Bangiufula ya Batangi

Bantu vandaka kuluta na kisika ya kukotila sambu na kukota na kisika ya santu ya tempelo. Bambalula ya Biblia—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa yina basikaka na ntwala ya 2023 tubaka nde, “kisika ya kukotila yina vandaka na ntwala vandaka nda maboko 20 kiteso mosi ti nene ya nzo yina, mpi nda na yo katuka na ntoto tii na zulu vandaka maboko 120.” (2 Bans. 3:4) Bambalula ya nkaka ke tubaka mpi nde nda ya kisika yina ya kukotila katuka na ntoto tii na zulu vandaka “maboko 120,” yo lenda tendula nde yo vandaka nzozulu ya bametre 53.

Kansi Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya kuniema yina bo basisaka na 2023 ke tuba mambu yai sambu na kisika ya kukotila ya tempelo ya Salomo: “Nda na yo katuka na ntoto tii na zulu vandaka maboko 20” to bametre kiteso ya 9.a Beto tala sambu na nki bo salaka nsoba yina.

1 Bantotila 6:3 ke tubila ve nda ya kisika yina ya kukotila katuka na ntoto tii na zulu. Na verse yina, Yeremia me tubila nda mpi nene ya kisika ya kukotila. Kansi yandi me tubila ve nda na yo katuka na ntoto tii na zulu. Na kapu ya ke landa, yandi me tubila na bunda bima ya nkaka ya mfunu mingi ya tempelo mu mbandu, Nzadi-Mungwa ya kibende yina bo lambaka na tiya, bapusu-pusu kumi mpi makunzi zole ya kwivre yina bo telemisaka na nganda ya kisika ya kukotila. (1 Bant. 7:15-37) Kana kisika yina ya kukotila vandaka kibeni nda bametre kuluta 50 mpi nda mingi kibeni kuluta bisika ya nkaka ya tempelo, sambu na nki Yeremia tubilaka ve nda na yo katuka na ntoto tii na zulu? Nkutu ata na nima ya bamvula mingi, Bayuda yina longukaka mambu ya istware sonikaka nde kisika yina ya kukotila vandaka ve nda kuluta bisika ya nkaka ya tempelo ya Salomo.

Bantu ya mayele ke ndimaka ve nde bibaka ya tempelo yina lendaka kusimba kisika ya kukotila ya nda maboko 120. Banzo ya nda kibeni yina bo vandaka kutunga ti matadi mpi babriki na ntangu ya ntama mu mbandu bakielo ya tempelo ya Ezipte vandaka nene kibeni na nsi kansi fioti na zulu. Kansi Tempelo ya Salomo vandaka ve mutindu yina. Bantu ya mayele ke ndimaka nde bibaka na yo vandaka ve nene kuluta maboko 6 to bametre 2.7. Theodor Busink muntu mosi ya ke longukaka banzo ya ntangu ya ntama tubaka nde: “Na kutadila nene ya kibaka ya kielo ya tempelo, kisika yina ya kukotila lendaka ve kuvanda nda maboko 120.”

Yo lenda vanda nde bantu yina salaka bakopi ya 2 Bansangu 3:4 salaka kifu. Bamaniskri ya nkaka ya ntama ke tubaka nde nda na yo vandaka maboko “120.” Kansi bamaniskri ya nkaka yina beto lenda tudila ntima mu mbandu Codex Alexandrinus ya mvu-nkama ya 5 mpi Codex Ambrosianus ya mvu-nkama ya 6 ke tubaka nde nda na yo vandaka “maboko 20.” Sambu na nki yo lenda vanda nde muntu yina salaka kopi ya verse yina sonikaka 120 na kisika ya 20? Bangogo “nkama” mpi “maboko” ke monanaka kiteso mosi na Kiebreo. Yo yina, yo lenda vanda nde muntu yina salaka kopi sonikaka ngogo nkama na kisika ya “maboko.”

Ya kieleka, ata beto ke salaka bikesa sambu na kubakisa mbote-mbote tempelo ya Salomo, beto ke tulaka dikebi mingi-mingi na kima yina yo vandaka kumonisa disongidila, tempelo ya nene ya kimpeve. Beto ke monisa ntonda mingi na Yehowa sambu yandi me bingisaka bansadi na yandi yonso na kusambila yandi na tempelo yina.​—Baeb. 9:11-14; Kus. 3:12; 7:9-17.