‘Vanda Ngolo, Vanda Kikesa’
‘Vanda ngolo, vanda kikesa, Yehowa tavanda ti nge.’—YOZ. 1:7-9.
INKI MVUTU NGE TAPESA?
Na inki mitindu Enoki mpi Noa monisaka kikesa?
Inki mutindu bankento yankaka ya ntangu ya ntama vandaka mbandu ya mbote na yina metala lukwikilu mpi kikesa?
Inki mbandu ya kikesa ya baleke kebenda dikebi na nge?
1, 2. (a) Bantangu yankaka, inki kevandaka mfunu sambu na kulanda kuvanda na luzingu ya mbote? (b) Inki beto tatadila na disolo yai?
KIKESA ketendula kukonda boma, kuvanda ve madidi-madidi, mpi kukonda bumolo. Beto lenda tuba nde muntu ya kikesa kele muntu yina kele ngolo, nkutu ya kewaka ve boma. Kansi, bantangu yankaka kikesa kevandaka mfunu sambu na kulanda kusala mambu ya mbote konso kilumbu.
2 Bantu yankaka yina Biblia ketubilaka kuwaka ve boma na ntwala ya mambu ya mpasi. Bankaka kumonisaka kikesa na mambu yina kekuminaka bansadi yonso ya Yehowa. Inki beto lenda longuka na bambandu ya kikesa yina kele na Biblia? Inki mutindu beto lenda vanda bantu ya kikesa?
BAMBANGI YA KIKESA NA NSI-NTOTO MOSI YA MBI
3. Inki mambu Enoki bikulaka sambu na bantu ya mbi?
3 Yo lombaka kikesa sambu na kuvanda mbangi ya Yehowa na kati ya bantu ya mbi yina vandaka na ntoto na ntwala ya Mvula ya Ngolo na bilumbu ya Noa. Kansi, na kikesa yonso Enoki “nkaka ya nsambwadi na nima ya Adami,” bikulaka nde: “Beno wa: Mfumu Nzambi ta kwisa ti bamile na bamile ya bawanzio na yandi sambu na kusambisa bantu yonso, mpi sambu na kupesa ndola na bantu yonso ya mbi ti ya masumu. Yandi ta pesa bo ndola sambu na mambu yonso ya mbi ya bo vandaka kusala ntangu bo buyaka na kulemfuka na yandi, yandi ta pesa bo mpi ndola sambu na mambu yonso ya mbi ya bo vandaka kutuba sambu na yandi.” (Yude 14, 15) Na kutubaka mutindu yina, Enoki vandaka ti kivuvu nde mbikudulu yai talungana. Na nima na yo, bantu yonso ya mbi kufwaka na mvula ya ngolo!
4. Na nki ntangu Noa ‘tambulaka ti Nzambi’?
4 Mvula yina ya Ngolo nokaka na mvu 2370 N.T.B., bamvula kuluta 650 tuka Enoki fwaka. Noa butukaka na nsungi yina, yandi yelaka mpi kumaka ti dibuta, yandi tungaka maswa ti bana na yandi. Bawanzyo ya mbi lwataka nitu ya kimuntu, vukisaka nitu ti bankento ya kitoko mpi butaka bana ya nda-nda. Dyaka, mambi ya bantu kumaka mingi mpi ntoto fulukaka na mubulu. (Kuy. 6:1-5, 9, 11) Ata mpidina, Noa ‘tambulaka ti Nzambi ya kyeleka’ mpi taka kimbangi na kikesa bonso ‘nsamuni ya lunungu.’ (Tanga 2 Piere 2:4, 5.) Beto kele na mfunu ya kikesa ya mutindu mosi na bilumbu yai ya nsuka.
BO MONISAKA LUKWIKILU MPI KIKESA
5. Inki mutindu Moize monisaka lukwikilu mpi kikesa?
5 Moize monisaka lukwikilu mpi kikesa na luzingu na yandi. (Baeb. 11:24-27) Yantika mvu 1513 tii na mvu 1473 N.T.B., Nzambi sadilaka yandi sambu na kubasisa bantu ya Izraele na Ezipte mpi kutwadisa bo na ntoto ya zelo na zelo. Moize monaka nde yandi mefwana ve sambu na kulungisa mukumba yina, kansi yandi ndimaka yo. (Kub. 6:12) Yandi ti mpangi na yandi Aroni, kwendaka mbala na mbala na ntwala ya Farao, ntotila ya nku ya nsi Ezipte mpi na kikesa yonso bo zabisaka yandi Bandola Kumi yina Yehowa tasadila sambu na kupesa banzambi ya Ezipte nsoni mpi kugulusa bantu na yandi. (Kub., bakap. 7-12) Moize monisaka lukwikilu mpi kikesa sambu yandi vandaka ti lutaninu ya mbote ya Nzambi, kaka bonso beto.—Kul. 33:27.
6. Kana bamfumu ya luyalu kuyula beto bangyufula sambu na lukwikilu na beto, inki mutindu beto takuka kuta kimbangi ti kikesa?
6 Beto kele na mfunu ya kikesa bonso yina ya Moize, sambu Yezu tubaka nde: “Beno ta kwenda kusamba na meso ya baguvernere ti na meso ya bantotila sambu na mono. Mpidina beno ta zaba kupesa kitemwe na beno na meso na bo ti na meso ya bantu yina kele Bayuda ve. Kana bo ke sambisa beno na tribinale, beno kumona mpasi ve na ntima nde: ‘Nki beto ta tuba?’ to ‘Beto ta tuba nki mutindu?’ Sambu Nzambi ta songa beno na ntangu yo yina mambu yina ya beno ta tuba. Sambu beno ve bantu ta tuba; kansi Mpeve ya Tata na beno ta songa beno mambu yina ya beno ta tuba.” (Mat. 10:18-20) Kana bamfumu ya luyalu kuyula beto bangyufula sambu na lukwikilu na beto, mpeve ya Yehowa tapesa beto makuki ya kuta kimbangi na luzitu yonso ti lukwikilu mpi kikesa.—Tanga Luka 12:11, 12.
7. Sambu na nki Yozue vandaka kikesa mpi nungaka?
7 Kulonguka mbala na mbala Nsiku ya Nzambi tungaka lukwikilu mpi kikesa ya Yozue muntu yina yingaka Moize. Na mvu 1473 N.T.B., bantu ya Izraele zolaka kukota na Ntoto ya Lusilu. Nzambi pesaka Yozue ntuma yai: ‘Vanda ngolo, vanda kikesa.’ Ntangu Yozue salaka mambu na kuwakana ti Bansiku, yandi vandaka mayele mpi nungaka. Nzambi zabisaka yandi nde: “Kuwa boma ve, kutekita mpi ve na ntwala ya bambeni, sambu mono Mfumu Nzambi, Nzambi na nge, ta vandaka ti nge bisika yonso ya nge ta kwenda.” (Yoz. 1:7-9) Bangogo yina pesaka mpenza Yozue kikesa! Ya kyeleka, Nzambi vandaka mpenza ti yandi, sambu bitumba ya nene sambu na kubotula Ntoto ya Lusilu kusalaka kaka bamvula sambanu disongidila yo yantikaka na mvu 1473 mpi yo manaka na mvu 1467 N.T.B.
BANKENTO YINA KUSADILAKA NZAMBI TI KIKESA
8. Inki mbandu ya lukwikilu mpi ya kikesa Rahabi bikilaka beto?
8 Na nsungi ya bamvula mingi, bankento mingi monisaka kikesa na kisalu yina bo sadilaka Yehowa. Mumbandu, Rahabi yina vandaka nkento ya ndumba na mbanza Yeriko monisaka lukwikilu na Nzambi, na kikesa yonso yandi bumbaka mineki zole yina Yozue tindaka mpi zabisaka bantu ya ntotila ya Yeriko na kukwenda na nzila yankaka sambu bo kanga ve mineki yina. Yandi ti dibuta na yandi gulukaka ntangu bantu ya Izraele fwaka Yeriko. Rahabi yambulaka masumu na yandi, sambilaka Yehowa na kwikama yonso mpi kumaka nkaka ya Mesia. (Yoz. 2:1-6; 6:22, 23; Mat. 1:1, 5) Yandi bakaka mpenza balusakumunu sambu na lukwikilu mpi kikesa na yandi!
9. Inki mutindu Debora, Baraki mpi Yaele monisaka kikesa?
9 Na nima ya lufwa ya Yozue na mvu 1450 N.T.B., bazuzi yantikaka kukotisa lunungu na dikanda ya Izraele. Yabini, Ntotila ya Kanana kunyokulaka bantu ya Izraele bamvula 20 ntangu Nzambi kutindaka mbikudi ya nkento Debora na kusyamisa zuzi Baraki sambu na kugulusa bo. Baraki vukisaka babakala 10 000 na Ngumba ya Tabore mpi yilamaka sambu na kunwanisa Sisera mfumu ya basoda ya Yabini, yina kotaka na muwanda ya Kishoni ti basoda mpi bapusupusu na yandi ya bitumba 900. Ntangu bantu ya Izraele vandaka kutambula na kisika ya pwelele ya muwanda yina, Nzambi nokisaka mvula mosi ya ngolo yina salaka nde basoda ya Kanana kumona mpasi mpi kukuka ve kutambula ti bapusupusu na bo. Bantu ya Baraki kunungaka mpi “bo fwaka-fwaka basoda yonso ya Sisera.” Sisera kwendaka kubumbana na nzo ya tenta ya Yaele, kansi Yaele fwaka yandi ntangu yandi vandaka na mpongi. Na kuwakana ti mbikudulu yina Debora bikulaka sambu na Baraki, Yaele bakaka ‘lukumu ya bitumba.’ Sambu Debora, Baraki mpi Yaele salaka mambu na kikesa yonso, dikanda ya Izraele “vandaka na ngemba bamvula makumi iya.” (Baz. 4:1-9, 14-22; 5:20, 21, 31) Babakala mpi bankento mingi yina vandaka kusadila Nzambi monisaka lukwikilu mpi kikesa ya mutindu mosi.
BANGOGO NA BETO LENDA PESA KIKESA
10. Sambu na nki beto lenda tuba nde bangogo na beto lenda pesa kikesa?
10 Mambu yina beto ketubaka lenda pesa bampangi na beto yina kesambilaka Yehowa kikesa. Na mvu nkama ya 11 N.T.B., Ntotila Davidi zabisaka mwana na yandi Salomo nde: “Mwana na mono, vandaka kikesa ti ngolo; yantika kisalu, kutina boma ve. Mfumu Nzambi ya mono ke sambaka ta bikisa nge ve; yandi ta vandaka na nge ti kusadisa nge tii kuna kisalu yai yonso ya kutunga nzo na yandi kumana.” (1 Bans. 28:20) Salomo salaka mambu na kikesa yonso mpi tungaka tempelo ya nene sambu na Yehowa na Yeruzalemi.
11. Inki bupusi bangogo ya kikesa ya mwana-nkento mosi ya dikanda ya Izraele vandaka ti yo na luzingu ya Namani?
11 Na mvu-nkama ya kumi N.T.B., bangogo ya kikesa ya mwana mosi ya nkento ya dikanda ya Izraele vandaka lusakumunu sambu na mfumu yina ya belaka maladi ya wazi. Basoda ya Namani kangaka yandi mpi yandi kumaka nsadi ya mfumu ya basoda ya Siria. Sambu yandi zabaka bimangu yina Yehowa kusalaka na nzila ya mbikudi Elisa, yandi zabisaka nkento ya Namani nde kana bakala na yandi kukwenda na Izraele mbikudi ya Nzambi tabelula yandi. Namani kwendaka na Izraele, yandi belukaka na mutindu ya kimangu mpi kumaka nsambidi ya Yehowa. (2 Bant. 5:1-3, 10-17) Kana nge kele toko ya kezolaka Nzambi bonso mwana yina ya nkento, Nzambi lenda pesa nge kikesa ya kuta kimbangi na balongi na nge, na bana ya nzo-nkanda na beno mpi na bantu yankaka.
12. Inki bupusi bangogo ya Ntotila Ezekiasi vandaka ti yo na zulu ya bantu na yandi?
12 Bangogo ya mbote lenda pesa kikesa na ntangu ya mpasi. Ntangu bantu ya Asiria kwendaka kunwanisa bantu ya Yeruzalemi na mvu-nkama ya nana na ntwala ya ntangu na beto, Ntotila Ezekiasi zabisaka bantu na yandi nde: “Beno vanda kikesa ti ngolo, beno wa boma ve, beno tekita mpi ve na ntwala ya ntotila ya Asiria ti basoda mingi ya yandi ke kwisa kunata. Ngolo ya beto ke na yo me luta yina ya bo. Yandi ntotila ya Asiria ke na basoda ya bantu, kansi beto, beto ke na Mfumu Nzambi, Nzambi na beto; yandi muntu ta sadisa beto na kunwana bitumba.” Inki mutindu bantu ya Izraele tadilaka bangogo yai? Ya kyeleka, “mambu yai ya ntotila Ezekiasi tubaka yo pesaka kikesa na bantu yonso”! (2 Bans. 32:7, 8) Bangogo ya mutindu yai lenda syamisa kikesa na beto mpi ya bampangi Bakristu yankaka ntangu bantu kebangika beto.
13. Inki mbandu ya kikesa beto kebaka na mbandu ya Obadia nsadi ya Ntotila Akabi?
13 Bantangu yankaka kikesa kemonikaka na mambu yina beto kesalaka. Na mvu-nkama ya kumi N.T.B., Obadia yina vandaka muntu ya kisalu ya Ntotila Akabi, bumbaka na kikesa yonso bambikudi ya Yehowa nkama mosi, na “konso dibulu bantu makumi tanu” sambu Yezabele Ntotila-Nkento kupesa ve ntuma ya kufwa bo. (1 Bant. 18:4) Bonso Obadia yina vandaka kutina Nzambi boma, bansadi mingi ya kwikama ya Yehowa ya bubu yai metaninaka na kikesa yonso bampangi na bo ya Bakristu na kupesaka ve bantu yina kebangikaka bo bansangu.
ESTERE—NTOTILA-NKENTO MOSI YA KIKESA
14, 15. Inki mutindu Ntotila-Nkento Estere monisaka lukwikilu mpi kikesa, mpi inki mbutu yo basisaka?
14 Ntotila-Nkento Estere monisaka lukwikilu ya nene mpi kikesa ntangu Amani zolaka kufwa Bayuda yina vandaka kuzinga na kintinu ya Persia na mvu-nkama ya tanu N.T.B. Ntembe kele ve nde bo dilaka mpi sambaka Nzambi na ntima ya mvimba! (Est. 4:1-3) Ntotila-Nkento Estere vandaka mpenza na mpasi. Kisoni na yandi Mardoke tindilaka yandi mukanda ya nsiku yina vandaka kupesa nswa na kufwa Bayuda yonso mpi lombaka yandi na kukwenda na ntwala ya ntotila sambu yandi lomba ntotila na kufwa ve bampangi na yandi Bayuda. Kansi, nsiku pesaka ntuma ya kufwa konso muntu yina vandaka kukwenda kusosa Ntotila kukonda nswa.—Est. 4:4-11.
15 Kansi, Mardoke zabisaka Estere nde: ‘Kana nge vanda pima, luguluku ya Bayuda takatuka kisika yankaka, kansi nani kuzaba, mbala ya nkaka bo tulaka nge na kuvanda mfumu-nkento?’ Estere pesaka Mardoke ntuma ya kuvukisa bayuda yonso ya vandaka na bwala Suze. Estere tubaka nde: ‘Mono tasala kiteso mosi, na nima mono ta kwenda na ntotila ata nsiku kele. Kana mono fweti fwa sambu mono me sala mpidina, mambu ve mono ta fwa.’ (Est. 4:12-17) Estere salaka mambu na kikesa yonso mpi mukanda yina kele na zina na yandi kemonisa nde Nzambi gulusaka bantu na yandi. Na bilumbu na beto, Bakristu bapakulami mpi mameme yankaka kemonisaka kikesa ya mutindu mosi na ntangu ya mpasi mpi Yehowa ‘muntu yina kendimaka bisambu’ kele ntangu yonso na lweka na bo.—Tanga Nkunga 65:3; 118:6.
“VANDA NA KIKESA”
16. Inki dilongi batoko na beto lenda baka na mbandu ya Yezu?
16 Na dibaku mosi buna na mvu-nkama ya ntete, ntangu Yezu vandaka ti bamvula 12, yandi kwendaka na tempelo mpi ‘yandi vandaka na kati ya balongi ya Bayuda. Yandi vandaka kuwa bo, yandi vandaka kuyula bo bangiufula.’ Dyaka, “bantu yina yonso vandaka kuwa yandi, bo vandaka kuyituka sambu na mayele na yandi ti sambu na bamvutu yina ya yandi vandaka kupesa.” (Luka 2:41-50) Ata yandi vandaka toko, Yezu vandaka ti lukwikilu mpi kikesa ya kufwana sambu na kuyula bambuta bantu yina vandaka na tempelo bangyufula. Kana batoko yina kele na dibundu ya Bukristu kuyibuka mbandu ya Yezu, yo tasadisa bo na kuzwa mabaku ya ‘kupesa mvutu na bantu yina ke yulaka bo sambu na nki bo ke tulaka ntima na Nzambi.’—1 Pie. 3:15.
17. Sambu na nki Yezu syamisaka balongoki na yandi na ‘kuvanda na kikesa,’ mpi sambu na nki beto fwete sala mambu na kikesa yonso?
17 Yezu syamisaka bantu yankaka na ‘kuvanda na kikesa.’ (Mat. 9:2, 22) Yandi zabisaka balongoki na yandi nde: “Ntangu ke kwisa, ya kieleka, yo me lunga dezia, ya beno ta panzana mosi-mosi, konso muntu na nzo na yandi, ebuna beno ta bikisa mono mono mosi. Kansi mono kele mono mosi ve, sambu Tata kele ti mono. Mono me tubila beno mambu yina yonso sambu beno kuvanda na ngemba yina ke katukaka na kati ya kimvuka na beno ti mono. Beno ta mona mpasi mingi awa na nsi-ntoto. Kansi beno vanda na kikesa! Mono me bedisaka mbi ya nsi-ntoto yai.” (Yoa. 16:32, 33) Bonso balongoki ya ntete ya Yezu, nsi-ntoto kemengaka beto, kansi bika nde beto kuma ve bonso bantu ya nsi-ntoto. Kuyindula mbote-mbote kikesa yina mwana ya Nzambi monisaka na luzingu na yandi lenda pesa beto kikesa ya kubikala kukonda kifu na nsi-ntoto yai. Yandi nungaka nsi-ntoto, beto mpi lenda nunga.—Yoa. 17:16; Yak. 1:27.
18, 19. Inki nzikisa ntumwa Polo pesaka na yina metala lukwikilu mpi kikesa?
18 Ntumwa Polo kutanaka ti mimekamu mingi. Na dibaku mosi buna, Bayuda yina vandaka na Yeruzalemi zolaka kufwa yandi mpi bo zolaka ve nde basoda ya Roma kugulusa yandi. Na mpimpa, “Mfumu Yesu kwisaka kumonika na Paulo, yandi tubilaka yandi nde: ‘Vanda na kikesa! Mutindu nge me tuba nsangu na mono awa na Yeruzalemi, mutindu yina mpi nge ta kwenda kutuba nsangu yina na bwala Roma.’” (Bis. 23:11) Polo salaka kaka buna.
19 Kukonda boma, Polo nganinaka na kikesa yonso ‘bantumwa ya nene-nene,’ yina sosaka kubebisa dibundu ya Korinto. (2 Kor. 11:5; 12:11) Na kuswaswana ti bo, yandi pesaka banzikisa yina monisaka nde yandi vandaka ntumwa—yandi kotaka na boloko, bo bulaka yandi, salaka banzyetelo ya mpasi, kutanaka ti bigonsa yankaka bonso nzala, kiwini, kukonda kulala mpongi, mpi kudibanza sambu na bampangi Bakristu. (Tanga 2 Korinto 11:23-28.) Disolo yai kemonisa mpenza kikesa mpi lukwikilu—mambu yai yonso kemonisa ngolo yina Nzambi kepesaka!
20, 21. (a) Pesa mbandu yina kemonisa nde beto fwete monisa kikesa. (b) Na inki mambu beto lenda vanda ti mfunu ya kikesa mpi inki kivuvu beto lenda vanda ti yo?
20 Bakristu yonso ve takutana ti mbangika ya nene. Kansi, bo yonso fwete monisa kikesa sambu na kunwana ti bampasi ya luzingu. Mumbandu: Na nsi Brésil, toko mosi vandaka na kimvuka mosi ya babandi. Na nima ya kulonguka Biblia, yandi monaka nde yandi fwete sala bansoba, kansi mbala mingi bo vandaka kufwa bantu yonso yina vandaka kubasika na kimvuka yina. Yandi sambaka mpi sadilaka baverse sambu na kumonisa na mfumu ya kimvuka yina kikuma yina yo lombaka nde yandi basika na kimvuka yango. Bo yambulaka yandi mpi yandi kumaka nsamuni ya Kimfumu.
21 Kikesa kevandaka mfunu sambu na kusamuna nsangu ya mbote. Bakristu yina kele baleke kevandaka ti mfunu ya kikalulu yai sambu na kulanda kutanina kwikama na nzo-nkanda. Yo lenda lomba kikesa sambu na kuyambula bisalu ya konso kilumbu mpi kubaka ntangu ya kukwenda na balukutakanu ya nene. Mambu ya kutuba lenda vanda mingi. Kansi, ata beto kekutana ti bampasi, Yehowa tawa ‘bisambu yina beto ta samba ti lukwikilu.’ (Yak. 5:15) Ntembe kele ve nde, yandi lenda pesa beto mpeve santu na yandi sambu beto ‘vanda ngolo mpi kikesa’!
[Kifwanisu ya kele na lutiti 19]
Enoki samunaka na kikesa yonso na nsi-ntoto mosi ya mbi
[Kifwanisu ya kele na lutiti 20]
Yaele vandaka kikesa mpi ngolo