EME-ORUVẸ

Odẹ Ọghẹnẹ họ Jihova, yọ ma wo otoriẹ odẹ riẹ na nọ “O re Ru Zihe Ro.” Jihova họ Ọghẹnẹ Erumeru na, yọ ọye ọ ma eware kpobi. O wo ogaga nọ ọ sai ro ru oware kpobi nọ ọ gwọlọ ru.

Evaọ Hibru, ibieme ene a jẹ hai ro kere odẹ Ọghẹnẹ. Evaọ Oyibo, ibieme na họ YHWH hayo JHVH. Odẹ Ọghẹnẹ o romavia enwenọ isia idu ihrẹ (7,000) evaọ abọ Ikereakere Hibru orọ Ebaibol na evaọ oke ọsosuọ. Ahwo a wo oghoghẹrẹ sa-sa nọ a bi ro se odẹ na Jihova wariẹ akpọ na họ, a bi sei oghẹrẹ nọ ibuobu rai a riẹ nọ a re sei evaọ ẹvẹrẹ rai.

▸ Uzou 1, edhe. 15

Ọghẹnẹ họ Ọnọ o wo Ebaibol na, rekọ ahwo-akpọ o ro kere iei. Onana o nwane wọhọ epanọ ọthueki ọ rẹ ta kẹ okere-obe riẹ nọ o kere ileta kẹe. Ọthueki na họ ọnọ o wo eme nọ e rrọ eva ileta na. Ọghẹnẹ ọ rehọ ẹzi ọfuafo riẹ kpọ ahwo nọ a kere Ebaibol na re a kere eme riẹ fihotọ. Ẹzi Ọghẹnẹ ọ kpọ rai evaọ idhere sa-sa, ẹsejọ o re ru ai ruẹ eruẹaruẹ hayo wezẹ ewezẹ, onọ a re kere fihotọ uwhremu na.

▸ Uzou avọ 2, edhe. 5

Enana yọ iwuhrẹ Ebaibol hayo ehrẹ Ebaibol nọ i re wuhrẹ omai eware nọ i re fiobọhọ kẹ omai. Wọhọ oriruo, ohrẹ hayo ehri-uzi nana “usu uyoma o rẹ raha uruemu ezi” u wuhrẹ omai nọ oghẹrẹ ahwo nọ ma lele nyusu a sai fiobọhọ kẹ omai jọ emamọ ahwo hayo ekpehre ahwo. (1 Ahwo Kọrint 15:33) Yọ ehri-uzi nọ o ta nọ “oware kpobi nọ ohwo ọ be kọ, oye o ti vu re,” u wuhrẹ omai nọ oware kpobi nọ ma bi ru, ma te rọ uzou wha oware kpobi nọ u no rie ze.​—Ahwo Galesha 6:7.

▸ Uzou avọ 2, edhe. 12

Onana yọ ovuẹ nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze. O sae jọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ ru, uruemu nọ ọ gwọlọ nọ ma wo, uzi nọ o jie, hayo oziẹobro riẹ. O sae jẹ jọ ovuẹ kpahe oware nọ o te via evaọ obaro. Eruẹaruẹ buobu e rrọ Ebaibol na nọ i rugba no.

▸ Uzou avọ 2, edhe. 13

Jesu họ ọnọ o ru eruẹaruẹ ibuobu nọ a ruẹ kpahe Mesaya nọ a kere fihọ Ebaibol na gba. Rri ẹkpẹti na “Eruẹaruẹ nọ A Ruẹ Kpahe Mesaya Na.”

▸ Uzou avọ 2, edhe. 17, eme-obotọ.

Jihova ọ ma otọakpọ na re o jọ aparadase nọ ahwo-akpọ nọ a bi yoẹme kẹe a rẹ rria. Ẹjiroro riẹ o ri nwene he. Kẹle na, Ọghẹnẹ o ti si emuemu no, kẹsena ọ vẹ rọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ kẹ ahwo riẹ.

▸ Uzou avọ 3, edhe. 1

Setan họ ukọ-odhiwu nọ ọ kake wọso Ọghẹnẹ. A se rie Setan nọ otofa riẹ o rrọ “Ohwo Ọwọsuọ,” keme ọ be họre wọso Jihova. A te je sei Ẹdhọ nọ otofa riẹ o rrọ “Ohwo Ọtaraha.” A mu odẹ nana kẹe keme ọ rẹ ta erue kpahe Ọghẹnẹ jẹ viẹ ahwo họ.

▸ Uzou avọ 3, edhe. 4

Jihova ọ ma ikọ-odhiwu na oke lelehie no taure ọ tẹ te ma otọakpọ na. Ọ ma ikọ-odhiwu na re a rria obọ odhiwu. Ikọ-odhiwu nọ e riẹ i bu vi ima udhusoi. (Daniẹl 7:10) A wo edẹ je wo ọvuọ oghẹrẹ uruemu riẹ, yọ ikọ-odhiwu nọ i bi yoẹme kẹ Ọghẹnẹ a gwọlọ nọ ahwo-akpọ a rẹ gọ ai vievie he. Ejọ i wo ekwa nọ i kpehru vi efa yọ aikpobi a wo ọvuọ iruo rai nọ a bi ru. Oghẹrẹ iruo sa-sa nana i kugbe iruo nọ a re ru evaọ aro agbara-uvie Jihova, re a whowho ovuẹ Jihova, re a thọ je fiobọhọ kẹ idibo Ọghẹnẹ nọ e rrọ otọakpọ na, re a ru oware kpobi nọ Ọghẹnẹ ọ ta je fiobọhọ evaọ iruo usi uwoma ota na. (Olezi 34:7; Eviavia 14:6; 22:8, 9) Evaọ obaro, a ti kuomagbe Jesu evaọ ẹmo Amagidọn.​—Eviavia 16:14, 16; 19:14, 15.

▸ Uzou avọ 3, edhe. 5; Uzou avọ 10, edhe. 1

Oware kpobi nọ ma bi roro hayo ru nọ o wọso Jihova hayo oreva riẹ họ uzioraha. Fikinọ uzioraha o rẹ raha usu nọ ma wo kugbe Ọghẹnẹ, o tẹ whae ze nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ omai izi gbe ehri-izi hayo ehrẹ nọ i re fiobọhọ kẹ omai whaha uzioraha aro koko. Jihova ọ ma eware kpobi gbagba no emuhọ ze, rekọ nọ Adamu avọ Ivi a salọ nọ a re yoẹme kẹ Jihova ha, a te zihe ruọ erahaizi gbe ahwo nọ a gba ha. A who je whu, yọ fikinọ ma reuku uzioraha mi Adamu, ma be who je whu re.

▸ Uzou avọ 3, edhe. 7; Uzou avọ 5, edhe. 3

Amagidọn yọ ẹmo Ọghẹnẹ nọ ọ te rọ raha akpọ Setan je si emuemu kpobi no.

▸ Uzou avọ 3, edhe. 13; Uzou avọ 8, edhe. 18

Uvie Ọghẹnẹ yọ egọmeti nọ Jihova o ro mu no evaọ obọ odhiwu. Jesu Kristi họ Ovie nọ o bi su evaọ egọmeti yena. Evaọ obaro, Jihova ọ te rehọ egọmeti nana si emuemu kpobi no. Uvie Ọghẹnẹ u ti su otọakpọ na.

▸ Uzou avọ 3, edhe. 14

Ọghẹnẹ ọ ma Jesu taure a tẹ te ma oware ofa kpobi. Jihova o vi Jesu ziọ otọakpọ na re o whu kẹ ahwo-akpọ na kpobi. Nọ a kpe Jesu no, Jihova ọ kpare riẹ no uwhu ze. Jesu o bi su obọnana evaọ obọ odhiwu wọhọ Ovie ọrọ Uvie Ọghẹnẹ.

▸ Uzou avọ 4, edhe. 2

Ebaibol na ọ ruẹaro kpahe okenọ Mesaya na ọ te rọ romavia. Oke nana o te jọ etoke urere orọ okenọ a se ekpoka 69 na, nọ u muhọ evaọ ukpe 455 B.C.E. je kuhọ evaọ ukpe 29 C.E.

Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ u kuhọ evaọ ukpe 29 C.E.? Ekpoka 69 na i muhọ evaọ ukpe 455 B.C.E. nọ Nehemaya ọ rọ ziọ Jerusalẹm je mu okpẹwho na họ ẹwariẹ bọ. (Daniẹl 9:25; Nehemaya 2:1, 5-8) Wọhọ epanọ ẹme na “edọzini,” ọ rẹ kareghẹhọ omai inọmba 12 na, ere ẹme na “ẹkpoka” ọ rẹ kareghẹhọ omai inọmba 7. Ekpoka nọ a fodẹ evaọ eruẹaruẹ nana orọnikọ yọ ẹkpoka edẹ ihrẹ gheghe he, rekọ ẹkpoka ọvo o dikihẹ kẹ ikpe ihrẹ, onọ o rọwokugbe ekele ọrọ “ẹdẹ ọvo rọkẹ ẹgbukpe” nọ o rrọ Ebaibol na. (Ikelakele 14:34; Izikiẹl 4:6) Onana u dhesẹ nọ ẹkpoka ọvo o theri te ikpe ihrẹ, yọ ekpoka 69 na i theri te ikpe 483 (69 x 7). Fikiere ma te kele ikpe 483 no umuo ukpe 455 B.C.E. vrẹ, o rẹ rehọ omai ziọ ukpe 29 C.E. Ukpe nana họ uzedhe ukpe nọ Jesu ọ rọ họ-ame nọ o ro zihe ruọ Mesaya na!​—Luk 3:1, 2, 21, 22.

A jọ eruẹaruẹ ọvona fodẹ ẹkpoka ọfa, onọ o rrọ ikpe ihrẹ efa. Evaọ oke onana, a ti kpe Mesaya na evaọ ukpe 33 C.E., yọ no ukpe 36 C.E. vrẹ, a te ta usi uwoma Uvie Ọghẹnẹ kẹ ahwo erẹwho kpobi orọnikọ ahwo Ju ọvo ho.​—Daniẹl 9:24-27.

▸ Uzou avọ 4, edhe. 7

Ebaibol na o wuhrẹ omai nọ Jihova Ọghẹnẹ họ Ọmemama na, yọ ọ ma Jesu no taure a tẹ te ma oware ofa kpobi. (Ahwo Kọlọsi 1:15, 16) Jesu họ Ọghẹnẹ Erumeru hu. Ọ ta ẹdẹ ọvuọvo ho inọ avọ Ọghẹnẹ ẹrẹrẹe. Jesu ọ tubẹ ta nọ: “Ọsẹ na ọ rro vi omẹ.” (Jọn 14:28; 1 Ahwo Kọrint 15:28) Rekọ egagọ jọ i re wuhrẹ uwuhrẹ Esanerọvo na, inọ Ọghẹnẹ yọ imasa nọ e rrọ omọvo, koyehọ Ọsẹ na, Ọmọ na gbe ẹzi ọfuafo na. Ẹme na “Esanerọvo” ọ rrọ eva Ebaibol na vievie he. Uwuhrẹ nana yọ uwuhrẹ ọrue.

Ẹzi ọfuafo na yọ ogaga-iruo Ọghẹnẹ, ogaga riẹ nọ a rẹ ruẹ hẹ nọ u bi ru iruo, nọ o re ro ru oreva riẹ gba. Ẹzi ọfuafo na yọ ohwo vievie he. Wọhọ oriruo, Ebaibol na ọ ta kpahe Ileleikristi ọsosuọ inọ, “ẹzi ọfuafo ọ tẹ vọ aikpobi oma,” yọ Jihova ọ ta nọ: “Mẹ te jọ ẹzi mẹ ku ẹzi jọ ku oghẹrẹ uwo kpobi.”​—Iruẹru Ikọ 2:1-4, 17.

▸ Uzou avọ 4, edhe. 12; Uzou avọ 15, edhe. 17

Ileleikristi uzẹme a tẹ be gọ Ọghẹnẹ, a rẹ rehọ uruwhere ruiruo vievie he. Fikieme a gbe ru ere he?

1. U kri no nọ egagọ erue a be rọ rehọ uruwhere ruiruo evaọ egagọ rai. Evaọ oke anwae a jẹ hae rehọ iẹe gọ emama, yọ a jẹ hae rehọ iẹe ruiruo evaọ ehaa egedhọ nọ a re jo gbe-ọfariẹ. Evaọ ikpe egba esa (300) soso nọ Jesu ọ kparoma kpobọ odhiwu no, Ileleikristi a rehọ uruwhere ruiruo evaọ egagọ rai hi. Uwhremu na, osu ologbo Rom nọ a re se Constantine o te ru uruwhere na fihọ oka Ileleikristi. A ru oka nana re a rehọ iẹe ru egagọ Ileleikristi were ahwo buobu. Uruwhere u wo oware ovuovo kugbe Jesu Kristi hi. Obe na New Catholic Encyclopedia u ru rie vevẹ inọ: “Ahwo nọ a jọ taure egagọ Ileleikristi e tẹ te ze, gbe ahwo nọ a rrọ Ileleikristi hi a jẹ hae rehọ uruwhere na ruiruo.”

2. Jesu o whu evaọ uruwhere vievie he. Ẹme Griki nọ a fa “uruwhere” na u wo otofa “ure oliọliọ,” “ete-ure,” hayo “ure.” Ebaibol nọ a re se The Companion Bible o ta nọ: “Oware ovo o rrọ ẹvẹrẹ Griki [orọ Ọvọ Ọkpokpọ] na nọ u dhesẹ ire ivẹ vievie he.” Jesu o whu evaọ ure oliọliọ.

3. Jihova ọ gwọlọ nọ ma rehọ emema, iwoho hayo eware-oka ro ruiruo evaọ egagọ mai hi.​—Ọnyano 20:4, 5; 1 Ahwo Kọrint 10:14.

▸ Uzou avọ 5, edhe. 12

Jesu o jie uzi kẹ ilele riẹ nọ a ru Ekareghẹhọ uwhu riẹ. A re ru onana kukpe kukpe evaọ Nisan 14, ẹdẹ ọvona nọ ahwo Izrẹl a jẹ hai ro ru ehaa Ọnyavrẹ na. A rẹ wọ ebrẹdi gbe enwaene, nọ i dikihẹ kẹ ugboma gbe azẹ Jesu na nya ohwo kpobi nọ ọ ziọ Ekareghẹhọ na wariẹ. Ahwo nọ a ti lele Jesu su evaọ obọ odhiwu a rẹ re ebrẹdi na jẹ da enwaene na. Ahwo nọ a wo ẹruore inọ a te rria otọakpọ na bẹdẹ bẹdẹ a rẹ nyaziọ Ekareghẹhọ na rekọ a rẹ re ebrẹdi na ha yọ a rẹ da enwaene na gbe he.

▸ Uzou avọ 5, edhe. 21

Evaọ Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ ọrọ Isoko na, a fa ẹme Hibru na nifẹsh gbe ẹme Griki na saeki oghẹrẹ nọ otofa rai o rrọ dẹe evaọ oria kpobi nọ e jọ romavia. Orọnikọ eme nana i dhesẹ nọ oware jọ o rrọ eva oma ohwo nọ u re kpohọ oria jọ nyae rria nọ ohwo o te whu no ho, rekọ i dhesẹ (1) ohwo, (2) arao, hayo (3) uzuazọ ohwo hayo uzuazọ arao. Iriruo jọ ena:

• Ohwo. “Evaọ ẹdẹ Noa . . . umutho ahwo, koyehọ imaree [Evaọ Griki, “saeki eree”] a ruọ eva nọ a rọ zọ evaọ owhe na.” (1 Pita 3:20) Koyehọ Noa avọ aye riẹ, emezae esa rai gbe eyae emezae esa na.

• Arao. “Ọghẹnẹ ọ tẹ ta nọ: ‘Jọ emama [Evaọ Hibru, “nifẹsh”] nọ e rrọ uzuazọ e jọ buobu gbidi gbidi evaọ ame na, jọ emama nọ e rẹ rra e rra evaọ ehru otọakpọ na evaọ idadeghe idhiwu na.’ Kẹsena Ọghẹnẹ ọ tẹ ta nọ: ‘Jọ otọakpọ na o rọ emama [Evaọ Hibru, “nifẹsh”] nọ e rrọ uzuazọ ze ọvuọ oghoghẹrẹ rai, erao ẹwho gbe erao nọ i re si gbe erao ẹwọ otọakpọ na ọvuọ oghoghẹrẹ rai.’ O tẹ jọ ere.”​—Emuhọ 1:20, 24.

• Uzuazọ ohwo hayo uzuazọ arao. Jihova ọ ta kẹ Mosis nọ: “Ezae kpobi nọ e jẹ gwọlọ kpe owhẹ [Evaọ Hibru, “nifẹsh ra”] a whu no.” (Ọnyano 4:19) Okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ọ ta nọ: “Mẹ họ emamọ othuru-igodẹ na; emamọ othuru-igodẹ na o re siobọno uzuazọ [Evaọ Griki, “saeki”] riẹ fiki igodẹ na.”​—Jọn 10:11.

  Ofariẹ, nọ ohwo ọ tẹ rehọ ‘uzuazọ [Evaọ Griki, “saeki”] riẹ kpobi’ ru oware, oyena u dhesẹ nọ ọ rehọ eva riẹ kpobi gbe ẹgba riẹ kpobi ro ru oware na. (Matiu 22:37; Iziewariẹ 6:5) A rẹ sae jẹ rehọ ẹme na “saeki” evaọ Griki avọ ẹme na “nifẹsh” evaọ Hibru ro dhesẹ isiuru hayo ẹgwọlọ nọ omama nọ o rrọ uzuazọ o wo. Yọ a rẹ sae je se ori ohwo hayo ori arao nifẹsh owhuowhu.​—Ikelakele 6:6; Itẹ 23:2; Aizaya 56:11; Hagai 2:13.

▸ Uzou avọ 6, edhe. 5; Uzou avọ 15, edhe. 17

Ẹme Hibru gbe ẹme Griki nọ a fa “ẹzi” evaọ Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ ọrọ Isoko na ọ rẹ sai wo otofa sa-sa. Ghele na, evaọ oria kpobi nọ ẹme na ọ jọ romavia, o re dhesẹ oware nọ ohwo-akpọ ọ rẹ ruẹ hẹ, wọhọ ofou, hayo ẹwẹ nọ ohwo hayo arao o ku ze. Eme nana e rẹ sai je dhesẹ emama izi hayo ẹzi ọfuafo na, onọ o rrọ ogaga-iruo Ọghẹnẹ. Ebaibol na o wuhrẹ hẹ inọ oware jọ o rrọ ohwo-akpọ oma nọ o rẹ gbẹ jọ uzuazọ nọ ohwo o te whu no.​—Ọnyano 35:21; Olezi 104:29; Matiu 12:43; Luk 11:13.

▸ Uzou avọ 6, edhe. 5; Uzou avọ 15, edhe. 17

Gehena yọ odẹ ukiekpotọ jọ nọ o kẹle Jerusalẹm nọ a jẹ hai ku ezuzu fihọ jẹ mahe ae. Oware ovo o riẹ hẹ nọ o kẹ imuẹro nọ evaọ oke Jesu a jẹ hae jọ ukiekpotọ na lahiẹ hayo rehọ erae mahe erao hayo ahwo ọkpokpọ. Fikiere, Gehena ọ rẹ sai dikihẹ kẹ oria nọ a rẹ ruẹ hẹ nọ a rẹ jọ lahiẹ hayo mahe ahwo bẹdẹ bẹdẹ hẹ. Okenọ Jesu ọ ta ẹme kpahe ahwo nọ a re gbolo fihọ Gehena, ọ jẹ ta kpahe ọrahakufiẹ riẹriẹriẹ.​—Matiu 5:22; 10:28.

▸ Uzou avọ 7, edhe. 20

Onana yọ olẹ nọ Jesu o wuhrẹ ilele riẹ okenọ o je wuhrẹ ai epanọ a rẹ lẹ. A re je sei olẹ Ọsẹ Mai nọ Ọ Rrọ Obọ Odhiwu na hayo olẹ oriruo na. Wọhọ oriruo Jesu o wuhrẹ omai nọ ma lẹ enẹ:

• “Jọ odẹ ra o jọ fuafo”

  Ma rẹ lẹ se Jihova re o ru odẹ riẹ fo no erue gbe eware iyoma kpobi nọ a be ta nọ o ru. Onana o te whae ze nọ ahwo kpobi evaọ odhiwu gbe akpọ na a te rọ rehọ ọghọ gbe adhẹẹ kẹ odẹ Ọghẹnẹ.

• “Jọ Uvie ra o ze”

  Ma rẹ lẹ nọ egọmeti Ọghẹnẹ ọ raha akpọ omuomu Setan no, re u su otọakpọ na, je ru otọakpọ na fihọ aparadase.

• “Jọ oreva ra u rugba evaọ otọakpọ na”

  Ma rẹ lẹ inọ jọ ẹjiroro Ọghẹnẹ kẹ otọakpọ na u rugba re ahwo-akpọ nọ a bi yoẹme, nọ a te jọ gbagba a sae rria Aparadase bẹdẹ bẹdẹ, wọhọ epanọ Jihova ọ gwọlọ okenọ ọ ma ahwo-akpọ.

▸ Uzou avọ 8, edhe. 2

Jihova o vi ọmọ riẹ ze te ta omai no igbo uzioraha gbe uwhu. O gwọlọ nọ a rẹ hwa osa ẹtanigbo na re a rehọ iẹe dẹ uzuazọ ogbagba nọ ọzae ọsosuọ na Adamu o kufiẹ zihe ze, re a jẹ ruẹrẹ usu ahwo-akpọ avọ Jihova nọ o raha no họ. Ọghẹnẹ o vi Jesu ziọ otọakpọ na re o whu kẹ erahaizi kpobi. Uwhu Jesu u rovie uvẹ fihọ nọ ahwo kpobi a rẹ sae rọ rria bẹdẹ bẹdẹ je zihe ruọ ahwo ọgbagba.

▸ Uzou avọ 8, edhe. 21; Uzou avọ 9, edhe. 13

Eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl uzou avọ 4 i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ te rehọ Uvie riẹ mu evaọ 1914.

Eruẹaruẹ na: Jihova o ru Nebukadneza wezẹ ewezẹ jọ nọ e wọhọ eruẹaruẹ, nọ ọ jọ ruẹ okpure jọ nọ a ko fihọ otọ. Evaọ ewezẹ na, a rehọ ẹwẹ-odhe ayọno gbe ekọpa rọ gba ehri riẹ re ure na o seba ẹta evaọ etoke “eke ihrẹ.” Nọ oke yena o tẹ vrẹ no ure na o vẹ te wariẹ ta ze.​—Daniẹl 4:1, 10-16.

Oware nọ eruẹaruẹ na i dhesẹ: Ure na u dikihẹ kẹ esuo Ọghẹnẹ. Evaọ ikpe buobu, Jihova o je su orẹwho Izrẹl ẹkwoma ivie nọ ọ jẹ hai ro mu kẹ ae. (1 Iruẹru-Ivie 29:23) Rekọ ivie yena a yoẹme kẹ Ọghẹnẹ hẹ, a tẹ te raha esuo rai no. A raha Jerusalẹm evaọ ukpe 607 B.C.E. Oke yena “eke ihrẹ” na i ro muhọ. (2 Ivie 25:1, 8-10; Izikiẹl 21:25-27) Okenọ Jesu ọ ta nọ “erẹwho na i ti thihi Jerusalẹm nyaotọ bẹsenọ oke nọ a fihọ kẹ erẹwho na o rẹ gba no,” “eke ihrẹ” na ọ jẹ ta kpahe na. (Luk 21:24) Fikiere, “eke ihrẹ” na i kuhọ họ evaọ oke nọ Jesu ọ jọ otọakpọ. Jihova ọ ya eyaa nọ ọ te rehọ Ovie jọ mu nọ “eke ihrẹ” na i te re no. Esuo Jesu, Ovie ọkpokpọ nana ọ te wha eghale se ahwo Ọghẹnẹ evaọ otọakpọ na kpobi bẹdẹ bẹdẹ.​—Luk 1:30-33.

Epanọ “eke ihrẹ” na i theri te: “Eke ihrẹ” na i theri te ikpe 2,520. Ma te kele ikpe 2,520 no ukpe 607 B.C.E. ze, ma re kie otọ evaọ ukpe 1914. Ukpe yena Jihova ọ rọ rehọ Jesu nọ ọ rrọ Mesaya na mu Ovie Uvie Ọghẹnẹ evaọ obọ odhiwu.

Ẹvẹ ma ro wo inọmba nana 2,520? Ebaibol na ọ ta nọ eke esa gbe ubro i theri te edẹ 1,260. (Eviavia 12:6, 14) Fikiere “eke ihrẹ” yọ akuava etoke yena, onọ u bu te edẹ 2,520. Edẹ 2,520 na yọ ikpe 2,520 nọ ma te lele ekele orọ “ẹdẹ ọvo rọkẹ ẹgbukpe” nọ a fodẹ evaọ Ebaibol na.​—Ikelakele 14:34; Izikiẹl 4:6.

▸ Uzou avọ 8, edhe. 23

Ẹme na “ukọ-odhiwu oride” u dhesẹ “ọnọ o wuzou ikọ-odhiwu na.” Ukọ-odhiwu oride ọvo a fodẹ evaọ Ebaibol na, yọ odẹ riẹ Maekẹl.​—Daniẹl 12:1; Jud 9.

Maekẹl họ Osu ogbaẹmo Ọghẹnẹ orọ ikọ-odhiwu nọ i bi yoẹme kẹe. Eviavia 12:7 ọ ta nọ: “Maekẹl avọ ikọ-odhiwu riẹ a tẹ jẹ họre . . . araomuomu idudu na avọ ikọ-odhiwu riẹ.” Obe Eviavia o ta nọ Jesu họ Osu ogbaẹmo Ọghẹnẹ, fikiere Maekẹl yọ odẹ ofa Jesu.​—Eviavia 19:14-16.

▸ Uzou avọ 9, edhe. 4

Ẹme nana o dhesẹ etoke nọ ikpeware e te rọ jọ otọakpọ na via taure Uvie Ọghẹnẹ o tẹ te nwane raha akpọ Setan no. A jọ Ebaibol na rehọ eme efa wọhọ “urere uyero-akpọ na” gbe “ọzino Ọmọ ohwo,” rọ fodẹ etoke nana. (Matiu 24:3, 27, 37) “Edẹ urere na” i muhọ evaọ okenọ Uvie Ọghẹnẹ u muhọ esuo evaọ obọ odhiwu evaọ 1914, yọ i ti kuhọ evaọ okenọ a te raha akpọ Setan no evaọ Amagidọn.​—2 Timoti 3:1; 2 Pita 3:3.

▸ Uzou avọ 9, edhe. 5

Ọghẹnẹ o te zihe ohwo nọ o whu no ziọ uzuazọ a re sei ẹkparomatha. A jọ Ebaibol na fodẹ ekparomatha izii. Elaejah, Elaesha, Jesu, Pita, gbe Pọl a kpare ahwo ziọ uzuazọ. Ogaga Ọghẹnẹ a sai ro ru iruo igbunu nana. Jihova ọ ya eyaa nọ ọ te kpare “enọ i kiẹrẹe gbe enọ i kiẹrẹe he” ze. (Iruẹru Ikọ 24:15) Ebaibol na ọ tẹ jẹ ta nọ a te kpare ahwo jọ kpobọ odhiwu. A te kpare ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ salọ, nọ ọ rọ ẹzi wholo kpobọ odhiwu re a jọ obei kugbe Jesu.​—Jọn 5:28, 29; 11:25; Ahwo Filipai 3:11; Eviavia 20:5, 6.

▸ Uzou avọ 9, edhe. 13

Iruẹru idhivẹri hayo iruẹru-imizi yọ eware nọ i fo ho nọ ahwo a re ru nọ a tẹ be daoma re a ta ẹme kugbe izi, yọ a rẹ sai lele ai ta ẹme ovavo, hayo ẹkwoma omọfa jọ nọ o re lele idhivẹri na ta ẹme, kẹsena ọ vẹ vuẹ ae, ohwo wọhọ ọbo-ẹva, hayo ọnọ ọ rẹ ruẹaro. Ahwo nọ a re ru iruẹru-imizi a re ru onana keme a rọwo uwuhrẹ ọrue na inọ izi ahwo nọ a whu no a rẹ gbẹ jọ uzuazọ yọ a wo ogaga ulogbo. Idhivẹri na a rẹ gwọlọ ru re ahwo a siọ ẹme ba eyo kẹ Ọghẹnẹ. Isi nọ a rẹ rọ gbẹva, emajiki, eda, eware sa-sa nọ a re rri wọhọ eware oka, iruẹru ebi, gbe eware nọ i wobọ kugbe ogaga nọ a riẹ otọ riẹ hẹ kpobi yọ iruẹru idhivẹri. Ebe, emagazini, obe nọ a drọ isi fihọ nọ a re rri rọ gbẹva, ifimu, iwoho eware emajiki, makọ ile dede e rẹ lẹliẹ ahwo rri idhivẹri, emajiki, gbe eware itieye na wọhọ eware aroza nọ e rẹ wha ẹbẹbẹ ze he. Iruẹru uwhori buobu wọhọ idhe nọ a re dhe kẹ ahwo nọ a whu no, epati uwhori, ekareghẹhọ uwhori nọ a re ru, eware jọ nọ a rẹ ta kẹ aye-uku nọ o ru, hayo iwhekipini yọ eware nọ i wobọ kugbe idhivẹri re. Ẹsibuobu, ahwo a rẹ rehọ imu ruiruo nọ a tẹ be rehọ ogaga idhivẹri ru eware.​—Ahwo Galesha 5:20; Eviavia 21:8.

▸ Uzou avọ 10, edhe. 10; Uzou avọ 16, edhe. 4

Jihova họ Ọghẹnẹ Erumeru na, yọ ọye ọ ma odhiwu gbe akpọ na. (Eviavia 15:3) Oyejabọ nọ ọ rọ rrọ Ọnọ O Wo eware kpobi je wo udu-esuo nọ o mai kpehru, hayo udu nọ o mae rro kpobi nọ o re ro su emama riẹ. (Olezi 24:1; Aizaya 40:21-23; Eviavia 4:11) O fi izi họ kẹ eware kpobi nọ ọ ma. Jihova o te je wo udu nọ ọ rẹ rọ rehọ isu mu. Ma te you Jihova je bi yoẹme kẹe yọ ma bi dhesẹ nọ ma vuhumu nọ ọye o wo udu-esuo nọ o mai kpehru.​—1 Iruẹru-Ivie 29:11.

▸ Uzou avọ 11, edhe. 10

Eva-ekparọ yọ aro koko nọ a re ro kpe ọmọ nọ ọ rrọ obọ eva. Orọnikọ onana yọ oware nọ oye ọvo u re mu via hayo oware nọ o rẹ via fiki ẹbẹbẹ jọ nọ ọ rrọ eva oma na ha. Nọ a tẹ nwani di eva ọmọ họ no, ọmọ na yọ abọjọ oma oni riẹ gheghe he. Ọmọ na yọ omọfa jọ dẹẹ.

▸ Uzou avọ 13, edhe. 5

Onana yọ edhere usiwo nọ a re jo se azẹ, hayo oware ovo jọ evaọ usu igogo eware ene nọ i ru azẹ via na no omọfa oma ze, hayo se no ọnọ a rawo fihọ oria jọ ze fihọ ohwo oma. Igogo eware ene nọ i ru azẹ via họ plasma, red blood cells, white blood cells, gbe platelets.

▸ Uzou avọ 13, edhe. 13

Evaọ Ebaibol, orọnikọ ẹsikpobi ẹme na “ọwhọkuo” ọ rẹ nwani dhesẹ uye nọ a rẹ kẹ ohwo fiki oware nọ o ruthọ họ. Nọ a tẹ whọku omai, ma re wuhrẹ oware jọ noi ze, ma rẹ riẹ oware okpokpọ jọ yọ o rẹ jẹ kpọ omai vi. Jihova ọ rẹ kẹ ọwhọkuo vrẹta ha yọ ọ rọ eva egaga kẹ ọwhọkuo gbe he. (Itẹ 4:1, 2) Jihova o fi emamọ oriruo hotọ kẹ esẹgbini. Ọwhọkuo nọ ọ rẹ kẹ o re fiobọhọ kẹ ohwo te epanọ ohwo na o re ro you ọwhọkuo. (Itẹ 12:1) Jihova o you ahwo riẹ, yọ o re wuhrẹ ai. Ọ rẹ kẹ ae ehrẹ nọ e rẹ kpọ iroro ethọthọ rai vi je fiobọhọ kẹ ae riẹ epanọ a re roro oware te ziezi je ru oware nọ o rẹ were iẹe. Oware jọ nọ u fo nọ esẹgbini a re ru nọ a tẹ be whọku emọ rai họ, a re fiobọhọ kẹ emọ na re a riẹ oware nọ u je fo re a yoẹme. O tẹ jẹ gwọlọ nọ a re wuhrẹ ae re a you Jihova, you Ẹme riẹ Ebaibol na, jẹ riẹ ehrẹ hayo ehri-izi nọ e rrọ Ebaibol na.

▸ Uzou avọ 14, edhe. 13

Idhivẹri yọ emama izi imuomu nọ a rẹ ruẹ hẹ nọ i wo ogaga vi ahwo-akpọ. Idhivẹri na yọ ikọ-odhiwu imuomu. A zihe ruọ ikọ-imuomu nọ a ru omarai fihọ ewegrẹ Ọghẹnẹ evaọ okenọ a ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ. (Emuhọ 6:2; Jud 6) A kuomagbe Setan wọso Jihova.​—Iziewariẹ 32:17; Luk 8:30; Iruẹru Ikọ 16:16; Jemis 2:19.

▸ Uzou avọ 16, edhe. 4