მიშნა და მოსესთვის მიცემული ღვთის რჯული

„შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს კარგა ხნის დაწყებულ საუბარს შევუერთდით, რომელიც საერთოდ ჩაუწვდომელ საკითხებს ეხება. . . თავს ისე ვგრძნობთ. . . თითქოს შორეული აეროპორტის მოსაცდელ დარბაზში ვიყოთ. გარშემო ხალხის ლაპარაკი გასაგებია, მაგრამ ის, თუ რას გულისხმობენ, რა აწუხებთ და, უმთავრეს წილად, მათ ხმაში გამოხატული გადაუდებლობა საგონებელში გვაგდებს“. ამ სიტყვებით იუდეველი სწავლული იაკობ ნოისნერი მიშნას პირველად გაცნობილ მკითხველთა გრძნობებს აღწერს. ის ამატებს: „მიშნას არც შესავალი აქვს, არც დასასრული; ის მოულოდნელად წყდება“.

თავის ნაშრომში, „იუდაიზმის ისტორია“ (A History of Judaism), დანიელ ჯერემი სილვერი მიშნას „რაბინული იუდაიზმის მნიშვნელოვან სახელმძღვანელოს“ უწოდებს. მაგრამ, სინამდვილეში, მოგვიანებით აღნიშნავს: „უწყვეტი [იუდაური] განათლების მთავარი სასწავლო კურსების სახელმძღვანელოდ ბიბლიის ადგილი მიშნამ დაიკავა“. რატომ გახდა ასე გაურკვეველი ენით გადმოცემული წიგნი ამდენად მნიშვნელოვანი?

პასუხს ნაწილობრივ მიშნაში მოყვანილი მტკიცება გვაძლევს: „სინაის მთაზე მიღებული თორა მოსემ იესო ნავეს ძეს გადასცა, უკანასკნელმა ის უხუცესებს მისცა, ხოლო მათ — წინასწარმეტყველებს. თავიანთ მხრივ, წინასწარმეტყველებმა ის დიდებული კრებულის მამაკაცებს დაუტოვეს“ (აბოთი 1:1). მიშნა აცხადებს, რომ განიხილავს მოსესთვის სინაის მთაზე მიცემულ ინფორმაციას — ისრაელისთვის ღვთის რჯულის ზეპირ ნაწილს. ითვლებოდა, რომ დიდებული კრებულის (მოგვიანებით სინედრიონის) წარმომადგენელი მამაკაცები ბრძენი სწავლულების ან ბრძენკაცების ქრონოლოგიური ხაზიდან იყვნენ, რომლებიც თაობიდან თაობაში გადასცემდნენ გარკვეულ სწავლებებს, სანამ ისინი საბოლოოდ მიშნაში არ ჩაიწერა. მაგრამ რამდენად რეალურია ყოველივე ეს? ვინ დაწერა მიშნა სინამდვილეში და რატომ? ნამდვილად სინაის მთაზე მოსეს ყოფნისას იღებს დასაბამს თუ არა? ჩვენთვის თუ აქვს ამას რამე მნიშვნელობა დღეს?

იუდაიზმი ტაძრის გარეშე

ღვთის შთაგონებით საღვთო წერილის შექმნისას არავის სწამდა, რომ დაწერილი რჯულის გარდა, ღმერთმა მოსეს ზეპირი მოძღვრებაც მისცაa (გამოსვლა 34:27). ეს აზრი საუკუნეების შემდეგ იუდაიზმში არსებულმა ფარისეველთა ჯგუფმა განავითარა და ხალხში გაავრცელა. ახ. წ. პირველი საუკუნის განმავლობაში სადუკევლები და დანარჩენი იუდეველები ეწინააღმდეგებოდნენ ამ არაბიბლიურ სწავლებას. როგორც არ უნდა იყოს, სანამ იერუსალიმის ტაძარი იუდაური თაყვანისმცემლობის ცენტრი იყო, ზეპირი მოძღვრების საკითხი მეორე ადგილზე იდგა. ტაძარში თაყვანისმცემლობა თითოეული იუდეველის ცხოვრებას ორგანიზებული სტრუქტურის ნიმუშსა და გარკვეულ სტაბილურობას აძლევდა.

მაგრამ ახ. წ. 70 წელს იუდეველი ერი საშინელი რელიგიური კრიზისის წინაშე აღმოჩნდა. რომის ჯარებმა გაანადგურეს იერუსალიმი და მილიონზე მეტი იუდეველი დახოცეს. ტაძარი — მათი სულიერი ცხოვრების ცენტრი — აღარ არსებობდა. ცხოვრება მოსეს რჯულის თანახმად, რომელიც ტაძარში მსხვერპლშესაწირავსა და მღვდლების მსახურებას მოითხოვდა, შეუძლებელი გახდა. იუდაიზმის ქვაკუთხედი გაუქმდა. სწავლული თალმუდის საკითხებში ადნ სტაინსალცი წერს: „ახ. წ. 70 წლის. . . განადგურების შემდეგ. . . რელიგიური ცხოვრების მთლიანი სტრუქტურის გადაკეთების გადაუდებელი აუცილებლობა გაჩნდა“. და ნამდვილად ასეც მოხდა.

ტაძრის განადგურებამდეც კი ფარისეველთა ჯგუფის ლიდერის, ჰილელის, პატივდებულმა მოწაფემ, იოჰანან ბენ-ზაკაიმ ნებართვა მიიღო ვესპასიანესგან (რომელიც მალე იმპერატორი უნდა გამხდარიყო), იუდაიზმის სულიერი ცენტრი და სინედრიონი იერუსალიმიდან იავნეში გადაეტანა. სტაინსალცის განმარტების მიხედვით, იერუსალიმის განადგურების შემდეგ იოჰანან ბენ-ზაკაი „რთულ ამოცანას წააწყდა — ადამიანთათვის მნიშვნელოვანი ახალი ცენტრის დაარსება და ახალ პირობებთან შეწყობაში დახმარების გაწევა, რისი წყალობითაც ადამიანთა რელიგიურ ენთუზიაზმს სხვა საშუალება მიიპყრობდა, რადგან ტაძარი აღარ არსებობდა“. სწორედ ეს ახალი საშუალება იყო ზეპირი მოძღვრება.

ნანგრევებად ქცეულ ტაძართან დაკავშირებით სადუკეველებმა და იუდაიზმის დანარჩენმა სექტებმა ვერ მოიყვანეს დამაჯერებელი ალტერნატივა. ფარისეველთა სექტა იუდაიზმის მთავარ მიმდინარეობად იქცა, რომელიც თავის გზაზე ყოველგვარ წინააღმდეგობას შთანთქავდა. ერთიანობის ხაზგასმის საფუძველზე წამყვანი რაბინები აღარ უწოდებდნენ საკუთარ თავს ფარისევლებს, რაც სექტანტობისა და ბრმად მიმდევრობის აზრს ქმნიდა. ახლა მათ, უბრალოდ, რაბინებად, „ისრაელის ბრძენკაცებად“, იცნობდნენ. ზეპირი მოძღვრების ცნების დასაცავად ამ ბრძენკაცებმა მსჯელობათა სისტემა შეადგინეს. ფაქტია, რომ ეს სულიერი ნაგებობა ისევე ადვილად არ დაექვემდებარებოდა ადამიანთა თავდასხმას, როგორც ტაძარი.

ზეპირი მოძღვრების განმტკიცება

თუმცა იავნეში (იერუსალიმის დასავლეთით 40 კილომეტრში) განლაგებული რაბინთა აკადემია ახლა მთავარი ცენტრი იყო, მთელ ისრაელში და ბაბილონსა და რომშიც კი არსდებოდა აკადემიები, რომლებიც ზეპირ მოძღვრებას ასწავლიდნენ. მაგრამ ამ მოვლენამ პრობლემები წამოჭრა. სტაინსალცი განმარტავს: „სანამ ბრძენკაცები ერთად მუშაობდნენ და სწავლების მთავარ სამუშაოს [იერუსალიმში] მამაკაცთა ერთი ჯგუფი უძღვებოდა, ტრადიციები ერთგვაროვანი იყო. მაგრამ მოძღვართა რაოდენობის ზრდამ და დამოუკიდებელი სკოლების დაწესებამ. . . მცნებების გადმოცემის უამრავი სტილი და მეთოდი წარმოქმნა“.

ზეპირი მოძღვრების მოძღვრებს „თანაიმები“ ეწოდათ, რაც „შესწავლის“, „გამეორებისა“ და „სწავლების“ მნიშვნელობის მქონე არამეული ფუძისგან აღებული სიტყვის მიხედვით დაერქვათ. ამ ფაქტმა განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიანიჭა მათ მიერ ზეპირი მოძღვრების სწავლებისა და სწავლის მეთოდს, რომელიც გაძლიერებულ განმეორებებსა და დამახსოვრებაში გამოიხატებოდა. ზეპირი ტრადიციების დამახსოვრების გასაადვილებლად თითოეული დებულება და ტრადიცია მოკლე, შეკუმშულ ფრაზამდე იყო დაყვანილი. რაც უფრო ნაკლებ სიტყვას დაწერდნენ, მით უფრო უკეთესი იყო. ამ მიზნით ასეთი ფრაზებისთვის ტრადიციულ, პოეტურ ფორმებს ეძებდნენ და, ხშირად, მონოტონურად წარმოთქვამდნენ ან მღეროდნენ. მიუხედავად ამისა, ეს დებულებები ერთმანეთთან დაკავშირებული არ იყო და თითოეული მოძღვრის პრაქტიკაში ძალიან განსხვავდებოდა.

პირველი რაბინი, რომელმაც მრავალგვარ ზეპირ ტრადიციას სპეციფიკური ფორმა და სტრუქტურა შეუქმნა, იყო აკივა ბენ-იოსები (ახ. წ. დაახლოებით 50—135 წლები). მასთან დაკავშირებით სტაინსალცი წერს: „მისი მოღვაწეობა თანამედროვეებმა ისეთი ადამიანის შრომას შეადარეს, რომელიც მხოლოდ შინ დაბრუნებისას არჩევს კალათაში განურჩევლად ჩაყრილ საგნებს და მაშინ აკუთვნებს ყველას თავის ადგილს. აკივამ ერთმანეთთან დაუკავშირებელი უამრავი საკითხი შეისწავლა და შემდეგ ისინი ცალკეულ კატეგორიებად დაყო“.

ახ. წ. მეორე საუკუნეში — იერუსალიმის განადგურებიდან 60 წელზე მეტი ხნის შემდეგ — რომის წინააღმდეგ იუდეველთა მეორე დიდ აჯანყებას ბარ კოხბა ჩაუდგა სათავეში. აჯანყება კვლავ უბედურებით დასრულდა. თავის მოწაფეებთან ერთად აკივა იუდეველთა დაახლოებით მილიონ მსხვერპლს შორის იყო. მას შემდეგ, რაც რომის იმპერატორმა ადრიანემ იერუსალიმში იუდეველთა შესვლა აკრძალა, გარდა იმ დღისა, როცა ტაძრის დანგრევის წლისთავი იქნებოდა, ტაძრის აღდგენის ყოველგვარი იმედი გაქრა.

აკივას შემდეგ მცხოვრებ თანაიმებს არასოდეს უნახავთ იერუსალიმის ტაძარი. მაგრამ ზეპირი მოძღვრების ტრადიციების სწავლასთან დაკავშირებით შექმნილი ნიმუში მათი „ტაძარი“, ანუ თაყვანისმცემლობის ცენტრი გახდა. აკივასა და მისი მოწაფეების მიერ ზეპირი მოძღვრების ამ სტრუქტურის დამყარებასთან დაკავშირებით დაწყებული სამუშაო განაგრძო უკანასკნელმა თანაიმმა, იუდა ჰა-ნასიმ.

მიშნის საფუძვლები

იუდა ჰა-ნასი ჰილელისა და გამალიელისb შთამომავალი იყო. ბარ კოხბას მეთაურობით აჯანყების პერიოდში დაბადებული, ის ახ. წ. მეორე საუკუნის დასასრულსა და მესამე საუკუნის დასაწყისში ისრაელში იუდეველთა საზოგადოების ხელმძღვანელი გახდა. წოდება ჰა-ნასი „უფლისწულს“ ნიშნავს, რაც თანამორწმუნე იუდეველთა თვალში მის მდგომარეობაზე მიუთითებდა. ხშირად მას უბრალოდ რაბის უწოდებენ. იუდა ჰა-ნასი საკუთარ აკადემიასთან ერთად სინედრიონსაც ხელმძღვანელობდა თავდაპირველად ბეთ-შეანში, ხოლო მოგვიანებით ზეპორიში.

იმის შეგნებით, რომ რომთან მომავალ კონფლიქტებს შეიძლება ზეპირი მოძღვრების თვით გადაცემაც კი საფრთხეში ჩაეგდო, იუდა ჰა-ნასიმ გადაწყვიტა, ის ისეთ სტრუქტურაში მოექცია, რომელიც მას ნამდვილად დაიცავდა. თავის აკადემიაში მან თანამედროვეებში ყველაზე გამოჩენილი სწავლულები შეკრიბა. განიხილებოდა ზეპირი მოძღვრების თითოეული პუნქტი და ტრადიცია. ასეთი განხილვების შეჯამების საფუძველზე გამოტანილი დასკვნებისგან ებრაული პოეტური პროზის მკაცრი ნიმუშის მიხედვით აყალიბებდნენ წარმოუდგენლად შემოკლებულ ფრაზებს.

ძირითადი თემების მიხედვით ამ შეჯამებული განხილვებისგან შეადგინეს ექვსი ძირითადი დანაყოფი, ანუ წესი. ესენი იუდა ჰა-ნასიმ 63 ქვედანაყოფად, ანუ ტრაქტატად, დაყო. ახლა სულიერი ნაგებობა მზად იყო. იმ დრომდე ასეთი ტრადიციები ყოველთვის ზეპირად გადაიცემოდა. მაგრამ ყოველივე ამის უკეთ დასაცავად საბოლოო რევოლუციური ნაბიჯი იყო გადადგმული — ყველაფერი ჩაიწერა. ამ შთამბეჭდავ, ახალ, წერილობით გადმოცემულ ნაგებობას, რომელიც ზეპირ მოძღვრებას მფარველობდა, ეწოდა მიშნა. სიტყვა „მიშნა“ მომდინარეობს ებრაული ფუძისგან „შა·ნაჰʹ“ „გამეორების“, „შესწავლისა“ და „სწავლების“ მნიშვნელობით. ის არამეული „თენაʼʹ“-ს ეკვივალენტია, რომლისგანაც სიტყვა „თან·ნა·ʼიმʹ“-ი, მიშნას მასწავლებლების წოდება, წარმოიშვება.

მიშნა იმ მიზნით არ იყო შექმნილი, რომ კანონთა საბოლოო კოდექსი დაეფუძნებინა. ის უფრო გამონაკლისებს განიხილავდა იმის გათვალისწინებით, რომ ძირითად პრინციპებს მკითხველი უკვე გაცნობილი იყო. ფაქტიურად, მასში შეჯამებული იყო განხილვები და სწავლებები, რომლებიც იუდა ჰა-ნასის პერიოდში რაბინთა აკადემიებში მიმდინარეობდა. მიშნა, როგორც ითვალისწინებდნენ, შემდგომი დებატების ზეპირი მოძღვრების გეგმა, ჩონჩხი, ანუ მთავარი სტრუქტურა უნდა ყოფილიყო, რომელზეც მეტის აგებას შეძლებდნენ.

სინაის მთაზე მოსესთვის მიცემულის გამჟღავნების ნაცვლად, მიშნა ზეპირი მოძღვრების, ფარისევლებიდან დაწყებული ცნების, განვითარებას ხსნის. მასში მოცემული ინფორმაცია, გარკვეულ ცნობებს იძლევა ქრისტიანულ-ბერძნული წერილების მტკიცებებსა და იესო ქრისტესა და ფარისევლებს შორის ამა თუ იმ მსჯელობებთან დაკავშირებით. მაგრამ აქ სიფრთხილეა საჭირო, რადგან მიშნაში მოცემული აზრები ახ. წ. მეორე საუკუნის იუდეველთა შეხედულებებს ირეკლავს. ფაქტიურად, მიშნა ხიდია მეორე ტაძრის პერიოდსა და თალმუდს შორის.

[სქოლიოები]

[ჩარჩო 26 გვერდზე]

მიშნის დანაკვეთები

მიშნა დაყოფილია ექვს წესად. უკანასკნელებს 63 მცირე წიგნი, ანუ ტრაქტატი, შეიცავს, რომლებიც, თავის მხრივ, დაყოფილია თავებად და „მიშნაიოტებად“, ანუ აბზაცებად (არა მუხლებად).

1. ზერაიმი (მიწათმოქმედებასთან დაკავშირებული წესები)

ამ ტრაქტატებში განიხილება ლოცვები საჭმელსა და მიწათმოქმედებასთან დაკავშირებით. მათში აგრეთვე შედის წესები მეათედის, მღვდელთა წილის, მკის შემდეგ თავთავების აკრეფისა და შაბათი წლის შესახებ.

2. მოედი (წმინდა შემთხვევა, დღესასწაული)

ამ წესის შემცველი ტრაქტატები განიხილავენ კანონებს შაბათთან, გამოსყიდვის დღისა და სხვა დღესასწაულებთან დაკავშირებით.

3. ნაშიმი (ქალები; ოჯახური ურთიერთობა)

ამ ტრაქტატებში ირჩევა ოჯახური ურთიერთობისა და განქორწინების წესები, აღთქმები, ნაზარეველობა და მრუშობით გამოწვეული ეჭვიანობის საკითხები.

4. ნეზიკინი (დაზიანებანი და სამოქალაქო წესი)

ამ წესის ტრაქტატები მოიცავს სამოქალაქო და სახლის სამართლის კანონებთან, სასამართლოსა და ჯარიმებთან სინედრიონის ფუნქციონირებასთან, კერპთაყვანისმცემლობასთან, ფიცსა და „მამების“ ეთიკასთან დაკავშირებულ საკითხებს (აბოთი).

5. კოდაშიმი (შესაწირავები)

განიხილავს წესებს ცხოველებისა და მარცვლეულის შეწირვასთან დაკავშირებით და ტაძრის ზომებს.

6. ტეჰაროთი (სისუფთავის რიტუალები)

ტრაქტატებისგან შემდგარი ეს წესი განიხილავს რიტუალურ სისუფთავეს, ბანაობას, ხელების დაბანას, კანის დაავადებებსა და მრავალ უწმინდურობას.

[ჩარჩო 28 გვერდზე]

მიშნა და ქრისტიანულ-ბერძნული წერილები

მათე 12:1, 2: «ერთხელ იესომ გაიარა ნათესებში შაბათ დღეს, ხოლო მის მოწაფეებს მოშივდათ და იწყეს თავთავების ფშვნეტა და ჭამა. ფარისევლებმა დაინახეს ეს და უთხრეს მას: „აჰა, შენი მოწაფეები იმას აკეთებენ, რის გაკეთებაც შაბათ დღეს არ შეიძლება“». ებრაული წერილები არ კრძალავს იესოს მოწაფეების მოქმედებას. მაგრამ მიშნა შეიცავს 39 აკრძალულ მოქმედებათა სიას, რომელიც რაბინებმა შაბათ დღესთან დაკავშირებით შექმნეს (შაბათ 7:2).

მათე 15:3: «[იესომ] კი მიუგო მათ პასუხად: „თქვენ რაღატომ არღვევთ ღვთის მცნებას თქვენი ჩვეულების გამო?“». მიშნა ასეთი დამოკიდებულების დასტურს წარმოადგენს (სინედრიონი 11:3). მიშნაში წერია: «[დაწერილი] რჯულის სიტყვებზე უფრო მკაცრად მწიგნობრების სიტყვები უნდა იყოს [დაცული]. თუკი ადამიანი იტყვის: „ფილაქტერიების ტარება სავალდებულო არაა“, რითაც რჯულის სიტყვებს უხვევს, ის დასაძრახი არაა; [მაგრამ, თუ იტყვის]: „ფილაქტერიის შემცველობა ხუთ-ნაწილიანი უნდა იყოსო“, რითაც მწიგნობრების სიტყვებს უმატებს, ის დასაძრახია» (მიშნა, ჰერბერტ დენბის რედაქციით, გვერდი 400).

ეფესელთა 2:14: „ის [იესო] არის ჩვენი მშვიდობა, რომელმაც ორი ერთად აქცია და დაანგრია მათ შუა მდგარი ზღუდე“. მიშნა ამბობს: «ტაძრის მთაზე, შუაგულში, იყო ათი ხელის სიმაღლის ცხაური ღობე („სორეგ“)» (მიდოთი 2:3). არაებრაელებს ეკრძალებოდათ ამ ღობის იქით, შიდა ეზოებში შესვლა. შესაძლოა ახ. წ. 60 ან 61 წელს ეფესელთათვის წერილის მიწერისას, როცა კედელი ჯერაც არსებობდა, მოციქულმა პავლემ სწორედ ეს კედელი მოიხსენია ფიგურალურად. სიმბოლური კედელი — რჯულის კავშირი — დიდი ხნის განმავლობაში ყოფდა ებრაელებს არაებრაელებისგან. მაგრამ ახ. წ. 33 წელს ქრისტეს სიკვდილის საფუძველზე ეს კედელი გაუქმდა.