KAPU 3

“Mono Kele Muntu . . . ya Kudikulumusa na Ntima”

1-3. Inki mutindu Yezu kukotaka na Yeruzalemi, mpi sambu na nki bantu yankaka yina vandaka kutala yandi kuyitukaka?

YERUZALEMI kele mpenza na kyese. Muntu mosi ya nene kekwisa! Na nganda ya mbanza, bantu mefuluka na nzila. Bo kele na mpusa ya ngolo ya kuyamba muntu yina, sambu bankaka ketuba nde yandi kele mwana ya Ntotila Davidi mpi Muntu ya mefwana na kuvanda Mfumu ya Izraele. Mpi bankaka menata mandalala yina bo tanikisa sambu na kupesa yandi mbote; bankaka dyaka metandula bilele ti balutangu ya banti na nzila sambu yandi tambula na zulu na yo. (Matayo 21:7, 8; Yoane 12:12, 13) Ntembe kele ve nde bantu mingi vandaka kudiyula kana kukota na yandi tavanda nki mutindu.

² Ziku bantu yankaka vandaka kuvingila nde yandi takota na mutindu mosi ya kudisonga mpenza. Ntembe kele ve nde bo zabaka bantu yankaka ya nene yina kukotaka na lukumu mpenza. Mu mbandu, ntangu Absalomi mwana ya Davidi kudikumisaka ntotila, yandi vandaka ti bantu 50 yina vandaka kubaka ntinu na ntwala ya pusupusu na yandi. (2 Samuele 15:1, 10) Nkutu kukota ya mfumu ya Roma, Jules César kuvandaka ya lukumu mingi; yandi tambusaka ndonga ya bantu yina kunungaka, mpi banzyoku 40 ya vandaka kunata bamwinda 40 kuzyungaka yo; ebuna bo kwendaka tii na kisika ya bo kebingaka Capitole ya Roma! Kansi, ntangu yai bantu ya Yeruzalemi kevingila muntu mosi ya mfunu mingi kuluta. Yo vanda bantu kebakisa yo mbotembote to ve, yandi kele Mesia, muntu ya kuluta nene ya ntangu yonso. Kansi, ntangu Muntu yango yina takuma ntotila mekota, ziku bantu yankaka meyituka.

³ Bo kemona ve ata pusupusu mosi, ata bantu ya kebaka ntinu, to bampunda, mpi nkutu ata banzyoku. Kansi, Yezu memata na zulu ya mpunda ya nkento, mbisi mosi ya kukonda mfunu ya kenataka bakilo.a Yezu ti mbisi yina yandi memata na zulu na yo melwata ve bilele ya lukumu. Na kisika ya kutula kiti ya ntalu na zulu ya mbisi yango, balongoki ya Yezu metula mwa bilele na mukongo ya mbisi yina. Sambu na nki Yezu kuponaka na kukota na Yeruzalemi na mutindu mosi ya kudikulumusa, ata bantu yankaka ya mfunu mingi ve kukotaka na mutindu mosi ya lukumu mingi kibeni mpi ya keyitukisa?

 4. Inki mambu Biblia kutubaka na yina metala mutindu Ntotila yina kele Mesia zolaka kukota na Yeruzalemi?

⁴ Na mutindu yina, Yezu kulungisaka mbikudulu yai: “Beno bantu ya Yeruzalemi, beno tula milolo sambu na kiese! Tala ntotila na beno ke kwisila beno. Yandi kele muntu ya masonga, yandi ke kwisa na kiese ti kikesa bonso muntu me nunga na tribinale to na bitumba. Yandi kele muntu ya pima, yandi me vanda na zulu ya mpunda.” (Zakaria 9:9) Mbikudulu yai kumonisaka nde kilumbu mosi, Muntu yina Nzambi metulaka mafuta, disongidila Mesia, zolaka kudimonisa yandi mosi na bantu ya Yeruzalemi bonso Ntotila yina Nzambi meponaka. Dyaka, mutindu yandi tasala yo, yika mpi mbisi yina yandi tapona sambu na kunata yandi, zolaka kumonisa kikalulu mosi ya kitoko ya ntima na yandi: kudikulumusa.

 5. Sambu na nki kudikulumusa ya Yezu kebendaka bantu, mpi sambu na nki yo kele mfunu nde beto longuka na kulanda mbandu ya Yezu na dyambu yai?

⁵ Kudikulumusa ya Yezu kele na kati ya bikalulu na yandi ya bantu kesepelaka na yo mingi kuluta, mpi yina kebendaka mpenza bantu. Mutindu beto tubilaka yo na kapu yina meluta, Yezu mpamba muntu kele ‘nzila, kieleka, mpi moyo.’ (Yoane 14:6) Ata muntu mosi ve na kati ya bamiliare ya bantu yina mezingaka na ntoto mevandaka ti mfunu mingi bonso Mwana ya Nzambi. Ata mpidina, Yezu kumonisaka ve ata fyoti lulendo, kudimonisa, to kudisonga yina bantu mingi ya kukonda kukuka kevandaka na yo. Sambu na kulanda Kristu, beto fwete nwana ti kikalulu ya lulendo. (Yakobo 4:6) Beto fwete vila ve nde Yehowa kemengaka bantu ya lulendo. Yo yina, yo kele mfunu nde beto longuka na kulanda mbandu ya kudikulumusa ya Yezu.

Yandi Monisaka Kudikulumusa Banda Ntama

 6. Kudikulumusa kele inki, mpi nki mutindu Yehowa kuzabaka nde Mesia tavanda ya kudikulumusa?

⁶ Kudikulumusa kele kukonda lulendo to kukonda kudisonga. Yo kele kikalulu mosi ya keyantikaka na ntima mpi yo kemonanaka na kutuba ya muntu, na bikalulu na yandi, mpi na mutindu yandi kesadilaka bankaka mambu. Inki mutindu Yehowa kuzabaka nde Mesia tavanda ya kudikulumusa? Yehowa zabaka nde Mwana na yandi kumonisaka mbandu na yandi ya kudikulumusa ya kukuka. (Yoane 10:15) Yandi monaka mpi kudikulumusa ya Mwana na yandi banda ntama. Inki mutindu?

7-9. (a) Inki mutindu Mishele kumonisaka kudikulumusa ntangu yandi tulaka ntembe ti Satana? (b) Inki mutindu Bakristu lenda landa mbandu ya Mishele na kumonisaka kudikulumusa?

⁷ Mukanda ya Yude kemonisa na mutindu ya mbote mpenza kudikulumusa ya Yezu: “Ntangu [Mishele, mfumu ya bawanzio] tulaka ntembe ti Satana na kuzaba kana nani ta baka nitu ya Moize, Mishele mekaka ve kufinga Satana sambu na kuzenga nde Satana me sala mbi; yandi tubilaka yandi kaka nde: ‘Mfumu Nzambi kupesa nge ndola!’” (Yude 9) Mishele kele zina ya Yezu​—na ntwala mpi na nima ya luzingu na yandi na ntoto​—na mukumba na yandi ya mfumu ya bawanzyo, to mfumu ya kimvuka ya basoda ya Yehowa ya zulu ya mesalama na bawanzyo.b (1 Tesalonika 4:16) Kansi, tala mutindu Mishele kuyidikaka ntembe na yandi ti Satana.

⁸ Disolo ya Yude kezabisa beto ve mambu yina Satana zolaka kusala ti nitu ya Moize, kansi yo kele pwelele nde Dyabulu kuvandaka ti mwa balukanu ya mbi na mabanza. Mbala yankaka yandi zolaka kusadila na mutindu ya mbi nitu ya muntu yina ya kwikama na lusambu ya luvunu. Ntangu Mishele kutelaminaka mayele ya mbi ya Satana, yandi monisaka kudiyala ya nene. Yo fwanaka mpenza nde bo nganina Satana, kansi na ntangu yina Mishele kutulaka ntembe ti Satana, yandi vandaka ntete ve ti “kiyeka yonso ya kusambisa,” yo yina yandi monaka nde Yehowa Nzambi mpamba muntu fwanaka na kusambisa Satana. (Yoane 5:22) Sambu yandi kele mfumu ya bawanzyo, Mishele kuvandaka ti kiyeka ya nene. Ata mpidina, na kudikulumusa yonso yandi bikisaka mambu yina na maboko ya Yehowa na kisika ya kusosa kubaka kiyeka mingi kuluta. Katula kudikulumusa, yandi monisaka mpi kikalulu ya kukonda lulendo, disongidila kuzabaka bandilu na yandi.

⁹ Kana Nzambi kupesaka Yude mpeve sambu na kusonika dyambu yai, yo vandaka ti kikuma. Yo kele mawa sambu Bakristu yankaka na bilumbu ya Yude kuvandaka ve ya kudikulumusa. Na lulendo yonso, bo vandaka ‘kuvwenza mambu ya bo vandaka kubakisa ve.’ (Yude 10) Yo kevandaka ve mpasi sambu na beto bantu ya kukonda kukuka na kukuma lulendo! Kana beto kebakisa ve dyambu mosi ya mesalama na dibundu ya Bukristu​—mbala yankaka desizio mosi yina kimvuka ya bankuluntu mebaka​—inki beto kesalaka? Kana beto yantika kutuba mambu ya mbi ata beto mezaba ve mambu yonso ya mepusa bo na kubaka badesizio ya mutindu yina, keti yo tamonisa ve nde beto mekonda kudikulumusa? Kansi, bika beto landa mbandu ya Mishele, to Yezu, mpi kubuya kusambisa mambu yina Nzambi mepesaka beto ve kiyeka.

10, 11. (a) Inki kebenda dikebi na yina metala luzolo ya Mwana ya Nzambi ya kundima kukwisa na ntoto? (b) Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya kudikulumusa ya Yezu?

¹⁰ Mwana ya Nzambi kumonisaka mpi kudikulumusa na kundimaka kukwisa na ntoto. Beto tadila mambu yina yandi bikisaka na zulu. Yandi vandaka mfumu ya bawanzyo. Yandi vandaka mpi “Ndinga”​—Kinati-Ndinga ya Yehowa. (Yoane 1:1-3) Yandi vandaka kuzinga na zulu, ‘kisika ya Yehowa ya lukumu.’ (Yezaya 63:15) Ata mpidina, Mwana “buyaka mambu yina yonso na luzolo na yandi mosi, ebuna yandi ndimaka na kukuma mpika. Yandi kumaka bonso bantu ya nkaka, yandi kwisaka kumonika na kimuntu.” (Filipi 2:7) Yindula mambu yina kisalu na yandi na ntoto vandaka kulomba! Nzambi kutulaka luzingu na yandi na divumu ya mwense mosi ya Muyuda, kuna yandi yelaka na nsungi ya bangonda uvwa sambu na kubutuka bonso babebe yonso. Yandi butukaka bonso mwana ya kukonda lutaninu na nzo ya sharpantie mosi ya nsukami mpi na nima yandi yantikaka kutambula, kuyeleka mpi kukumaka toko. Ata yandi vandaka ya kukuka, na kileke na yandi yonso yandi vandaka ntangu yonso kulemfukila bibuti na yandi ya kukonda kukuka. (Luka 2:40, 51, 52) Yai kudikulumusa ya nene mpenza!

¹¹ Keti beto lenda landa mbandu ya kudikulumusa ya Yezu na kundimaka na luzolo yonso mikumba yina lenda monana bantangu yankaka ya kukonda mfunu? Mu mbandu, kisalu na beto ya kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi lenda monana ya kukonda mfunu ntangu bantu ketudila yo ve dikebi, keseka beto, to kemenga beto. (Matayo 28:19, 20) Kansi, kana beto kanga-ntima na kisalu yai, beto lenda sadisa na kugulusa bantu. Yo vanda mpidina to ve, beto talonguka mambu mingi ya metala kudikulumusa, mpi beto talanda bitambi ya Mfumu na beto, Yezu Kristu.

Kudikulumusa ya Yezu Awa na Ntoto

12-14. (a) Inki mutindu Yezu kumonisaka kudikulumusa ntangu bantu vandaka kukumisa yandi? (b) Na nki mitindu Yezu kusadilaka bantu mambu na kudikulumusa? (c) Inki kemonisa nde kudikulumusa ya Yezu kuvandaka ve kaka ya kulanda bikalulu ya bantu, to ya nganda?

¹² Banda na luyantiku tii na nsuka ya kisalu na yandi awa na ntoto, Yezu kumonisaka kudikulumusa. Yandi monisaka yo na mutindu yandi vandaka kupesa lukumu mpi nkembo yonso na Tata na yandi. Bantangu yankaka bantu vandaka kukumisa Yezu sambu na mayele ya bangogo na yandi, na ngolo ya bimangu na yandi, mpi nkutu na kimuntu na yandi ya mbote. Mbala na mbala, yandi vandaka kubuya lukumu yina mpi yandi vandaka kupesa yo na Yehowa.​—Marko 10:17, 18; Yoane 7:15, 16.

¹³ Yezu kumonisaka kudikulumusa na mutindu yandi vandaka kusadila bantu mambu. Ya kyeleka, yandi monisaka pwelele nde yandi kwisaka ve na ntoto sambu bantu kusadila yandi, kansi sambu na kusadila bantu. (Matayo 20:28) Yandi monisaka kudikulumusa na mutindu na yandi ya mawete mpi ya bukatikati ya kusadila bantu mambu. Ntangu balongoki na yandi kupesaka yandi mawa, yandi nganinaka bo ve; kansi yandi landaka na kusala yonso sambu na kusimba ntima na bo. (Matayo 26:39-41) Ntangu yandi vandaka kusosa kisika ya pima mpi ya kingenga sambu na kupema, bantu mingi kulandaka yandi; ata mpidina, yandi kulaka bo ve kansi yandi landaka na kudipesa yandi mosi, yandi yantikaka kulonga bo “mambu mingi.” (Marko 6:30-34) Ntangu nkento mosi ya vandaka ve muntu ya Izraele landaka na kubondila yandi na kugulusa mwana na yandi ya nkento, na luyantiku Yezu kumonisaka nde yandi vandaka ve ti luzolo ya kusala yo. Kansi, yandi kubuyaka ve ti makasi yonso; yandi ndimaka na kusala dyambu yina sambu na lukwikilu ya nene mpenza ya nkento yina, mutindu beto tatubila yo na Kapu ya 14.—Matayo 15:22-28.

¹⁴ Na mitindu mingi mpenza, Yezu kuzingaka na kuwakana ti bangogo na yandi yai: “Mono kele muntu ya pima mpi ya kudikulumusa na ntima.” (Matayo 11:29, NW) Kudikulumusa na yandi kuvandaka ve ya zulu-zulu, to ya kulanda bikalulu ya bantu, to ya nganda. Yo vandaka kukatuka na ntima, na kimuntu na yandi ya kati mpenza. Yo yina, yandi longaka mpenza balongoki na yandi kudikulumusa!

Yandi Longaka Balongoki na Yandi Kudikulumusa

15, 16. Yezu kumonisaka nde inki luswaswanu fwete vanda na kati ya nkadilu ya bamfumu ya nsi-ntoto mpi nkadilu yina yo lombaka nde balongoki na yandi kuyedisa?

¹⁵ Yo vandaka mpasi sambu na balongoki ya Yezu na kuyedisa kudikulumusa. Yezu kutubilaka dyambu yina mbala mingi sambu na kusimba ntima na bo. Mu mbandu, kilumbu mosi Yakobo mpi Yoane kutindaka mama na bo sambu na kulomba Yezu na kupesa bo bisika ya lukumu na Kimfumu ya Nzambi. Na kudikulumusa yonso, Yezu kuvutulaka nde: “Mono ke na nswa ve ya kusola muntu yina ta vanda na diboko na mono ya [kitata] to na diboko na mono ya [kimama]. Tata na mono ta pesa bisika yina na bantu yina ya yandi me yidikilaka bo yo.” Na nima, balongoki yina yankaka kumi kuwilaka Yakobo ti Yoane “makasi.” (Matayo 20:20-24) Inki mutindu Yezu kuyidikaka dyambu yai?

¹⁶ Yandi nganinaka bo yonso na mawete nde: “Beno zaba nde bamfumu ke yalaka bantu na kingolo-ngolo. Beno zaba mpi nde bantu ya nene ke songaka bo nde bo ke na kiyeka. Kansi yo ta vanda mpidina ve na kati na beno. Kana muntu mosi na kati na beno zola vanda mbuta, yandi fweti sadila bantu ya nkaka. Ebuna kana muntu mosi na kati na beno zola vanda mfumu, yandi fweti vanda mpika ya bantu ya nkaka.” (Matayo 20:25-27) Ntembe kele ve nde bantumwa vandaka kumona mutindu “bamfumu” ya makanda vandaka kumonisa lulendo, mpusa ya kiyeka, mpi kikalulu ya bwimi. Yezu kumonisaka nde balongoki na yandi fwete swaswana ti bamfumu yina vandaka kuyala bantu na kingolo-ngolo mpi ya vandaka ti mpusa ya kiyeka. Yo lombaka nde bo vanda ya kudikulumusa. Keti bantumwa kubakisaka dilongi yai?

17-19. (a) Na mpimpa ya nsuka na ntwala ya lufwa na yandi, nki dilongi ya bo lenda vila ve ya metala kudikulumusa Yezu kulongaka balongoki na yandi? (b) Inki kuvandaka dilongi ya metala kudikulumusa ya meluta malongi yonso Yezu kulongaka awa na ntoto?

¹⁷ Yo vandaka ve pete sambu na bo. Yo vandaka ve mbala ya ntete to ya nsuka yina Yezu kulongaka bo dilongi ya mutindu yai. Mwa ntangu fyoti na ntwala, ntangu bo swanaka sambu na kuzaba nani na kati na bo meluta nene, Yezu bakaka mwana mosi ya fyoti, kutedimisaka yandi na kati-kati na bo mpi kusongaka bo na kuvanda bonso bana, bayina kevandaka ve lulendo, kesosaka ve kiyeka, mpi kekudiyangisaka ve na kuvanda na bisika ya lukumu mutindu bambuta mingi kesalaka. (Matayo 18:1-4) Ata mpidina, na mpimpa ya nsuka na ntwala ya lufwa na yandi, lulendo kupusaka dyaka bantumwa na yandi na kuswana. Na dibaku yina, yandi longaka bo dilongi mosi ya bo lenda vila ve ata fyoti. Yandi lwataka lele na luketo mpi yandi salaka kisalu mosi ya kukonda mfunu; kisalu yina bansadi vandaka kusala na ntangu yina, kana munkwa-nzo meyamba banzenza. Yezu kuyobisaka makulu ya bantumwa na yandi mosi-mosi​—yika mpi ya Yudasi yina zolaka kuyekula yandi ntama mingi ve.​—Yoane 13:1-11.

¹⁸ Sambu na kusadisa bo na kubakisa dilongi yai, Yezu kutubaka nde: “Mono me songa beno mbandu.” (Yoane 13:15) Keti nsuka-nsuka dilongi yai kusimbaka ntima na bo? Beto tadila dyambu yai: ntangu fyoti na mpimpa yina, bo swanaka dyaka sambu na kuzaba nani kele muntu ya kuluta nene na kati na bo! (Luka 22:24-27) Ata mpidina, Yezu landaka kusadila bo mambu ti kukanga ntima mpi kulongaka bo na kudikulumusa. Na nima yandi pesaka dilongi mosi ya meluta malongi yonso: “Yandi kudikulumusaka mpenza, yandi mpi lemfukaka na Nzambi tii kuna ya yandi fwaka na zulu ya” nti ya mpasi. (Filipi 2:8) Yezu kundimaka na luzolo yonso lufwa mosi ya nsoni, na kundimaka nde bo zengila yandi nkanu yina mefwana ve bonso ngondi mpi muntu ya mefinga Nzambi. Na mutindu yina, Mwana ya Nzambi kumonisaka nde yandi meswaswana ti bigangwa yonso ya Yehowa, sambu yandi mpamba kumonisaka kudikulumusa ya kukuka mpi na mutindu ya mbote kuluta.

¹⁹ Mbala yankaka yo vandaka dilongi yai ya nsuka ya metala kudikulumusa yina Yezu kulongaka awa na ntoto, kima kusimbaka mpenza ntima ya bantumwa na yandi ya kwikama na mutindu yina bo lendaka ve kuvila. Biblia kezabisa beto nde babakala yai vandaka kusala na kudikulumusa yonso bamvula mingi kibeni na nima. Ebuna beto?

Keti Nge Talanda Mbandu Yina Yezu Kupesaka?

20. Inki mutindu beto lenda zaba kana beto kele bantu ya kudikulumusa na ntima?

²⁰ Polo kelongisila konso muntu na kati na beto nde: “Beno vanda na mabanza yina Yesu Kristo vandaka ti yo.” (Filipi 2:5) Bonso Yezu, beto fwete vanda bantu ya kudikulumusa na ntima. Inki mutindu beto lenda zaba kana yo kele mutindu yina? Polo keyibusa beto nde beto fwete sala ve ata kima mosi “sambu na lukumu na [beto] mosi, to sambu na mabanza ya mpamba-mpamba ya kudisonga; kansi [beto fwete] kudikulumusa na meso ya bantu ya nkaka, konso muntu kubaka bantu ya nkaka nde bo me luta yandi.” (Filipi 2:3) Yo yina, kima tasadisa beto kele mutindu beto ketadilaka bantu yankaka kana beto fwanisa bo ti beto mosi. Beto fwete tadila bo nde bo meluta beto, mpi nde bo kele mfunu mingi kuluta beto. Keti nge tasadila ndongisila yai?

21, 22. (a) Sambu na nki Bakristu yina kele bankengi fwete vanda ya kudikulumusa? (b) Inki mutindu beto lenda monisa nde beto melwata kudikulumusa?

²¹ Bamvula mingi na nima ya lufwa ya Yezu, ntumwa Piere vandaka kaka kuyindula mfunu ya kudikulumusa. Piere kulongaka Bakristu yina kele bankengi na kulungisa mikumba na bo na kudikulumusa yonso, mpi na kuyala ve mameme ya Yehowa. (1 Piere 5:2, 3) Kuvanda na mikumba kepesa ve muntu nzila ya kuvanda lulendo. Kansi, yo kelombaka mpenza kuvanda ti kudikulumusa ya masonga. (Luka 12:48) Ya kyeleka, kikalulu yai kele ve mfunu kaka sambu na bankengi kansi mpi sambu na konso Mukristu.

²² Ntembe kele ve nde Piere kuvilaka ve mpimpa yina Yezu kuyobisaka yandi makulu, ata yandi buyaka! (Yoane 13:6-10) Piere kusonikilaka Bakristu nde: “Beno yonso beno lwata kudikulumusa na kati na beno.” (1 Piere 5:5, NW) Bangogo “beno lwata” kemonisa mutindu nsadi vandaka kulwata tablie sambu na kusala kisalu mosi ya kukonda mfunu. Ziku nsa yina keyibusa beto kilumbu yina Yezu kulwataka lele na luketo na ntwala ya kufukama sambu na kuyobisa makulu ya bantumwa na yandi. Kana beto landa mbandu ya Yezu, keti yo kele ti mukumba mosi ya Nzambi mepesaka beto yina beto lenda mona nde yo mefwana ve sambu na beto? Kudikulumusa ya ntima na beto fwete monana na meso ya bantu yonso, bonso nde beto melwata yo.

23, 24. (a) Sambu na nki beto fwete telamina kikalulu ya kuvanda lulendo? (b) Kapu ya kelanda tasadisa beto na kubuya nki dibanza ya luvunu ya metala kudikulumusa?

²³ Lulendo kele bonso ndikila. Malanda na yo lenda vanda ya mbi mpenza. Lulendo lenda sala nde muntu ya kuluta mayele kuvanda ve na mfunu na meso ya Nzambi. Kansi, kudikulumusa lenda sala nde ata muntu ya kukonda mfunu kuvanda na mfunu mingi na meso ya Yehowa. Kana konso kilumbu beto kuna kikalulu yai ya mfunu na kusalaka ngolo na kutambula na kudikulumusa yonso na bitambi ya Kristu, beto tabaka lufutu ya nene mpenza. Piere kusonikaka nde: “Beno kudikulumusa na nsi ya diboko ya ngolo ya Nzambi, na mpila nde yandi ta tedimisa beno na kilumbu yina ya yandi me tulaka.” (1 Piere 5:6) Yehowa kutombulaka mpenza Yezu sambu yandi kudikulumusaka na mambu yonso. Mutindu mosi Nzambi na beto tavanda na kyese ya kufuta nge sambu na kudikulumusa na nge.

²⁴ Kansi yo kele mawa na kumonda nde, bantu yankaka keyindulaka nde kudikulumusa kele kidimbu ya kukonda ngolo. Mbandu ya Yezu kesadisa beto na kumona nde dibanza yina kele luvunu mpenza, sambu muntu yina kulutaka bantu yonso na kudikulumusa kuvandaka mpi na kikesa mingi kuluta bantu yonso. Yo tavanda ntu-dyambu ya kapu yina kelanda.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Lupangu ya kele na lutiti 34]

Inki Mutindu Nge Lenda Landa Yezu?

● Inki mutindu mbandu ya Yezu lenda twadisa nge kana nge kezola kubwa na mpukumuna ya kudisonga sambu na mambu ya nge kesala?​—Matayo 12:15-19; Marko 7:35-37.

● Inki mutindu nge lenda landa mbandu ya Yezu ntangu nge kesala bisalu ya kukonda mfunu sambu na bampangi ya kimpeve ya babakala mpi ya bankento?​—Yoane 21:1-13.

● Inki mutindu nge lenda baka mambote na mbandu ya Yezu kana nge kezola kubwa na mpukumuna ya kusosa lukumu mpi kununga na ngidika yai ya bima?​—Yoane 6:14, 15.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 26]

“Tala ntotila na beno ke kwisila beno”