როგორ გადარჩა ეს წიგნი?

ცეცხლი, სინესტე და ობი უძველესი ნაწერების ბუნებრივი მტრებია. არც ბიბლია იყო დაცული ამ საფრთხისგან. ფაქტები იმის შესახებ, თუ როგორ გადაურჩა ის დროის გამანადგურებელ გავლენას, რომ გამხდარიყო მსოფლიოში ყველაზე ხელმისაწვდომი წიგნი, ღირსშესანიშნავია სხვა უძველეს ხელნაწერებთან დაკავშირებით არსებულ ფაქტებს შორის. ეს ისტორია დიდ ყურადღებას იმსახურებს.

ბიბლიის ჩამწერებს თავიანთი სიტყვები არ ამოუტვიფრავთ ქვაზე, არც თიხის გამძლე ფილებზე ამოუბეჭდავთ. როგორც ჩანს, მათ თავიანთი სიტყვები დაწერეს მალფუჭებად მასალებზე — პაპირუსსა (ამზადებდნენ ეგვიპტური მცენარისგან იმავე სახელწოდებით) და პერგამენტზე (ამზადებდნენ ცხოველთა ტყავისგან).

რა დაემართა თავდაპირველ ნაწერებს? ისინი, ალბათ, დიდი ხნის წინათ დაქუცმაცდა; მრავალი მათგანი, შესაძლოა, ძველ ისრაელში. სწავლული ოსკარ პარეტი განმარტავს: „ორივე საწერ საშუალებას [პაპირუსსა და ტყავს] ერთნაირად უქმნის საფრთხეს სინესტე, ობი და სხვადასხვა მატლი. ცხოვრებისეული გამოცდილებიდან ვიცით, რომ ქაღალდიც და ძლიერი ტყავიც კი ფუჭდება ღია ცის ქვეშ ან ნესტიან ოთახში“¹.

როგორ მოაღწია ჩვენამდე ბიბლიის მწერლების სიტყვებმა, თუ ორიგინალები მეტად აღარ არსებობს?

შემონახულია ძალიან ფრთხილი გადამწერების მიერ

დაუყოვნებლივ, ორიგინალების დაწერის შემდეგ, დაიწყო ხელნაწერი ეგზემპლარების დამზადება. სინამდვილეში, საღვთო წერილების გადაწერა ძველ ისრაელში პროფესიად იქცა (პირველი ეზრა 7:6; ფსალმუნი 44:2). მაგრამ ეს ეგზემპლარებიც მალფუჭებადი მასალებით კეთდებოდა. ბოლოს საჭირო იყო ამ ეგზემპლარების შეცვლაც სხვა ხელნაწერი ეგზემპლარებით. როცა ორიგინალმა ხელნაწერებმა არსებობა შეწყვიტა, ეს გადაწერილი ასლები მომავალ ხელნაწერებს დაედო საფუძვლად. ამ ასლების ხელახლა გადაწერის პროცესი მრავალი საუკუნე გრძელდებოდა. ძალიან ხომ არ შეცვალა ბიბლიური ტექსტი საუკუნეების განმავლობაში გადამწერების მიერ დაშვებულმა შეცდომებმა? ფაქტები პასუხობს, რომ არა.

პროფესიონალი გადამწერები ძალიან ერთგულები იყვნენ. მათ უღრმესი პატივისცემა ჰქონდათ იმ სიტყვებისადმი, რომლების ასლსაც აკეთებდნენ. ისინი ძალიან გულდასმით მუშაობდნენ. ებრაული სიტყვა „სო·ფერʹ“, რომელიც ითარგმნება „გადამწერად“ ან „მწიგნობრად“, ნიშნავს დათვლასა და ჩაწერას. გადამწერთა სიზუსტე რომ დავინახოთ, მაგალითისთვის განვიხილოთ მასორეტებიa. მათ შესახებ სწავლული ტომას ჰარტველ ჰორნი ამბობს: „ისინი. . . ითვლიდნენ, თუ რომელი ასო იყო პენტატეუხის [ბიბლიის პირველი ხუთი წიგნი] შუაგულში, რომელი ფრაზა იყო თითოეული წიგნის შუაგულში და რამდენჯერ ხვდებოდათ ებრაულ წერილებში [ებრაული] ანბანის ყოველი ასო“³.

ასე რომ, დახელოვნებულმა გადამწერებმა შემოიღეს მრავალნაირი შესამოწმებელი საშუალება. ბიბლიურ ტექსტში ერთი ასოც რომ არ გამორჩენოდათ, ისინი არა მარტო გადაწერილ სიტყვებს ითვლიდნენ, არამედ ასოებსაც. ყურადღება მიაქციე ასეთი სამუშაოს შრომატევადობას: როგორც იტყობინებიან, მათ ებრაულ წერილებში დათვლილი ჰქონდათ 81514 ცალკეული ასო!⁴ ასეთმა გულმოდგინებამ განაპირობა უმაღლესი ხარისხის სიზუსტე.

მაგრამ გადამწერებსაც მოსდიოდათ შეცდომები. არსებობს თუ არა რამე მტკიცება, რომ საუკუნეების მანძილზე წარმოებული გადაწერების მიუხედავად, ბიბლიის ტექსტმა საიმედო ფორმით მოაღწია ჩვენამდე?

მტკიცე საფუძველი ამის დასაჯერებლად

საფუძვლიანი მიზეზი იმის დასაჯერებლად, რომ ბიბლია ზუსტად მოვიდა ჩვენს დრომდე, არსებობს. ამის დამამტკიცებელია ხელნაწერების არსებობა — მთლიანი ებრაული წერილების თუ მისი ნაწილების დაახლოებით 6 000 და ბერძნულ ენაზე შესრულებული ქრისტიანული წერილების დაახლოებით 5 000 ხელნაწერი. მათ შორის არის ებრაული წერილების 1947 წელს ნაპოვნი ხელნაწერი, რომელიც იმის ნიმუშია, თუ რამდენად ზუსტად კეთდებოდა საღვთო წერილების ასლები. ამიტომაც მას ეწოდა „ხელნაწერის ყველაზე დიდებული აღმოჩენა თანამედროვე დროს“⁵.

როდესაც იმ წლის დასაწყისში ახალგაზრდა ბედუინი მწყემსი თავისი ფარის მოვლით იყო გართული, მკვდარი ზღვის მახლობლად გამოქვაბული აღმოაჩინა. იქ თიხის რამდენიმე ჭურჭელი იპოვა რომელთაგან უმეტესობა ცარიელი იყო. მაგრამ ერთ-ერთ კარგად დახუფულ ჭურჭელში მან ტყავის გრაგნილი ნახა, რომელიც მზრუნველი ხელით იყო გახვეული ტილოში და შეიცავდა ესაიას სრულ ბიბლიურ წიგნს. ამ კარგად შემონახულ, მაგრამ გაცვეთილ გრაგნილს შეკეთების ნიშნები ემჩნეოდა. ახალგაზრდა მწყემსს ბოლომდე არც ესმოდა, რომ გრაგნილი, რომელიც ხელში ეჭირა, საბოლოოდ მსოფლიო ყურადღებას მიიპყრობდა.

მაინც, რით იყო ეს ხელნაწერი ასე ღირსშესანიშნავი? 1947 წლისთვის ებრაული ხელნაწერებიდან ერთ-ერთი ყველაზე უძველესი და სრული ხელნაწერი დათარიღებული იყო ახ. წ. მე-10 საუკუნით. ეს გრაგნილი კი დათარიღებული იყო ძვ. წ. მე-2 საუკუნითb — განსხვავება ათას წელზე მეტიაc. სწავლულებს ძალიან აინტერესებდათ იმის გაგება, თუ რამდენად განსხვავებული იქნებოდა ეს გრაგნილი მოგვიანებით გაკეთებული ხელნაწერებისგან.

ერთ-ერთი გამოკვლევის დროს სწავლულებმა ესაიას 53-ე თავი მკვდარი ზღვის გრაგნილიდან ათასი წლის მოგვიანებით შესრულებულ მასორულ ტექსტს შეადარეს. ერთ-ერთ წიგნში გამოკვლევის შედეგებზე ნათქვამია: „ესაიას 53-ე თავის 166 სიტყვიდან მხოლოდ ჩვიდმეტი ასოა ეჭვქვეშ. აქედან ათი ასო ორთოგრაფიის საკითხია, რაც არავითარ აზრობრივ გავლენას არ ახდენს. ოთხი ასო მცირე სტილისტიკური ცვლილებაა — შეცვლილია კავშირები. დანარჩენი სამი, რომელიც მე-11 მუხლში ჩამატებულ სიტყვა ‘ნათელს’ შეადგენს, დიდად არ ცვლის აზრს. . . მაშასადამე, ათასწლიანი გადაწერების შემდეგ ერთი თავის 166 სიტყვიდან მხოლოდ ერთი სიტყვა (სამი ასო) არის ეჭვქვეშ — და ეს სიტყვა დიდად არ ცვლის მონათხრობის მნიშვნელობას“ ⁷ (A General Introduction to the Bible).

როცა პროფესორი მილარ ბუროუზი, რომელიც წლების მანძილზე მუშაობდა ამ გრაგნილებზე, და მათ შინაარსს არჩევდა, იმავე დასკვნამდე მივიდა: „ესაიას გრაგნილსა და მასორულ ტექსტს შორის არსებული მრავალი განსხვავება შეიძლება აიხსნას როგორც გადაწერის დროს დაშვებული შეცდომები. თუ ამას არ ჩავთვლით, მთლიანობაში საოცარი თანხმობა ჩანს შუა საუკუნეებში ნაპოვნი ხელნაწერის ტექსტთან. ასეთი თანხმობა შედარებით ძველ ხელნაწერთან იმის დამარწმუნებელ მტკიცებას იძლევა, რომ სახეზეა ტრადიციული ტექსტის საერთო სიზუსტე“⁸.

‘დამარწმუნებელი მტკიცების’ მოყვანა შეიძლება აგრეთვე ქრისტიანულ-ბერძნული წერილების გადაწერასთან დაკავშირებით. მაგალითად, მე-19 საუკუნეში ნაპოვნი სინაის კოდექსი, წვრილ პერგამენტზე შესრულებული ხელნაწერი, რომელიც დათარიღებული იყო ახ. წ. მე-4 საუკუნით, დაეხმარა ქრისტიანულ-ბერძნული წერილების იმ ხელნაწერების სიზუსტის დადასტურებაში, რომლებიც საუკუნეების მოგვიანებით გაკეთდა. პაპირუსზე შესრულებული იოანეს სახარების ფრაგმენტი, რომელიც აღმოაჩინეს ელ-ფაიუმის რაიონში (ეგვიპტე), დათარიღებულია ახ. წ. მე-2 საუკუნის პირველი ნახევრით, ანუ ის გაკეთდა დაახლოებით 50 წლის შემდეგ, რაც ორიგინალი დაიწერა. მშრალმა ქვიშამ ის საუკუნეების მანძილზე შემოინახა. ტექსტი თანხმობაშია იმასთან, რაც უფრო გვიანდელ ხელნაწერებში მოიპოვება⁹.

ამგვარად, ეს ფაქტები ამტკიცებს, რომ გადამწერები, ფაქტობრივად, დიდი სიზუსტით აკეთებდნენ ასლებს. მიუხედავად ამისა, ისინი შეცდომებს უშვებდნენ. არც ერთი ცალკე აღებული ხელნაწერი, მკვდარი ზღვის ესაიას გრაგნილის ჩათვლით, არ არის უშეცდომო. და მაინც, სწავლულებმა შეძლეს ორიგინალიდან გადახრების აღმოჩენა და შესწორება.

გადამწერების შეცდომების გასწორება

წარმოიდგინე, რომ 100 პიროვნებას სთხოვეს, გადაწერონ მრავალგვერდიანი დოკუმენტი. უეჭველია, რომ, სულ მცირე, რამდენიმე გადამწერი მაინც დაუშვებს შეცდომას. მაგრამ ყველა ერთი და იმავე შეცდომას არ დაუშვებს. შენ რომ ასივე ასლი აიღო და ყურადღებით შეადარო, ნანახიც რომ არ გქონდეს ის დოკუმენტი, შეძლებ შეცდომების გამოაშკარავებასა და ორიგინალი დოკუმენტის ზუსტი ტექსტის დადგენას.

ამის მსგავსად, ბიბლიის გადამწერებსაც არ დაუშვიათ ერთი და იგივე შეცდომები. ბიბლიის ათასობით ხელნაწერის დახმარებით შესაძლებელია შედარებითი ანალიზის გაკეთება და ტექსტის მცოდნეებს შეუძლიათ იპოვონ შეცდომები, დაადგინონ ორიგინალი ტექსტი და ჩაინიშნონ აუცილებელი შესწორებები. ასეთი გულდასმითი მუშაობის შედეგად ტექსტის მცოდნეებმა შეადგინეს პირვანდელი ტექსტები ორიგინალის ენებზე. ებრაული და ბერძნული ტექსტების ეს განახლებული გამოცემები შეიცავს სიტყვებს, რომლებიც, საერთო თვალსაზრისით, ორიგინალადაა აღიარებული, და ხშირად სქოლიოებში ჩამოთვლილია ტექსტების სხვადასხვა ვარიანტები, რომლებიც შეიძლება გარკვეულ ხელნაწერებში შეგვხვდეს. ტექსტის მცოდნეების მიერ გამოქვეყნებულ განახლებულ გამოცემებს იყენებენ ბიბლიის მთარგმნელები, რათა ბიბლია თანამედროვე ენებზე თარგმნონ.

ამიტომ, როცა ხელში აიღებ ბიბლიის თანამედროვე თარგმანს, ყოველგვარი მიზეზი არსებობს რწმენისთვის, რომ ებრაული და ბერძნული ტექსტები, რომლებზეც ის არის დაფუძნებული, საოცარი სიზუსტით წარმოადგენს ორიგინალი ბიბლიის მწერლების სიტყვებსd. მართლაც არაჩვეულებრივია ფაქტები იმის შესახებ, თუ როგორ მოაღწია ბიბლიამ ჩვენამდე ათასობით წლის მანძილზე ხელით გადაწერის შედეგად. ამგვარად, სერ ფრედერიკ კენიონს, ბრიტანული მუზეუმის დიდი ხნის კურატორს, შეეძლო განეცხადებინა: „ამაზე მეტს ვეღარაფერს ვერც დავამტკიცებთ, რომ თავისი არსით ბიბლიის ტექსტი ნამდვილია. . . ამას მსოფლიოში ვერც ერთ სხვა ძველ წიგნზე ვერ იტყვი“¹⁰.

[სქოლიოები]

[სურათი 8 გვერდზე]

ბიბლია შემონახულ იქნა პროფესიონალი გადამწერების მიერ.

[სურათები 9 გვერდზე]

მკვდარი ზღვის ესაიას გრაგნილი (ნაჩვენებია ფაქსიმილე) თითქმის იგივეა, რაც მასორული ტექსტი, რომელიც შესრულებულ იქნა ათასი წლის შემდეგ.