თავი პირველი

რა შემატებს თქვენს ცხოვრებას აზრს?

გიოცნებიათ ოდესმე უკეთეს ცხოვრებაზე, მაგალითად, სადმე თქვენს მშობლიურ მხარეში ან ტროპიკების სამოთხეში? მრავალ ჩვენგანს ერთხელ მაინც უოცნებია ამაზე.

ასეთი ცხოვრების საძებნელად ფრანგი მხატვარი პოლ გოგენი 1891 წელს საფრანგეთის პოლინეზიაში გაემგზავრა. მაგრამ მალე ის რეალობას გადაეყარა. მისმა უწესო წარსულმა მას და სხვებს დაავადება და ტანჯვა მოუტანა. როცა სიკვდილის მოახლოებას გრძნობდა, მან დახატა სურათი, რომელსაც „მხატვრული ძალის საბოლოო გამოხატვა“ უწოდეს. ერთ წიგნში ნათქვამია: „ადამიანის მოღვაწეობის მრავალფეროვნება, რომელიც ამ ნახატშია გადმოცემული, მოიცავს მთელ ცხოვრებას, დაბადებიდან სიკვდილამდე. . . ის სიცოცხლეს წარმოგვიდგენდა როგორც დიდ საიდუმლოს“ (Paul Gauguin 1848-1903—The Primitive Sophisticate).

თავის ნახატს გოგენმა ასე უწოდა: „საიდან მოვდივართ? ვინა ვართ? საით მივდივართ?“a.

ეს კითხვები, ალბათ, გეცნოთ. მრავალ მოაზროვნე ადამიანს ებადება ისინი. გაზეთ „უოლ-სტრიტ ჯორნალის“ რედაქტორმა მას შემდეგ, რაც აღნიშნა ადამიანის მეცნიერული და ტექნიკური წინსვლა, თქვა: „ადამიანზე, მის დილემებსა და სამყაროში მის ადგილზე დაკვირვების საკითხში ძალიან უმნიშვნელოდ თუ წავიწიეთ წინ კაცობრიობის არსებობის დასაწყისიდან. ჩვენ ჯერ კიდევ არ ვიცით, ვინ ვართ, რატომ ვართ და საით მივდივართ“.

დღეს ზოგი ძალიან დაკავებულია ოჯახზე ზრუნვით, სარჩოს მომარაგებით, მოგზაურობებითა და სხვა პირადი ინტერესებით, რადგან მიაჩნიათ, რომ ეს არის ცხოვრების აზრი. ერთხელ ალბერტ აინშტაინმა თქვა, რომ „ადამიანი, რომელიც თავის ცხოვრებას უაზრობად თვლის, არა მხოლოდ უბედურია, არამედ არც კი ვარგა ამ ცხოვრებისთვის“. ამ თვალსაზრისის შესაბამისად მრავალი ცდილობს, საკუთარ ცხოვრებას აზრი შემატოს ხელოვნებით, მეცნიერული კვლევა-ძიებით ან ქველმოქმედებით. იცნობთ ასეთ ადამიანებს?

გასაგებია, რატომ წამოიჭრება ძირითადი კითხვები სიცოცხლის აზრთან დაკავშირებით. რატომ ამდენი ტანჯვა? აქვს ამას რამე მნიშვნელობა? — რამდენ მშობელს ებადება ეს კითხვები, როცა უყურებს მალარიისგან ან სხვა დაავადებისგან მომაკვდავ შვილს. მსგავსი კითხვები აწუხებს ბევრ ახალგაზრდას სიღარიბესთან, დაავადებებსა და უსამართლობასთან დაკავშირებით. სასტიკი ომები ხშირად აფიქრებს მრავალს: საერთოდ თუ აქვს სიცოცხლეს აზრი?

შეიძლება პირადად არ გამოგიცდიათ ამგვარი საშინელებები, მაგრამ, ალბათ, დაეთანხმებით პროფესორ ფრიმენ დაისონის ნათქვამს: „როგორც სხვა მოაზროვნე ადამიანებს, მეც მაინტერესებს პასუხი იმ კითხვებზე, რომლებიც [ბიბლიურმა პერსონაჟმა] იობმა დასვა. რატომ ვიტანჯებით? რატომ არის მსოფლიო ასეთი უსამართლო? რა მიზანი აქვს ტკივილსა და ტრაგედიებს?“ შესაძლებელია, თქვენც გსურთ ამ კითხვებზე პასუხის ცოდნა.

ყველაფერი შეიცვლებოდა, თუ დამაკმაყოფილებელ პასუხს მოვძებნიდით. ერთმა პროფესორმა, რომელმაც ოსვენციმის საკონცენტრაციო ბანაკის საშინელებები გადაიტანა, თქვა: „ამ ქვეყანაზე ისე არაფერი დაგეხმარება უსაშინლესი პირობების ატანაში, როგორც იმის ცოდნა, რომ სიცოცხლეს აზრი აქვს“. ის ფიქრობდა, რომ ფსიქიკური ჯანმრთელობაც კი მჭიდრო კავშირშია სიცოცხლის აზრის ძიებასთან. 

საუკუნეების განმავლობაში მრავალი ადამიანი პასუხს რელიგიაში ეძებდა. მას შემდეგ, რაც გაუტამამ (ბუდამ) დაინახა ავადმყოფი, მოხუცი და მკვდარი, რელიგიაში დაუწყო ძებნა განათლებას, ანუ ყოველივეს აზრს, მაგრამ მას არ სწამდა ღმერთი, როგორც პიროვნება. სხვებმა თავიანთ ეკლესიებს მიმართეს.

დღევანდელ ადამიანებზე რაღას ვიტყოდით? მრავალს მეცნიერებაზე გადააქვს ყურადღება და, ამავე დროს, გამორიცხავს რელიგიასა და „ღმერთს“ როგორც არაარსებითს. „როგორც ჩანს, მეცნიერება რაც უფრო წინ მიიწევს, ღვთისთვის მით უფრო ნაკლები ადგილი რჩება. ღმერთი გაძევებულ პირად იქცა“, — ნათქვამია ნაშრომში „რელიგია და ათეიზმი“ (Religion and Atheism).

რატომ უარყოფენ შემოქმედს?

ფაქტობრივად, რელიგიისა და ღვთის უარყოფის ტენდენციას საფუძველი ჩაეყარა ადამიანების ფილოსოფიებში, რომლებიც დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ წმინდა გონებას. ჩარლზ დარვინი ფიქრობდა, რომ ცოცხალი სამყაროს წარმოშობას შემოქმედის არსებობაზე უკეთ „ბუნებრივი გადარჩევა“ ხსნის. ზიგმუნდ ფროიდი ასწავლიდა, რომ ღმერთი ფანტაზიის ნაყოფია. დღემდე გავრცელებულია ფრიდრიხ ნიცშეს დროიდან მომდინარე თვალსაზრისი, რომ „ღმერთი მკვდარია“. აღმოსავლური ფილოსოფიებიც მსგავს აზრებს ასწავლიან. ბუდიზმის მასწავლებლები ამბობენ, რომ ღვთის შეცნობა საჭირო არ არის. რაც შეეხება სინტოიზმს, პროფესორმა ტეცუო იამაორიმ თქვა: „ღმერთები ჩვეულებრივი ადამიანები არიან“.

მაგრამ საფუძვლიანია სკეპტიციზმი შემოქმედის არსებობასთან დაკავშირებით, რომელიც დღეს ასე გავრცელებულია? ალბათ, გეცოდინებათ ისეთი მაგალითები, როცა წარსულში აღიარებული „მეცნიერული ფაქტები“ დროთა განმავლობაში აბსოლუტურად მცდარი აღმოჩნდა. დღეს გვესმის, რამდენად არასწორია საუკუნეების მანძილზე ფართოდ აღიარებული შეხედულებები, რომ „დედამიწა ბრტყელია“ და რომ „მთელი სამყარო დედამიწის გარშემო ბრუნავს“.

რის თქმა შეიძლება მოგვიანებით აღმოცენებულ მეცნიერულ იდეებზე? მაგალითად, მე-18 საუკუნის ფილოსოფოსი დეივიდ ჰიუმი შემოქმედს უარყოფდა, მაგრამ ვერანაირად ვერ ხსნიდა დედამიწაზე რთული ბიოლოგიური სისტემის არსებობას. დარვინის თეორიამ სიცოცხლის ფორმების განვითარების იდეა წამოაყენა, მაგრამ ვერ ახსნა სიცოცხლის დასაწყისი და მისი აზრი.

შედეგად, მრავალი მეცნიერი და უბრალო ხალხი გრძნობს, რომ ყოველივე ამას რაღაც აკლია. მეცნიერული თეორიები ცდილობენ პასუხი გასცენ კითხვაზე „როგორ?“, მაგრამ მთავარი კითხვები მიმართულია კითხვისკენ „რატომ?“. ეს ისეთებზეც მოქმედებს, ვინც შემოქმედისადმი რწმენით აღიზარდა. ერთმა ევროპელმა, ისტორიის ფაკულტეტის სტუდენტმა თქვა: „ჩემი აზრით, ღმერთი მკვდარია. ის რომ მართლა არსებობდეს, ქვეყანაზე ასეთი არეულობა არ იქნებოდა: უდანაშაულო ადამიანები შიმშილობენ; ცხოველთა სახეობები გადაშენების პირასაა. . . იდეა შემოქმედის არსებობის შესახებ უაზრობაა“. დედამიწაზე გამეფებული პირობების შემყურე მრავალ ადამიანს არ ესმის — თუ შემოქმედი არსებობს, რატომ არ ცვლის მდგომარეობას უკეთესობისკენ.

მაგრამ უნდა ვაღიაროთ, რომ მრავალი ადამიანი შემოქმედის არსებობას იმ მიზეზით უარყოფს, რომ არ სურს, იწამოს ღმერთი. „პირადად ღმერთმა რომ მითხრას, სხვანაირად იცხოვრეო, მაინც არ ვიზამ ამას, — უთხრა ევროპელმა მეწარმემ თავის მოხელეს. — ისე უნდა ვიცხოვრო, როგორც მე მომწონს“. ცხადია, ზოგი ფიქრობს, რომ შემოქმედის ავტორიტეტის აღიარება ხელს შეუშლის მათ თავისუფლებას ან ცხოვრების წესს, რომელიც მოსწონთ. ისინი შეიძლება აცხადებენ: „მე მხოლოდ ის მწამს, რასაც ვხედავ, შემოქმედს კი ვერ ვხედავ“.

რა მიზეზითაც უნდა „უარეყოთ შემოქმედი“, კითხვები სიცოცხლესა და მის აზრთან დაკავშირებით მაინც რჩება. მას შემდეგ, რაც ადამიანმა კოსმოსის შესწავლა დაიწყო, თეოლოგ კარლ ბართს ჰკითხეს, თუ რა აზრისა იყო ამ ტექნიკური ტრიუმფის თაობაზე. მან თქვა: „ამან არც ერთი პრობლემა არ მოაგვარა, რომელთა გამოც ღამეები არ მძინავს“. დღეს ადამიანი კოსმოსში დაფრინავს და დიდ წარმატებებს აღწევს კიბერსივრცეში. მიუხედავად ამისა, მოაზროვნე ადამიანები ხედავენ იმის საჭიროებას, რომ ჰქონდეთ მიზანი — რაღაცა, რაც ცხოვრებას აზრს აძლევს.

ამ საკითხის განსახილველად ჩვენ ვიწვევთ ყველას, ვინც ობიექტურადაა განწყობილი. წიგნში „ღვთის რწმენა და ინტელექტუალური პატიოსნება“ (Belief in God and Intellectual Honesty) შენიშნულია, რომ „ინტელექტუალური პატიოსნების“ პატრონს ახასიათებს „მზადყოფნა, შეამოწმოს თავისი შეხედულებების სისწორე“ და „გულდასმით განიხილოს სხვა ხელმისაწვდომი ფაქტები“.

შემდგომი განხილვისას ასეთი „ხელმისაწვდომი ფაქტები“ დაგვეხმარება იმის გაგებაში, არსებობს თუ არა შემოქმედი, რომელმაც შექმნა სიცოცხლე და სამყარო. და, თუ შემოქმედი არსებობს, როგორია ის? აქვს თუ არა მას ისეთი თვისებები, რომლებიც კავშირშია ჩვენს ცხოვრებასთან? ამ საკითხის განხილვა სინათლეს მოჰფენს იმას, თუ როგორ გავხადოთ ჩვენი ცხოვრება უფრო აზრიანი და სასიამოვნო.

[სქოლიო]

[მთელი 4 გვერდი დათმობილი აქვს სურათს]

[სურათი 6 გვერდზე]

გოგენის ნახატმა კითხვები წამოჭრა სიცოცხლის აზრთან დაკავშირებით.