẹ, enwenọ egagọ Kristẹndọm kpobi e rọwo nnọ ahwo-akpọ a wo ẹwẹ nọ o re whu hu nọ ọ rẹ zọ vrẹ uwhu ugboma na. Ibuobu e rọwo nnọ evaọ okenọ ohwo o te whu no, ẹwẹ riẹ ọ rẹ sai kpohọ odhiwu. Ozọ u bi mu ejọ inọ ẹwẹ rai ọ sai kpohọ ehẹle erae hayo pọgatri. Rekọ ẹjiroro ẹwẹ nọ o re whu hu ọ r’oja gaga kẹ eriwo uzuazọ obaro rai. Owuhrẹ-egagọ Oscar Cullmann, evaọ eme nọ o kere nọ a kporo fihọ obe na Immortality and Resurrection, ọ ta kpahe onana. O kere nọ: “Otẹrọnọ ma nọ Oleleikristi jọ nẹnẹ . . . kpahe oware nọ ọ riẹ kpahe uwuhrẹ Ọvọ Ọkpokpọ na kpahe ekuhọ ohwo evaọ okenọ o te whu no, u te no umutho ahwo jọ no, uyo nọ ma re wo họ: ‘Sebaewhuo ẹwẹ na.’ ” Ghele na, Cullmann o te fibae nọ: “Ẹjiroro ọnana nọ a jẹrehọ gaga na họ ozighi nọ ọ rọ Egagọ-Ileleikristi na.” Cullmann ọ ta nọ okenọ ọ kake ta onana, o wha ẹwhọ ologbo ze. Rekọ, ọ ta gba.
8. Didi ẹruore Jihova o fihọ kẹ ọzae gbe aye ọsosuọ na?
8 Jihova Ọghẹnẹ ọ ma ahwo-akpọ re a kpohọ odhiwu okenọ a whu no ho. O rọ ẹjiroro ọsosuọ riẹ hẹ inọ a tube whu dede. A ma Adamu avọ Ivi gbagba a tẹ kẹ ai uvẹ nọ a re ro yẹ emọ ikiẹrẹe vọ otọakpọ na. (Emuhọ 1:28; Iziewariẹ 32:4) A ta kẹ ọsẹ gbe oni ọsosuọ mai inọ oware ovuọvo nọ a je whu họ a tẹ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ. (Emuhọ 2:17) O hae jọ nọ a yoẹme kẹ Ọsẹ obọ odhiwu rai, a hae rria otọakpọ bẹdẹ bẹdẹ.
9. (a) Eme họ uzẹme na kpahe ẹwẹ ohwo-akpọ? (b) Eme ọ rẹ via kẹ ẹwẹ na evaọ okenọ o te whu?
9 Rekọ, avọ uweri, Adamu avọ Ivi a yoẹme kẹ Ọghẹnẹ hẹ. (Emuhọ 3:6, 7) Pọl ukọ na o dhesẹ okpẹtu nọ o no rie ze: “Umuomu orọ fiki omọvo vaha ruọ akpọ na, gbe uwhu fiki izieraha, fikiere uwhu u te zite ahwo kpobi: keme fiki onana uwhu u ro te ahwo kpobi, keme ahwo kpobi a raha uzi.” (Ahwo Rom 5:12) Ukpenọ a rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ, Adamu avọ Ivi a te whu. Kọ eme ọ via? Kọ a wo ẹwẹ nọ o re whu hu nọ o re kpohọ ehẹle erae fiki uzioraha rai? Ukpoye, Ebaibol na ọ ta nọ oke ọsosuọ, nọ a mae, Adamu ‘o te zihe ruọ ẹwẹ uzuazọ.’ (Emuhọ 2:7) Orọnikọ a kẹ ohwo ẹwẹ hẹ; o zihe ruọ ẹwẹ, ohwo nọ ọ be rria. (1 Ahwo Kọrint 15:45) Whaọ, orọnikọ Adamu ọ jọ ‘ẹwẹ uzuazọ ọvo ho’ rekọ, wọhọ epanọ a jọ ẹvẹrẹ Hibru nọ a ro kere obe Emuhọ dhesẹ, erao na e jọ ‘ewẹ uzuazọ’ re! (Emuhọ 1:24) Okenọ Adamu avọ Ivi a whu, a te zihe ruọ ewẹ iwhuowhu. Ukuhọ riẹ, o tẹ via kẹ ai nwane wọhọ epanọ Jihova ọ ta kẹ Adamu: “Eva ẹroyẹ whọ jẹ ria, bẹsenọ who ti zihe-kpo ẹkpẹ keme ọye who nọ ze. Keme whẹ ẹkpẹ, jẹruọ ẹkpẹ who re ti zihe rua.”—Emuhọ 3:19.
10, 11. Eme New Catholic Encyclopedia o rọwo kpahe uwuhrẹ Ebaibol orọ ẹwẹ na, kọ ẹvẹ onana o rọ rọwo kugbe oware nọ Ebaibol ọ ta?
10 Evaọ otofa, New Catholic Encyclopedia ọ rọwo kugbe onana. Evaọ uzoẹme riẹ “Ẹwẹ (evaọ Ebaibol na),” o ta nọ: “A jọ Ọvọ Anwae [hayo Ikereakere Hibru] na hẹriẹ ugboma na no ẹwẹ hẹ.” O te fibae nnọ evaọ Ebaibol, ubiẹme na “ẹwẹ” “u dhesẹ ẹwẹ nọ ọ hẹriẹ oma no ugboma hayo ohwo na ha.” Evaọ uzẹme, ẹwẹ họ “uzedhe oware nọ orọ uzuazọ na omariẹ makọ ọrọ erao hayo ọrọ ahwo.” Oruọzewọ utioye na o rẹ sasa oma, rekọ u re je gb’ohwo unu oware nọ a gbe ti wuhrẹ ikpichọche kpahe izẹme enana ha.
11 Dai roro awaọruọ gbe ozodhẹ nọ o hai no ikpichọche uzou otẹrọnọ a riẹ uzẹme olọlọhọ Ebaibol na: “[Ẹwẹ, NW ] nọ o ruthọ o re ti whuẹ,” orọnikọ ọ rẹ ruẹ uye evaọ erae ehẹle he! (Izikiẹl 18:4) Nọ onana o hẹriẹ oma gaga no oware nọ Kristẹndọm o bi wuhrẹ na, oma riẹ kpobi o rọwo kugbe oware nọ ọzae owareghẹ na Solomọn ọ ta evaọ otọ ogaga ẹzi: “Enọ e rọ uzuazọ a riẹ nọ a reti whuẹ, rekọ iwhuowhu e riẹ oware ovo ho, a gbe wo osa ovo ho [evaọ uzuazọ nana]; keme a thọrọ ẹro no. Oware kpobi nọ whọ gwọlọ rehọ obọ ra ru, rehọ ogaga ra kpobi ru ei; keme iruo hayo iroro hayo eriariẹ hayo areghẹ e rọ eva ẹri hi [uki ohwo-akpọ], obonọ who bi kpohọ na.”—Ọtausiuwoma Na 9:5, 10.
12. Bovẹ Kristẹndọm o jo wo uwuhrẹ riẹ orọ ẹwẹ nọ o re whu hu na?
12 Fikieme Kristẹndọm o je bi wuhrẹ oware nọ o hẹrioma gaga ro no onọ Ebaibol na o ta? New Catholic Encyclopedia, evaọ uzoẹme riẹ “Ẹwẹ, Ohwo-Akpọ, Sebaewhuo Ọrọ,” o ta nọ Esẹ Ichọche ọsosuọ na a ruẹ oria nọ o ta nọ ẹwẹ o re whu hu, orọnikọ evaọ Ebaibol na ha, rekọ evaọ “eketa gbe egba-eriariẹ gbe uruemu-anwae iroro Griki . . . Uwhremu na, ewena-isukulu a tẹ salọ re a rehọ ehri-izi Plato hayo erọ Aristotle ruiruo.” O ta nọ uwhremuna a zuẹ “okpomahọ iroro Plato avọ iwuhrẹ ekpokpọ Plato”—gbe orọwọ fihọ ẹwẹ nọ o re whu hu—“kugbe uzedhe iwuhrẹ Ileleikristi.”
13, 14. Fikieme o rọ kare iroro re a rẹro elo no obọ otu eriariẹ-ididi egedhọ Griki ze?
13 Kọ o hae fo re ahwo nọ a se omarai Ileleikristi a rri kpohọ eriariẹ-ididi Griki re a wuhrẹ oware nọ u w’uzou wọhọ ẹruore uzuazọ nọ ohwo o te whu no? Vievie. Okenọ Pọl o kere se Ileleikristi nọ e jẹ rria Kọrint, Grisi, o kere nọ: “Keme areghẹ akpọ ọnana ugheghẹ obọ Ọghẹnẹ. Keme a kere nọ, ‘O kru iwareghẹ na eva ẹghẹ rai,’ jegbe, ‘[Ọnowo] na ọ riẹ nọ iroro iwareghẹ ifofe.’ ” (1 Ahwo Kọrint 3:19, 20) Ahwo Griki anwae yọ egedhọ. Kọ ẹvẹ a sae rọ jọ ehri uzẹme? Pọl ọ nọ ahwo Kọrint inọ: “Didi ọrọwokugbe ọ rọ uwou Ọghẹnẹ avọ o rọ ẹdhọ? Keme mai họ uwou Ọghẹnẹ uzuazọ na; wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ tae, ‘Mẹ rẹ te jọ eva rai, jẹ nya eva udevie rai, mẹ rẹ te jọ Ọghẹnẹ rai, a vẹ te jọ ahwo mẹ.’ ”—2 Ahwo Kọrint 6:16.
14 A kake rehọ eviavia eware ididi rọ kẹ ẹkwoma orẹwho Izrẹl. (Ahwo Rom 3:1, 2) Nọ 33 C.E. o vrẹ no, a tẹ rehọ iẹe kẹ ẹkwoma ukoko Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ a wholo na. Pọl, nọ ọ jẹ ta kpahe Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ, ọ ta nọ: “Ọghẹnẹ ọ rọ [eware nọ a ruẹrẹ fihọ kẹ enọ i you rie] via kẹ omai evaọ Ẹzi.” (1 Ahwo Kọrint 2:10; je rri Eviavia 1:1, 2.) A rehọ uwuhrẹ sebaewhuo ẹwẹ Kristẹndọm na no eriariẹ-ididi Griki ze. A rehọ eviavia Ọghẹnẹ roviei kẹ Izrẹl hayo ẹkwoma ukoko ikpe-udhusoi ọsosuọ ọrọ Ileleikristi nọ a wholo na ha.
Uvi Ẹruore kẹ Iwhuowhu Na
15. Wọhọ epanọ Jesu ọ ta, eme họ uvi ẹruore kẹ iwhuowhu na?
15 Otẹrọnọ ẹwẹ nọ o re whu hu ọ rọ họ, kọ eme họ uvi ẹruore kẹ iwhuowhu na? Oye họ ẹkparomatha na, ehri uwuhrẹ Ebaibol gbe eyaa Ọghẹnẹ nọ u ghine gbunu. Jesu ọ yeyaa ẹruore ẹkparomatha na okenọ ọ ta kẹ ogbẹnyusu riẹ Mata nọ: “Mẹ họ ẹkparomatha gbe uzuazọ: ọ nọ ọ rọwo omẹ makọ o whu no, ọ rẹ te zọ.” (Jọn 11:25) Re a rọwo Jesu u dhesẹ nọ re a rọwo ẹkparomatha na, orọnikọ ẹwẹ nọ o re whu hu hu.
16. Fikieme o jẹ rọ oware iroro re a rọwo ẹkparomatha na?
16 Jesu ọ kake ta kpahe ẹkparomatha na no evaọ okenọ ọ ta kẹ ahwo Ju jọ nọ: “Onana u gbe owhai enu hu; keme oke o be tha nọ enọ e rọ eva [iki ekareghẹhọ] kpobi i je ti yo uru riẹ, a vẹ te nya via.” (Jọn 5:28, 29) Oware nọ Jesu ọ jọ etenẹ dhesẹ na u wo ẹhẹriẹ gaga no ẹwẹ nọ o re whu hu nọ ọ rẹ zọ no uwhu ugboma na jẹ nya ovavo kpohọ odhiwu. O rọ ‘ẹnyavia’ obaro ahwo nọ a rọ uki anwẹdẹ, ibuobu evaọ ikpe udhusoi hayo makọ ikpe idu buobu. Ewẹ iwhuowhu eye i re zihe ziọ uzuazọ. Kiyọ oware nọ o lọhọ? O rọ ere kẹ Ọghẹnẹ hẹ “ọnọ ọ [rẹ] kpare iwhuowhu, o je muodẹ se eware nọ erọ họ wọhọ rọ ẹsenọ e jọ vẹre.” (Ahwo Rom 4:17) Otu avro a rẹ sai se ẹkoko inọ ahwo a re no iwhuowhu ze he, rekọ o rọwo gbagba kugbe uzẹme na inọ “Ọghẹnẹ họ uyoyou” jegbe nnọ “ọ rẹ te hwosa kẹ e nọ e guọlọ e riẹ.”—1 Jọn 4:16; Ahwo Hibru 11:6.
17. Eme Ọghẹnẹ o rugba ẹkwoma ẹkparomatha na?
17 Whaọ, ẹvẹ Ọghẹnẹ ọ sae rọ hwosa kẹ enọ i wo ẹrọwọ “ri bọwo ẹdẹ uwhu” ọ gbẹ kpare ai no uwhu ze he? (Eviavia 2:10) Ẹkparomatha na u te je ru ei lọhọ kẹ Ọghẹnẹ re o ru oware nọ Jọn ukọ na o kere kpahe: “Oware nọ o lẹliẹ Ọmọ Ọghẹnẹ na nọ ọ jẹ via, re ọ ruẹse te raha iruo ukumuomu na.” (1 Jọn 3:8) Kpemu evaọ ogba Idẹn, Setan o zihe ruọ ojihẹ uyẹ ohwo-akpọ kpobi okenọ o su ọsẹ gbe oni ọsosuọ mai ruọ uzioraha gbe uwhu. (Emuhọ 3:1-6; Jọn 8:44) Jesu o muọ iruo Setan họ ẹraha okenọ ọ rehọ uzuazọ ogbagba riẹ kẹ wọhọ ẹtanigbo ẹrẹrẹ nọ u rovie edhere kẹ ahwo-akpọ re a wo ufuoma no igbo uzioraha nọ a reuku riẹ fiki aghẹmeeyo arokoko Adamu. (Ahwo Rom 5:18) Ẹkparomatha ahwo nọ a whu no fiki uzioraha Adamu onana o te gbẹ raha iruo Ẹdhọ haro viere.
Ugboma gbe Ẹwẹ
18. Didi owọ egbaeriariẹ Griki jọ a jẹ kpahe ovuẹ Pọl inọ a kpare Jesu ze no, kọ fikieme?
18 Okenọ Pọl ukọ na ọ jọ Athẹns, o whowho emamọ usi na kẹ ogbotu jọ nọ u kugbe otu eriariẹ-ididi Griki jọ. A gaviezọ kẹ ovuẹ riẹ kpahe Ọghẹnẹ uzẹme ọvo na gbe use riẹ kẹ ekurẹriẹ. Rekọ eme ọ te via? Pọl o ku ẹme riẹ họ, ta nọ: “[Ọghẹnẹ] o bru ẹdẹ no, nọ o ti ro guẹdhọ akpọ na avọ ẹrẹreokie evaọ obọ ohwo nọ o romu vẹre ino, o ru imuẹro riẹ kẹ ahwo kpobi, nọ ọ kpariẹe no iwhuowhu.” Eme na e tẹ wha ẹvohẹ ze. ‘Whaọ nọ a yo ẹkparoma no iwhuowhu, ejọ i te se ẹkoko.’ (Iruẹru 17:22-32) Oscar Cullmann, owuhrẹ egagọ, o muẹrohọ nọ: “Rọ kẹ ahwo Griki nọ e rọwo ẹwẹ nọ o re whu hu na o hae te ga kẹ ai re a rọwo uwuhrẹ Ileleikristi orọ ẹkparomatha na vi amọfa. . . . U wo oghẹrẹ ovo ho nọ uwuhrẹ otu eriariẹ-ididi Socrates avọ Plato e sae rọ rowo kugbe erọ Ọvọ Ọkpokpọ na.”
19. Ẹvẹ iwuhrẹ egagọ Kristẹndọm a be rọ daoma gua uwuhrẹ ẹkparomatha na kugbe uwuhrẹ ẹwẹ nọ o re whu hu?
19 Dede na, lele ekieno-ẹrọwọ ologbo na okenọ ikọ na i whu no, iwuhrẹ egagọ a tẹ daoma gua uwuhrẹ Ileleikristi orọ ẹkparomatha na kugbe orọwọ Plato orọ ẹwẹ nọ o re whu hu na. U kri hi, ahwo jọ a tẹ ruẹ ifue ekpokpọ jọ: Evaọ oke uwhu, ẹwẹ na ọ rẹ hẹrioma (“wo ufuoma,” wọhọ epanọ ejọ i fi rie họ) no ugboma na. Kẹsena, wọhọ epanọ Outlines of the Doctrine of the Resurrection, onọ R. J. Cooke o kere o ta, evaọ Ẹdẹ Ẹdhoguo “ugboma kpobi o vẹ wariẹ kuomagbe ẹwẹ riẹ, ẹwẹ kpobi o ve kuomagbe ugboma riẹ.” Okuomagbe obaro ugboma kugbe ẹwẹ nọ o re whu hu na họ oware nọ a bi se ẹkparomatha na.
20, 21. Amono a r’obọ k’otọ wuhrẹ uzẹme na no kpahe ẹkparomatha na, kọ ẹvẹ onana o rọ kẹ ai erere no?
20 Ewuhrẹ ọnana ọ gbẹ rọ ugogo uwuhrẹ nọ a wh’obọhọ evaọ ichọche nọ eviodẹ. Nọ uwuhrẹ utioye na o rẹ sae kiehọ evaọ ezọ iwuhrẹ egagọ na, ikpichọche buobu e riẹ kpahe iẹe he. Onọ a riẹ kpobi họ a ti kpohọ odhiwu ovavo evaọ okenọ a te whu. Fiki onana, evaọ ukere ọ May 5, 1995, ọrọ Commonweal, okere-obe John Garvey ọ tẹ ta nọ: “Orọwọ Ileleikristi buobu [kpahe uzuazọ nọ ohwo o te whu no] o kẹle orọ Plato gaga vi orọ Ileleikristi uzẹme, yọ u no Ebaibol ze he.” Uzẹme, ẹkwoma Plato nọ a bi ro nwene Ebaibol, isu-egagọ Kristẹndọm a te voro ẹruore ẹkparomatha Ebaibol na no udevie uthuru rai no.
21 Evaọ abọdekọ riẹ, Isẹri Jihova a se eriariẹ-ididi egedhọ jẹ be dadamu uwuhrẹ Ebaibol orọ ẹkparomatha na. A ruẹ nọ uwuhrẹ utioye na o rẹ kẹ elo, v’eva, jẹ sasa oma. Evaọ izoẹme n’etha na, ma te ruẹ epanọ uwuhrẹ Ebaibol orọ ẹkparomatha na u muẹro jẹ rọ areghẹ te, rọkẹ enọ i wo ẹruore otọakpọ gbe enọ i wo irẹro ẹkparomatha kpohọ uzuazọ obọ odhiwu. Wọhọ ọruẹrẹfihọ kẹ eroro kpahe izoẹme enana, ma jiroro k’owhẹ nọ whọ r’oma t’otọ se uzou avọ 15 orọ ileta ọsosuọ se Ahwo Kọrint.
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
◻ Fikieme ma je fieva mai kpobi họ ẹkparomatha na?
◻ Didi ẹruore Jihova o fihọ aro kẹ Adamu avọ Ivi?
◻ Fikieme o jẹ kare areghẹ re a jọ obọ otu eriariẹ-ididi Griki gwọlọ uzẹme?
◻ Fikieme ẹkparomatha na ọ jẹ rọ ẹruore areghẹ?
[Picture on page 16]
Okenọ a raha uzi, ọsẹ gbe oni ọsosuọ mai a te ku ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ fiẹ
[Picture on page 18]
Orọwọ Plato orọ ẹwẹ nọ o re whu hu na u te ti kpomahọ ewena-isukulu egagọ
[Credit Line]
Musei Capitolini, Roma