KETI NGE ZABAKA YO?
Inki mukumba mfumu ya kimvuka ya basoda ya Roma vandaka ti yo?
Kifwanisu ya Marcus Favonius facilis mfumu ya kimvuka ya basoda ya Roma
Masonuku ya Kigreki ya Bukristu ke tubilaka mbala mingi bamfumu ya bimvuka ya basoda ya Roma. Mfumu yina vandaka kukengila Yezu na ntangu ya lufwa na yandi vandaka mfumu ya kimvuka ya basoda bonso Korneye, muntu ya ntete ya makanda yina kumaka Mukristu. Mfumu yina vandaka kutala mutindu bo ke bula ntumwa Polo fimbu vandaka mpi mfumu ya kimvuka ya basoda kaka bonso Yuliusi yina nataka Polo na Roma.—Marko 15:39; Bisalu 10:1.
Mfumu ya kimvuka mosi ya bosoda vandaka kutwadisa basoda 50 to 100. Mfumu yango vandaka ti mukumba ya kulonga basoda na yandi, ya kusungika bo, ya kuzikisa kana bilele ti bima na bo kele mbote mpi ya kutwadisa bo na ntangu ya bitumba.
Kukuma mfumu ya kimvuka ya basoda vandaka ve pete sambu na basoda yonso. Bo vandaka kupesa kiyeka yai na basoda ya me salaka mingi mpi yina vandaka bantwadisi ya mbote. Bamfumu ya bimvuka ya basoda yai vandaka kupesa formasio na basoda ya Roma sambu bo kuma basoda ya ngolo. Mukanda mosi ke tuba nde bamfumu ya bimvuka ya basoda “vandaka mbala mingi bantu ya kele ti eksperiansi mingi mpi ya ke zaba mbote-mbote kisalu ya kisoda.”
Inki mutindu batala-tala ya ntangu ya ntama me swaswana ti ya bubu yai?
Kitala-tala ya ntama ya bantu ya Ezipte
Batala-tala ya ntangu ya ntama me swaswana ti batala-tala ya bubu yai sambu bo vandaka kusala yo ti bibende yina bo me kumisa butesi kibeni. Bo vandaka kusala yo mbala mingi na bronze. Kansi na bantangu ya nkaka, bo vandaka kusala yo na kwivre, na arza, mpi na wolo ya bo me vukisa ti arza. Biblia ke tubila batala-tala na mbala ya ntete ntangu bo vandaka kutunga nzo-tenta, kisika ya lusambu ya bantu ya Izraele. Bankento pesaka batala-tala sambu bo sala dilonga ya kwivre ya santu mpi kima ya kutudila yo. (Kubasika 38:8) Ziku, bo vandaka kutula batala-tala na tiya na mpila nde yo kuma masa-masa sambu bo sala bima yai.
Batala-tala yina bantu ya arkeolozi sengumunaka na Izraele mpi na nziunga na yo, vandaka mbala mingi kisika mosi ti babiju mpi bima ya nkaka yina bankento ke yidikilaka nitu. Mbala mingi, batala-tala yai vandaka bonso nkongolo mpi bo vandaka kusala diboko na yo ti dibaya, ti kinzanza, to ti ivware. Bo vandaka kuyidika yo mbala mingi bonso nkento. Nima ya tala-tala yina vandaka ve butesi, bo vandaka kukumisa yo ve kitoko.
Batala-tala ya ntama vandaka kumonisa ve bizuzi pwelele mutindu batala-tala ya bubu yai ke monisaka. Diambu yai ke monana na mambu yina ntumwa Polo tubaka nde: “Ntangu yai beto ke tala na nsadisa ya tala-tala ya kibende yina lenda monisa ve bima pwelele.”—1 Bakorinto 13:12.