სამება
განმარტება: ქრისტიანული სამყაროს უმთავრესი დოგმატი. ამ დოგმატის თანახმად, არსებობს სამი ღვთაებრივი პირი (მამა, ძე და სულიწმიდა). სამივე მარადიული, ყოვლისშემძლე და თანასწორია. სამივე ღმერთია, მაგრამ სამება მაინც ერთი ღმერთია. ეს სამი პირი განუყოფელი და ერთარსია. ამის საფუძველზე სამების დოგმატის ზოგიერთი მომხრე თვლის, რომ იესო ქრისტეა ყოვლისშემძლე ღმერთი, და იესო და სულიწმიდა იგივე იეჰოვა ღმერთია. ეს არ არის ბიბლიური სწავლება.
როგორ ჩამოყალიბდა სამების დოგმატი?
«ახალ აღთქმაში სიტყვა სამება არ გვხვდება და მასში არაფერია ნათქვამი, რაც აშკარად დაუჭერდა მხარს ამ დოგმატს. იესო და მისი მოწაფეები არაფერს ამბობდნენ ძველ აღთქმაში მოცემული „შ[ე]მას“ საპირისპიროდ, სადაც ვკითხულობთ: „ისმინე, ისრაელო! ერთია უფალი, უფალი, ჩვენი ღმერთი“ (რჯლ. 6:4 [სსგ]) . . . ეს დოგმატი თანდათანობით, რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში განვითარდა, რასაც თან ახლდა მწვავე დისკუსიები . . . სამების დოგმატმა IV საუკუნის ბოლოს მიიღო საბოლოო სახე, რომელიც მას შემდეგ თითქმის არ შეცვლილა» („The New Encyclopædia Britannica“, 1976, „მიკროპედია“, ტ. X, გვ. 126).
«დოგმატური ფორმულა „სამპიროვანი ღმერთი“ მხოლოდ IV საუკუნის დასასრულისთვის ჩამოყალიბდა და საბოლოოდ დამკვიდრდა ქრისტიანთა ცნობიერებასა და მრწამსში. სწორედ ამ ფორმულას ეწოდა პირველად „სამების დოგმატი“. პირველი ეკლესიის მამები თავიანთი მრწამსით ძალიან შორს იყვნენ ასეთი თვალსაზრისისგან» („New Catholic Encyclopedia“, 1967, ტ. XIV, გვ. 299).
„ქრისტიანობას დასაბამი იუდაიზმმა მისცა, იუდაიზმი კი ყოველთვის იყო უნიტარული [ანუ აღიარებდა ღვთის ერთპიროვნულობას]. იერუსალიმიდან ნიკეამდე მიმავალი გზა ნამდვილად არ ყოფილა სწორი. მეოთხე საუკუნეში ჩამოყალიბებულ სამების დოქტრინაში ზუსტად არ იყო გადმოცემული პირველი ქრისტიანების სწავლება ღვთის ბუნებასთან დაკავშირებით; ეს მათი სწავლებიდან გადახვევა იყო“ („The Encyclopedia Americana“, 1956, ტ. XXVII, გვ. 294L).
„პლატონისეული ტრიადა წარმოადგენს უფრო ძველი, მანამდე გავრცელებული ტრიადების სახეცვლილებას. როგორც ჩანს, ამ რაციონალურ-ფილოსოფიური სამებების ატრიბუტებმა მისცა დასაბამი ქრისტიანული ეკლესიების მიერ აღიარებულ სამ იპოსტასს ანუ ღვთაებრივ პირს . . . ამ ბერძენი ფილოსოფოსის [ძვ. წ. IV საუკუნეში მოღვაწე პლატონის] კონცეფცია ღვთაებრივი სამების შესახებ . . . გვხვდება ყველა უძველეს [წარმართულ] რელიგიაში“ („Nouveau Dictionnaire Universel“, პარიზი, 1865—1870, რედაქტორი მ. ლაშატრე, ტ. II, გვ. 1467).
«სამების ერთბუნებოვნების განსამარტავად იყენებენ ისეთ ტერმინებს, როგორიცაა „პირი“ [იპოსტასი] და „არსი“. ეს არის ბერძენ ფილოსოფოსთა ტერმინები, რომლებიც ბიბლიაში არ გვხვდება [ღმერთთან დაკავშირებით]. „სამების“ ფორმულირებას წინ უძღოდა ხანგრძლივი დაპირისპირებები, რომელთა დროსაც [ამ და სხვა ტერმინებს] ზოგი თეოლოგი უმართებულოდ მიაკუთვნებდა ღმერთს» („Dictionary of the Bible“, ჯონ მაკენზი, ნიუ-იორკი, 1965, გვ. 899).
«ნიკეის კრების შემდეგ ღმერთის სამპიროვნებისა და ჰიპოსთასთა შესახებ მოძღვრების საბოლოო თეორიულ-ფილოსოფიური გაგების ჩამოყალიბება ბიზანტიაში კაპადოკიელ მამებს ეკუთვნით და ისინი მასთან დაკავშირებული საკითხების გადაწყვეტისას წარმატებით იყენებდნენ პლატონის მოძღვრებას . . . ძირითადი საკითხი, რასაც მართლმადიდებლური ეკლესიის „სამი მნათობი“ — ბასილი კესარიელი, გრიგოლ ნოსელი და გრიგოლ ნაზიანზელი ეხებიან, ღმერთის პიროვნული რაობის საკითხია. ისინი იკვლევდნენ იმას, თუ როგორ არის სამარსება ერთიანი» („ელინიზმის ფილოსოფია ადრინდელი ქრისტიანობის ეპოქაში“, მ. ჭელიძე, თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 1998, გვ. 129, კურსივი ჩვენია).
არის ბიბლიაში სამების დოგმატის მხარდამჭერი აზრები? („სამების“ მომხრეებიც კი აღიარებენ, რომ ბიბლიაში არ გვხვდება სიტყვა „სამება“ და მასში არ არის ფორმულირებული ეს დოგმატი)
შეესაბამება ბიბლიის სწავლებას ის აზრი, რომ „წმინდა სული“ პიროვნებაა?
რამდენიმე ცალკეულმა მუხლმა შეიძლება ისეთი შთაბეჭდილება შეგვიქმნას, რომ წმინდა სული („სულიწმიდა“, სსგ) პიროვნებაა. მაგალითად, წმინდა სულს ეწოდება დამხმარე (ბერძნულად „პარაკლეტოს“; „ნუგეშისმცემელი“, სსგ, ბსგ) და ნათქვამია, რომ მას შეუძლია ასწავლოს, დაამოწმოს, ილაპარაკოს და მოისმინოს (იოან. 14:16, 17, 26; 15:26; 16:13). მაგრამ სხვა მუხლებიდან ვხედავთ, რომ წმინდა სულით შეიძლება აღივსოს, მოინათლოს ან ცხებულ იქნეს ადამიანი (ლუკ. 1:41; მათ. 3:11; საქ. 10:38). პიროვნებით ავსება, მონათვლა ან ცხება შეუძლებელია. სწორად რომ გავიგოთ, თუ სინამდვილეში რას ასწავლის ბიბლია, ამ საკითხთან დაკავშირებული ყველა მუხლი უნდა მივიღოთ მხედველობაში. ეს იმ დასკვნამდე მიგვიყვანს, რომ თავდაპირველად მოყვანილ მუხლებში ღვთის წმინდა სული ანუ მოქმედი ძალა გაპიროვნებულია. ბიბლიაში მსგავსად არის გაპიროვნებული სიბრძნე, ცოდვა, სიკვდილი, წყალი და სისხლი (იხილეთ აგრეთვე გვერდები 341, 342, „სული“).
ბიბლიიდან ვიგებთ, რომ მამის სახელი იეჰოვაა, ძე კი იესო ქრისტეა. მაგრამ წმინდა სული სახელით არსად არის მოხსენიებული.
საქმეების 7:55, 56-დან ვიგებთ, რომ სტეფანეს ჰქონდა ხილვა, რომლის დროსაც დაინახა „ღვთის მარჯვნივ მდგომი იესო“. სტეფანეს არაფერი უთქვამს წმინდა სულის შესახებ (იხილეთ აგრეთვე გამოცხადების 7:10; 22:1, 3).
ერთ ენციკლოპედიაში ნათქვამია: „ახალი აღთქმის მუხლთა უმეტესობა იმაზე მეტყველებს, რომ ღვთის სული უპიროვნოა. ეს განსაკუთრებით კარგად ჩანს იმ მუხლებიდან, რომლებშიც სულიწმიდა ღვთის ძალასთან არის გაიგივებული“ („The New Catholic Encyclopedia“, 1967, ტ. XIII, გვ. 575). მასში აგრეთვე აღნიშნულია: „აპოლოგეტები [მეორე საუკუნის ქრისტიანი მწერლები] სულიწმიდის შესახებ დამაჯერებლად ვერ ლაპარაკობდნენ. მოგვიანებით ჩამოყალიბებული საკლესიო დოქტრინის ფონზე მათი ნაშრომები უფრო ისეთ აზრს ტოვებს, რომ სულიწმიდა არ არის პიროვნება“ (ტ. XIV, გვ. 296).
ეთანხმება ბიბლია იმ აზრს, რომ მამა და ძე არ არის ორი სხვადასხვა პიროვნება?
მათ. 26:39, სსგ: „[იესო ქრისტე] ცოტაზე გაშორდა მათ, პირქვე დაემხო, ლოცულობდა და ამბობდა: მამაო ჩემო! თუკი შესაძლოა, ამცდეს ეს სასმისი; თუმცა არა როგორც მე მნებავს, არამედ როგორც შენ“ (მამა და ძე ორი სხვადასხვა პიროვნება რომ არ ყოფილიყო, ამ ლოცვას აზრი არ ექნებოდა. ასეთ შემთხვევაში იესო საკუთარ თავს მიმართავდა ლოცვით და ძის ნებასა და მამის ნებას შორის არანაირი განსხვავება არ იქნებოდა).
იოან. 8:17, 18, სსგ: „[იესომ ფარისევლებს უთხრა:] თქვენს რჯულშიც წერია, რომ ორი კაცის მოწმობა არის ჭეშმარიტი. მე ვარ, ვინც ჩემთვისვე ვმოწმობ, და მოწმობს ჩემთვის მამა, ჩემი მომავლინებელი“ (იესოს სიტყვებიდან ნათლად ჩანს, რომ ის მამისგან ცალკე მდგომი პიროვნებაა).
იხილეთ აგრეთვე გვერდები 185, 186 („იეჰოვა“).
შეესაბამება ბიბლიის სწავლებას ის აზრი, რომ „სამების“ ყველა პირი მარადიული და დაუსაბამოა?
კოლ. 1:15, 16, სსგ: «რომელიც [იესო ქრისტე] არის ხატი უხილავი ღმრთისა, ყველა ქმნილებაზე უწინარეს დაბადებული [„პირმშო ყოველთა დაბადებულთა“, აა; „პირმშო ყოველი ქმნილებისა“, ბსგ, ბთი, აფ], რადგანაც მასში შეიქმნა ყოველი: მიწიერიც და ზეციერიც». რა გაგებით არის იესო ქრისტე „ყველა ქმნილებაზე უწინარეს დაბადებული“? 1) სამების დოგმატის მხარდამჭერთა აზრით, ფრაზა „უწინარეს დაბადებული“ მიუთითებს იმაზე, რომ იესო განსხვავდება ქმნილებებისგან და ყველაზე აღმატებული და გამორჩეულია, რადგან ის არ არის შექმნილი. თუ ეს ასეა და სამების დოგმატი ჭეშმარიტია, მაშინ მამაზე და წმინდა სულზე რატომ არ არის ნათქვამი, რომ ყველა ქმნილებაზე უწინარეს არიან დაბადებულნი? ბიბლია ამას მხოლოდ ძეზე ამბობს. ეს ნიშნავს, რომ ღმერთმა იესო შექმნა სხვა სულიერი ძეების შექმნამდე. ის არის იეჰოვას პირველი ძე. ჩვეულებრივ, სიტყვა „პირმშოს“ სწორედ ამ მნიშვნელობით ვიყენებთ. 2) კოლოსელების 1:15-მდე სიტყვა „პირმშო“ ბიბლიაში მრავალჯერ არის მოხსენიებული. როცა ცოცხალ ქმნილებებს ეხება, „პირმშო“ ყოველთვის გულისხმობს პირველს მის მსგავსთა შორის. „ისრაელის პირმშო“ ისრაელის ერთ-ერთი ვაჟია, „ფარაონის პირმშო“ — ფარაონის ერთ-ერთი ვაჟი, „ცხოველის პირმშო“ — ცხოველის ერთ-ერთი ნაშიერი. რატომ ანიჭებს ზოგი სიტყვა „პირმშოს“ სხვა მნიშვნელობას კოლოსელების 1:15-ში? რა არის ამის მიზეზი? ბიბლიური საფუძველი თუ იმის სურვილი, რომ საკუთარ მრწამსს ახსნა მოუძებნონ? 3) გამორიცხავს კოლოსელების 1:16, 17 იმ აზრს, რომ იესო შექმნილი იყო? ამ მუხლებში ვკითხულობთ: „მასში შეიქმნა ყოველი . . . ყველაფერი მის მიერ და მისთვის შეიქმნა“ (სსგ). „ყოველი“ და „ყველაფერი“ ნათარგმნია ბერძნული სიტყვიდან „პანტა“, რომელიც ნაწარმოებია სიტყვიდან „პას“. ეს სიტყვა ლუკას 13:2-ში (ბთი, აფ) ნათარგმნია როგორც „ყველა სხვა“ (იხილეთ აგრეთვე ლუკას 21:29 სსგ-ში და ფილიპელების 2:21). იმის გათვალისწინებით, რასაც ბიბლია საერთო ჯამში ამბობს ძეზე, აქ-ში სიტყვა „პანტა“ კოლოსელების 1:16, 17-შიც ასეა ნათარგმნი: „მისი მონაწილეობით შეიქმნა სხვა ყველაფერი . . . ყველაფერი მისი მონაწილეობით და მისთვის შეიქმნა“. ამრიგად, ძეც ქმნილებაა, ის ღვთის მიერ არის შექმნილი.
გამოცხ. 1:1; 3:14, სსგ: «გამოცხადება იესო ქრისტესი, რომელიც მისცა მას ღმერთმა . . . ლაოდიკეის ეკლესიის ანგელოზს მისწერე: ამას ამბობს ამინი, მოწმე სარწმუნო და ჭეშმარიტი, დასაბამი [ბერძნულად „არქე“] ღმრთის ქმნილებისა» („დასაბამი“, ბსგ, ბთი; „საწყისი“, აფ; „დასაწყისი“, აქ; „დასაბამი დაბადებულთა ღმრთისათა“, აა). ზოგის აზრით, ამაში ის იგულისხმება, რომ ძემ მისცა დასაბამი ღვთის ქმნილებებს და ძე შემოქმედია. მაგრამ ლიდელისა და სკოტის ბერძნულ-ინგლისურ ლექსიკონში „არქე“-ს პირველი მნიშვნელობა არის „საწყისი, დასაწყისი, რითაც იწყება რამე“ (ოქსფორდი, 1968, გვ. 252). ლოგიკურია, რომ გამოცხადების 3:14-ში ნაგულისხმევია ღვთის პირველი ქმნილება, რომელსაც ჰქონდა დასაბამი. შედარებისთვის შეგვიძლია მოვიხსენიოთ იგავების 8:22. ბევრი ღვთისმეტყველი იზიარებს იმ აზრს, რომ ამ მუხლში „სიბრძნე“ გაპიროვნებულია და მასში ღვთის ძე იგულისხმება. ღვთის ძე ამბობს: „იეჰოვამ შემქმნა“ („უფალმა შემიძინა“, სსგ).
მიქას წინასწარმეტყველებაში, 5:2-ში მესიის შესახებ ნათქვამია: «ძველითგან [„დასაწყისიდან“, ბსგ] იქნება მისი წარმოშობა, საუკუნო დღეებიდან» (სსგ [5:1]). აიგივებს ეს მუხლი იესოს ღმერთთან? „საუკუნოდ“ ნათარგმნია ებრაული სიტყვა „ოლამ“, რაც ნიშნავს დროის განუსაზღვრელ — და არა მაინცდამაინც უსასრულო — პერიოდს. აქ-ში წერია: „უხსოვარი დროიდან“. მიქას 5:2 არ ამტკიცებს იმას, რომ იესოს დასაბამი არ ჰქონია. ამ აზრს უჭერს მხარს ზემოთ განხილული გამოცხადების 3:14.
შეესაბამება ბიბლიის სწავლებას ის აზრი, რომ „სამების“ ყველა წევრი თანასწორი და ყოვლისშემძლეა?
მარ. 13:32, სსგ: „იმ დღისა და იმ საათისა არავინ არაფერი იცის, არც ანგელოზებმა ცაში, არც ძემ, არამედ მხოლოდ მამამ“ (მამა, ძე და წმინდა სული თანასწორნი რომ იყვნენ, ასე არ იქნებოდა. ზოგი ამბობს, რომ დედამიწაზე ყოფნისას იესოს ადამიანური ბუნება ჰქონდა და ამიტომ თქვა ეს სიტყვები. ასეც რომ იყოს, წმინდა სულმა რატომღა არ იცოდა?).
მათ. 20:20—23, სსგ: „[ზებედეს ძეთა დედამ] მიუგო მას [იესოს]: თქვი, რომ ეს ჩემი ორი ძე შენს სასუფეველში ერთი შენს მარჯვნივ და მეორე შენს მარცხნივ დასხდნენ. იესომ პასუხად თქვა . . . ჩემს სასმისს შესვამთ . . . მაგრამ მე როდი მომეცა, თუ ვინ დაჯდება ჩემს მარჯვნივ, და მარცხნივ, არამედ ვისთვისაც ეს გამზადებულია მამის ჩემის მიერ“ (იესო რომ მამის თანასწორი ღმერთი ყოფილიყო, ეს სიტყვები ძალიან უცნაური იქნებოდა. „ადამიანური ბუნებიდან“ გამომდინარე თქვა იესომ ეს? დამაკმაყოფილებელია ასეთი ახსნა? სამების მომხრეები ამბობენ, რომ იესო ღმერთკაცი იყო. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ იესო ღმერთიც იყო და ადამიანიც, ანუ ის არ ყოფილა მხოლოდ ღმერთი ან მხოლოდ ადამიანი. მათეს 20:23 იმაზე მეტყველებს, რომ ძე არ არის მამის თანასწორი და გარკვეულ საკითხებს მხოლოდ მამა წყვეტს).
მათ. 12:31, 32, სსგ: „ყოველი ცოდვა და გმობა მიეტევება ადამიანებს, მაგრამ სულის გმობა არ მიეტევება მათ. ვინც იტყვის სიტყვას კაცის ძის წინააღმდეგ, მიეტევება მას; მაგრამ ვინც იტყვის სიტყვას სულის წმიდის წინააღმდეგ, არ მიეტევება მას, არც ამ წუთისოფლად და არც საუკუნო სოფლად“ (წმინდა სული პიროვნება და ღმერთი რომ იყოს, ამ მუხლიდან გამომდინარე ის ძეზე მაღლა მდგომი ღმერთი გამოვიდოდა. ამ მუხლებიდან ჩანს, რომ მამა, რომელსაც ეს „სული“ ეკუთვნის, კაცის ძეზე ანუ იესოზე მაღლა დგას).
იოან. 14:28, სსგ: „[იესომ თქვა:] რომ გიყვარდეთ, გაიხარებდით, რადგანაც ვთქვი: მამასთან მივდივარ-მეთქი, ვინაიდან მამა ჩემზე უმეტესია“.
1 კორ. 11:3, სსგ: „მინდა გაუწყოთ, რომ ყოველი კაცის თავი ქრისტეა; ქალის თავი — კაცი; ხოლო ქრისტეს თავი — ღმერთი“ (აშკარაა, რომ ქრისტე არ არის მამის თანასწორი ღმერთი, და ღმერთი ქრისტეზე აღმატებულია. აღსანიშნავია, რომ ეს სიტყვები დაიწერა დაახლოებით ახ. წ. 55 წელს, იესოს ზეცად ამაღლებიდან დაახლოებით 22 წლის შემდეგ. აქედან გამომდინარე, ეს სიტყვები ეხება ღვთისა და იესოს მდგომარეობას ზეცაში).
1 კორ. 15:27, 28, სსგ: „ღმერთმა ყველაფერი ფეხქვეშ დაუმხო მას [იესოს]. ხოლო რაკი ითქვა, რომ ყველაფერი ემორჩილება მას, ცხადია, მის გარდა, ვინც ყველაფერი დაუმორჩილა მას. ხოლო როდესაც ყველაფერს დაუმორჩილებს მას, მაშინ თვით ძეც დაემორჩილება მამას, რომელმაც ყველაფერი დაუმორჩილა მას, რათა ღმერთი ყველაფერი იყოს ყოველში“.
„ყოვლისშემძლედ“ („ყოვლადძლიერად“, „ყოვლისმპყრობლად“) ნათარგმნია ებრაული სიტყვა „შადდაი“ და ბერძნული სიტყვა „პანტოკრატორ“. ორივე სიტყვა არაერთხელ გამოიყენება იეჰოვასთან, მამასთან მიმართებაში (გამ. 6:3; გამოცხ. 19:6). ეს ებრაული და ბერძნული სიტყვები არც ერთხელ არ არის გამოყენებული ძესთან და წმინდა სულთან დაკავშირებით.
შეესაბამება ბიბლიის სწავლებას ის აზრი, რომ „სამების“ ყველა წევრი ღმერთია?
იესომ ლოცვის დროს თქვა: „მამაო . . . ეს არის საუკუნო სიცოცხლე, რათა გიცნობდნენ შენ ერთს, ჭეშმარიტ ღმერთს, და ვინც შენ მოავლინე, იესო ქრისტეს“ (იოან. 17:1—3, სსგ, კურსივი ჩვენია) (სხვა თარგმანებში ვკითხულობთ: „ერთ ჭეშმარიტ ღმერთს“, ბსგ; „ერთადერთ ჭეშმარიტ ღმერთს“, ბთი, აფ; „მხოლოჲ ჭეშმარიტი ღმერთი“, უპ, ვეგ, აო. ის ვერ იქნება ერთადერთი ჭეშმარიტი ღმერთი, თუ არსებობს მისი თანასწორი ორი ღმერთი. ყველა სხვა, ვისაც „ღმერთი“ ეწოდება, ან ცრუღმერთია ან, უბრალოდ, ჭეშმარიტი ღვთის ანარეკლი).
1 კორ. 8:5, 6: «თუმცა არიან ეგრეთ წოდებული ღმერთები ცაში თუ დედამიწაზე — რადგან არსებობს მრავალი „ღმერთი“ და მრავალი „უფალი“ — ჩვენთვის ერთია ღმერთი, მამა, ვისგანაც არის ყოველივე და ჩვენც მისთვის ვართ, და ერთია უფალი, იესო ქრისტე, ვისი მეშვეობითაც არის ყოველივე და ჩვენც მისი მეშვეობით ვართ» (ამ მუხლის მიხედვით, ქრისტიანებისთვის მამაა „ერთი ღმერთი“ და ის განსხვავდება იესო ქრისტესგან).
1 პეტ. 1:3, სსგ: „კურთხეულია ღმერთი და მამა უფლის ჩვენის იესო ქრისტესი“ (იესოს ზეცად ამაღლების შემდეგაც კი ბიბლიაში რამდენიმე ადგილას ეწოდება მამას იესო ქრისტეს ღმერთი. იოანეს 20:17-ში მკვდრეთით აღმდგარმა იესომ თვითონ უწოდა მამას „ჩემი ღმერთი“. მოგვიანებით, როცა უკვე ზეცაში იყო, მან მსგავსად მოიხსენია ღმერთი გამოცხადების 3:12-ში. ამისგან განსხვავებით, ბიბლიაში მამა არსად უწოდებს ძეს „ჩემს ღმერთს“; არც მამა და არც ძე უწოდებს წმინდა სულს „ჩემს ღმერთს“).
ბევრი არასწორად ხსნის ზოგიერთ ბიბლიურ მუხლს იმის დასამტკიცებლად, რომ იესო ღმერთია. მასალა ასეთ მუხლებთან დაკავშირებით იხილეთ 172—176-ე გვერდებზე („იესო ქრისტე“).
ერთ ნაშრომში ნათქვამია: „Θεός [ღმერთი] არსად არ გვხვდება წმინდა სულთან დაკავშირებით“; „πνεῦμα ἅγιον [წმინდა სული] ახალ აღთქმაში არასდროს არის მოხსენიებული როგორც ὁ θεός [ღმერთი განსაზღვრული არტიკლით]“ („Theological Investigations“, კარლ რანერი, ბალტიმორი, მერილენდის შტატი, 1961, ტ. I, გვ. 138, 143).
ნამდვილად უჭერს მხარს სამების დოგმატს ის მუხლები, რომლებსაც ამ დოგმატის მომხრეები იყენებენ?
ვისაც ნამდვილად სურს ღვთის შესახებ ჭეშმარიტების გაგება, ბიბლიას მხოლოდ ისეთი მუხლების მოსაძებნად არ წაიკითხავს, რომლებსაც საკუთარ მრწამსს მოარგებს. მისი მიზანი ამა თუ იმ საკითხზე ბიბლიის თვალსაზრისის გაგება იქნება. ის შესაძლოა შეხვდეს მუხლებს, რომელთა ახსნაც სხვადასხვანაირად შეიძლება. თუმცა ასეთი მუხლების მნიშვნელობა ნათელი ხდება, როცა მათ ბიბლიის იმ მონაკვეთებს ვადარებთ, რომლებიც იმავე საკითხს ეხება. უნდა აღინიშნოს, რომ იმ მუხლების უმეტესობა, რომლებსაც სამების დოგმატის „დასამტკიცებლად“ იყენებენ, სამის ნაცვლად მხოლოდ ორ პიროვნებას მოიხსენიებს. ამრიგად, ამ მუხლებს სწორადაც რომ განმარტავდნენ, მათი მეშვეობით მაინც ვერ დამტკიცდება, რომ „სამება“ ბიბლიის სწავლებაა. განვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი:
(თუ არაფერია მითითებული, ქვემოთ მოყვანილი ციტატები აღებულია სსგ-დან).
მუხლები, რომლებშიც იეჰოვას ესა თუ ის წოდება იესო ქრისტესთან არის დაკავშირებული.
ალფა და ომეგა (ანი და ჰაე): ვის ეკუთვნის ეს წოდება? 1) გამოცხადების 1:8-ში „ანი და ჰაე“ ეწოდება ღმერთს, ყოვლისმპყრობელს. მე-11 მუხლში იგივე წოდება გამოყენებულია იესო ქრისტესთან დაკავშირებით, როგორც ეს კონტექსტიდან ჩანს. მეცნიერები ადასტურებენ, რომ „ანი და ჰაე“ ამ მუხლში ჩამატებულია. ეს ფრაზა არ გვხვდება ბევრ თარგმანში, მაგალითად: ბსგ, ბთი, აფ. 2) ებრაულ ენაზე შესრულებული მრავალი თარგმანიდან კარგად ჩანს, რომ მე-8 მუხლში იეჰოვაა ნაგულისხმები. მე-8 მუხლში ამ თარგმანებში ღვთის სახელია აღდგენილი. იხილეთ აქ-ში (2006) დანართი 1დ. 3) გამოცხადების 21:6, 7-ში სულიერი გაგებით მძლეველ ქრისტიანებს ეწოდებათ „ანი და ჰაეს“ ძეები. ბიბლიაში სულითცხებულ ქრისტიანებს არსად არ ეწოდებათ იესო ქრისტეს ძეები. იესო მათ ძმებს უწოდებს (ებრ. 2:11; მათ. 12:50; 25:40). იესოს ამ ძმებს ღვთის ძეები ეწოდებათ (გალ. 3:26; 4:6). 4) გამოცხადების 22:12-ში ერთ თარგმანში („Good News Bible—Today’s English Version“, 1976) ჩამატებულია სახელი „იესო“, რის გამოც ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ მე-13 მუხლში „ანი და ჰაე“ იესოს ეხება. მაგრამ იესო არ არის მოხსენიებული არც ბერძნულ ტექსტში და არც სხვა თარგმანებში. 5) გამოცხადების 22:13-ში „ანი და ჰაეს“ ეწოდება „პირველი და უკანასკნელი“. გამოცხადების 1:17, 18-ში იესოც ამბობს თავის თავზე, რომ „პირველი და უკანასკნელია“. ბიბლიაში „მოციქული“ იესო ქრისტესაც ეწოდება და მის ზოგ მიმდევარსაც. მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ისინი ერთარსნი ან თანასწორნი არიან (ებრ. 3:1). ზემოაღნიშნულიდან ვხედავთ, რომ წოდება „ალფა და ომეგა“ („ანი და ჰაე“) ყოვლისშემძლე ღმერთს, მამას უკავშირდება და არა ძეს.
მხსნელი (მაცხოვარი): ბიბლიაში ღმერთს არაერთხელ ეწოდება მხსნელი. ესაიას 43:11-ში ღმერთი ამბობს: «არავინაა ჩემს გარდა მაცხოვარი! [„მხსნელი“, ბსგ]». რადგან იესოსაც მხსნელი ეწოდება, უნდა დავასკვნათ, რომ ღმერთი და იესო ერთი და იგივე პიროვნებაა? არა. ტიტეს 1:3, 4-ში მხსნელი (მაცხოვარი) მამასაც ეწოდება და იესო ქრისტესაც. ასე რომ, ორივე მხსნელია. ამ საკითხს ნათელს ჰფენს იუდას 25 (ბსგ), სადაც წერია: «ერთადერთ ბრძენს — ღმერთს, ჩვენს მაცხოვარს ჩვენი უფლით იესო ქრისტეთი [„იესო ქრისტეს მიერ“, აფ, კურსივი ჩვენია; სსგ-ში „იესო ქრისტე“ საერთოდ ამოღებულია]» (იხილეთ აგრეთვე საქმეების 13:23). მსაჯულების 3:9-ში „მხსნელი“ („მაცხოვარი“, გბ) ეწოდება ისრაელის მსაჯულს, ოთნიელს (ღოთენიელს). „მხსნელად“ ნათარგმნია ესაიას 43:11-ში გამოყენებული იგივე ებრაული სიტყვა („მოშია“), მაგრამ ეს ნამდვილად არ ნიშნავს იმას, რომ ოთნიელი იეჰოვაა. ესაიას 43:1—12-დან ჩანს, რომ ისრაელებისთვის მხოლოდ იეჰოვა ღმერთი იყო მხსნელი (როგორც მე-11 მუხლშია ნათქვამი). მათი ხსნა არ შეეძლო არც ერთ ცრუღმერთს.
ღმერთი: ესაიას 43:10-ში იეჰოვა ამბობს: „ჩემამდე არ გამოსახულა ღმერთი და ჩემს შემდეგაც არ იქნება“. ესაიას 9:5-ში (9:6, აქ) იესოს წინასწარმეტყველურად ეწოდება „ღმერთი ძლიერი“. ნიშნავს ეს იმას, რომ იესო იგივე იეჰოვაა? როგორც კონტექსტიდან ვიგებთ, არა. ვერც ერთი კერპთაყვანისმცემელი ერი იეჰოვამდე ვერ გამოსახავდა ღმერთს, რადგან ღვთაებებისგან განსხვავებით იეჰოვა ყოველთვის არსებობდა. ისინი ვერც მომავალში შექმნიდნენ ცოცხალ ღმერთს, რომელიც შეძლებდა წინასწარმეტყველებას (ეს. 46:9, 10). თუმცა თავად იეჰოვას შეეძლო შეექმნა ვინმე, ვისაც ღმერთს უწოდებდა (ფსალმ. 81:1, 6 [82:1, 6, აქ]; იოან. 1:1, აქ). ისევე როგორც იესოს (ესაიას 9:5 [9:6]), იეჰოვასაც ეწოდება „ძლიერი ღმერთი“ ესაიას 10:21-ში. მაგრამ მხოლოდ იეჰოვას ეწოდება „ღმერთი ყოვლადძლიერი“ ანუ ყოვლისშემძლე (დაბ. 35:11).
თუ რომელიმე წოდება ბიბლიაში რამდენიმე ადგილას გვხვდება, ნაჩქარევად არ უნდა დავასკვნათ, რომ ის ყოველთვის ერთსა და იმავე პირს უკავშირდება. ასეთი მსჯელობა იქამდე მიგვიყვანს, რომ ნაბუქოდონოსორი იესო ქრისტეა, რადგან ბიბლიაში ორივეს ეწოდება „მეფეთა მეფე“ (დან. 2:37; გამოცხ. 17:14, ბსგ, ბთი, აფ,), ან იესოს მოწაფეებსა და თავად იესოს შორის განსხვავება არ არის, რადგან მათ ეწოდებათ „ნათელი ქვეყნისა“ (მათ. 5:14; იოან. 8:12). ყოველთვის მხედველობაში უნდა მივიღოთ კონტექსტი და სხვა ბიბლიური მონაკვეთები, სადაც იგივე სიტყვა ან ფრაზა გვხვდება.
მონაკვეთები, რომლებიც ებრაულ წერილებში აშკარად იეჰოვას ეხება, მაგრამ ბერძნულ წერილებში იესო ქრისტესთან არის დაკავშირებული.
ესაიას 40:3-ში იეჰოვასთვის გზის მომზადებაზეა ლაპარაკი. რატომ არის იოანეს 1:23-ში ციტირებული ესაიას 40:3 იმის საჩვენებლად, რომ იოანე ნათლისმცემელი გზას მოუმზადებდა იესო ქრისტეს? იესო მამის წარმომადგენელი იყო. ის მამის სახელით მოვიდა და მამა ყოველთვის მასთან იყო, რადგან მის ნებას ასრულებდა (იოან. 5:43; 8:29).
ფსალმუნის 101:26—28-ში (102:25—27, აქ) ღმერთზეა ლაპარაკი. რატომ არის ეს მუხლები ციტირებული ებრაელების 1:10—12-ში ძესთან დაკავშირებით? ფსალმუნის დამწერი ეხება ღვთის შემოქმედებას, ღმერთმა კი ძის მეშვეობით შექმნა ყველაფერი (იხილეთ კოლოსელების 1:15, 16; იგავების 8:22, 27—30). ებრაელების 1:5ბ-ში 2 მეფეთა 7:14-დან (2 სამუელი 7:14) მოყვანილი ციტატა დაკავშირებულია ღვთის ძესთან. 2 მეფეთა 7:14-ში ჩაწერილი სიტყვები თავდაპირველად ეხებოდა სოლომონს. ნიშნავს ეს იმას, რომ სოლომონი იესო ქრისტეა? იესო „სოლომონზე უმეტესია“ და ასრულებს საქმეს, რომელიც წინასწარ იყო წარმოდგენილი სოლომონის მმართველობით (ლუკ. 11:31).
მუხლები, რომლებშიც მამა, ძე და წმინდა სული ერთადაა მოხსენიებული.
ამის მაგალითია მათეს 28:19 და 2 კორინთელების 13:14. თუმცა არც ერთში არ არის ნათქვამი, რომ მამაც, ძეც და წმინდა სულიც ღმერთია და სამივე თანასწორი ან დაუსაბამოა. 273—277-ე გვერდებზე მოცემული მასალა არ გვაძლევს იმის საფუძველს, რომ ამ მუხლებში სამების დოგმატის მხარდამჭერი არგუმენტები ვეძებოთ.
მათეს 28:18—20-თან დაკავშირებით მაკ-კლინტოკისა და სტრონგის ენციკლოპედიაში ნათქვამია (მიუხედავად იმისა, რომ ეს ენციკლოპედია მხარს უჭერს სამების დოგმატს): „ცალკე აღებული ეს მონაკვეთი არ ამტკიცებს ხსენებული სამივე სუბიექტის პიროვნულ ყოფიერებას, თანასწორობას ან ღვთაებრიობას“ („Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature“, 1981, ტ. X, გვ. 552). რა შეიძლება ითქვას სხვა მუხლებზე, რომლებშიც მამა, ძე და წმინდა სული ერთადაა მოხსენიებული? როგორც ეს ენციკლოპედია აღნიშნავს, ასეთი მუხლები თავისთავად არ გვაძლევს საფუძველს სამების დოგმატის დასამტკიცებლად (შეადარეთ 1 ტიმოთეს 5:21, სადაც ღმერთი, ქრისტე და ანგელოზები ერთად არიან მოხსენიებულნი).
მუხლები ებრაული წერილებიდან, რომლებშიც ღმერთთან დაკავშირებული არსებითი სახელები მრავლობით რიცხვშია.
დაბადების 1:1-ში „ღმერთად“ ნათარგმნია ებრაული სიტყვა „ელოჰიმ“ („ღმერთი“ მრავლობით რიცხვში). სამების მომხრეების აზრით, ეს სამპიროვანი ღმერთის არსებობაზე მეტყველებს. აგრეთვე ისინი თვლიან, რომ მეორე რჯულის [კანონის] 6:4-ში სამების წევრთა ერთიანობაა ნაგულისხმევი. ამ მუხლში ვკითხულობთ: «ერთია უფალი, უფალი, ჩვენი ღმერთი [ნაწარმოებია სიტყვიდან „ელოჰიმ“]».
ებრაული ენის თავისებურებიდან გამომდინარე, მრავლობითი რიცხვი ამ შემთხვევაში მიუთითებს სიდიადესა და აღმატებულობაზე. ის არ გულისხმობს ერთ ღმერთში გაერთიანებულ რამდენიმე პირს. მსაჯულების 16:23-ში ცრუღმერთ დაგონთანაც „ელოჰიმ“-ის ერთ-ერთი ფორმაა გამოყენებული. მასთან დაკავშირებული ზმნა მხოლოობით რიცხვშია, რაც იმაზე მოწმობს, რომ ლაპარაკია მხოლოდ ერთ ღმერთზე. დაბადების 42:30-ში იოსებს ეწოდება ეგვიპტის „ბატონი“ („უფალი“, ძვო, მხ; ებრაულად „ადონე“, აღმატებულობის მაჩვენებელი მრავლობითი რიცხვი).
ბერძნულ ენაში სიდიადისა და აღმატებულობის გამოსახატავად მრავლობით რიცხვს არ იყენებენ. ამიტომ ბერძნულ „სეპტუაგინტაში“ დაბადების 1:1-ში „ელოჰიმ“ ნათარგმნია როგორც „ო თეოს“ („ღმერთი“ მხოლოობით რიცხვში). „ო თეოს“ გვხვდება აგრეთვე მარკოზის 12:29-ში, სადაც იესო ციტირებს მეორე რჯულის (კანონის) 6:4-ს.
ებრაულ ტექსტში მეორე რჯულის (კანონის) 6:4-ში ორჯერ გვხვდება ტეტრაგრამატონი. ამიტომ ეს მუხლი უფრო ზუსტად შემდეგნაირად იკითხება: „ერთია იეჰოვა, ჩვენი ღმერთი იეჰოვა“ (აქ). ეს მითითება ისრაელებს მიეცათ, მათ კი არ სწამდათ სამების. ღმერთების ტრიადებს (სამებებს) თაყვანს სცემდნენ ბაბილონელები და ეგვიპტელები. ისრაელებისთვის აშკარა უნდა ყოფილიყო, რომ იეჰოვა განსხვავდებოდა მათი ცრუღმერთებისგან.
მუხლები, რომლებიც სხვადასხვა თარგმანში სხვადასხვა აზრს ტოვებს.
ზოგიერთი მონაკვეთი გრამატიკული წესებიდან გამომდინარე შეიძლება სხვადასხვანაირად ითარგმნოს. როგორ უნდა გავიგოთ, თუ რომელია სწორი ვარიანტი? სწორია ის, რომელიც ეთანხმება მთელ ბიბლიას. ადამიანს, რომელიც უგულებელყოფს სხვა ბიბლიურ მონაკვეთებს და თავის მრწამსს რომელიმე მუხლის სასურველ თარგმანზე აგებს, სინამდვილეში საკუთარი ან სხვა არასრულყოფილი ადამიანების შეხედულებების სწამს და არა ბიბლიის.
«დასაბამიდან იყო სიტყვა, და სიტყვა იყო ღმერთთან და ღმერთი იყო სიტყვა [„სიტყვა იყო ღმერთი“, ბსგ, ბთი, აფ]. ის იყო დასაბამიდან ღმერთთან». აქ-ში ვკითხულობთ: «დასაწყისში იყო სიტყვა, სიტყვა იყო ღმერთთან და სიტყვა იყო ღმერთი [სქოლიო: „ღვთის მსგავსება, ღვთაებრივი“]. ის დასაწყისში ღმერთთან იყო».
კონტექსტი გვეხმარება ამ მუხლების მნიშვნელობის გაგებაში. იოანეს 1:18-ში წერია: „ღმერთი არავის არასოდეს უხილავს“. მე-14 მუხლი კი გარკვევით ამბობს, რომ „სიტყვა ხორცად იქცა, და დაემკვიდრა ჩვენს შორის . . . და ვიხილეთ დიდება მისი“. გარდა ამისა, 1-ელ და მე-2 მუხლებში ნათქვამია, რომ „სიტყვა იყო ღმერთთან“. როგორ შეიძლება, ვინმესთან იყო და, ამავე დროს, თვითონვე იყო ეს პიროვნება?! იოანეს 17:3-ში იესო მამას უწოდებს „ერთს, ჭეშმარიტ ღმერთს“. ასე რომ, იესო არ არის ყოვლისშემძლე ღმერთი. იესო მამის ღვთიურ თვისებებს ირეკლავს და მას ამ გაგებით ეწოდება „ღმერთი“ (ებრ. 1:3).
ბერძნულ ტექსტში ფრაზაში „სიტყვა იყო ღმერთთან“ „ღმერთის“ წინ განსაზღვრული არტიკლია („ო თეოს“), რაც იმაზე მიანიშნებს, რომ საუბარია ყოვლისშემძლე ღმერთზე, მამაზე. ხოლო ფრაზაში „სიტყვა იყო ღმერთი“ „ღმერთის“ („თეოს“) წინ არ არის განსაზღვრული არტიკლი და „ღმერთი“ ზმნის წინაა. ასეთი წყობის წინადადებებში არსებითი სახელი (ანუ „ღმერთი“ უარტიკლოდ) თვისების ან თავისებურების მაჩვენებელია. ერთ ნაშრომში აღნიშნულია, რომ იოანეს 1:1-ში ზმნის წინ მდგომი უარტიკლო „თეოს“ ძირითადად «თვისებას უსვამს ხაზს და მიუთითებს, რომ „ლოგოს[ი]“ ბუნებით არის [ღმერთი]». შემდეგ ავტორი დასძენს: «ეს ფრაზა შეიძლება ითარგმნოს როგორც „სიტყვას ჰქონდა ღვთაებრივი ბუნება“» („Journal of Biblical Literature“, „Qualitative Anarthrous Predicate Nouns: Mark 15:39 and John 1:1“, ფილიპ ჰარნერი, 1973, გვ. 85, 87).
ერთ ბიბლიურ ლექსიკონში ნათქვამია: «ინ. 1:1 სიტყვასიტყვით უნდა ითარგმნოს ასე: „სიტყვა იყო ღმერთთან [მამასთან], და სიტყვა იყო ღვთაებრივი“» (კავები ავტორის ჩამატებულია) („Dictionary of the Bible“, ჯონ მაკენზი, ნიუ-იორკი, 1965, გვ. 317). ეს ფრაზა მსგავსად არის ნათარგმნი სხვადასხვა ენაზე გამოცემულ ზოგ თარგმანში.
ბიბლიაში მამის გარდა მხოლოდ იესო ქრისტეს არ ეწოდება „ღმერთი“. მაგალითად, ფსალმუნის 81:1—6-ში [82:1—6, აქ] ისრაელის მოსამართლეებს ეწოდებათ ღმერთები (ებრაულად „ელოჰიმ“; ბერძნულად „თეოი“ იოანეს 10:34-ში), რადგან ისინი იეჰოვას წარმომადგენლები იყვნენ და სამართალი მისი კანონებით უნდა გაეჩინათ.
იხილეთ აგრეთვე აქ (2006), დანართი 4ა, გვერდები 1757, 1758.
«უთხრა მათ იესომ: ჭეშმარიტად, ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: აბრაამზე უწინარეს მე ვარ [„მე ვარ“, ბსგ, ბთი, აფ; ბერძნულად „ეგო ემი“]» (ფრაზას „მე ვარ“ ზოგი მთარგმნელი ეპითეტად მიიჩნევს და აკავშირებს გამოსვლის 3:14-თან, სადაც მათი თარგმანის მიხედვით ღმერთი თავის თავს უწოდებს: „მე ვარ, რომელიც ვარ“). აქ-ში იოანეს 8:58-ში ვკითხულობთ: „სანამ აბრაამი გაჩნდებოდა, მე უკვე ვიყავი“ („წინა ვე აბრაამისა ყოფამდე ვიყავ მე“, აო).
რომელი თარგმანი შეესაბამება კონტექსტს? იესო პასუხობდა 57-ე მუხლში იუდეველების მიერ დასმულ კითხვას. ამ მუხლიდან ჩანს, რომ მათ იესოს ასაკი აინტერესებდათ და არა ვინაობა. ლოგიკურია, რომ პასუხის გაცემისას იესოს მხედველობაში ჰქონდა თავისი არსებობის ხანგრძლივობა. ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ „ეგო ემი“ არსად არის დაკავშირებული წმინდა სულთან.
ერთ ნაშრომში აღნიშნულია: «ეს ზმნა [„ემი“] . . . ზოგ შემთხვევაში გულისხმობს არსებობას . . . როგორც ეს „ეგო ემი“-ს შემთხვევაშია (ინ. 8:58)» („A Grammar of the Greek New Testament in the Light of Historical Research“, ა. რობერტსონი, ნეშვილი, ტენესის შტატი, 1934, გვ. 394).
იხილეთ აგრეთვე აქ (2006), დანართი 4ე, გვერდები 1761, 1762.
«გაუფრთხილდით თქვენსავე თავს და მთელ სამწყსოს, რომლის მცველებადაც დაგადგინათ თქვენ სულმა წმიდამ, რათა მწყემსავდეთ უფლისა და ღმრთის ეკლესიას, რომელიც მან შეიძინა თავისი სახელით [„საკუთარი სისხლით შეიძინა“, ბსგ, ბთი, აფ]». აქ-ში კი ნათქვამია: „საკუთარი ძის სისხლით შეიძინა“ (სხვა ენებზე ზოგიერთ თარგმანში აზრი მსგავსად არის გადმოცემული).
რომელი თარგმანი შეესაბამება 1 იოანეს 1:7-ს? ამ მუხლში ნათქვამია: „მისი [ღვთის] ძის, იესო ქრისტეს სისხლი ყოველი ცოდვისაგან განგვწმენდს ჩვენ“ (იხილეთ აგრეთვე გამოცხადების 1:4—6). რას ვიგებთ იოანეს 3:16-დან? ღმერთმა თავისი მხოლოდშობილი ძე გამოგზავნა თუ თვითონ განკაცდა იმისათვის, რომ მარადიული სიცოცხლის შესაძლებლობა გვქონოდა? ჩვენ სახსნელად დაიღვარა არა ყოვლისშემძლე ღვთის, არამედ მისი ძის სისხლი.
«მათნივე არიან მამანი, რომელთაგან ხორციელად არის ქრისტე, ღმერთი [„ქრისტე, რომელიც არის ღმერთი“, ბსგ, ბთი, აფ], ყველაზე ამაღლებული, კურთხეული უკუნისამდე, ამინ». აქ-ში ვკითხულობთ: „მათგან არის ქრისტე ხორციელად; ღმერთი კი, რომელიც ყოველივეზე მაღლაა, კურთხეული იყოს მარადიულად. ამინ“ (სხვა ენებზე ზოგიერთ თარგმანში აზრი მსგავსად არის გადმოცემული).
გულისხმობს ეს მუხლი იმას, რომ ქრისტეა „ყველაზე ამაღლებული“ და ამიტომ ის არის ყოვლისშემძლე ღმერთი? თუ ეს მუხლი ღმერთსა და ქრისტეს განასხვავებს ერთმანეთისგან და ამბობს, რომ ღმერთია „ყოველივეზე მაღლა“? რომელი თარგმანი შეესაბამება რომაელების 15:5, 6-ს? ამ მუხლებში ღმერთი და იესო ქრისტე ცალ-ცალკე არიან მოხსენიებულნი და ბოლოს ნათქვამია: „ადიდებდეთ ღმერთსა და მამას უფლის ჩვენის იესო ქრისტესას“ (იხილეთ აგრეთვე 2 კორინთელების 1:3 და ეფესოელების 1:3). აგრეთვე ყურადღება მიაქციეთ რომაელების 9:5-ის კონტექსტს. მე-6—13 მუხლებში ლაპარაკია იმაზე, რომ, როცა საქმე ღვთის განზრახვას ეხება, მთავარია ღვთის ნება და არა ადამიანთა მემკვიდრეობა. იმის ხაზგასასმელად, რომ ღმერთი დგას ყველაზე მაღლა, მე-14—18 მუხლებში მოყვანილია სიტყვები, რომლებითაც გამოსვლის 9:16-ის თანახმად ღმერთმა ფარაონს მიმართა. 19—24 მუხლებში მოყვანილია მეთუნისა და თიხის ჭურჭლის მაგალითი, რითაც კვლავ მახვილდება ყურადღება ღვთის უზენაესობაზე. ამიტომ მე-5 მუხლში კონტექსტის შესაბამისად არის ნათქვამი: „ღმერთი კი, რომელიც ყოველივეზე მაღლაა, კურთხეული იყოს მარადიულად. ამინ“ (აქ).
ერთ ნაშრომში ნათქვამია: «რომ. 9:5 კამათის საგნად არის ქცეული . . . საკმაოდ ადვილი და ლინგვისტური თვალსაზრისითაც სავსებით შესაძლებელია ამ ფრაზის დაკავშირება ქრისტესთან. ასეთ შემთხვევაში მუხლი შემდეგნაირად წაიკითხებოდა: „ქრისტე, რომელიც არის ღმერთი ყოველთა ზედა, კურთხეულია უკუნისამდე, ამინ“. თუმცა ამ შემთხვევაშიც კი ვერ იქნება ქრისტე ყოველმხრივ ღვთის თანასწორი. ამ მუხლში მას მხოლოდ ღვთიური ბუნება მიეწერება, რადგან „თეოს“ არტიკლის გარეშეა . . . გაცილებით ლოგიკურია ის აზრი, რომ ამ ფრაზით ღმერთია განდიდებული» („The New International Dictionary of New Testament Theology“, გრანდ-რეპიდზი, მიჩიგანის შტატი, 1976, ტ. II, გვ. 80).
იხილეთ აგრეთვე აქ (2006), დანართი 4გ, გვერდები 1759, 1760.
«იგივე ზრახვანი გქონდეთ, როგორიც ქრისტე იესოს, რომელსაც, როგორც ღმრთის ხატს, ნაძარცვად არ შეურაცხავს ღმრთის სწორად ყოფნა [„მიტაცებად არ თვლიდა ღვთის თანასწორად ყოფნას“, ბსგ, ბთი]». აქ-ში ნათქვამია: «თუმცა ის ისე არსებობდა, როგორც ღმერთი, ფიქრადაც არ მოსვლია მიტაცება [ბერძნულად „არპაგმონ“], ანუ ღვთის თანასწორად ყოფნა» (სხვა ენებზე ზოგიერთ თარგმანში აზრი მსგავსად არის გადმოცემული).
რომელი თარგმანი შეესაბამება კონტექსტს? მე-5 მუხლი ქრისტიანებს ურჩევს, მიჰბაძონ ქრისტეს იმაში, რაზეც ამ მონაკვეთშია საუბარი. განა შეიძლება, ეს მუხლი ქრისტიანებს იმისკენ მოუწოდებდეს, რომ ღვთისთვის თავის გატოლება „ნაძარცვად“ (ან მიტაცებად) არ მიიჩნიონ და თავიანთ უფლებად ჩათვალონ? არა. მათთვის მისაბაძი უნდა იყოს ის, ვისაც „ფიქრადაც არ მოსვლია მიტაცება, ანუ ღვთის თანასწორად ყოფნა“ (აქ) (შეადარეთ დაბადების 3:5). ასეთი თარგმანი აგრეთვე შეესაბამება იესო ქრისტეს სიტყვებს: „ვინაიდან მამა ჩემზე უმეტესია“ (იოან. 14:28).
«არც [„არპაზო“-ს] და არც მისგან ნაწარმოებ რომელიმე სიტყვას [მაგალითად „არპაგმონ“] არა აქვს „ფლობის“ ან „კუთვნილის შენარჩუნების“ მნიშვნელობა. როგორც ჩანს, ის ყოველთვის „მიტაცებას“, „ძალით წართმევას“ ნიშნავს. მაშასადამე, დაუშვებელია „კუთვნილის შენარჩუნების“ მნიშვნელობა მივანიჭოთ იმას, რასაც სინამდვილეში აბსოლუტურად განსხვავებული, „მიტაცების“ მნიშვნელობა აქვს» („The Expositor’s Greek Testament“, გრანდ-რეპიდზი, მიჩიგანის შტატი, რედაქტორი უ. რობერტსონ ნიკოლი, ტ. III, გვ. 436, 437).
«მასში [ქრისტეში] მკვიდრობს ღვთაების [ბერძნულად „თეოტეტოს“] მთელი სავსება სხეულებრივად» (მსგავსად თარგმნის ამ მუხლს ბსგ, ბთი, აფ). აქ-ში ვკითხულობთ: „მასშია სხეულებრივად დამკვიდრებული ღვთაებრიობის მთელი სისავსე“ (სხვა ენებზე ზოგ თარგმანში „ღვთაების“ ნაცვლად „ღვთის ბუნება“ წერია. შეადარეთ 2 პეტრეს 1:4).
უნდა აღინიშნოს, რომ ყველა ერთნაირად არ ხსნის კოლოსელების 2:9-ს. რომელი თარგმანი შეესაბამება კოლოსელებისადმი მიწერილ მთელ წერილს? თავისთავად ჰქონდა ქრისტეს ისეთი რამ, რაც მას ყოვლისშემძლე ღმერთად და სამების ნაწილად აქცევდა? თუ ვიღაცის სურვილით იყო მასში დამკვიდრებული „სავსება“? კოლოსელების 1:19-ში ნათქვამია, რომ «კეთილინება მამამ [„სასურველი იყო მამისთვის“, აფ], რომ მასში [ქრისტეში] დამკვიდრებულიყო მთელი სავსება».
ყურადღება მიაქციეთ, თუ რა წერია კოლოსელების 2:9-მდე. მე-8 მუხლში მოციქული პავლე მკითხველს სიფრთხილის გამოვლენას ურჩევს, რათა ვერავინ შეძლოს მათი შეცდომაში შეყვანა ფილოსოფიითა და ადამიანთა გადმოცემებით. პავლე აგრეთვე ამბობს, რომ ქრისტეში „დაფარულია სიბრძნისა და ცოდნის მთელი საუნჯე“ და მათ მოუწოდებს, „იარონ მასში [ქრისტეში]“ და იყვნენ „მისით დაფუძნებულნი და აშენებულნი, და განმტკიცებულნი რწმენის მიერ“ (მუხლები 3, 6, 7). ფასდაუდებელი „სავსება“ ქრისტეშია „დამკვიდრებული“ და არა ფილოსოფიური შეხედულებების ფუძემდებლებსა თუ მასწავლებლებში. უნდოდა პავლეს იმის თქმა, რომ ეს „სავსება“ ქრისტეს ყოვლისშემძლე ღმერთად აქცევდა? არა, რადგან კოლოსელების 3:1-ში მან ქრისტეზე თქვა: „ქრისტე ზის ღმერთის მარჯვნივ“ (იხილეთ აგრეთვე ბსგ, ბთი, აფ).
ლიდელისა და სკოტის ბერძნულ-ინგლისური ლექსიკონის თანახმად, „თეოტეს“ (რომლიდანაც ნაწარმოებია „თეოტეტოს“) ნიშნავს „ღვთაებრიობას, ღვთაებრივ ბუნებას“ (ოქსფორდი, 1968, გვ. 792). „ღვთაებრიობა“ და „ღვთაებრივი ბუნება“ იესოს, ღვთის ძეს, არ ხდის მამის თანასწორს ან დაუსაბამოს. „ადამიანობა“ და „ადამიანური ბუნება“ ყველას აქვს, მაგრამ ამის გამო ყველას არ ვაიგივებთ ერთმანეთთან და არ ვთვლით, რომ ყველა ერთი ასაკისაა.
„მოველოდეთ ნეტარ სასოებასა და დიადი ღმერთისა და მაცხოვრის ჩვენის იესო ქრისტეს დიდების გამოჩინებას“ (მსგავსად თარგმნის ამ მუხლს ბსგ, ბთი, აფ). აქ-ში წერია: „ვიდრე ველით მშვენიერ იმედს და დიადი ღვთისა და ქრისტე იესოს, ჩვენი მხსნელის, დიდებით გამოცხადებას“ (სხვა ენებზე ზოგიერთ თარგმანში აზრი მსგავსად არის გადმოცემული).
რომელი თარგმანი შეესაბამება ტიტეს 1:4-ს? ამ მუხლში ცალ-ცალკე არიან მოხსენიებულნი „ღმერთი და მამა“ და „იესო ქრისტე, მაცხოვარი ჩვენი“. მართალია, ბიბლიაში მხსნელი ღმერთსაც ეწოდება, მაგრამ ეს მუხლი აშკარად განასხვავებს ღმერთს და იესო ქრისტეს, რომლის მეშვეობითაც მან გვიხსნა.
ზოგი ამტკიცებს, რომ ტიტეს 2:13-ის თანახმად იესო ღმერთიც არის და მხსნელიც. ასეთი აზრი შეიძლება დატოვოს ზემოთ მოყვანილმა თარგმანებმა. თუმცა ამავე თარგმანებში მსგავსი კონსტრუქციის წინადადება განსხვავებულად არის გადმოცემული 1 ტიმოთეს 6:13-ში (სსგ, ბსგ, ბთი, აფ). ენათმეცნიერი ჰენრი ალფორდი აღნიშნავს: „მიმაჩნია, რომ [ტიტეს 2:13-ის თარგმანი, რომლითაც აშკარა განსხვავება კეთდება ღმერთსა და ქრისტეს შორის] აკმაყოფილებს გრამატიკის ყველა წესს: ეს უფრო მისაღები ვარიანტია, თუ გავითვალისწინებთ ამ წინადადების წყობასა და კონტექსტს, აგრეთვე მოციქულთა წერის სტილს“ („The Greek Testament“, ბოსტონი, 1877, ტ. III, გვ. 421).
იხილეთ აგრეთვე აქ (2006), დანართი 4ე, გვერდები 1760, 1761.
„ძისთვის კი: საყდარი [ტახტი] შენი, ღმერთო, უკუნითი უკუნისამდე“ (მსგავსად თარგმნის ამ მუხლს ბსგ, ბთი, აფ). აქ-ში წერია: «თავის ძეზე კი ამბობს: „ღმერთია შენი ტახტი სამარადისოდ“» (სხვა ენებზე ზოგიერთ თარგმანში აზრი მსგავსად არის გადმოცემული).
რომელი თარგმანი შეესაბამება კონტექსტს? წინა მუხლების სიტყვები ღმერთს მიეწერება და მისდამი არ არის მიმართული. მე-9 მუხლიდან ჩანს, რომ მე-8 მუხლის სიტყვები მიმართულია არა უზენაესი ღვთის, არამედ მისი თაყვანისმცემლის მიმართ („ღმერთმა, შენმა ღმერთმა“, ბსგ, ბთი; „ღმერთმან ღმერთმან შენმან“, აა). ებრაელების 1:8 ციტირებულია ფსალმუნის 44:7-დან (45:6, აქ). ეს სიტყვები თავდაპირველად მიმართული იყო ისრაელის მეფის მიმართ. უდავოა, რომ ამ ფსალმუნის დამწერისთვის დედამიწაზე მცხოვრები ისრაელის მეფე ყოვლისშემძლე ღმერთი არ იყო. სსგ-გან განსხვავებით აქ-ში წერია: „ღმერთია შენი ტახტი“. 44-ე (45, აქ) ფსალმუნში ჩაწერილი სიტყვები, როგორც ჩანს, სოლომონ მეფისადმი იყო მიმართული. ბიბლიაში მასზე ნათქვამია: „დაჯდა სოლომონი იეჰოვას ტახტზე“ (1 მატ. 29:23, აქ). ღმერთი იმ გაგებით არის ქრისტეს „ტახტი“, რომ ის აძლევს მას მეფობასა და ძალაუფლებას. ამ აზრს შეესაბამება დანიელის 7:13, 14 და ლუკას 1:32.
ებრაელების 1:8, 9-ში ციტირებული ფსალმუნის 44:7, 8-ის (45:6, 7, აქ) შესახებ ბიბლეისტი ბ. უესტკოტი აღნიშნავს: «სეპტუაგინტის მიხედვით დასაშვებია თარგმანის ორი ვარიანტი: [„ო თეოს“] შეიძლება ორივე შემთხვევაში ჩაისვას წოდებით ბრუნვაში („ტახტი შენი, ღმერთო . . . ამიტომაც ღმერთო, შენმა ღმერთმა“), ან პირველ შემთხვევაში შეიძლება იყოს [„ღმერთია შენი ტახტი“ ან „შენი ტახტია ღმერთი“] და მეორე შემთხვევაში [„ამიტომაც ღმერთმა, შენმა ღმერთმა“] . . . ძალიან რთულია იმის დაშვება, რომ [„ელოჰიმ“] თავდაპირველ ტექსტში მეფისადმი იყო მიმართული. აქედან გამომდინარე, „სეპტუაგინტაში“ [„ო თეოს“] არ არის მიმართვის ობიექტი. ასე რომ, პირველი წინადადებისთვის, როგორც ჩანს, საუკეთესო ვარიანტია: „ღმერთია შენი ტახტი“ (ან „შენი ტახტია ღმერთი“) ანუ „შენი სამეფო დაფუძნებულია ღმერთზე, სალ კლდეზე“» („The Epistle to the Hebrews“, ლონდონი, 1889, გვ. 25, 26).
„რადგან სამნი მოწმობენ ზეცად: მამა, სიტყვა და სული წმიდა; და ეს სამნი ერთი არიან. და სამნი მოწმობენ მიწაზე: სული, წყალი და სისხლი; და ეს სამნი ერთის მიმართ არიან“ (მსგავსად თარგმნის ამ მუხლს ბსგ, ბთი). აქ-ში არ გვხვდება ფრაზა: „ზეცად: მამა, სიტყვა და სული წმიდა; და ეს სამნი ერთი არიან. და სამნი მოწმობენ მიწაზე“ (ეს ფრაზა არ არის სხვა ენებზე გამოცემულ ზოგ თარგმანშიც. აფ-ში კავებშია ჩასმული).
ამ მონაკვეთთან დაკავშირებით ტექსტოლოგი ფ. სქრივენერი წერს: „ჩვენ არ უნდა გაგვიჭირდეს იმის აღიარება, რომ საკამათოდ ქცეული ეს მონაკვეთი წმ. იოანეს არ დაუწერია; რომ პირველად ის აფრიკაში ლათინურ ხელნაწერებში ჩაამატეს მე-8 მუხლის გასწვრივ არშიაზე გაკეთებული ორთოდოქსული შენიშვნიდან; და რომ ლათინური ხელნაწერებიდან მოხვდა ორ თუ სამ გვიანდელ ბერძნულ ხელნაწერში, შემდგომ კი დაბეჭდილ ბერძნულ ტექსტში იმ ადგილას, სადაც არ უნდა ყოფილიყო“ („Plain Introduction to the Criticism of the New Testament“, კემბრიჯი, 1883, მესამე გამოცემა, გვ. 654).
იხილეთ აგრეთვე აქ (2006), დანართი 4ბ, გვერდი 1758.
სხვა მუხლები, რომლებიც სამების მომხრეთა აზრით მხარს უჭერს მათ დოგმატს.
ყურადღება მიაქციეთ, რომ იოანეს 2:19—22-ში მოხსენიებულია მხოლოდ ძე, სხვა მუხლებში კი — მამა და ძე. არც ერთ მუხლში არ არის ნათქვამი, რომ მამა, ძე და წმინდა სული ერთი ღმერთია.
უნდოდა იესოს იმის თქმა, რომ თვითონ აღიდგენდა თავს მკვდრეთით? ნიშნავს ეს იმას, რომ იესო ღმერთია? უჭერს მხარს ამ აზრს საქმეების 2:32, სადაც ნათქვამია: „ეს იესო აღადგინა ღმერთმა“? არა. ეს აზრი ეწინააღმდეგება გალატელების 1:1-ს, რომლის თანახმადაც იესო მამამ აღადგინა. როგორც ლუკას 8:48-ში ვკითხულობთ, იესომ განკურნებულ ქალს უთხრა: „შენმა რწმენამ განგკურნა“ (ბთი, აფ). თვითონ განიკურნა ამ ქალმა თავი? არა. ის ქრისტემ განკურნა ღვთის ძალით, რადგან რწმენა გამოავლინა (ლუკ. 8:46; საქ. 10:38). დედამიწაზე ყოფნისას იესო ყოველთვის ემორჩილებოდა მამას. ამგვარად მან მორალური თვალსაზრისით მამას მისცა იმის საფუძველი, რომ მკვდრეთით აღედგინა და კვლავ ეღიარებინა თავის ძედ. თავისი ერთგულებით იესომ დაიმსახურა მკვდრეთით აღდგენა და ამ გაგებით მან ბევრი რამ გააკეთა იმისათვის, რომ აღმდგარიყო.
ერთ ნაშრომში ვკითხულობთ: «გავიხსენოთ [იოანეს] 2:19, სადაც იესო ამბობს: „სამ დღეში აღვადგენ მას“. მას არ ჰქონდა მხედველობაში ის, რომ მამისგან დამოუკიდებლად აღიდგენდა თავს (რომ. 8:11)» („Word Pictures in the New Testament“, ა. რობერტსონი, ნიუ-იორკი, 1932, ტ. V, გვ. 183).
ამ მუხლში წერია: „მე და მამა ერთი ვართ“. იმას გულისხმობდა იესო, რომ მამის თანასწორი იყო? ასეთ დასკვნამდე მიდის სამების დოგმატის ზოგიერთი მომხრე. იოანეს 17:21, 22-ში იესო თავის მიმდევრებთან დაკავშირებით ამბობს: „რათა ყველანი ერთი იყვნენ . . . რათა ერთი იყვნენ, როგორც ჩვენა ვართ ერთი“. „ერთი“ სამივე შემთხვევაში ნათარგმნია ბერძნული სიტყვიდან „ენ“. ფაქტია, რომ იესოს მიმდევრები სამების ნაწილი არ ხდებიან. მათ მამასთან და ძესთან ერთი მიზანი აერთიანებთ. ამ მხრივ მათი ერთობა ღვთისა და ქრისტეს ერთობას ჰგავს.
სადამდე მიჰყავს ადამიანი სამების დოგმატის რწმენას?
ასეთი რწმენა ადამიანს დიდი საფრთხის წინაშე აყენებს. ყველაფერი იმაზე მოწმობს, რომ სამების დოგმატი არაბიბლიური სწავლებაა და არ შეესაბამება იმას, რასაც ბიბლია გვასწავლის (იხილეთ წინა გვერდები). ეს დოგმატი ადამიანს უმახინჯებს წარმოდგენას ჭეშმარიტ ღმერთზე. იესო ქრისტემ თქვა: „მოვა დრო, და მოვიდა კიდეც, როცა ჭეშმარიტი თაყვანისმცემელნი თაყვანს სცემენ მამას სულითა და ჭეშმარიტებით; რადგანაც მამა სწორედ ამნაირ თაყვანისმცემლებს ეძებს. ღმერთი სულია და მისი თაყვანისმცემელნიც სულითა და ჭეშმარიტებით უნდა სცემდნენ თაყვანს“ (იოან. 4:23, 24, სსგ). ამ სიტყვებიდან ნათლად ჩანს, რომ ადამიანი ვერ იქნება „ჭეშმარიტი თაყვანისმცემელი“, თუ ღმერთს არ სცემს თაყვანს „ჭეშმარიტებით“ — მის სიტყვაში ჩაწერილი ჭეშმარიტების შესაბამისად. პირველ საუკუნეში მცხოვრებ იუდეველ რელიგიურ წინამძღოლებს იესომ უთხრა: „თქვენი გადმოცემით არღვევთ ღმრთის მცნებას. თვალთმაქცნო, მართლად იწინასწარმეტყველა თქვენთვის ესაიამ, რომელმაც თქვა: მიახლოვდება ეს ხალხი თავისი ენით, და მადიდებს თავისი ბაგით, მაგრამ მისი გული შორსაა ჩემგან. ამაოდ მადიდებენ, რადგან ასწავლიან ადამიანურ მოძღვრებებსა და მცნებებს“ (მათ. 15:6—9, სსგ). ეს სიტყვები ეხება ქრისტიანული სამყაროს წარმომადგენლებსაც, რომლებიც ბიბლიაში ნათლად გადმოცემულ ჭეშმარიტებაზე წინ ადამიანთა ტრადიციებს აყენებენ.
სამების დოგმატის მომხრეები ამბობენ, რომ ღვთის „სამპიროვნება“ ადამიანის გონებისთვის მიუწვდომელია. მათი თქმით, ეს „საიდუმლოა“. აშკარაა, რომ იესოს ასეთი სამპიროვანი ღმერთი არ ჰყოლია მხედველობაში, როცა თქვა: „ვიცით, რასაც ვცემთ თაყვანს“ (იოან. 4:22, სსგ). ნამდვილად იცნობთ ღმერთს, რომელსაც თაყვანს სცემთ?
თითოეულს გვმართებს დავფიქრდეთ სერიოზულ კითხვებზე: „ნამდვილად ვაფასებთ ჭეშმარიტებას? ნამდვილად გვსურს ღმერთთან კარგი ურთიერთობა?“ სამწუხაროდ, ყველა არ აფასებს ჭეშმარიტებას. ბევრისთვის ნათესავებისა და მეგობრების აზრი უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ჭეშმარიტებისა და ღვთის სიყვარული (2 თეს. 2:9—12; იოან. 5:39—44). მაგრამ იესომ ზეციერ მამას ლოცვის დროს უთხრა: „მარადიული სიცოცხლის მისაღებად უნდა გეცნობოდნენ შენ, ერთადერთ ჭეშმარიტ ღმერთს, და მას, ვინც შენ გამოგზავნე, იესო ქრისტეს“ (იოან. 17:3, აქ). ფსალმუნის 144:15-ში (აქ) ნათქვამია: „ბედნიერია ხალხი, რომლის ღმერთიც იეჰოვაა!“
თუ ვინმე გეუბნება. . .
„გწამთ სამების?“
შეგიძლია ასე უპასუხო: „დღეს ბევრს სწამს სამების. მაგრამ იესო და მისი მოწაფეები არ ასწავლიდნენ იმას, რომ ღმერთი სამებაა. ჩვენ მას ვცემთ თაყვანს, ვისი თაყვანისცემისკენაც ქრისტე მოგვიწოდებდა“. შემდეგ შეგიძლია უთხრა: 1) „იესომ თქვა, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი ეს მცნება იყო . . .“ (მარ. 12:28—30). 2) „იესოს არასდროს უთქვამს, რომ მამის თანასწორი იყო. მან თქვა . . .“ (იოან. 14:28). 3) „საიდან წარმოიშვა სამების დოგმატი? ნახეთ, რა არის ამ საკითხზე ნათქვამი პოპულარულ ენციკლოპედიებში“ (იხილე გვერდები 270—272).
ან შეგიძლია უთხრა: „არა. ზოგიერთი ბიბლიური მუხლი ვერაფრით დავუკავშირე სამების დოგმატს. ერთ-ერთი მუხლია მათეს 24:36. თქვენ როგორ ახსნიდით ამ მუხლს?“ შემდეგ შეგიძლია უთხრა: 1) „თუ ძე მამის თანასწორია, რატომ არ იცის მან ყველაფერი, რაც მამამ იცის?“ თუ ამას იესოს ადამიანურ ბუნებას დაუკავშირებს, ჰკითხე: 2) „მაგრამ სულიწმიდამ რატომ არ იცის?“ (თუ ადამიანი გულწრფელად დაინტერესდება ჭეშმარიტებით, აჩვენე, თუ რას ამბობს ბიბლია ღმერთზე [ფსალმ. 83:18; იოან. 4:23, 24]).
ან შეგეძლო გეთქვა: „ჩვენ გვწამს იესო ქრისტესი, მაგრამ არა — სამების. ჩვენ ისეთივე თვალსაზრისი გვაქვს იესოზე, როგორიც მოციქულ პეტრეს ჰქონდა. ნახეთ, რა თქვა მან . . .“ (მათ. 16:15—17).
სხვა ვარიანტი: „ყველა ერთნაირად არ ხსნის სამების დოგმატს. სანამ ჩემს აზრს გეტყვით, იქნებ მითხრათ, თქვენ როგორ ხსნით ამ მოძღვრებას“. შემდეგ შეგიძლია უთხრა: «გმადლობთ, თქვენი შეხედულება რომ გამიზიარეთ. მაგრამ პირადად მე მხოლოდ ის მწამს, რაც ბიბლიაში წერია. გინახავთ ბიბლიაში სიტყვა „სამება“? . . ქრისტეზე ბევრი რამ წერია და მე მწამს მისი. მაგალითად მე მწამს იმის, რაც მათეს 16:16-შია ჩაწერილი (წაუკითხე)».
კიდევ ერთი ვარიანტი: (თუ ყურადღებას გაგიმახვილებს იოანეს 1:1-ზე) „ეს ჩემთვის ნაცნობი მუხლია. როგორ ფიქრობთ . . .“ 1) «რატომ არის ნათქვამი, რომ იესო იყო „ღმერთთან“?» 2) „რას ნიშნავს იოანეს 1:18-ში ჩაწერილი სიტყვები?“ 3) „თვითონ იესო თუ სცემს თაყვანს ვინმეს, როგორც ღმერთს?“ (იოან. 20:17).
„გწამთ, რომ ქრისტე ღმერთია?“
შეგიძლია ასე უპასუხო: „დიახ, მწამს. თუმცა ვფიქრობ, ჩვენ სხვადასხვა რამეს ვგულისხმობთ ამაში“. შემდეგ შეგიძლია უთხრა: 1) «მაგალითად, ესაიას 9:6-ში [9:5, სსგ] იესო ქრისტეს ეწოდება „ძლიერი ღმერთი“, მაგრამ ბიბლიაში მხოლოდ მის მამას ეწოდება ყოვლისშემძლე ღმერთი». 2) «იოანეს 17:3-ში იესო მამას „ერთადერთ ჭეშმარიტ ღმერთს“ უწოდებს. ასე რომ, იესო ყოვლისშემძლე ღმერთი ვერ იქნება». 3) „რა არის საჭირო იმისათვის, რომ ღმერთმა მოიწონოს ჩვენი თაყვანისცემა?“ (იოან. 4:23, 24).