Kana Makwela Kezola Kufwa

1, 2. Kana makwela kele na mpasi, inki ngyufula fwete kuyulama?

NA 1988 nkento mosi ya insi ya Italie na zina ya Lucia vandaka kunyokwama kibeni na mabanza.a Na nima ya bamvula kumi makwela na yandi kufwaka. Mbala mingi yandi mekaka na kusosa kuwakana ti bakala na yandi, kansi yau simbaka ve. Yau yina yandi kugambanaka sambu na kukonda kuwakana mpi na nima yandi kumaka kusansa bana na yandi zole ya bankento yandi mosi. Na kuyindulaka dyaka ntangu yina, Lucia keyibuka nde: “Mono vandaka kundima mpenza nde ata kima mosi ve lendaka kugulusa makwela na beto.”

² Kana nge kele na kuzwa makambu na kati ya makwela, nge lenda kuka na kubakisa mutindu Lucia kekudiwa. Makwela na nge lenda kubwa na mavwanga mpi nge lenda kudiyufula kana yau lenda kuzinga dyaka. Kana yau kele mpila yina, nge tabaka lusadisu na kutadila ngyufula yai: Keti mono kelandaka ndongisila yonso ya mbote yina Nzambi mepesaka na kati ya Biblia sambu na kusadisa makwela na kununga?​—⁠Nkunga 119:105.

 3. Ata nkutu kufwa makwela meyalumukaka, inki mambu bantu mingi yina mefwaka makwela ti mabuta na bau ketubaka?

³ Ntangu mavwanga kele ya ngolo na kati ya bakala ti nkento, kufwa makwela lenda kumonana nkadilu ya kuluta petepete na kubaka. Kansi, ata bansi mingi memonaka nde mabuta mingi kele na kufwa, bansosa ya mekatuka kusalama kemonisa nde ntalu ya kuluta nene na kati ya nkama ya babakala ti bankento yina mefwaka makwela, kele na kumona ntantu na ntima sambu na nkabwana. Bamingi kele na kunyokwama kuluta mingi na mavimpi, na kinsuni mpi na mabanza, kuluta bayina mebikalaka na kati ya makwela na bau. Mavwanga ti kukonda kyese ya bana yina kekatukaka mbala mingi na kufwa ya makwela kezingaka bamvula mingi. Bibuti ti banduku ya dibuta yina mekabwanaka kemonaka mpi mpasi. Ebuna beto tatuba inki sambu na mutindu Nzambi, Ngangi ya makwela, ketadilaka mvwandilu yango?

 4. Inki mutindu makambu lenda kubongisama na kati ya makwela?

⁴ Mutindu yau kutubamaka na bakapu ya kuyitaka, Nzambi kukanaka nde makwela fwete vanda kikangilu ya fwete zinga mingi. (Kuyantika 2:24) Ebuna, sambu na inki makwela mingi kefwaka? Yau lenda kusalama ve na kintulumukina. Mbala mingi bidimbu ya kukebisa kevandaka. Tumakambu ya fyoti fyoti na kati ya makwela lenda kuyela mpi kukuma ya nene kibeni tii kuna yau kukuma mpasi na kuvibidila. Kansi kana makambu yango mebongisama na mbala mosi na lusadisu ya Biblia, kufwa ya makwela mingi lendaka kubuyama.

 5. Inki mvwandilu ya kyeleka konso makwela fwete kukutana na yau?

⁵ Kima mosi ya kenataka makambu bantangu yankaka kele bivuvu ya luvunu yina mosi na kati ya bankwelani to bau zole lenda kuvanda na yau. Mikanda ya kemonisaka zola, bazulunalu ya meyalumukaka, manaka ya TV, ti malongi na yina metala nkisi ya makwela lenda kubuta bivuvu ti bandosi yina kele kibeni ya kuswaswana ti luzingu ya kyeleka. Ntangu bandosi yai kelungana ve, muntu lenda kudiwa ya kukusama, nkatu luyangalalu, to mpi mawamawa. Kansi, inki mutindu bantu zole ya konda kukuka lenda kuzwa kyese na kati ya makwela? Yau kelombaka kikesa sambu na kuzwa ngwisana ya mbote.

 6. (a) Inki mboninu ya bukatikati Biblia kepesa na yina metala makwela? (b) Tanga mwa bikuma yina kenataka kukonda kuwakana na kati ya makwela?

⁶ Biblia kele ya nsadilu. Yau kendimaka bakyese ya makwela, kansi yau kekebisaka mpi nde bayina kekwelaka “kemonaka mpasi na nsuni na bau.” (1 Korinto 7:​28, NW) Mutindu yau kumonisamaka na ntwala, bankwelani yonso zole kele ya kukonda kukuka mpi kesalaka masumu. Mutindu ya kusalama na mabanza ti na mawi mpi mutindu ya konso nkwelani kuyelaka kele ya kuswaswana. Bantangu yankaka bankwelani kewakanaka ve sambu na yina metala mbongo, bana, ti babokilo. Kukonda ya ntangu sambu na kusala mambu kumosi, mpi makambu ya metala kuvukisa nitu lenda kuvanda mpi nto ya mavwanga.b Yau kelombaka ntangu sambu na kuyidika makambu ya mutindu yina, kansi baka kikesa! Bankwelani mingi kekukaka na kununga makambu ya mutindu yina mpi kebakaka balukanu ya mbote kumosi.

7, 8. Kana kele ti mawi kepesaka mpasi na ntima to kukonda kuwakana na kati ya bankwelani, inki kele mutindu ya kubongisa yau na kutadila Masonuku?

⁷ Bamingi kemonaka mpasi na kubikala pima ntangu bau ketubilaka mawi ya mpasi, kukonda kuwakana, to mawi ya metala muntu yandi mosi. Na kisika ya kutuba mbala mosi nde: “Mono kemona nde nge kebakisa mono ve,” nkento lenda kudiyambula na mawi mpi kukumisa makambu ngolo. Bamingi tatuba nde: “Nge kekudibanzaka kaka nge mosi,” to, “Nge kezolaka mono ve.” Nkatu kuzola kudikotisa na maswana, nkwelani yina yankaka lenda kubuya na kupesa mvutu.

⁸ Nkadilu ya kuluta mbote na kulanda kele ya kulunda ndongisila ya Biblia: “Kana beno me wa makasi, beno keba, mbaimbai yo ta benda beno na kusala masumu. Beno vanda na makasi ve kilumbu ya mvimba.” (Efezo 4:26) Bankwelani zole ya kyese, na kulungisaka mvula ya 60 ya kilumbu ya makwela na bau, bau kuyulaka bau kinsweki ya ndungunu ya makwela na bau. Bakala kutubaka nde: “Beto longukaka na kukonda kulala nkatu kubongisa mavwanga, ata yau kuvandaka ya fyoti inki mutindu.”

 9. (a) Inki memonisama na kati ya Masonuku bonso ndambu ya kuluta mfunu ya kutubila? (b) Yau kelomba nde bankwelani fwete salaka inki konso mbala, ata nkutu yau kelombaka kikesa mpi kudikulumusa?

⁹ Kana bakala ti nkento kewakana ve, konso muntu fwete “vanda ya kuyilama na kuwa . . . yindula ntete ebuna yandi tuba; yandi mpi lenda kuwa makasi nswalu ve.” (Yakobo 1:19) Na nima ya kuwidikila mbotembote, bankwelani yonso zole lenda kumona mfunu ya kulomba ndolula. (Yakobo 5:16) Kutuba na masonga yonso nde, “Lolula mono sambu mono melwadisa nge,” kelombaka kudikulumusa ti kikesa. Kansi kubongisa mavwanga na mutindu yai tavanda mbote kibeni sambu na kusadisa bankwelani zole na kubongisa makambu na bau kaka ve, kansi mpi na kuyedisa nkadilu ya tiyatiya mpi zola yina tasadisa bau na kuzwa kyese ya kuluta mingi na kinkundi ya mosi ti yankaka.

10. Inki lutaninu Polo kutumaka na Bakristu ya Korinto lenda kusadilama na Bakristu ya bubu yai?

¹⁰ Ntangu ntumwa Polo kusonikilaka bantu ya Korinto, yandi kutumaka makwela ‘sambu pite vandaka mingi.’ (1 Korinto 7:⁠2) Bubu yai inza kele mbi kiteso mosi ti Korinto ya ntama, to nkutu kuluta dyaka mbi. Masolo ya mansoni ya bantu ya inza ketaka pwelele, mutindu ya lulendo ya bau kelwataka, mpi masolo ya kepusaka mawi yina kele na bazulunalu ti mikanda, na TV, mpi na bafilme, yonso kevukisamaka sambu na kupusa banzala ya kuvukisa nitu. Na Bakorinto yina vandaka kuzinga na nzyunga ya mutindu mosi, ntumwa Polo kutubaka nde: “Yau kele kuluta mbote na kukwela na kisika ya kuyoka bampusa.”​—⁠1 Korinto 7:​9, NW.

11, 12. (a) Inki bakala ti nkento fwete kupesana, mpi na inki mpeve yau fwete kupesama? (b) Inki mutindu mvwandilu yango fwete kubongisama kana mambote yina fwete kupesama na makwela kelomba nde yau kuyambulama sambu na nsungi ya fyoti?

¹¹ Yau yina, Biblia ketuma Bakristu nde: “Bakala kusala [“kupesa,” NW] mambote yina ya yandi fweti sala sambu na nkento na yandi. Nkento mpi kusala mambote yina ya yandi fweti sala [“kupesa,” NW] sambu na bakala na yandi.” (1 Korinto 7:⁠3) Simba nde kima ya metubilama mingi kele kupesa​—⁠kansi kulomba ve. Kuvukisa nitu na kinsuni na kati ya makwela kepesaka mpenza luyangalalu kaka kana konso nkwelani kekudibanza sambu na yina metala mambote ya muntu yankaka. Mu mbandu, Biblia ketuma babakala na kuvanda ti bankento na bau “na nzayilu.” (1 Piere 3:​7, NW) Dyambu yai kele mpenza ya masonga na yina metadila kupesa mpi kubaka mambote yina fwete kupesama na makwela. Kana nkento ketadilama ve ti zola yonso, yandi lenda kumona mpasi na kuyangalala ti dyambu yai ya makwela.

¹² Kele ti bantangu yankaka bankwelani lenda kupimisana mambote yina fwete pesama na makwela. Yau lenda kusalama mpila yina sambu na nkento na bantangu yankaka ya ngonda to ntangu yandi kekudiwa ya kulemba kibeni. (Fwanisa ti Levi 18:19.) Yau lenda kusalama mpila yina sambu na bakala ntangu yandi kele na kunwana ti dikambu ya ngolo na kisalu mpi kekudiwa ya kulemba na mawi. Bambandu ya mutindu yai ya kudipimisa sambu na ntangu ya fyoti mambote yina fwete pesama na makwela kebongisamaka kuluta mbote kana bankwelani yonso zole kesolula dyambu yango na masonga yonso mpi kendima “kana [bau] me wakana nde [bau] ke vukana ve.” (1 Korinto 7:⁠5) Yau takakila konso nkwelani na kusalaka nswalu bansukulu ya mbi. Kansi, kana nkento kepimisa bakala na yandi na luzolo yonso to kana bakala kebuya na nku yonso na kupesa mambote yina fwete pesama na makwela na mutindu mosi ya zola, nkwelani lenda kutulama na kigonsa ya kumekama. Na mvwandilu ya mutindu yina, matata lenda kubasika na kati ya makwela.

13. Inki mutindu Bakristu lenda kusala sambu na kulunda ngindu na bau ya kugedila?

¹³ Bonso Bakristu yonso, bansadi ya Nzambi ya mekwelaka fwete kubuya pornografi (mikanda ti bafilme yina kesongaka bantu kevukisa nitu to kinkonga), yina lenda kubuta bampusa ya kukonda kugedila mpi ya bumuntu ve. (Kolosai 3:⁠5) Bau fwete mpi kukeba mabanza ti bisalu na bau ntangu bau kele ti bamambere yonso ya babakala ti ya bankento. Yezu kukebisaka nde: “Konso muntu yina ke tala nkento ya ngani ti nzala ya kuladisa yandi, yandi me sala pite ti yandi na ntima na yandi na ntangu yina.” (Matayo 5:28) Na kusadilaka ndongisila ya Biblia na yina metala kuvukisa nitu, bankwelani fwete kukuka na kubuya kubwa na mumekamu mpi na kusala bizumba. Bau lenda kulanda na kuyangalala na zola ya kyese na kati ya makwela kisika kuvukisa nitu kelundamaka bonso dikabu ya mbote ya mekatukaka na Ngangi ya makwela, Yehowa.​—⁠Bingana 5:​15-19.

14. Inki mvwandilu ya mawa kemonana ntangu yankaka? Sambu na inki?

¹⁴ Kyese mingi, na makwela mingi ya Bukristu, konso dikambu yina kebasikaka lenda kubongisama. Kansi, bantangu yankaka, yau kesalamaka ve mpila yina. Sambu bantu kele ya kukonda kukuka mpi kezingaka na inza ya masumu yina ketwadisamaka na Satana, makwela yankaka kefwaka mpenza. (1 Yoane 5:19) Inki mutindu Bakristu fwete kununga mvwandilu ya mpasi ya mutindu yai?

15. (a) Inki kele kikuma mosi kaka ya kufwa makwela na kutadilaka Masonuku mpi kuvanda ti dibaku ya kukwela dyaka? (b) Sambu na inki bantu yankaka mebakaka lukanu ya kukonda kufwa makwela ti nkwelani ya kukonda kwikama?

¹⁵ Mutindu yau kutubilamaka na Kapu 2 ya mukanda yai, pite kele kikuma mosi kaka ya Masonuku sambu na kufwa makwela mpi kuvanda na dibaku ya kukwela dyaka.c (Matayo 19:⁠9) Kana nge kele ti nzikisa ya kyeleka nde nkwelani na nge kele na kwikama ve, na yau nge kele na ntwala ya lukanu mosi ya mpasi. Keti nge talanda kuzinga na kati ya makwela to kufwa makwela? Bansiku kele ve. Bakristu yankaka melolulaka kimakulu nkwelani ya masonga yina kubalulaka ntima mpi makwela yina kutaninamaka mekumaka mbote. Bankaka mebakaka lukanu ya kukonda kufwa makwela sambu na mambote ya bana.

16. (a) Tanga mwa bikuma ya mepusaka bantu yankaka na kufwa makwela ti bankwelani na bau ya kukonda kwikama? (b) Kana nkwelani yina kele ve ti makambu mebaka lukanu ya kufwa makwela to ya kukonda kufwa makwela, sambu na inki ata muntu mosi ve fwete tonga lukanu ya muntu yina?

¹⁶ Na ndambu yankaka, disumu yina lenda kunata divumu to maladi yina kekatukaka na kuvukisa nitu. To mbala yankaka bana fwete kutaninama na kibuti yina kevukisaka nitu ti bana. Yau kemonana pwelele nde, yau kelomba kutadila mambu mingi na ntwala ya kubaka lukanu. Kansi, kana nge zaba nde nkwelani na nge mekonda kwikama mpi na nima nge mevukisa nitu ti yandi, mpila yina, nge memonisa nde nge melolula nkwelani na nge mpi nge kele na mpusa ya kulanda na kuzinga na makwela yango. Bikuma ya kufwa makwela yina kele ti dibaku ya kukwela dyaka na kutadila Masonuku kele dyaka ve. Ata muntu mosi ve fwete kota na makambu na nge, mpi kupusa nge na lukanu na nge, ata muntu mosi mpi ve fwete tonga lukanu na nge ntangu nge mebaka yau. Yau talomba nde nge kuzinga ti malanda ya lukanu yina nge kebaka. “Konso muntu fweti baka kilo na yandi mosi.”​—⁠Galatia 6:⁠5.

17. Kana pite kele ve, inki bandilu Masonuku kepesa sambu na yina metala kugambana to kufwa makwela?

¹⁷ Keti kele ti bamvwandilu yankaka yina lenda kundima kugambana to mbala yankaka kufwa makwela ti nkwelani ata nkutu yandi mesala ve pite? Ee, kansi na dyambu ya mutindu yina, Mukristu kele ve ti kimpwanza ya kulanda muntu ya tatu yina mekwelaka ve ti ngindu ya kukwela dyaka. (Matayo 5:32) Biblia, na kupesaka nzila na kugambana ya mutindu yina, yau kemonisa nde muntu yina “lenda kwenda kukwela na bakala ya nkaka ve, kansi kana yandi zola, yandi lenda vutukila bakala na yandi diaka.” (1 Korinto 7:11) Inki kele mwa bamvwandilu ya kuluta mpasi yina kugambana lenda kuvanda kima ya mbote na kusala?

18, 19. Tanga mwa bamvwandilu ya kulutisa ndilu yina lenda kunata nkento na kutadila ndongisila ya kulomba kugambana to kufwa makwela na Leta, ata nkutu mpila ya kukwela dyaka kele ve?

¹⁸ Ee, dibuta lenda kukuma na bunsukami sambu na bumolo ya ngolo mpi bikalulu ya mbi ya bakala.d Yandi lenda kuyonika mbongo ya dibuta na bansaka to kusadila yau sambu na kudipesa na makaya to malafu. Biblia ketuba nde: “Kana muntu kesungimina ve . . . bamambere ya dibuta na yandi, yandi mebuya lukwikilu mpi yandi kele mbi kuluta muntu yina ya kukonda lukwikilu.” (1 Timoteo 5:​8, NW) Kana bakala ya mutindu yina kebuya na kusoba banzila na yandi, mbala yankaka na kusadilaka mbongo yina nkento na yandi kezwaka sambu na kupesa na bima na yandi ya kukonda mfunu, nkento lenda kusola na kutanina mambote na yandi mpi ya bana na yandi na kulombaka kugambana na Leta.

¹⁹ Dyambu ya mutindu yina lenda kusalama mpi kana nkwelani kele nku ya kulutana sambu na nkwelani yankaka, mbala yankaka na kubulaka yandi mbala na mbala na mpila nde mavimpi mpi ata nkutu luzingu kukuma na kigonsa. Dyaka, kana nkwelani kemeka na kupusa mbala na mbala nkwelani yankaka na kubebisa bantuma ya Nzambi mutindu yankaka, nkwelani yina ketungisama lenda mpi kutadila kugambana, mingimingi kana makambu mekuma na kiteso yina luzingu ya kimpeve kele na kigonsa. Nkwelani yina kele na kigonsa lenda kusukisa nde mutindu mosi kaka ya “kulemfuka ntete na Nzambi [“bonso mfumu,” NW] kansi na bantu ve” kele kugambana na mutindu yau mendimamaka na nsiku.​—⁠Bisalu 5:⁠29.

20. (a) Na yina metadila kufwa ya dibuta, inki banduku ya kuyela ti bankuluntu lenda kupesa, mpi inki bau fwete kupesa ve? (b) Bantu yina mekwelaka lenda ve kusadila mikapu ya Biblia yina ketubila kugambana mpi kufwa makwela bonso kikuma ya mpambampamba sambu na kusala inki?

²⁰ Na mitindu yonso ya mutungisi ya kulutana, ata muntu ve lenda kupusa nkwelani ya kukonda makambu na kugambana to na kubikala ti yina yankaka. Ntangu banduku ya kuyela ti bankuluntu lenda kusadisa mpi kutadila ndongisila yina kele ti lufulu na kati ya Biblia, bau lenda kuzaba ve mambu yonso ya fyoti fyoti yina kele na kati ya bakala ti nkento. Kaka Yehowa muntu lenda kumona yau. Ya kyeleka, nkento Mukristu takumisa ve ngidika ya Nzambi ya makwela kana yandi kusadilaka bikuma ya mpambampamba sambu na kubasika na makwela. Kansi, kana mvwandilu ya kuluta mpasi kibeni kekwamina, ata muntu mosi ve fwete kutonga yandi kana yandi mesola na kugambana. Yau fwete kusalama kaka kiteso mosi sambu na bakala Mukristu yina kesosa kugambana. “Beto yonso, beto ta telama na meso ya Nzambi sambu yandi sambisa beto.”​—⁠Roma 14:⁠10.

21. Inki mbandu kemonisa nde ndongisila ya Biblia sambu na makwela kesadisaka?

²¹ Bangonda tatu na nima ya Lucia, yina ya beto tubilaka na ntwala, kugambanaka ti bakala na yandi, yandi kukutanaka ti Bambangi ya Yehowa mpi kuyantikaka na kulonguka Biblia ti bau. Yandi ketendula nde: “Mono kuyitukaka mingi kibeni, Biblia kupesaka bamvutu ya kusadila na dikambu na mono. Kaka na nima ya kulonguka mposo mosi, na mbala mosi mono ndimaka na kuwakana ti bakala na mono. Bubu yai, mono lenda kutuba nde Yehowa mezaba inki mutindu kugulusa makwela yina kele ya kubwa sambu malongi na yandi kesadisaka bankwelani na kulonguka inki mutindu kuzolana. Yau kele kyeleka ve, bonso bantu yankaka ketubaka yau, nde Bambangi ya Yehowa kekabisaka mabuta. Sambu na mono, dyambu ya kuswaswana kibeni kusalamaka.” Lucia kulongukaka na kusadila minsiku ya Biblia na luzingu na yandi.

22. Na inki bankwelani yonso fwete tula ntima?

²² Lucia kele yandi mosi ve. Makwela fwete vanda lusakumunu, kizitu ve. Sambu na lukanu yina, Yehowa kupesaka nto ya kuluta mbote ya ndongisila ya makwela yina mebikaka kusonama ntete ve​—⁠Ndinga na yandi ya kuluta mfunu. Biblia lenda kukumisa “mayele bantu yina ke na mayele ve.” (Nkunga 19:​7-11) Yau megulusaka makwela mingi yina kuvandaka penepene na kufwa mpi mebongisaka yankaka mingi yina kuvandaka ti makambu ya ngolo. Bika makwela yonso kutula kibeni ntima na ndongisila ya makwela yina Yehowa Nzambi kepesaka. Yau kesadisaka kibeni!