Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Kuyantika—II
BANDA na lugangu ya muntu ya ntete, Adami, tii na lufwa ya Yozefi, mwana ya Yakobi, mukanda ya Kuyantika ketubila bamvula 2 369 ya luzingu ya bantu. Bakapu 10 ya ntete yika mpi baverse 9 ya kapu ya 11, ketubila mambu yina kusalamaka banda na lugangu tii na nzozulu ya Babele, yina beto tubilaka na nimero ya meluta ya zulunalu yai.a Disolo yai ketubila bangindu ya mfunu ya kitini ya mukanda ya Kuyantika yina mebikala, yika mpi mambu yina Nzambi kusalaka ti Abrahami, Izaki, Yakobi, mpi Yozefi.
ABRAHAMI MEKUMA NDUKU YA NZAMBI
Bamvula kiteso ya 350 na nima ya Mvula ya Ngolo, muntu mosi yina vandaka mfunu mingi sambu na Nzambi kubutukaka na dibuta ya Semi, mwana ya Noa. Zina na yandi Abrami, yina kukumaka Abrahami na nima. Sambu Nzambi kulombaka yandi yo, Abrami kukatukaka na mbanza ya Ure ya Kaldea mpi yandi kumaka kuzinga na banzo ya tenta na ntoto yina Yehowa kusilaka na kupesa yandi ti bana na yandi. Sambu na lukwikilu mpi bulemfu na yandi, bo kumaka kubinga Abrahami “nduku ya Yehowa.”—Yakobo 2:23, NW.
Yehowa kufwaka bantu ya mbi ya Sodome mpi bambanza na yo ya nzyunga, kansi yandi gulusaka Loti ti bana na yandi ya bankento. Lusilu mosi ya Nzambi kulunganaka ntangu Izaki, mwana ya Abrahami kubutukaka. Bamvula mingi na nima, lukwikilu ya Abrahami kumekamaka ntangu Yehowa kulombaka yandi na kutambika mwana na yandi. Abrahami kundimaka na kusala yo kansi wanzyo mosi kukangisaka yandi. Ntembe kele ve nde Abrahami kuvandaka muntu ya lukwikilu, mpi Nzambi kundimisaka yandi nde na nzila ya nkuna na yandi, makanda yonso tabaka lusakumunu. Lufwa ya nkento na yandi Sara kupesaka Abrahami mawa mingi.
Bangyufula Yina Kele na Masonuku Mezwa Bamvutu:
12:1-3—Inki ntangu kuwakana yina Nzambi kusalaka ti Abrahami yantikaka kulungana, mpi yo salaka ntangu ikwa? Yo fwete vanda nde kuwakana yina Yehowa kusalaka ti Abrami nde ‘sambu na [Abrami], yandi ta sakumuna bantu yonso ya nsi-ntoto’ yantikaka kulungana ntangu Abrami kusabukaka Efrate ntangu yandi vandaka kukwenda na Kanana. Yo fwete vanda nde yo salamaka na Nisani 14, 1943 ya N.T.B., disongidila bamvula 430 na ntwala nde bantu ya Izraele kukatuka na kimpika na Ezipte. (Kubasika 12:2, 6, 7, 40, 41) Kuwakana yina Nzambi kusalaka ti Abrahami kele ya ‘kuwakana ya bamvula yonso.’ Yo kelanda na kulungana tii kuna mabuta ya ntoto tabaka lusakumunu mpi bambeni ya Nzambi yonso tafwa.—Kuyantika 17:7; 1 Korinto 15:23-26.
15:13—Inki ntangu bamvu 400 ya mpasi ya bo tubilaka yina bana ya Abrami zolaka kukutana na yo kulunganaka? Nsungi yai ya mpasi kuyantikaka na mvu 1913 ya N.T.B. ntangu mwana ya Abrahami Izaki kuyambulaka kunwa mabele ntangu yandi vandaka na kiteso ya bamvula 5 mpi ntangu Ismaele, mbuta na yandi yina vandaka ti bamvula 19 vandaka ‘kusakana’ ti yandi. (Kuyantika 21:8-14; Galatia 4:29) Yo sukaka ntangu bantu ya Izraele kukatukaka na kimpika na Ezipte na mvu 1513 ya N.T.B.
16:2—Keti yo vandaka mbote mutindu Sarai kupesaka nsadi na yandi ya nkento Agare na kukuma nkento ya Abrami? Dyambu yina Sarai kusalaka vandaka kuwakana ti kikalulu yina bantu vandaka na yo na ntangu yina, nde nkento yina kebutaka ve fwete pesa bakala na yandi makangu mosi sambu na kubutila yandi mwana. Kikalulu ya kukwela bankento mingi kuyantikaka na dibuta ya Kaini. Nsukansuka, yo kumaka kikalulu ya bantu yonso kundimaka mpi bansambidi mingi ya Yehowa kulandaka yo. (Kuyantika 4:17-19; 16:1-3; 29:21-28) Kansi, Yehowa kuvilanaka ve dibanza na yandi ya ntete nde bakala fwete kwela kaka nkento mosi. (Kuyantika 2:21, 22) Yo ke pwelele nde Noa ti bana na yandi, yina Nzambi pesaka dyaka ntuma ya ‘kubuta bana mingi mpi kufulusa nsi-ntoto,’ kukwelaka kaka nkento mosi konso muntu. (Kuyantika 7:7; 9:1; 2 Piere 2:5) Yezu Kristu mpi kuvutukilaka nsiku yai ya kukwela nkento mosi.—Matayo 19:4-8; 1 Timoteo 3:2, 12.
19:8—Keti yo vandaka mbi mutindu Loti kupesaka bana na yandi ya bankento na bantu ya Sodome? Na kutadila bansiku ya bantu ya Esti, muntu yina meyamba banzenza vandaka ti mukumba ya kutanina banzenza yina kele na nzo na yandi, mpi kunwanina bo ata tii na lufwa. Loti kuyilamaka na kusala yo. Na kikesa yonso yandi basikaka na nganda sambu na kusolula ti kibuka ya bantu yandi mosi, mpi yandi kangaka kyelo ya nzo na yandi. Ntangu Loti kupesaka bana na yandi, yo fwete vanda nde yandi bakisaka nde banzenza na yandi kuvandaka binati-nsangu ya Nzambi, mpi yo fwete vanda nde yandi yindulaka nde Nzambi tatanina bana na yandi mutindu Yandi taninaka Sara, nkento ya ngwasi na yandi na Ezipte. (Kuyantika 12:17-20) Yo yina, ntangu mambu kubebaka Loti ti bana na yandi ya bankento kugulukaka.
19:30-38—Keti Yehowa kumonaka ve mbi mutindu Loti kulaukaka malafu mpi kubutisaka bana na yandi zole ya bankento? Yehowa kendimaka ve makwela na kati ya bantu ya dibuta mosi, to kulauka malafu. (Levi 18:6, 7, 29; 1 Korinto 6:9, 10) Yo ke pwelele nde Loti vandaka kubuya ‘mambu ya mbi’ yina bantu ya Sodome vandaka kusala. (2 Piere 2:6-8) Mutindu bana-bankento ya Loti kunwisaka yandi malafu mingi kemonisa nde bo bakisaka nde yandi zolaka kundima ve na kuvukisa nitu ti bo kana yandi vandaka ti mayele na yandi yonso. Kansi sambu bo vandaka banzenza na insi yina, bana na yandi ya bankento kuyindulaka nde kusala mutindu yina kuvandaka nzila mosi kaka sambu dibuta ya Loti kufwa ve. Disolo yango kele na Biblia sambu na kusonga kuwakana yina kele na kati ya bantu ya Moabi (na nzila ya Moabi) mpi bantu ya Amoni (na nzila ya Bene-Ami) ti dibuta ya Abrahami, disongidila bantu ya Izraele.
Malongi Sambu na Beto:
13:8, 9. Abrahami mepesaka mbandu mosi ya mbote mpenza na kuyidika mavwanga! Beto fwete ndima ve na kubebisa bangwisana na beto ya ngemba sambu na mbongo, mambu ya beto kezolaka, to lulendo.
15:5, 6. Ntangu Abrahami kukumaka mbuta mpi vandaka ntete ve ti mwana, yandi zabisaka Nzambi na yandi dyambu yai. Yehowa kupesaka yandi kikesa. Inki mbuma yo butaka? Abrahami “tulaka Mfumu Nzambi ntima.” Kana beto kesamba Yehowa sambu na kuzabisa yandi mambu yina kele na ntima na beto, kendima mambu ya yandi kesonga beto na Biblia, mpi kulemfukila yandi, lukwikilu na beto takuma ngolo.
15:16. Yehowa kupesaka ve ndola yina yandi zengilaka bantu ya Amore (to, bantu ya Kanana) tii na bazenerasio iya. Sambu na inki? Sambu yandi kele Nzambi ya kekangaka ntima. Yandi vingilaka tii ntangu kivuvu yonso ya kusoba kuvandaka dyaka ve. Bonso Yehowa, beto fwete zaba kukanga ntima.
18:23-33. Yehowa kefwaka ve bantu ya mbote ti ya mbi kisika mosi. Yandi ketaninaka bantu ya mbote.
19:16. Loti “sukininaka mingi na kubasika,” mpi bawanzyo kubasisaka yandi ti dibuta na yandi na ngolo na mbanza ya Sodome. Beto fwete vanda mayele na kukonda kuvila nde mambu kekwenda nswalunswalu na ntangu beto kevingila nsuka ya inza yai ya mbi.
19:26. Yo ke buzoba kibeni na kubika nde mabanza na beto kuvutuka to kuwa mpusa ya bima yina beto bikaka na inza!
YAKOBI KUVANDAKA TI BANA 12
Abrahami kuyidikaka mambu sambu Izaki kukwela Rebeka, nkento yina vandaka kwikila na Yehowa. Yandi butaka mapasa, Ezau ti Yakobi. Ezau kubakaka ve nswa na yandi ya kimbuta na valere mpi yandi tekaka yo na Yakobi, yina kubakaka balusakumunu ya tata na yandi na nima. Yakobi kutinaka na Padani-Arami (na Mezopotamia), kisika yandi kwelaka Lea ti Rashele mpi vandaka kutanina mameme ya tata na bo bamvula kiteso ya 20 na ntwala ya kukwenda kisika yankaka ti dibuta na yandi. Yakobi kubutaka bana-babakala 12 mpi mwana mosi ya nkento ti Lea, Rashele, mpi bansadi na bo ya bankento zole. Yakobi kunwanaka ti wanzyo mosi mpi kubakaka lusakumunu, ebuna zina na yandi kukumaka Izraele.
Bangyufula Yina Kele na Masonuku
Mezwa Bamvutu:
28:12, 13—Ndosi yina Yakobi kulalaka ya ketubila “kimatinu” ketendula inki? Ziku “Kimatinu” yai ya vandaka kumonana bonso kimatinu ya matadi, vandaka kumonisa nde ntoto ti zulu vandaka kusolula. Kumata mpi kukulumuka yina bawanzyo ya Nzambi vandaka kusala na zulu ya kimatinu yango kemonisa nde bawanzyo kesalaka kisalu mosi ya mfunu na kati ya Nzambi ti bantu yina yandi kendimaka.—Yoane 1:51.
30:14, 15—Sambu na nki Rashele kubuyaka kulala ti bakala na yandi sambu na kuzwa mwa bambuma ya mandragore? Na ntangu ya ntama, bo vandaka kusadila bambuma ya mandragore bonso nkisi ya mpongi mpi sambu na kusadisa muntu na kukonda kubaka maladi ya misisa mpi ya mabanza. Bantu vandaka kundima mpi nde mbuma yango kepesaka bantu nzala ya kuvukisa nitu mpi yo kesadisaka bantu na kubuta to yo kesadisaka bankento na kubaka divumu. (Kitoko 7:14) Ata Biblia ketuba ve sambu na nki Rashele kubuyaka kulala ti bakala na yandi sambu na bambuma ya mandragore, yo lenda vanda nde yandi vandaka kuyindula nde bambuma yango zolaka kusadisa yandi na kubaka divumu mpi kukatula yandi nsoni ya kimukobo. Kansi, na nima ya mwa bamvula, Yehowa “pesaka yandi nzila ya kubuta bana.”—Kuyantika 30:22-24.
Malongi Sambu na Beto:
25:23. Yehowa kele na mayele ya kuzaba mutindu mwana yina mebutuka ntete ve kesalamaka mpi yandi lenda sadila mayele na yandi ya kuzaba bima na ntwala sambu na kupona na ntwala muntu ya yandi tasadila sambu na kulungisa balukanu na yandi. Ata mpidina, yandi ketulaka ve na ntwala mambu yina takumina bantu.—Ozea 12:3; Roma 9:10-12.
25:32; 32:24-29. Susi yina Yakobi kuvandaka na yo ya kuzwa nswa ya kimbuta mpi kunwana ya yandi nwanaka mpimpa ya mvimba ti wanzyo sambu na kubaka lusakumunu kemonisa nde yandi vandaka kubaka mpenza mambu ya santu na valere. Yehowa mepesaka beto bima mingi ya santu, mu mbandu bangwisana na beto ti yandi mpi organizasio na yandi, nkudulu, Biblia, mpi kivuvu na beto ya Kimfumu. Bika beto landa mbandu ya Yakobi na kubakaka bima ya santu na valere.
34:1, 30. Dyambu ya mpasi yina ‘kubendilaka [Yakobi] makambu’ kuyantikaka sambu Dina kusalaka kinduku ti bantu yina vandaka kuzola ve Yehowa. Beto fwete ponaka banduku na beto na mayele yonso.
YEHOWA KUSAKUMUNAKA YOZEFI NA EZIPTE
Zwa kupusaka bana ya Yakobi na kuteka mpangi na bo Yozefi bonso mpika. Na Ezipte, Yozefi kukotaka boloko sambu yandi kuzitisaka na kwikama mpi na kikesa yonso bansiku ya Nzambi. Na nima, bo basisaka yandi na boloko sambu na kwenda kutendula bandosi yina Farao kulalaka, yina vandaka kutubila bamvula nsambwadi ya madya mingi mpi bamvula nsambwadi ya nzala yina zolaka kulanda. Na nima, bo tulaka Yozefi mfumu yina vandaka kutala mambu ya madya na Ezipte. Bampangi na yandi kwisaka kusosa madya na Ezipte sambu na nzala. Dibuta na bo kuvukanaka dyaka mpi bo kumaka kuzinga na ntoto ya Goshene yina vandaka kubuta madya mingi. Na ntwala ya kufwa Yakobi kusakumunaka bana na yandi mpi yandi tubaka mbikudulu mosi yina kupesaka kivuvu ya ngolo sambu na balusakumunu yina zolaka kusalama na ntwala. Na nima ya lufwa ya Yakobi, bo kwendaka kuzika yandi na Kanana. Ntangu Yozefi kufwaka ti bamvula 110, bo tulaka nitu na yandi nkisi, sambu bo tanata yo na Ntoto ya Lusilu.—Kubasika 13:19.
Bangyufula Yina Ke na Masonuku Mezwa Bamvutu:
43:32—Sambu na nki kudya kisika mosi ti Bayuda kuvandaka mbi sambu na bantu ya Ezipte? Ziku yo fwete vanda sambu na bangindu ya mbi yina bo vandaka kubaka sambu na yina metala lusambu to sambu na lulendo ya mpusu ya nitu. Bantu ya Ezipte vandaka kuzola mpi ve bangungudi. (Kuyantika 46:34) Sambu na inki? Sambu na Ezipte, bo vandaka kumona bangungudi bantu mpamba. To yo lenda vanda nde sambu ntoto ya bo vandaka kusadila bilanga kuvandaka fyoti, bantu ya Ezipte vandaka kumenga bantu yina vandaka kusosa banseke sambu na mameme na bo.
44:5—Keti Yozefi kusadilaka dikopa sambu na kuzaba mambu yina takwisa na ntwala? Dikopa ya arza mpi mambu yina bo vandaka kutuba sambu na yo vandaka kumonisa mayele ya yandi sadilaka. Yozefi kuvandaka nsambidi ya kwikama ya Yehowa. Yandi sadilaka ve dikopa ya arza sambu na kuzaba mambu yina takwisa na ntwala, mutindu mosi mpi Benyamini kuyibaka ve dikopa yango.
49:10—“Nti ya kimfumu” ti “kiyeka [muhangu] ya kimfumu” ketendula inki? Nti ya kimfumu kele kakitini ya nti yina mfumu kesimbaka na maboko sambu na kumonisa kiyeka na yandi. Kiyeka ya kimfumu kele muhangu ya nda yina kemonisaka kiyeka na yandi ya kutwadisa. Mutindu Yakobi kusadilaka bangogo yai ketendula nde dikanda ya Yuda zolaka kuvanda ti kiyeka ya nene tii kuna Shilo takwisa. Muntu yai ya dikanda ya Yuda kele Yezu Kristu, muntu yina Yehowa mepesaka kiyeka ya zulu. Kristu kele ti kiyeka ya kimfumu mpi ti ngolo ya kuyala.—Nkunga 2:8, 9; Yezaya 55:4, NW; Daniele 7:13, 14.
Malongi Sambu na Beto:
38:26. Yuda kusalaka mbi na dyambu ya yandi kusalaka na bokilo na yandi ya nkento, Tamare. Kansi, ntangu yo lombaka nde yandi baka mukumba na yandi sambu na divumu yina yandi tulaka, Yuda kundimaka kifu na yandi na kudikulumusa yonso. Beto mpi fwete sukinina ve na kundima bifu na beto.
39:9. Mvutu yina Yozefi kupesaka na nkento ya Potifare kemonisa nde mabanza na yandi vandaka kuwakana ti mabanza ya Nzambi na yina metala kuzaba mambu yina kele ya mbote ti ya mbi mpi nde minsiku ya Nzambi vandaka kutwadisa kansansa na yandi. Beto mpi fwete sala ngolo na mpila nde minsiku ya Nzambi kutwadisa kansansa na beto na ntangu nzayilu na beto ya kyeleka kekuma mingi.
41:14-16, 39, 40. Yehowa lenda balula mambu sambu na bantu yina kewaka yandi boma. Kana mambu ya mpasi mebwa, yo tavanda mayele na kutula ntima na beto na Yehowa mpi kubikala ya kwikama na yandi.
Bo Vandaka na Lukwikilu ya Ngolo
Abrahami, Izaki, Yakobi, ti Yozefi kuvandaka mpenza bantu ya lukwikilu yina vandaka kutita Nzambi. Masolo ya luzingu na bo yina kele na mukanda ya Kuyantika, kekumisa mpenza lukwikilu na beto ngolo mpi kelonga beto mambu mingi ya mfunu.
Nge lenda baka mambote na masolo yai ntangu nge keyidika bangindu ya mfunu ya lutangu ya Biblia ya mposo na mposo sambu na Nzo-nkanda ya Kisalu ya Teokrasi. Kana nge tadila mambu yonso ya beto metuba, yo tasadisa nge na kumona masolo yango bonso nde yo ke na kusalama.
[Noti na nsi ya lutiti]
a Tala disolo “Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo—Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Kuyantika—I” na nimero ya Nzozulu ya Nkengi ya Yanuari 1, 2004.
[Kifwanisu ya kele na lutiti 15]
Yehowa mesakumuna Yozefi
[Kifwanisu ya kele na lutiti 15]
Abrahami kuvandaka muntu ya lukwikilu
[Kifwanisu ya kele na lutiti 15]
Muntu ya lunungu Loti ti bana na yandi ya bankento kugulukaka
[Kifwanisu ya kele na lutiti 17]
Yakobi vandaka kubaka bima ya santu na valere. Keti nge mpi?