Beno Vanda na Lukwikilu Bonso Yina ya Abrahami

“Bantu yina ke na lukwikilu, bo yina mpamba kele bantu ya kieleka ya dikanda ya Abrahami.”​—GALATIA 3:7.

 1. Inki Abrami kusalaka sambu na kunwana ti dyambu ya mpa mpi ya mpasi yina yandi kutanaka na yo na Kanana?

ABRAHAMI kubikisaka luzingu mosi ya kitoko na bwala Ure sambu na kulemfuka na mambu yina Yehowa kulombaka yandi. Bampasi yina yandi monaka na bamvula yina kulandaka vandaka kuyidika yandi sambu na kumekama ya lukwikilu ya yandi kutanaka na yo na Ezipte. Biblia ketuba nde: “Madia vandaka ve.” Yo vandaka mpasi ve nde Abrami kuyantika kubokuta sambu na luzingu ya mpasi yina yandi kumaka na yo! Kansi, yandi salaka ngolo sambu na kuzwa madya sambu na dibuta na yandi. “Nzala ya nene kotaka. Yo yina, Abrami kwendaka ntama na ndambu ya sude tii na nsi ya Ezipte sambu na kuzinga kuna mwa-ntangu fioti.” Bantu ya Ezipte zolaka kuzaba nde Abrami mekwisa sambu dibuta na yandi kuvandaka ti bantu mingi. Keti Yehowa zolaka kulungisa balusilu na yandi mpi kutanina Abrami nde dyambu ya mpasi kubwila yandi ve?​—Kuyantika 12:10; Kubasika 16:2, 3.

2, 3. (a) Sambu na nki Abrami kubuyaka na kutuba kyeleka sambu na nkento na yandi? (b) Mutindu mambu kulombaka, inki mutindu Abrami vandaka kuzinga ti nkento na yandi?

² Na Kuyantika 12:11-13 beto ketanga nde: “Ntangu yandi kumaka penepene na kukota na Ezipte, yandi tubilaka nkento na yandi Sarai nde: ‘Sarai, nge kele nkento mosi ya kitoko. Kana bantu ya Ezipte kumona nge, bo ta tuba nde yandi kele nkento ya Abrami, ebuna bo ta fwa mono bo bika nge. Pardo, songa bo nde nge kele mpangi na mono. Mpidina sambu na nge, bo ta fwa mono ve, bo ta sala mono mbote.’” Ata Sarai kuvandaka ti bamvula kuluta 65, yandi vandaka kaka nkento mosi ya kitoko kibeni. Kitoko na yandi kutulaka luzingu ya Abrami na kigonsa.a (Kuyantika 12:4, 5; 17:17) Kuluta dyaka, mambote ya Yehowa vandaka na kigonsa, sambu yandi tubaka nde na nzila ya nkuna ya Abrami yandi tasakumuna makanda yonso ya ntoto. (Kuyantika 12:2, 3, 7) Sambu Abrami vandaka ve ti mwana ata mosi tii na ntangu yina, yo vandaka mfunu mpenza nde yandi vanda kaka na luzingu.

³ Abrami kusongaka nkento na yandi na kusadila mayele yina bo wakanaka dezia, ya kutuba nde, yandi vandaka mpangi na yandi. Simba nde ata yandi vandaka ti kiyeka ya kikanda ya mvimba, yandi sadilaka ve kiyeka na yandi na mutindu mosi ya mbi, kansi Sarai vandaka kusala kumosi ti yandi mpi kusadisa yandi. (Kuyantika 12:11-13; 20:13) Ebuna, Abrami kupesaka mbandu mosi ya mbote na babakala sambu bo sadila kiyeka na bo na zola yonso, mpi bulemfu ya Sarai, kele mbandu ya mbote sambu na bankento bubu yai.​—Efezo 5:23-28; Kolosai 4:6.

 4. Inki bansadi ya kwikama ya Nzambi fwete sala kana luzingu ya bampangi na bo ke na kigonsa?

⁴ Sarai kutubaka nde yandi vandaka mpangi ya Abrami, sambu ya kyeleka, yandi vandaka tata mosi ti yandi kansi mama mosi ve. (Kuyantika 20:12) Dyaka, yandi vandaka ve na nswa ya kuzabisa kinsweki na bantu yina vandaka ve na nswa ya kuzaba yo. (Matayo 7:6) Bansadi ya kwikama ya Nzambi ya ntangu na beto kelandaka ntuma yina Biblia kepesaka ya kuvanda bantu ya masonga. (Baebreo 13:18) Mu mbandu, bo lunga kukusa ve mpi kudya ndefi na ntwala ya tribinale. Kansi, kana luzingu ya kinsuni ti ya kimpeve ya bampangi na bo kele na kigonsa, mu mbandu na ntangu bo kenyokula bo to ntangu mavwanga mebasika, bo kelandaka ndongisila ya Yezu yina ketuba nde “beno vanda mayele bonso banyoka mpi ntima mpembe bonso bapizio.”​—Matayo 10:16, NW; tala Nzozulu ya Nkengi, ya Novembri 1, 1996, lutiti 32, paragrafe 19.

 5. Sambu na nki Sarai kundimaka na kulemfuka na mambu yina Abrami kulombaka yandi na kusala?

⁵ Inki mutindu Sarai kusalaka na dyambu yina Abrami kulombaka yandi na kusala? Ntumwa Piere kebinga bankento ya mutindu yai nde bo “vandaka kutula ntima na Nzambi.” Ziku Sarai kubakisaka mambu ya kimpeve yina kusimbamaka na mambu yina kubwilaka bo. Kuluta dyaka, yandi vandaka kuzola mpi kuzitisa bakala na yandi. Yo yina, Sarai kuponaka na ‘kulemfuka na bakala na yandi’ mpi kubuya na kutuba nde yandi mekwelaka. (1 Piere 3:5) Ya kyeleka, kusala mutindu yina kutulaka yandi na kigonsa. “Ntangu bo me kota na Ezipte imene, bantu ya Ezipte monaka nde nkento ya Abrami kele kitoko. Bantu ya Mfumu ya nene [ya Farao] monaka nkento yango, bo kwendaka kusonga yandi nde nkento yango kele kitoko. Bo bakaka yandi, bo nataka yandi na nzo ya mfumu.”​—Kuyantika 12:14, 15.

Yehowa Kukatulaka Bo na Kigonsa

6, 7. Inki mambu ya mpasi kukuminaka Abrami ti Sarai, mpi nki mutindu Yehowa kukatulaka Sarai na kigonsa yina?

⁶ Yo vandaka dyambu mosi ya mpasi mpenza sambu na Abrami ti Sarai! Kubikalaka fyoti nde bo ladisa Sarai na kingolongolo. Kuluta dyaka, sambu Farao vandaka kuzaba ve nde Sarai mekwelaka, yandi pesaka Abrami makabu mingi. “Yandi pesaka yandi bampika, mameme, bankombo, bangombe, bampunda ti bashamo.”b (Kuyantika 12:16) Abrami kuvandaka ve na kyese ata fyoti na kubaka bima yina! Ata yo vandaka kuzabana ve kana dikambu yango zolaka kusuka nki mutindu, Yehowa kuyambulaka ve Abrami.

⁷ “Kansi Mfumu Nzambi tindaka bamaladi ya ngolo na [Farao] ti na bantu na yandi sambu yandi bakaka Sarai, nkento ya Abrami.” (Kuyantika 12:17) Ata bo zabisaka yandi yo ve pwelele, Farao kuzabaka kikuma ya kyeleka ya “bamaladi” yai. Kukonda kusukinina, yandi “tindaka muntu sambu na kubinga Abrami. Yandi yulaka yandi nde: ‘Nki mambu yai ya nge me sala mono? Sambu na nki nge songaka mono ve nde Sarai kele nkento na nge? Mono bakaka yandi na kuvanda nkento na mono sambu nge tubaka nde yandi kele mpangi na nge. Ntangu yai baka nkento na nge beno kwenda.’ Mfumu songaka bantu na yandi na kubasisa Abrami ti nkento na yandi ti bima na yandi yonso na nsi ya Ezipte, ebuna bo basisaka bo.”​—Kuyantika 12:18-20; Nkunga 105:14, 15.

 8. Lutaninu ya nki mutindu Yehowa mesilaka na Bakristu bubu yai?

⁸ Bubu yai, Yehowa ketaninaka beto ve na lufwa, na mambu ya nku, na nzala, to na bampasi ya lugangu yina kebwilaka bantu. Yehowa mesilaka beto nde yandi tatanina beto ntangu yonso na mambu yina lenda tula kinduku na beto ti yandi na kigonsa. (Nkunga 91:1-4) Yandi kesalaka yo mingimingi na mutindu yandi kepesaka beto balukebisu na ntangu ya mbote na nsadisa ya Ndinga na yandi ti ya “mpika ya kwikama mpi ya mayele.” (Matayo 24:45, NW) Inki beto lenda tuba sambu na yina metala kigonsa ya lufwa yina munyokudi lenda natila beto? Ata bantu yankaka na kati na beto lenda fwa, Nzambi tandima ve nde bantu na yandi yonso kumana na kufwa. (Nkunga 116:15) Ebuna, kana Bakristu yankaka ya kwikama kufwa, beto lenda tula ntima nde bo tafutumuka.​—Yoane 5:28, 29.

Makabu Sambu na Ngemba

 9. Inki kima kemonisa nde Abrami kutungaka ve na Kanana?

⁹ Yo ke pwelele nde, sambu nzala kuvandaka ngolo na Kanana, “Abrami katukaka na nsi ya Ezipte, yandi kwisaka kuvutuka na ndambu ya sude ya nsi ya Kanana, yandi ti nkento na yandi ti bima na yandi yonso. Loti mpi kwendaka ti yandi. Abrami vandaka mvwama ya nene mpenza. Yandi vandaka na mameme, bankombo ti bangombe, yandi vandaka mpi na arza ti wolo mingi.” (Kuyantika 13:1, 2) Bantu yina vandaka kuzinga na insi yina vandaka kumona yandi bonso muntu ya ngolo mpi ya nene, mfumu ya kikanda mosi ya ngolo mpenza. (Kuyantika 23:6) Abrami kuvandaka ve ti ngindu ya kutunga na Kanana mpi ya kukota na mambu ya politiki ya bantu ya Kanana. Kansi, “yandi katukaka kuna na ndambu ya sude [ya Negebi]. Yandi kwendaka tii na ndambu ya bwala Betele, na kisika yina ya yandi tungaka ntete, kwaku Betele kwaku Ai yo na kati.” Mutindu yandi vandaka kusala yo konso mbala, Abrami vandaka kutula lusambu ya Yehowa na kisika ya ntete na bisika yonso ya yandi vandaka kukwenda.​—Kuyantika 13:3, 4.

10. Inki dikambu kubwaka na kati ya bansadi ya Abrami ti ya Loti, mpi sambu na nki yo lombaka nde bo yidika yo nswalu?

¹⁰ “Loti yina kwendaka nzila mosi ti Abrami, yandi mpi vandaka na mameme, bankombo, bangombe ti bantu na yandi ya kisalu. Bo yonso zole vandaka na bambisi mingi mpenza, yo yina mpila vandaka ve nde bo zinga kisika mosi sambu ntoto vandaka fioti. Ebuna bantu yina vandaka kukeba bambisi ya Abrami ti bayina vandaka kukeba bambisi ya Loti, bo vandaka kuswana mingi. Na ntangu yina bantu ya Kanana ti bantu ya Perizi vandaka kuzinga kaka na ntoto yina.” (Kuyantika 13:5-7) Insi yina kuvandaka ve ti masa mpi madya mingi sambu na bambisi ya Abrami ti Loti. Ebuna, bansadi na bo vandaka kuswana mbala na mbala. Mambu ya mutindu yina kuvandaka mbote ve sambu na bantu yina kesambilaka Nzambi ya kyeleka. Kana mavwanga yina kulandaka na kusalama, yo zolaka kunata bo na kukabwana kimakulu. Ebuna, inki mutindu Abrami kumanisaka dikambu yai? Yandi bakaka Loti sambu na kusansa yandi ntangu tata ya Loti kufwaka, ziku yandi sansaka yandi bonso mwana na yandi mosi kibeni. Sambu Abrami muntu kuvandaka mbuta na kati na bo zole, keti yo lombaka ve nde yandi pona kima yina vandaka ya kuluta kitoko?

11, 12. Inki Abrami kusongaka Loti na kupona, mpi sambu na nki kisika yina Loti kuponaka kuvandaka ya mbote ve?

¹¹ Kansi, “Abrami tubilaka Loti nde: ‘Nge kele mwana na mono, mono kele tata na nge. Mono zola ve nde bantu na nge ti bantu na mono bo swana. Pardo, beto kabana. Nge ta sola nge mosi ntoto yina ya nge zola. Kana nge kwenda na nzila yai, mono ke kwenda na nzila yina. Kana nge kwenda nzila yina, mono ke kwenda nzila yai.’ ” Penepene ti bwala Betele kuvandaka ti ngumba mosi ya nda ya bo vandaka kubinga nde “kisika ya mbote ya kutadila insi ya Palestine ya mvimba.” Ziku ntangu yandi vandaka na kisika yina, “Loti talaka ndambu na ndambu; yandi monaka nde nseke yina yonso katuka lweka ya nzadi ya Yordani tii na bwala Soare, yo kele kitoko, yo mpi ke na masa mingi. Yo kele bonso kilanga ya Mfumu Nzambi to bonso nsi ya Ezipte. Na ntangu yina Mfumu Nzambi vandaka me fwa ntete ve babwala Sodome ti Gomore.”​—Kuyantika 13:8-10.

¹² Ata Biblia kebingaka Loti “muntu ya mbote,” sambu na bikuma yina Loti yandi mosi kuvandaka na yo, yandi bikilaka ve Abrami nswa ya kupona ntete, yandi lombaka mpi ve bandongisila ya mununu yai. (2 Piere 2:7) “Loti solaka nseke yina yonso ya Yordani sambu na yandi mosi, yandi kwendaka na ndambu ya este. Yai kele mutindu Abrami ti Loti kabanaka. Abrami bikaka na nsi ya Kanana. Ebuna Loti kwendaka kuzinga na kati ya babwala ya nseke yina, yandi tungaka penepene na bwala Sodome.” (Kuyantika 13:11, 12) Sodome kuvandaka na kimvwama mingi mpi yo vandaka ti bima mingi ya kinsuni. (Ezekiele 16:49, 50) Ata kisika yina Loti kuponaka kumonanaka nde yo vandaka mbote sambu na bima ya kinsuni, yo vandaka kisika ya mbi sambu na mambu ya kimpeve. Sambu na nki? Sambu Kuyantika 13:13 ketuba nde “bantu ya bwala yina vandaka bantu ya mbi, bo vandaka kusala masumu mingi na meso ya Mfumu Nzambi.” Ziku kana Loti kubakaka desizio ya kukatuka na bwala yina, yo zolaka kupesa bantu ya dibuta na yandi ntima mpasi mpenza.

13. Inki mutindu mbandu ya Abrami kele mfunu mingi sambu na Bakristu yina lenda vanda ti makambu ya mbongo ya kekabisa bo?

¹³ Kansi, Abrami kutulaka ntima na lusilu yina Yehowa kupesaka yandi nde bana na yandi tabaka ntoto yina ya mvimba; yandi zolaka ve kunwanina kakitini ya ntoto yango. Sambu na kikalulu na yandi ya kukaba, yandi salaka na kuwakana ti munsiku yina bo ketubila na nima na 1 Korinto 10:24: “Mbote konso muntu kusosa ve mambote na yandi mosi, kansi yandi kusosa mambote ya muntu ya nkaka.” Disolo yai kele ngibusa mosi ya mbote sambu na bantu yina lenda vanda na makambu ya mbongo yina kekabisa bo ti mpangi mosi ya kele Mukristu. Na kifulu ya kulanda ndongisila yina kele na Matayo 18:15-17, Bakristu mingi mekwendaka kufunda bampangi na bo na tribinale. (1 Korinto 6:1, 7) Mbandu ya Abrami kemonisa nde mbote nge vidisa mbongo na kifulu ya kufingisa zina ya Yehowa to kubebisa ngemba yina kele na dibundu ya Bukristu ya mvimba.​—Yakobo 3:18.

14. Inki lusakumunu Abrami zolaka kubaka sambu na kikalulu na yandi ya kukaba?

¹⁴ Abrami kubakaka mambote sambu na kikalulu na yandi ya kukaba. Nzambi kutubaka nde: “Mono ta pesa nge dikanda ya bantu mingi mpenza, bo ta kuma mingi bonso putulu ya ntoto. Muntu yina ta kuka kutanga putulu ya ntoto, yandi ta kuka mpi kutanga bo.” Nsangu yai kupesaka Abrami kikesa mingi mpenza sambu yandi vandaka ve ata na mwana mosi! Na nima, Nzambi kusongaka yandi nde: “Ntangu yai, kwenda nge tala ntoto yonso [nda na yo ti nene na yo, NW] sambu mono me pesa nge yo.” (Kuyantika 13:16, 17) Ve, Nzambi kupesaka ve Abrami nswa ya kukwenda kuzinga luzingu ya byese na kati ya mbanza mosi. Yo lombaka nde yandi kukabana ti bantu ya Kanana. Mutindu mosi Bakristu bubu yai fwete vandaka ya kukabana ti inza. Bo kekudimonaka ve bonso nde bo meluta bantu yankaka, kansi bo kesalaka ve kinduku ti konso muntu yina lenda nata bo na kukuma na bikalulu yina kewakana ve ti Masonuku.​—1 Piere 4:3, 4.

15. (a) Kutambula ya Abrami kutambulaka sambu na kutala ntoto lenda tendula inki? (b) Inki mbandu Abrami kupesaka na mabuta ya Bakristu bubu yai?

¹⁵ Na ntangu ya Biblia, na ntwala nde muntu kuzwa kitini ya ntoto, yo vandaka kulomba nde yandi kwenda kutala yo ntete. Ebuna, kutambula ya Abrami tambulaka sambu na kutala ntoto yango vandaka kuyibusa yandi mbala na mbala nde kele na kilumbu ntoto yina takuma ntoto ya bana na yandi. Sambu na bulemfu na yandi, “[Abrami landaka kuzinga na batenta. Na nima, NW] yandi kwendaka kutunga penepene na banti ya nsiku ya muntu yai Mamre. Banti yina vandaka na bwala Ebroni. Na kisika yina Abrami salaka mesa-kimenga sambu na kusamba Mfumu Nzambi.” (Kuyantika 13:18) Awa dyaka, Abrami kumonisaka mpenza nde lusambu vandaka kubaka kisika ya ntete na luzingu na yandi. Keti kulonguka ya dibuta, kusamba na kimvuka na dibuta, mpi kukwenda na balukutakanu kebakaka kisika ya ntete na dibuta na beno?

Bambeni Mekwenda Kunwanisa Insi

16. (a) Sambu na nki bangogo ya luyantiku ya Kuyantika 14:1 kesonga nde dyambu mosi ya mbi zolaka kusalama? (b) Sambu na nki bantotila iya ya esti kwendaka kunwana bitumba?

¹⁶ “[Tala mambu yina kubwaka na bilumbu ya, NW] bamfumu yai: Amrafele ya nsi ya Babilonia (Shineare), Arioki ya bwala Elasare, Kedore-Laomere ya nsi yai Elami,c ti Tideale mfumu ya bantu ya Goyimi, bo yonso iya kwendaka kunwana bitumba.” Na Kiebreo ya ntama, bangogo ya luyantiku (“Tala mambu yina kubwaka na bilumbu ya . . .”) kesonga nde dyambu mosi ya mbi zolaka kusalama, ebuna yo ketubila “ntangu mosi ya mpasi yina kusukaka na lusakumunu.” (Kuyantika 14:1, 2, NW, noti) Mpasi yango kuyantikaka ntangu bantotila iya yai ya esti ti basoda na bo kwendaka kunwanisa Kanana. Sambu na nki? Sambu na kusukisa ntu-ngolo yina babwala yai tanu Sodome, Gomore, Adma, Seboyimi, ti Bela kumonisaka. Bo nungaka na kubedisa babwala yai yonso, ebuna bo ‘wakanaka sambu na kunwana bitumba . . . na nseke yai Sidimi. Na kisika ya nseke yina kele ntangu yai dizanga ya Mungwa.’ Loti ti dibuta na yandi vandaka kuzinga penepene na kisika yina.​—Kuyantika 14:3-7.

17. Sambu na nki kunata ya bo nataka Loti na kimpika kumekaka lukwikilu ya Abrami?

¹⁷ Na makasi yonso, bantotila ya Kanana kunwanaka ti bantu yina kwisaka kunwanisa bo, kansi bantu yango kubedisaka bo. “Bamfumu iya yina nungaka na bitumba bo kwendaka kukota na babwala yina Sodome ti Gomore. Bo baka-bakaka bima yonso ya mutindu na mutindu ti bima yonso ya kudia, ebuna bo kwendaka ka bo. Bo bakaka mpi Loti, mwana ya leki ya Abrami, ti bima na yandi yonso, sambu yandi vandaka kuzinga mpi na kati ya bwala Sodome.” Ntangu fyoti na nima, bansangu ya mambu yina ya mpasi kukuminaka Abrami: “Muntu mosi tinaka bitumba. Yandi kwisaka kutuba mambu yonso na Mu-Ebreo yai Abrami. Abrami vandaka kuzinga penepene na banti ya nsiku ya Mu-Amore yai Mamre. Mamre vandaka mpangi ya Eshkole ti Anere, bantu yina wakanaka ntete na Abrami. . . . Abrami waka nde mwana ya leki na yandi bo me simba yandi.” (Kuyantika 14:8-14) Nsangu yai kumekaka mpenza lukwikilu na yandi! Keti Abrami vandaka na bangindu ya mbi na mpila mwana ya leki na yandi kubakaka ntoto yina kuvandaka kitoko mingi? Yibuka mpi nde, bamfumu yina kwendaka kunwanisa babwala yina kukatukaka na bwala ya yandi vandaka kuzinga, na Shineare. Bo lendaka kufwa bo na ntangu bo kwendaka kunwanisa bamfumu yina. Kuluta dyaka, inki Abrami zolaka kusala na ntwala ya basoda yina basoda ya Kanana yonso kukukaka ve na kubedisa?

18, 19. (a) Inki mutindu Abrami kunungaka na kukatula Loti na kimpika? (b) Kununga na yandi kupesaka lukumu na nani?

¹⁸ Awa dyaka, Abrami kutulaka ntima na yandi yonso na Yehowa. “Yandi bingaka bantu na yandi nkama tatu kumi na nana, bayina ya yandi zabaka mbote-mbote, bayina mpi butukaka na nzo na yandi. Ebuna bo yonso kwendaka kulanda bamfumu yina tii na bwala Dani. Kuna na bwala yina Abrami tulaka bantu na yandi na bimvuka sambu na kwenda kunwanisaka bamfumu yina. Na mpimpa bo nwanisaka bamfumu yango, bo bedisaka bo. Bo kulaka bo tii na bwala Oba, na ndambu ya norde ya bwala Damasi. Bo botulaka bamfumu yina bima yonso ya bo bakaka ntete. Bo bakaka mpi Loti, bima na yandi yonso, bankento ti bantu ya nkaka.” (Kuyantika 14:14-16) Sambu na kusonga lukwikilu na yandi ya ngolo na Yehowa, Abrami kutwadisaka bantu na yandi ya kuvandaka fyoti kibeni tii na kununga, ebuna bo botulaka Loti ti dibuta na yandi na maboko ya bambeni. Ntangu yai, Abrami kukutanaka ti Melkizedeki, ntotila mpi nganga-Nzambi ya Salemi. “Melkizedeki, yina vandaka mfumu ya nene ya bwala Salemi mpi nganga-Nzambi ya Nzambi [ya Meluta Kuzanguka], yandi kwisaka kutala Abrami. Yandi natilaka yandi mampa ti vinu. Ebuna yandi sakumunaka Abrami nde: ‘[Nzambi ya Meluta Kuzanguka] yina salaka zulu ti ntoto, yandi sala nge Abrami mambote. Bantu yonso kukumisa [Nzambi ya Meluta Kuzanguka] yina bedisaka bambeni na nge.’ Ntangu yai Abrami bakaka bima ya yandi vandaka na yo, yandi kabisaka yo na ndambu kumi, ebuna ndambu mosi yandi pesaka Melkizedeki.”​—Kuyantika 14:18-20.

¹⁹ Ya kyeleka, kununga kekatukaka na Yehowa. Sambu na lukwikilu na yandi, Abrami kumonaka dyaka nki mutindu Yehowa kugulusaka yandi. Bantu ya Nzambi kekotaka ve na bamvita yina bantu ke na kunwana bubu yai, kansi bo kekutanaka ti mambu mingi ya mpasi yina kemekaka lukwikilu na bo. Disolo na beto ya melanda tamonisa nki mutindu mbandu ya Abrami lenda sadisa beto na kuzaba kuzinga ti mambu yina.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Simbaka?

• Inki mutindu nzala yina kukotaka na insi ya Kanana kumekaka lukwikilu ya Abrami?

• Inki mutindu Abrami ti Sarai kupesaka mbandu ya mbote na babakala ti bankento ya bubu yai?

• Inki malongi beto kebaka na mutindu Abrami kuyidikaka mavwanga yina kubasikaka na kati ya bansadi na yandi ti ya Loti?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 14]

Abrami kunwaninaka ve banswa na yandi kansi yandi tulaka mambote ya Loti na ntwala ya mambote na yandi

[Kifwanisu ya kele na lutiti 16]

Abrami kutulaka ntima na Yehowa na ntangu yandi kwendaka kubotula mwana-mpangi na yandi Loti na kimpika