Kununga ya Kieleka na Luzingu

‘Mambu yonso ya nge ta sala ta nunga mpi nge ta sala na mayele yonso.’​—YOZ. 1:8.

INKI MVUTU NGE TA PESA?

Inki mutindu Salomo nungaka?

Na nki mutindu Polo nungaka mpenza?

Inki mutindu nge lenda nunga kimakulu?

1, 2. (a) Inki mutindu bantu mingi ke tendulaka kununga? (b) Inki mutindu nge lenda zaba dibanza na nge na yina me tala kununga?

KUNUNGA na luzingu ke tendula nki? Kana nge yula bantu ngiufula yai, bo ta pesa nge bamvutu mingi ya kuswaswana. Mu mbandu, bantu mingi ke yindulaka nde sambu na kununga na luzingu muntu fwete vanda ti mbongo mingi, kisalu ya mbote, to kulonguka mingi. Ba nkaka ke tubaka nde, kununga na luzingu ke tendula nde muntu fwete vanda ti bangwisana ya mbote ti dibuta na yandi, banduku na yandi, to bantu yina yandi ke salaka ti bo. Nkutu, bantu yina ke sadilaka Nzambi lenda yindula nde kununga ke tendula kuvanda ti mikumba na dibundu to kubasisa mbutu ya mbote na kisalu ya kusamuna.

² Sambu na kuzaba dibanza na nge na yina me tala kununga, nge lenda sonika bazina ya mwa bantu yina nge ke monaka nde bo me nungaka, bayina nge ke sepelaka ti bo mpi ke zitisaka mingi. Bo yonso kele bantu ya nki mutindu? Keti bo kele bamvwama to bantu ya lukumu? Bo kele ti kiyeka mingi? Bamvutu na nge lenda monisa mbote-mbote mambu yina kele na ntima na nge, mpi yina lenda vanda ti bupusi ya ngolo na bansola yina nge ke sala mpi na balukanu yina nge ke landa.​—Luka 6:45.

 3. (a) Yo lombaka nde Yozue kusala nki sambu na kununga? (b) Inki beto ta tadila ntangu yai?

³ Diambu ya kuluta mfunu kele mutindu yina Yehowa ke tadilaka kununga, sambu beto ta baka luzingu kaka kana beto ndimama na yandi. Ntangu Yehowa pesaka Yozue mukumba ya kutwadisa bantu ya Izraele na Ntoto ya Lusilu, yandi zabisaka Yozue na kutanga Bansiku ya Moize “mpimpa ti mwini” mpi na kulemfuka na mambu yina vandaka na kati ya Bansiku yango. Nzambi silaka yandi nde: ‘Mpidina mambu yonso ya nge ta sala ta nunga mpi nge ta sala na mayele yonso.’ (Yoz. 1:7, 8) Mpi nge me zaba nde Yozue nungaka mpenza na luzingu. Ebuna beto? Inki mutindu beto lenda zaba kana mutindu beto ke tadilaka kununga me fwanana ti mutindu Nzambi ke tadilaka yo? Sambu na kuzaba yo, bika beto tadila luzingu ya bantu zole yina Biblia ke tubila.

KETI SALOMO NUNGAKA NA LUZINGU?

 4. Sambu na nki beto lenda tuba nde Salomo nungaka?

⁴ Na mambu mingi, Salomo nungaka mpenza kuluta bantu yonso. Sambu nki? Sambu na nsungi ya bamvula mingi, yandi vandaka kutina Yehowa boma mpi kulemfukila yandi, yo yina yandi sakumunaka yandi. Yibuka nde ntangu Yehowa zabisaka Salomo na kulomba diambu mosi, Salomo lombaka mayele sambu na kutwadisa bantu. Kukonda kusukinina, Nzambi sakumunaka yandi mpi pesaka yandi mayele ti kimvwama. (Tanga 1 Bantotila 3:10-14.) Mayele ya Salomo vandaka ‘mingi kuluta mayele ya bantu yonso ya ndambu ya este mpi ya Ezipte.’ Lukumu na yandi zabanaka na “bantoto yonso ya penepene.” (1 Bant. 5:10, 11) Yandi vandaka mpi ti kimvwama mingi sambu konso mvula yandi vandaka kubaka bakilo 23000 ya wolo; mpi bubu yai ntalu ya wolo yina kele badolare kuluta miliare mosi! (2 Bans. 9:13) Yandi zabaka mbote-mbote mambu ya me tala kutunga, kusala mumbongo mpi bangwisana ti bansi ya nkaka. Ya kieleka, ntangu yonso yina Salomo vandaka na bangwisana ya mbote ti Nzambi, yandi vandaka kununga na luzingu.—2 Bans. 9:22-24.

 5. Inki Salomo bakisaka sambu na bantu yina ke nungaka na meso ya Nzambi?

⁵ Mambu yina Salomo sonikaka na mukanda ya Longi ke monisa nde yandi zabaka mbote-mbote tendula ya kununga; yandi vandaka kuyindula ve ata fioti nde, kaka bamvwama mpi bantu ya lukumu lendaka kununga na luzingu mpi kuvanda na kiese. Yandi sonikaka nde: ‘Mono kwisaka kuzaba nde kele ve ti kima ya nkaka ya kuluta mbote sambu na muntu, katula kaka kuvanda na kiese ti kumona mbote ntangu yandi ke zinga. Mpi nde, kana muntu ke dia, ke nwa mpi ke mona kiese na kisalu na yandi, yo kele dikabu ya Nzambi.’ (Lo. 3:12, 13) Mpi yandi bakisaka nde, biese ya mutindu yina vandaka mfunu mingi sambu na muntu yina me ndimama na Nzambi, mpi ya kele ti bangwisana ya mbote ti yandi. Yo yina, Salomon tubaka nde: ‘Nsuka ya mambu yonso, na nima ya kuwa yo, kele: Wa Nzambi ya kieleka boma mpi lemfuka na bansiku na yandi, sambu yai kele diambu ya muntu fwete lungisa.’​—Lo. 12:13.

 6. Inki mutindu mbandu ya Salomo ke sadisa beto na kubakisa kununga ya kieleka?

⁶ Na nsungi ya bamvula, Salomo vandaka kuwa Nzambi boma. Biblia ke tuba nde yandi ‘vandaka kuzola Mfumu Nzambi mingi mpi landaka bansiku ya tata na yandi Davidi.’ (1 Bant. 3:3) Ntangu yonso yina yandi vandaka kusala mpidina, yandi vandaka kununga. Na lutwadisu ya Nzambi, Salomo tungaka tempelo mosi ya kitoko sambu na lusambu ya kieleka mpi sonikaka mikanda tatu ya Biblia. Ata beto lenda vingila ve na kusala mambu bonso Salomo, mbandu na yandi ntangu yandi vandaka ya kwikama na Nzambi fwete sadisa beto na kubakisa kununga ya kieleka mpi mambu yina beto fwete sala sambu na kununga. Mu mbandu, na ngolo ya mpeve santu Salomo sonikaka nde kimvwama, mayele, lukumu, mpi kiyeka kele mpamba ata bantu mingi bubu yai ke monaka yo bonso kununga ya kieleka. Mambu yina yonso kele mpamba, “yo kele kaka mupepe.” Keti nge ke monaka ve nde bantu mingi yina ke zolaka kimvwama ke vandaka ti mpusa ya kukuma ti kimvwama mingi diaka? Mpi mbala mingi, bo ke kudiyangisaka mingi sambu na bima yina bo kele ti yo. Diaka, kilumbu kele, kimvwama na bo ta kwenda na maboko ya bantu ya nkaka.​—Tanga Longi 2:8-11, 17; 5:10-12.

7, 8. Inki mutindu Salomon kondaka kwikama na Nzambi, mpi nki malanda yo basisaka?

⁷ Nge me zaba mpi nde, nsuka-nsuka Salomo vandaka diaka ve ya kwikama na Nzambi. Ndinga ya Nzambi ke tuba nde: ‘Ntangu yandi kumaka mununu, bankento na yandi bendaka yandi na kusamba banzambi ya nkaka. Yandi lemfukilaka diaka ve Mfumu Nzambi, bonso tata na yandi Davidi. Yandi salaka mambu ya mbi na meso ya Mfumu Nzambi.’​—1 Bant. 11:4-6.

⁸ Sambu Yehowa sepelaka ve, yandi zabisaka Salomo nde: “Sambu nge me bebisa kuwakana ya mono wakanaka ti nge, nge me landa ve bansiku ya mono pesaka nge, mono ke katula kimfumu na maboko na nge, mono ke pesa yo na maboko ya muntu na nge mosi ya kisalu.” (1 Bant. 11:11) Yai diambu ya mawa mpenza! Ata Salomo nungaka na mambu mingi, nsuka-nsuka yandi pesaka Yehowa mpasi na ntima. Yandi nungaka ve na diambu mosi yina vandaka mfunu mingi na luzingu na yandi​—kwikama na Nzambi. Konso muntu na kati na beto lenda kudiyula nde: ‘Keti mono ta sadila dilongi yina mono me baka na mbandu ya Salomo sambu yo sadisa mono na kununga?’

KUNUNGA YA KIELEKA NA LUZINGU

 9. Na kutadila mabanza ya nsi-ntoto, keti Polo nungaka? Tendula.

⁹ Luzingu ya ntumwa Polo swaswanaka mpenza ti ya Ntotila Salomo. Polo zingaka ve na nzo ya kimfumu; yandi vandaka mpi ve kudia ti kunwa kumosi na bantotila. Kansi, bantangu ya nkaka, yandi vandaka na nzala ya madia, nzala ya masa, kuwaka madidi, mpi kondaka bilele. (2 Bak. 11:24-27) Ntangu yandi ndimaka Yezu bonso Mesia, Polo vandaka diaka ve ti kiyeka ya lukumu na dibundu ya Bayuda. Nkutu, bamfumu ya mabundu ya Bayuda mengaka yandi. Bo tulaka yandi na boloko, bulaka yandi fimbu mpi losilaka yandi matadi. Polo tubaka nde bo niokulaka yandi ti bampangi Bakristu ya nkaka, mpi bo mengaka bo mpi vwezaka bo. Yandi tubaka nde: “Tii ntangu yai beto me kumaka bonso mvindu ya nsi-ntoto, bima ya bo me losaka.”​—1 Bak. 4:11-13.

10. Sambu na nki yo lenda monana bonso nde Polo bebisaka dibaku na yandi ya kununga?

¹⁰ Ntangu yandi vandaka toko mpi zabanaka na zina ya Saule, ntumwa Polo vandaka kumonana bonso nde yandi vandaka ti mabaku mingi ya mbote. Sambu Saule butukaka na dibuta yina vandaka kumonana ya lukumu, mpi longukaka na Gamaliele, longi yina bantu vandaka kuzitisa mingi, yandi sonikaka na nima nde: “Mono vandaka kuyela mingi na dibundu ya Bayuda kuluta bantu mingi ya dikanda na mono yina vandaka mvula mosi ti mono.” (Bag. 1:14) Saule zabaka mbote-mbote ndinga ya Kiebreo ti ya Kigreki. Yandi vandaka mpi sitwaye ya Roma yo yina yandi vandaka ti mabaku mpi banswa mingi ya mbote. Kana yandi ponaka kununga ya nsi-ntoto, ziku yandi zolaka kuvanda muntu ya lukumu mpi ya mbongo mingi. Kansi yandi ponaka nzila yina bantu ya nkaka​—ata nkutu bantu ya dibuta na yandi—​lendaka kumona buzoba. Sambu na nki?

11. Inki balukanu vandaka na mbalu sambu na Polo, mpi sambu na nki?

¹¹ Polo vandaka kuzola Yehowa mpi mpusa na yandi ya kundimama na Yehowa vandaka ngolo kuluta kimvwama mpi lukumu ya bantu. Ntangu Polo bakaka nzayilu ya sikisiki ya kieleka, yandi bakisaka mbalu ya nkudulu, ya kisalu ya kusamuna, mpi kivuvu ya kuzinga na zulu​—mambu yina bantu mingi ya nsi-ntoto ke zabaka ve. Polo zabaka nde kuvandaka ti ntembe mosi yina basikaka. Satana tubaka nde yandi vandaka ti makuki ya kupusa bantu na kubuya kusadila Nzambi. (Yobi 1:9-11; 2:3-5) Yo yina, Polo bikalaka ya kwikama na Nzambi mpi kangamaka na lusambu ya kieleka ata yandi kutanaka ti bampasi ya nki mutindu. Yo kele lukanu yina bantu ya nsi-ntoto ya ke zolaka kununga ke kondaka.

12. Sambu na nki nge me pona kutula kivuvu na nge na Nzambi?

¹² Keti lukanu na nge kele ya kiteso mosi ti ya Polo? Ata kuvanda ti luzingu ya kwikama kele pete ve, beto me zaba nde kana beto bikala ya kwikama na Yehowa, beto ta ndimama na yandi, ta baka balusakumunu mpi ta nunga mpenza na luzingu. (Bing. 10:22) Bubu yai, beto ke bakila yo mambote, mpi kukonda ntembe beto ta baka balusakumunu mingi na bilumbu ke kwisa. (Tanga Marko 10:29, 30.) Yo yina, beto fwete tula ve kivuvu na beto, “na bimvwama ya ke zingaka mingi ve, kansi na Nzambi yina ke pesaka beto na kiteso ya mingi kibeni bima yonso yina beto kele na yo.” Beto ‘kudibumbila na kisika ya mbote fondasio ya mbote sambu na bilumbu ke kwisa, na mpila nde beto simba ngolo luzingu ya kieleka.’ (1 Tim. 6:17-19) Ya kieleka, beto lenda tula ntima ya mvimba nde, na nima ya bamvula nkama, ata nkutu mafunda, beto ta vanda ti makuki ya kutuba nde: “Mono me nunga mpenza na luzingu!”

KISIKA YINA KIMA NA NGE YA NTALU KELE

13. Inki ndongisila Yezu pesaka na yina me tala kubumba bima ya ntalu?

¹³ Yezu tubaka sambu na bima ya ntalu nde: “Beno bika kufulusa sambu na beno mosi bima ya ntalu na ntoto, kisika nselele ke diaka yo mpi yo ke bwaka matadi, mpi kisika miyibi ke kotilaka yo mpi ke yibaka yo. Kansi, beno fulusa sambu na beno mosi bima ya ntalu na zulu, kisika nselele ke diaka yo ve mpi yo ke bwaka ve matadi, mpi kisika miyibi ke kotilaka yo ve mpi ke yibaka yo ve. Sambu kisika yina kima na nge ya ntalu kele, ntima na nge mpi ta vanda pana.”​—Mat. 6:19-21.

14. Sambu na nki yo kele buzoba na kusosa bima ya ntalu ya nsi-ntoto?

¹⁴ Bima ya ntalu yina muntu lenda vanda ti yo awa na ntoto lenda tadila mambu mingi kuluta mbongo. Yo lenda vanda konso kima na kati ya bima yina Salomo sonikaka, yina bantu ke bakaka na mbalu mingi mu mbandu, lukumu mpi kiyeka. Yezu tubilaka diambu mosi ya me fwanana ti yina Salomo tubaka na mukanda ya Longi​—bimvwama ya nsi-ntoto ke zingaka ve kimakulu. Mutindu nge ke monaka yo na bantu yina kele na nziunga na nge, bima yina yonso lenda beba mpi kuvila kukonda mpasi. Profesere F. Dale Bruner sonikaka sambu na bima yina ya ntalu na bangogo yai: “Bantu mingi me zaba nde, lukumu ke zingaka mingi ve. Bubu yai nge lenda vanda ti lukumu mingi kansi mbasi yo ta vanda muntu ya nkaka. Muntu yina lenda vanda ti mbongo mingi na mvula yai lenda vidisa yo yonso na mvula yina ke kwisa. . . . [Yezu] vandaka kuzola bantu. Yandi siamisaka bo na kutina mpasi yina lukumu ya ntangu fioti ke nataka. Yo ke sukininaka ve. Yezu zolaka ve nde balongoki na yandi kuwa mpasi na ntima. ‘Konso kilumbu, nsi-ntoto ke pesaka mukongo na muntu yina vandaka na zulu na yo.’” Ata bantu mingi ta ndima mambu yina nsoniki yai me tuba, bantu ikwa ke bikaka nde bangogo ya Yezu kutwadisa luzingu na bo? Keti nge ta bika nde ndongisila ya Yezu kutwadisa luzingu na nge?

15. Beto fwete sala bikesa sambu na kununga ya nki mutindu?

¹⁵ Bamfumu ya nkaka ya mabundu me longaka nde, kusala bikesa sambu na kununga kele mbi. Simba nde, Yezu tubaka ve nde kusala bikesa ya mutindu yina kele mbi. Kansi, yandi vandaka kusiamisa balongoki na yandi na kusala bikesa sambu na kununga ya kieleka, yandi siamisaka bo na kubumba na zulu “bima ya ntalu” yina ke bebaka ve. Mpusa na beto ya ntete-ntete fwete vanda ya kununga na meso ya Yehowa. Ya kieleka, bangogo ya Yezu ke yibusa beto nde beto fwete pona balukanu yina beto ta landa. Diambu ya kieleka kele nde, beto ta sala bikesa sambu na kulungisa balukanu yina kele na ntima na beto mpi ya kele na mbalu mingi sambu na beto.

16. Beto lenda tula ntima ya mvimba na nki?

¹⁶ Kana mpusa na beto kele ya kusepedisa Yehowa, beto lenda tula ntima nde yandi ta mona yo mpi ta pesa beto mambu yina beto kele na yo mfunu. Bonso ntumwa Polo, beto lenda vanda na nzala ya kudia mpi ya masa. (1 Bak. 4:11) Ata mpidina, beto lenda tula ntima ya mvimba na ndongisila yai ya Yezu: “Beno kudiyangisa ve ata fioti na kutubaka nde, ‘Nki beto ta dia?’ to, ‘Nki beto ta nwa?’ to, ‘Nki beto ta lwata?’ Sambu bima yai yonso kele bima yina makanda ke sosaka ti lukasi. Tata na beno yina kele na zulu me zaba nde beno kele ti mfunu ya bima yai yonso. Yo yina, beno landa na kusosa ntete Kimfumu ti lunungu na yandi, ebuna yandi ta yika beno bima yina yonso ya nkaka.”​—Mat. 6:31-33.

NUNGA NA MESO YA NZAMBI

17, 18. (a) Kununga ya kieleka ke tendula nki? (b) Kununga ke tadila inki ve?

¹⁷ Diambu ya mfunu yina beto fwete vila ve kele nde, kununga ya kieleka ke tadila ve bima mingi mpi ya nene yina beto kele ti yo to kiyeka yina beto kele ti yo na nsi-ntoto. Diaka, kununga ya kieleka ke tadila mpi ve mikumba yina beto kele ti yo na dibundu. Kansi, beto lenda baka balusakumunu yina yonso sambu na mambu yina kele na kisina ya kununga ya kieleka​—bulemfu mpi kwikama na beto na Nzambi, yina ke zabisa beto nde: “Kima ya bo ke lombaka na bakapita kele nde bo vanda ya kwikama.” (1 Bak. 4:2) Mpi beto fwete landa kukanga ntima sambu na kubikala ya kwikama. Yezu tubaka nde: “Muntu yina ta kanga ntima tii na nsuka, yandi muntu ta guluka.” (Mat. 10:22) Keti nge ke ndima ve nde kuguluka kele nzikisa ya ngolo ya ke monisa nde nge me nunga?

¹⁸ Kana nge tadila mambu yina beto me katuka kutubila, nge lenda bakisa nde kuvanda ya kwikama na Nzambi ke tendula ve kuvanda muntu ya lukumu, kusala banzo-nkanda mingi, kuvanda ti mbongo mingi to luzingu ya mbote; yo ke tadila mpi ve mayele to makuki yina muntu kele ti yo. Kununga ya kieleka ke tendula kuvanda ya kwikama na Nzambi, mpi konso muntu na kati na beto lenda vanda ya kwikama na Nzambi. Na mvu-nkama ya ntete, bansadi ya nkaka ya Nzambi vandaka bamvwama mpi ba nkaka bansukami. Polo longisilaka Bakristu yina ya bamvwama na “kusala mambu ya mbote, na kuvanda bamvwama na bisalu ya mbote, na kuvanda maboko pete, na kuvanda ya kuyilama na kukabila bankaka.” Yo vanda bamvwama to bansukami, bo yonso kele ti makuki ya ‘kusimba ngolo luzingu ya kieleka.’ (1 Tim. 6:17-19) Diambu yai kele kieleka tii bubu yai. Beto yonso kele ti dibaku mpi mukumba ya kiteso mosi: kubikala ya kwikama mpi kuvanda “bamvwama na bisalu ya mbote.” Mpidina beto ta nunga na meso ya Ngangi na beto mpi ta vanda ti kiese ya kuzaba nde beto ke sepedisa yandi.​—Bing. 27:11.

19. Na yina me tala kununga, nki kele lukanu na nge?

¹⁹ Nge lenda vanda ve ti makuki ya kuyala mambu yonso yina ke kumina nge, kansi nge lenda zaba mutindu ya kumanisa yo. Sala kikesa sambu na kuvanda ya kwikama ata nge ke kutana ti mambu ya nki mutindu. Bikesa na nge kele ya mpamba ve. Tula ntima nde Yehowa ta pesa nge balusakumunu mingi​—bubu yai mpi mvula na mvula. Kuvila ve ata fioti nde Yezu longisilaka Bakristu ya kupakulama nde: “Vanda ya kwikama tii na lufwa, ebuna mono ta pesa nge mpu ya kimfumu ya luzingu.” (Kus. 2:10) Yai kununga ya kieleka mpenza!

[Kifwanisu ya kele na lutiti 14]

Na kutadila mabanza ya bantu, yo monanaka nde Saule zolaka kununga

[Kifwanisu ya kele na lutiti 15]

Polo nungaka mpenza