Mameme Yankaka ti Kuwakana ya Mpa

“Ata nge kele nzenza . . . , kana nge zitisa mbote Kilumbu ya Kupema, kana nge landa bansiku ya [kuwakana na mono], mono ta nata nge na ngumba na mono Nzambi.”​—YEZAYA 56:6, 7.

 1. (a) Na kutadilaka mbona-meso ya Yoane, inki kesalama ntangu bau mekangisa mupepe ya mbungulu ya mfundusu ya Yehowa? (b) Inki kibuka ya kuyituka Yoane kumonaka?

NA MBONA-MESO ya iya na mukanda ya Kusonga, ntumwa Yoane monaka bau mekangisa mupepe ya mbungulu ya mfundusu ya Yehowa, ntangu bau kemanisa kisalu ya kutula bantu ya “Israele ya Nzambi” yonso bidimbu. Bayai kele bantu ya ntete ya kebaka lusakumunu na nzila ya Yezu, kitini ya kuluta mfunu ya nkuna ya Abrahami. (Galatia 6:16; Kuyantika 22:18; Kusonga 7:​1-4) Na mbona-meso yango yina mosi, Yoane monaka “ndonga mosi ya bantu mingi [“kibuka ya nene,” NW]; ata muntu mosi ve lungaka kutanga bantu yina yonso. Bantu yina vandaka ya makanda yonso ti ya bandinga yonso ti ya bansi yonso. . . . Bo vandaka kutuba na ndinga ya ngolo nde: ‘Nzambi na beto yina me vanda na kiti ya kimfumu, ti Mwana-dimeme, bo bantu [me gulusa] beto.’ ” (Kusonga 7:​9, 10) Ntangu bau ketuba nde, ‘Mwana-dimeme muntu me gulusa beto,’ kibuka ya nene kemonisa nde bau mpi kebaka lusakumunu na nzila ya Nkuna ya Abrahami.

 2. Inki ntangu kibuka ya nene monanaka, ye inki mutindu beto ketendula yau?

² Kibuka ya nene yai kuzabanaka na 1935, mpi bubu yai ntalu na yau mekuma bantu kuluta mafuku tanu. Ya kuponama sambu na kuguluka na mpasi ya nene, bantu ya kibuka yai tatulama na lweka sambu na kubaka luzingu ya mvula na mvula ntangu Yezu takabula “mameme” ti “bankombo.” Bakristu ya kibuka ya nene kele na kati ya “mameme yankaka” yina Yezu tubilaka na kingana ya balupangu ya mameme. Bau kele ti kivuvu ya kuzinga mvula na mvula na paladisu ya ntoto.​—Matayo 25:​31-46; Yoane 10:16; Kusonga 21:​3, 4.

 3. Inki mutindu Bakristu ya kupakulama ti mameme yankaka kele ya kuswaswana na yina metala kuwakana ya mpa?

³ Bantu yai 144 000 kebaka lusakumunu ya kuwakana ya Abrahami na nzila ya kuwakana ya mpa. Bonso bamvukani na kati ya kuwakana yai, bau kekota ‘na nsi ya lemvo ya bau mefwana ve na kubaka’ (NW) mpi “na nsi ya kiyeka ya bansiku ya Kristo.” (Roma 6:15; 1 Korinto 9:21) Na yau, kaka bantu 144 000 ya Izraele ya Nzambi mpamba mefwana na kudya mampa ti vinu na Lusungiminu ya lufwa ya Yezu, mpi kaka ti bau mpamba Yezu salaka kuwakana na yandi sambu na Kimfumu. (Luka 22:​19, 20, 29) Bantu ya kibuka ya nene kele ve na kati ya kuwakana ya mpa. Kansi, bau kevukana ti Izraele ya Nzambi mpi kezinga ti bau na “insi” na bau. (Yezaya 66:⁠8) Yau yina, yau melunga na kutuba nde bau mpi kele na nsi ya lemvo ya Yehowa ya bau mefwana ve na kubaka, mpi na nsi ya nsiku ya Kristu. Ata bau kele ve bamvukani na kati ya kuwakana ya mpa, bau kele bantu ya kebaka mambote na yau.

‘Banzenza’ ti “Israele ya Nzambi”

4, 5. (a) Bangogo ya Yezaya kemonisa nde inki kimvuka yankaka tasadila Yehowa? (b) Inki mutindu Yezaya 56:​6, 7 melunganaka na zulu ya kibuka ya nene?

⁴ Profete Yezaya sonikaka nde: “Ata nge kele nzenza yina me kota na kimvuka ya bantu na mono, kana nge zola mono ti kusadila mono, kana nge zitisa mbote Kilumbu ya Kupema [“Kisabatu,” NW] kana nge landa bansiku ya [kuwakana na mono], mono ta nata nge na ngumba na mono Nzambi, mono ta pesa nge kiese na nzo na mono ya bisambu, mono ta ndima mpi konso makabu yina ya nge ta pesa mono na zulu ya mesa-kimenga.” (Yezaya 56:​6, 7) Na Izraele, mambu yai vandaka tendula nde ‘banzenza,’ yina vandaka ve bana ya Izraele, tasamba Yehowa​—⁠bau tazola zina na yandi, tazitisa mambu yonso ya kuwakana ya Nsiku, Kisabatu, mpi tapesa makabu ya bimenga na tempelo, ‘nzo ya bisambu’ ya Nzambi.​—⁠Matayo 21:⁠13.

⁵ Na bilumbu na beto, ‘banzenza yina me kotaka na kimvuka ya Yehowa’ kele kibuka ya nene. Bau kesadilaka Yehowa kisalu na kimvuka ti Izraele ya Nzambi. (Zakaria 8:23) Bau kepesaka bimenga ya kendimama mutindu mosi bonso yina ya Izraele ya Nzambi. (Baebreo 13:​15, 16) Bau kesambaka na tempelo ya kimpeve ya Nzambi, ‘nzo na yandi ya bisambu.’ (Fwanisa ti Kusonga 7:15.) Keti bau kelundaka Kilumbu ya Kupema konso mposo? Ve, ata bapakulami, ata mameme yankaka kele na ntuma ya kusala yau ve. (Kolosai 2:​16, 17) Ata mpidina, Polo tubilaka Bakristu ya kupakulama ya Baebreo nde: “Bantu ya Nzambi ta pema; kupema yina ya bo ta pema yo ta vanda bonso kupema yina ya Nzambi pemaka na kilumbu ya nsambwadi. Sambu konso muntu yina ke pema kisika mosi ti Nzambi yandi ke bikisaka na kusala kisalu na yandi, mutindu Nzambi bikisaka na kusala kisalu na yandi sambu na kupema.” (Baebreo 4:​9, 10) Baebreo yina kotaka na ‘kilumbu ya kupema’ ntangu bau lemfukilaka “lunungu ya Nzambi” mpi pemaka na mukumba ya kusosa kudinungisa na nzila ya bisalu ya Nsiku. (Roma 10:​3, 4) Bakristu ya makanda ya kupakulama kepemaka mpi mutindu mosi na kundimaka lunungu ya Yehowa. Kibuka ya nene kevukana ti bau na kupema yina.

 6. Inki mutindu mameme yankaka bubu yai kendimaka kuvanda na nsi ya kuwakana ya mpa?

⁶ Dyaka, mameme yankaka kendima kuvanda na nsi ya kuwakana ya mpa, kaka mutindu banzenza ndimaka kukota na nsi ya kuwakana ya Nsiku. Na inki mutindu? Na kukumaka ve bamvukani na kati na yau, kansi na kuzitisaka bansiku na yau mpi na kubakaka mambote ya ngidika na yau. (Fwanisa ti Yeremia 31:​33, 34.) Bonso bampangi na bau ya kupakulama, mameme yankaka kele ti nsiku ya Yehowa ya kusonika ‘na kati ya ntima na bo.’ Bau kezolaka ngolo mpi kelemfukilaka bantuma ti minsiku ya Yehowa. (Nkunga 37:31; 119:97) Bonso Bakristu ya kupakulama, bau mpi bau zaba Yehowa. (Yoane 17:⁠3) Ebuna luyotisu? Bamvula 1 500 na ntwala kuwakana ya mpa kusalama, Moize songaka bana ya Izraele nde: “Beno fwete yotisa mpusu ya ntima na beno.” (Kulonga 10:​16, NW; Yeremia 4:⁠4) Ata luyotisu ya kinsuni kufwaka nzila mosi ti Nsiku, bapakulami ti mameme yankaka fwete “yotisa” bantima na bau. (Kolosai 2:11) Na kusukisa, Yehowa kelolulaka bifu ya mameme yankaka na lufulu ya ‘menga ya kuwakana’ ya Yezu yina panzanaka. (Matayo 26:28; 1 Yoane 1:9; 2:⁠2) Nzambi mebakaka bau ve bonso bana ya lundi na kimpeve, mutindu yandi mebakaka bantu yai 144 000. Kansi, yandi kebinga mameme yankaka nde bantu ya lunungu, na mutindu yandi bingaka Abrahami muntu ya lunungu, nduku na yandi.​—⁠Matayo 25:46; Roma 4:​2, 3; Yakobo 2:⁠23.

 7. Inki kivuvu kele bubu yai sambu na mameme yankaka, yina mebingamaka bantu ya lunungu mutindu mosi bonso Abrahami?

⁷ Sambu na bantu yai 144 000, kubingama na bau bonso bantu ya lunungu kekangulaka nzila ya kuvanda ti kivuvu ya kuyala ti Yezu na Kimfumu ya zulu. (Roma 8:​16, 17; Galatia 2:16) Sambu na mameme yankaka, kubingama bantu ya lunungu bonso banduku ya Nzambi, kepesaka bau nzila ya kuyamba kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula na paladisu ya ntoto: na nima ya luguluku na Armagedoni bonso bantu ya kibuka ya nene, to na nzila ya ‘lufutumuku ya bantu ya lunungu.’ (Bisalu 24:​15, NW) Yau kele dibaku ya nene mpenza na kuvanda ti kivuvu ya mutindu yai mpi na kuvanda nduku ya Nkwa-Kimfumu ya zulu ti ntoto, “munzenza na kati ya tenta na [yandi]”! (Nkunga 15:​1, 2, NW) Ee, yau vanda bapakulami to mameme yankaka, bau yonso kele na lusakumunu ya kuluta kitoko na nzila ya Yezu, Nkuna ya Abrahami.

Kilumbu ya Ndolula ya Kuluta Nene

 8. Bimenga ya Kilumbu ya Ndolula na nsi ya Nsiku vandaka kifwani ya inki?

⁸ Ntangu yandi vandaka tubila kuwakana ya mpa, Polo yibusaka batangi na yandi Kilumbu ya Ndolula yina vandaka salama konso mvula na nsi ya kuwakana ya Nsiku. Na kilumbu yina, bimenga vandaka pesama ya kugambula​—⁠mosi sambu na kikanda ya banganga-nzambi, yankaka sambu na bikanda 12 ya mebikala. Banda ntama beto metendulaka yau bonso kimenga ya Yezu yina kepesa kivuvu ya zulu na bantu 144 000, ti kivuvu ya ntoto na mafunda yankaka ya bantu.a Polo monisaka nde na kulungana na yau, mambote ya kimenga ya Yezu kepesama na Kilumbu ya nene ya Ndolula na nsi ya kuwakana ya mpa. Bonso Nganga-Nzambi ya Nene ya kilumbu yai ya kuluta nene, Yezu pesaka luzingu na yandi ya kukuka bonso kimenga ya ndolula sambu na kuzwa ‘lugulusu ya mvula na mvula’ sambu na bantu.​—⁠Baebreo 9:​11-24.

 9. Inki Bakristu ya kupakulama ya Baebreo yina vandaka na nsi ya kuwakana ya mpa lendaka kubaka?

⁹ Bakristu mingi ya Baebreo vandaka dyaka ‘ke landa Bansiku [ya Moize] mbote-mbote.’ (Bisalu 21:20) Yau yina, yau fwanaka nde Polo kuyibusa bau nde: “Kristo muntu ke vukisaka bantu na Nzambi na kuwakana mosi ya mpa, na mpila nde bantu yina ya Nzambi solaka, bo baka mambote [“difwa,” NW] ya mvula na mvula yina ya Nzambi me silaka na kupesa bantu. Bo lenda baka yo sambu Kristo me fwaka, sambu lufwa na yandi ke katula bantu na bifu yina ya bo salaka ntangu bo vandaka kulanda kuwakana yina ya ntete.” (Baebreo 9:15) Kuwakana ya mpa katulaka Bakristu ya Baebreo na kimpika ya kuwakana ya ntama, yina vandaka kumonisa pwelele nde bau vandaka bantu ya masumu. Na nsadisa ya kuwakana ya mpa, bau lendaka kubaka “[difwa] ya mvula na mvula yina ya Nzambi me silaka na kupesa bantu [na zulu].”

10. Bapakulami ti mameme yankaka ketondaka Nzambi sambu na inki?

¹⁰ “Konso muntu yina me ndima Mwana” tabaka mambote ya nkudulu ya kimenga ya Yezu. (Yoane 3:​16, 36) Polo tubaka nde: “Kristo mpi kudipesaka makabu kaka mbala mosi mpamba sambu na kukatula masumu ya bantu mingi. Yandi ta kwisa kumonika na bantu na mbala ya zole sambu na kukatula masumu ve kansi sambu na kugulusa bantu yina ke vingilaka yandi.” (Baebreo 9:28) Bubu yai, bantu yina kevingilaka Yezu na masonga yonso kele Bakristu ya kupakulama ya Izraele ya Nzambi yina kele dyaka na moyo, ti mafunda ya bantu ya kibuka ya nene yina tabaka mpi difwa ya mvula na mvula. Bandonga yai yonso zole kepesaka matondo na Nzambi sambu na kuwakana ya mpa ti balusakumunu na yau ya luzingu, bonso: Kilumbu ya Ndolula ti kisalu ya Nganga-Nzambi ya Nene, Yezu, na kati ya Kisika ya Kuluta Santu na zulu.

Kisalu Mingi na Kisalu ya Santu

11. Inki bapakulami ti mameme yankaka kesalaka na kyese yonso ti kansansa ya kuyobisa na kimenga ya Yezu?

¹¹ Na mukanda na yandi na Baebreo, Polo tubilaka mingi mbalu ya kimenga ya Yezu na kuwakana ya mpa nde yau meluta mbalu ya bimenga ya kuwakana ya ntama. (Baebreo 9:​13-15) Kimenga ya Yezu ya kuluta mbote lenda “katula bisalu ya kukonda mfunu na [kansansa] na beto, sambu nde beto mona mpila ya kusadila Nzambi ya moyo.” Sambu na Bakristu ya Baebreo, “bisalu” yankaka “ya kukonda mfunu” vandaka ‘bifu ya bo salaka na kuwakana ya ntete.’ Sambu na Bakristu ya bubu yai, yau kele masumu ya bau salaka ntama ye bau balulaka ntima mpenza mpi Nzambi lolulaka yau. (1 Korinto 6:​9-11) Ti kansansa ya kuyobisa, Bakristu ya kupakulama ke “sadila Nzambi ya moyo” kisalu ya santu. Kibuka ya nene kesalaka mpi mutindu mosi. Sambu bau meyobisaka kansansa na bau na “menga ya Mwana-dimeme,” bau kele na tempelo ya nene ya kimpeve ya Nzambi, bau “ke sadilaka Nzambi [kisalu ya santu] mpimpa ti mwini.”​—⁠Kusonga 7:​14, 15.

12. Inki mutindu beto kemonisaka nde beto kele na “lukwikilu ya ngolo”?

¹² Dyaka, Polo tubaka nde: “Beto kwenda penepene na Nzambi ti ntima mosi ya kieleka, ti lukwikilu ya ngolo, ti ntima mosi ya mpembe, ti nitu yina me yobila masa ya mpembe.” (Baebreo 10:22) Inki mutindu beto lenda monisa nde beto kele ti “lukwikilu ya ngolo”? Polo syamisaka Bakristu ya Baebreo nde: “Beto simba na ngolo mambu yina ya beto ke tulaka ntima na malongi na beto, sambu beto lenda tula ntima na Nzambi nde yandi ta sala kaka mambu yina ya yandi silaka beto. Beto banzila bantu ya nkaka na kati na beto na kupesa bo kikesa ya kuzola bampangi ya nkaka kuluta diaka mbote ti kusadila bo mambu ya mbote. [“Nkatu kuyambula lukutakanu ya beto mosi, mutindu yau mekumaka kikalulu ya bankaka, kansi na kusyamisanaka bamosi ti bankaka, mpi mingimingi ntangu beno kemona kilumbu yango kefinama,” NW].” (Baebreo 10:​23-25) Kana lukwikilu na beto kele ya moyo, beto ‘tayambula ve lukutakanu ya beto mosi.’ Beto tawa kyese na kupesa bampangi na beto kikesa mpi na kubaka kikesa na bau, sambu na kuzola mpi kusala bisalu ya mbote, ti kubaka kikesa ya kusala kisalu ya mfunu ya kusamuna kivuvu na beto na ntwala ya bantu yonso, yau vanda ya kuzinga na ntoto to ya kuzinga na zulu.​—⁠Yoane 13:⁠35.

“Kuwakana ya Mvula na Mvula”

13, 14. Tanga mitindu ya kemonisa nde kuwakana ya mpa kele kuwakana ya mvula na mvula.

¹³ Inki tasalama kana bantu ya nsuka na kati ya 144 000 mebaka kivuvu na bau ya zulu? Keti kisalu ya kuwakana ya mpa tasuka? Na ntangu yina, na zulu ya ntoto, ata muntu mosi ya Izraele ya Nzambi tavanda dyaka ve. Bamvukani yonso na kati ya kuwakana yina tavanda ti Yezu “na Kimfumu ya Tata na [yandi].” (Matayo 26:29) Kansi beto keyibuka mambu ya Polo tubaka na mukanda na yandi na Baebreo nde: “Nzambi tedimisaka . . . Ngungudi ya nene yina ke kebaka mameme na yandi. Sambu na menga na yandi mpi, kuwakana ya mvula na mvula ke monikaka.” (Baebreo 13:​20, beto bantu metengimisa bisono; Yezaya 55:⁠3.) Kuwakana ya mpa kele ya mvula na mvula na inki mutindu?

¹⁴ Ntete, yau kele ve bonso kuwakana ya Nsiku, sambu muntu tayingisa yau dyaka ve. Ya zole, mambu ya yau kesala tafula kimakulu, mutindu mosi ti kintotila ya Yezu. (Fwanisa Luka 1:33 ti 1 Korinto 15:​27, 28.) Kimfumu ya zulu kele ti kisika mosi ya mvula na mvula na lukanu ya Yehowa. (Kusonga 22:⁠5) Ya tatu, mameme yankaka talanda kaka na kubaka mambote ya kuwakana ya mpa. Na nsungi ya Luyalu ya Kristu ya Bamvula Funda, bantu ya kwikama tavanda kaka “ke sadila Nzambi [kisalu ya santu] mpimpa ti mwini na nzo na yandi” kaka mutindu bau kesala ntangu yai. Yehowa tavutukila dyaka ve masumu na bau ya ntama yina yandi lolulaka na lufulu ya “menga ya kuwakana” ya Yezu. Bau talanda na kumonana bantu ya lunungu bonso banduku ya Yehowa, ye nsiku na yandi talanda kuvanda kaka ya kusonika na ntima na bau.

15. Tendula mutindu ngwisana tavanda na kati ya Yehowa ti bansambidi na yandi ya ntoto na inza ya mpa.

¹⁵ Keti na ntangu yina Yehowa talenda tuba na bansadi na yandi nde: ‘Mono kele Nzambi na bo, ye bo kele bantu na mono’? Ee. “Yandi ta zinga ti bo, bo ta vanda bantu na yandi. Yandi mosi Nzambi ta vandaka ti bo.” (Kusonga 21:​3, beto bantu metengimisa bisono.) Bau takuma “camp ya bantu ya [santu],” mimonisi ya ntoto ya “bwala yina ya Nzambi ke zolaka,” nkento ya makwela ya Yezu Kristu na zulu. (Kusonga 14:1; 20:9; 21:2) Mambu yai yonso tasalama kaka sambu na lukwikilu na bau na “menga ya kuwakana” ya Yezu, mpi sambu na bulemfu na bau na bantotila mpi banganga-nzambi ya zulu, yina vandaka Izraele ya Nzambi ntangu bau vandaka na ntoto.​—⁠Kusonga 5:⁠10.

16. (a) Inki mabaku kekinga bayina tafutumuka na ntoto? (b) Inki balusakumunu tavanda na nsuka ya bamvula funda?

¹⁶ Ebuna bafwa yina tafutumuka na zulu ya ntoto? (Yoane 5:​28, 29) Bau mpi tabingama na kwisa kubaka ‘lusakumunu’ na nzila ya Yezu, Nkuna ya Abrahami. (Kuyantika 22:18) Bau tazola mpi zina ya Yehowa, tasadila yandi, tapesa yandi bimenga ya kundimama, mpi tasadila yandi kisalu ya santu na nzo na yandi ya bisambu. Bayina tasala buna takota na kati ya kupema ya Nzambi. (Yezaya 56:​6, 7) Na nsuka ya bamvula funda, bantu yonso ya kwikama tavanda mekituka bantu ya kukuka na nsadisa ya kisalu ya Yezu Kristu ti bampangi na yandi banganga-nzambi 144 000. Bau tabingama ve kaka nde bantu ya lunungu, banduku ya Nzambi; kansi bau tavanda bantu ya lunungu. Bau ‘ta baka diaka moyo,’ ntangu masumu yonso ti lufwa ya bau bakaka na Adami takatuka. (Kusonga 20:5; 22:⁠2) Yau tavanda lusakumunu mosi ya nene mpenza! Mutindu beto kemonina mambu bubu yai, yau kemonana bonso kisalu ya kinganga-nzambi ya Yezu ti bantu yai 144 000 tasuka pana. Balusakumunu ya Kilumbu ya Ndolula ya nene tavanda mesuka. Dyaka, Yezu “ta pesa Kimfumu na Tata Nzambi.” (1 Korinto 15:24) Mumekamu mosi ya nsuka talanda, na nima lufwa ya kimakulu ya Satana ti bademo na yandi talanda.​—Kusonga 20:​7, 10.

17. Na ntwala ya kyese ya kekinga beto, inki muntu na muntu na kati na beto fwete sila na kusala?

¹⁷ Inki kisalu, “kuwakana ya mvula na mvula” tasala na nsungi ya kyese yina tabanda ntangu yina? Beto kezaba ve. Mambu ya Yehowa metendulaka tii awa melunga sambu na bubu. Beto keyituka munoko ya kukangula. Sambu, yindulete, luzingu ya mvula na mvula na “zulu ya mpa ti ntoto ya mpa”! (2 Piere 3:13) Bika nde kima ata mosi ve kukitisa mpusa na beto ya kubaka lusilu yina. Kusyaminina lenda vanda mpasi. Polo tubaka nde: “Beno fweti kanga ntima, sambu na kusala mambu yina ya Nzambi ke zolaka ti na kubaka mambu yina ya yandi me silaka beno.” (Baebreo 10:36) Kansi, yibuka nde, konso mpasi yina to luteleminu ya kebasika, yau kemonana bonso kima ya fyoti kana beto tesa yau ti kyese yina kekinga beto. (2 Korinto 4:17) Yau yina, bika nde muntu mosi ve na kati na beto kuvanda muntu yina ‘ke vutuka na nima sambu na kuvidisa moyo.’ Kansi, beto vanda bantu yina ‘ke na lukwikilu ya kubakila moyo ya mvula na mvula.’ (Baebreo 10:39) Bika beto yonso kutula ntima yonso na Yehowa, Nzambi ya bangwakana, sambu muntu yonso na kati na beto kubaka mambote ya mvula na mvula.

[Noti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Bakisaka?

◻ Katula Bakristu ya kupakulama, banani kele na kubaka lusakumunu na nzila ya Nkuna ya Abrahami?

◻ Na lusakumunu ya bau kebaka na nzila ya kuwakana ya mpa, inki mutindu mameme yankaka kele bonso baprozelite ya kuwakana ya ntama?

◻ Inki mutindu mameme yankaka kebaka lusakumunu na nsadisa ya ngidika ya Kilumbu ya nene ya Ndolula?

◻ Sambu na inki Polo bingaka kuwakana ya mpa nde “kuwakana ya mvula na mvula”?

[Lupangu ya kele na lutiti 30]

Kisalu ya Santu na Tempelo

Kibuka ya nene kesambaka kisika mosi ti Bakristu ya kupakulama na kibansala ya ntoto ya tempelo ya nene ya kimpeve ya Yehowa. (Kusonga 7:​14, 15; 11:⁠2) Kele ti kikuma ve ya beto lenda tuba nde bau kele na Kibansala ya Mimpani. Ntangu Yezu vandaka na zulu ya ntoto, kuvandaka ti Kibansala ya Mimpani na kati ya tempelo. Kansi, na bapula ya Nzambi pesaka sambu na tempelo ya Salomo ti ya Ezekiele, kisika ya kusala Kibansala ya Mimpani vandaka ve. Tempelo ya Salomo, vandaka ti kibansala mosi ya nganda, kisika bantu ya Izraele ti baprozelite, babakala ti bankento, vandaka samba kumosi. Yai kele mbandu ya mbikudulu yina pesamaka sambu na kibansala ya ntoto ya tempelo ya kimpeve, kisika Yoane monaka kibuka ya nene kesala kisalu ya santu.

Kansi, na kibansala ya kati, kisika mesa-kimenga ya nene vandaka, kaka banganga-nzambi ti Balevi mpamba bantu vandaka kukota. Na Kisika ya Santu, kaka banganga-nzambi mpamba bantu vandaka kukota. Na Kisika ya Kuluta Santu, kaka nganga-nzambi ya nene mpamba muntu vandaka kukota. Beto kebakisaka nde kibansala ya kati ti Kisika ya Santu kele kifwani ya mvwandilu ya kimpeve yina Bakristu ya kupakulama kele na yau na zulu ya ntoto. Ye Kisika ya Kuluta Santu kele zulu mpenza, kisika Bakristu ya kupakulama tabaka luzingu ya lenda fwa ve kumosi ti Nganga-Nzambi na bau ya Nene.​—Baebreo 10:​19, 20.