Ata Beto Kele Na Ntantu, Beto Kele Ya Kukonda Kivuvu Ve

“Bampangi, beto zola nde beno zaba mbote mambu yina ke tadila bantu yina me fwaka, sambu beno vanda na mawa ve bonso bantu ya nkaka yina ke [ti kivuvu ve, “NW”].”​—⁠1 TESALONIKA 4:⁠13.

KETI nge mefwisaka muntu ya zolwa? Nkatu kulanda mvula, bantu mingi na kati na beto mezwaka mawa ya lufwa ya mpangi to nkundi. Yau kuvandaka mbala ya nkaka nkaka, kibuti, nkwelani to mwana. Kinunu, maladi, ti bisumbula kenataka lufwa mbala na mbala. Kufwa bantu, mubulu, ti bitumba kekwisaka kuyika mpasi ti ntantu. Konso mvula na nza ya mvimba, kiteso ya bantu kuluta mafuku 50 kefwaka. Na 1993, na kilumbu mosi, kiteso ya bantu 140250 kufwaka. Mpasi ya lufwa kekotila banduku ti mabuta, ye mawi ya mvidisa kele ya mudindu.

² Keti beto lenda ve kumonisa ntantu na bibuti ya California, Etats-Unis, bayina kuvidisaka na kyadi yonso mwana na bau ya nkento ti divumu na kisumbula mosi ya vwatire? Ya kukonda kukana, bau kuvidisaka mwana na bau kaka mosi ya nkento ti mwana na divumu ya zolaka kukuma ntekolo na bau ya ntete. Bakala ya mvumbi, kuvidisaka nkento ti mwana na yandi ya ntete ya bakala to ya nkento. Sambu na bibuti kumona mpasi ya lufwa ya mwana, ya fyoti to ya mbuta, kevandaka kima ya mefwana ve. Yau mefwana ve na bana kufwa na ntwala ya bibuti na bau. Beto yonso kezolaka luzingu. Yau yina, yau kele kyeleka nde lufwa kele mbeni.​—⁠1 Korinto 15:⁠26.

Lufwa Mekotaka na Dibuta ya Bantu

³ Na kiteso ya bamvula mafunda sambanu ya nkenda ya bantu, disumu ti lufwa meyalaka na zulu na bau bonso bantotila, tuka mbendumuka ya bibuti na beto ya ntete Adami ti Eva. (Roma 5:14; 6:​12, 23) Biblia ketendudila beto ve inki mutindu bau kusalaka na ntangu ya kugondama ya mwana na bau Abele na mpangi na yandi Kaini. Sambu na bikuma mingi, yau fwete kuvanda nde yau kuvandaka dyambu mosi ya mpasi sambu na bau. Awa, na mbala ya ntete kibeni, bau kumonaka na ntwala na bau, inki yai lufwa ya muntu, na luse ya mwana na bau mosi. Bau kumonaka mbutu ya mbendumuka na bau ti nsadilu ya mbi ya kuzonza na bau mosi. Kaini, na kukonda kulanda lukebisu ya Nzambi, kusolaka na kusala dyambu ya ntete ya kugonda mpangi. Beto kezaba nde, yau fwete kuvanda nde Eva kuwaka mpasi mingi na lufwa ya Abele, sambu na ntangu yandi kubutaka Seti, yandi kutubaka nde: “Nzambi me pesa mono mwana ya nkaka ya bakala, yandi me baka kisika ya Abele yina ya Kaini kufwaka.”​—⁠Kuyantika 4:​3-8, 25.

⁴ Bibuti na beto ya ntete kumonaka mpi kyeleka ya ndola ya Nzambi na zulu na bau​—⁠nde, kana bau kubendumuka mpi kukolama, bau “fwanaka kufwa.” Ata nkutu luvunu ya Satana kuvandaka, yau kele pwelele nde na ntangu yina nkenda ya luvunu ya moyo ya kukonda kufwa vandaka meyalumuka ntete ve, ebuna, bau lendaka ve kubakila yau ndembikilu ya mbi ata fyoti. Nzambi kusongaka Adami nde: “Nge ta vutuka na ntoto yina ya mono salaka nge. Sambu nge kele ntoto nge ta vutuka mpi na ntoto.” Yandi kutubilaka ve dyambu ya nkaka ya metala luzingu ya makwisa bonso moyo ya kefwaka ve na zulu, na bilungi, na Malimbi, na kombelo, to na kisika ya nkaka. (Kuyantika 2:17; 3:​4, 5, 19) Bonso myoyo ya kezinga ya kusumukaka, Adami ti Eva fwanaka kufwa mpi kuvanda dyaka ve na luzingu. Ntotila Salomo kupemamaka na kusonika nde: “Bantu ya ke na moyo bo ke zaba nde bo ta fwa; kansi bantu ya kufwa kuzaba kima ve. Bo ta zwa kima ve na ntwala, bo ke vila bo kimakulu. Kuzola na bo, kimbeni na bo ti kimpala na bo, mambu yai yonso kufwaka na bo nzila mosi. Na mambu yonso ke luta na ntoto yai bo ta tanga bo diaka ve.”​—⁠Longi 9:​5, 6.

⁵ Bangogo ya kyeleka ya inki mutindu! Nani kibeni lenda kuyibuka bankaka ya kuvandaka awa bamvula bankama zole to tatu meluta? Mbala mingi ata mazyami na bau kezabanaka ve, to mevilanaka. Keti yau kemonisa nde kivuvu kele ve sambu na bantu na beto ya zolwa ya mefwaka? Ata fyoti ve. Marta songaka Yezu na yina metadila mpangi na yandi Lazare ya kufwaka nde: “Mono zaba nde yandi ta vanda diaka na moyo na kilumbu ya nsuka ntangu Nzambi ta tedimisa bantu na lufwa.” (Yoane 11:24) Baebreo kukwikilaka nde, na makwisa, Nzambi tafutumuna bafwa. Kansi, yau kukandikaka bau ve na kuwa ntantu na mvidisa ya muntu ya zolwa.​—⁠Yobi 14:⁠13.

Bantu ya Kwikama ya Kumonaka Ntantu

⁶ Kiteso ya bamvula mafunda iya meluta, ntangu ya nkento ya Abrahami, Sara, kufwaka: “Abrahami waka mawa mingi sambu na lufwa ya nkento na yandi, yandi dilaka yandi ngolo.” Nsadi ya kwikama ya Nzambi yina kumonisaka mawi na yandi ya mudindu na lufwa ya nkento na yandi ya zolwa mpi ya kwikama. Ata nkutu yandi kuvandaka bakala ya ngolo na bitumba, yandi kuwaka nsoni ve na kumonisa ntantu na yandi na mansanga.​—⁠Kuyantika 14:​11-16; 23:​1, 2.

⁷ Mbandu ya Yakobi kuvandaka kiteso mosi. Ntangu yandi kukusamaka na kundima nde mbisi ya mfinda kufwaka mwana na yandi Yozefi, inki yandi kusalaka? Beto ketanga na Kuyantika 37:​34, 35 nde: “Yandi [Yakobi] pasulaka bilele na yandi, ebuna yandi lwataka saki sambu na kusonga mawa na yandi. Yandi dilaka bilumbu mingi sambu na mwana na yandi. Bana na yandi yonso ya babakala ti ya bankento bo kwisaka sambu na kukatula yandi mawa, kansi yandi buyaka nde: ‘Mono ta dilaka mwana na mono tii kuna mono ta kwenda kukuta yandi na [sheole, NW].’ Yo yina yandi vandaka kudila kaka mwana na yandi Yozefi.” Ee, yau kele nkadilu ya bantu mpi yau mefwana nde bantu kumonisa kyadi kana muntu ya zolwa mefwa.

⁸ Bantu ya nkaka lenda kumona, na kulandaka bikalulu ya bilumbu yai to ya nzyunga na bau, nde nsadilu ya Yakobi kuvandaka ya kulutisa mawa. Kansi yandi kuvandaka muntu ya nsungi ya nkaka mpi ya mutindu ya kuzinga ya nkaka. Lumonisu na yandi ya ntantu​—⁠kulwata lele ya saki​—⁠kele mbala ya ntete Biblia ketubila nsadilu ya mutindu yina. Ata mpila yina, mutindu yau kemonana na Masonuku ya Kiebreo, mafwa vandaka kumonisama mpi na kudila, na kuyimbaka bankunga ya mafwa, ti na kuvandaka na mfututu. Yau kemonana pwelele nde Baebreo kuvandaka ve kudikangisa na kumonisa mawi na bau ya kyeleka ya ntantu.a​—⁠Ezekiele 27:​30-32; Amosi 8:⁠10.

Ntantu na Ntangu ya Yezu

⁹ Inki beto lenda kutuba sambu na balongoki ya ntete ya Yezu? Mu mbandu, ntangu Lazare kufwaka, bampangi na yandi Marta ti Maria kutulaka matanga na yandi ti mansanga mpi kudila. Ebuna muntu ya kukuka Yezu, inki yandi kusalaka ntangu yandi kukumaka na nzo na bau? Nkenda ya Yoane keta nde: “Maria kumaka na kisika yina ya Yezu vandaka; ntangu yandi monaka Yezu, yandi fukamaka na makulu na yandi, ebuna yandi tuba[ka] nde: ‘Mfumu, kana nge vandaka awa, mpangi na mono zolaka kufwa ve.’ Yezu monaka Maria ke dila, Bayuda yina ya kwisaka ti yandi mpi ke dila. Mawa ti mpasi simbaka yandi na ntima. Ebuna yandi yulaka bo nde: ‘Beno zikaka yandi wapi?’ Bo nde: ‘Mfumu kwisa kutala.’ Yezu yantikaka kudila.”​—⁠Yoane 11:​32-35.

¹⁰ “Yezu yantikaka kudila.” Mwa bangogo yai ketuba mingi na yina metala bumuntu ya Yezu, nkenda na yandi, mawi na yandi. Ata nkutu ya kufuluka ti kivuvu ya lufutumuku, “Yezu dilaka.” (Yoane 11:​35, Luwawanu Yampa ye Bankunga) Nkenda kelanda nde bantu ya kuvandaka kutala tubaka nde: “Tala mutindu yandi me zolaka [Lazare]!” Ya kyeleka, kana muntu ya kukuka Yezu kudilaka na lufwa ya nduku na yandi, yau kele nsoni ve kana bakala to nkento kuwa ntantu to kudila bubu yai.​—⁠Yoane 11:⁠36.

Inki Kivuvu Kele Sambu na Bafwa?

¹¹ Inki beto lenda kulonguka na bambandu yai ya Biblia? Yau kele nkadilu ya bantu na kuwa ntantu mpi beto lenda ve kuwa nsoni na kumonisa ntantu na beto. Ata beto kezwa ndembikilu na kivuvu ya lufutumuku, lufwa ya muntu ya zolwa kebikala kaka mvidisa mosi ya mpasi, ya kepesaka mpasi mingi na ntima. Bamvula, mbala ya nkaka makumi ya bamvula, ya kinduku ya ngolo mpi kuvukana mesuka na mbala mosi. Ya kyeleka, ntantu na beto kevandaka ve bonso ya bayina ya mekonda kivuvu to bayina ya kele ti kivuvu ya mbi. (1 Tesalonika 4:13) Dyaka, beto mpi mekusama ve na nkenda mosi ya luvunu ya bantu ti moyo ya kefwaka ve ya kelandaka kuzinga na lubutuluku. Beto kezaba mbote nde Nzambi kusilaka ‘mazulu ya mpa ti ntoto ya mpa kisika lunungu tavanda.’ (2 Piere 3:​13, NW) Nzambi “ta kusula mansanga yonso na meso na [beto]. Lufwa ta vanda diaka ve, bantu ta lwataka mpidi diaka ve, [beto] ta dilaka diaka ve, [beto] mpi ta waka mpasi ve. Na ntangu yina mambu ya ntama ta vanda me vila.”​—⁠Kusonga 21:⁠4.

¹² Inki kivuvu kele sambu na bayina mefwaka?b Nsoniki ya Mukristu Polo kupemamaka na kupesa beto ndembikilu ti kivuvu ntangu yandi kusonikaka nde: “Bonso mbeni ya nsuka, lufwa takatulama kimakulu.” (1 Korinto 15:​26, NW) Bible ya Kituba ketuba nde: “Lufwa kele mbeni ya nsuka ya yandi ta fwa.” Sambu na inki Polo ndimaka mpenza mpila yina? Sambu muntu ya kukumisaka yandi nkwikidi ti ya kulongaka yandi, Yezu Kristu, kutelemaka na bafwa. (Bisalu 9:​3-19) Yau yina Polo vandaka na nswa ya kutuba nde: “Sambu bantu ke fwaka sambu na muntu mosi [Adami], mutindu mosi mpi, bantu ta telema na lufwa sambu na muntu mosi [Yezu]. Bantu yonso ke fwaka sambu bo me vukanaka na Adami; mutindu mosi mpi bantu yina yonso me vukanaka na Kristu, Nzambi ta vutudila bo moyo.”​—⁠1 Korinto 15:​21, 22.

¹³ Malongi ya Yezu kepesaka beto ndembikilu mingi ti kivuvu sambu na makwisa. Mu mbandu, inki yandi kusalaka na yina metadila Lazare? Yandi kwendaka na mazyamu, kisika nitu ya Lazare vandaka melala bilumbu iya. Yandi kulombaka kisambu, “ntangu Yezu me tuba mambu yina imene, yandi tubaka na ndinga ya ngolo nde: ‘Lazare, kwisa kubasika!’ Muntu yina ya vandaka ya kufwa kwisaka kubasika, makulu ti maboko na yandi vandaka ya kukangama na bansinga ya lele, ilungi na yandi mpi vandaka ya kukangama na lele. Yezu tubilaka bantu nde: ‘Beno katula yandi bansinga, bikisa yandi, yandi yantika kutambula.’ ” Keti nge lenda kuyindula ngituka ti kyese ya kumonanaka na luse ya Marta ti Maria? Ngituka ya inki mutindu bamfinangani kuvandaka na yau ntangu bau kumonaka kimpa yina! Mfunu ya kuyituka kele ve kana bantu mingi ya kumonaka yau kukwikilaka na Yezu. Kansi, bansambidi ya vandaka bambeni ya Yezu, “vandaka kusosa mpila ya kufwa Yezu.”​—⁠Yoane 11:​41-53.

¹⁴ Yezu salaka lufutumuku yina ya lenda kuvilakana ve na ntwala ya bambangi mingi. Yau kuvandaka lumonisu ya lufutumuku ya makwisa yina ya yandi yitaka kutubila na okazio mosi ya ntwala nde: “Beno yituka ve sambu na mambu yai; na ntangu ke kwisa, bantu yina yonso me fwaka kele na maziami, bo ta wa ndinga na yandi; ebuna bo ta basika na maziami na bo. Bantu yina me salaka mbote, bo ta basika sambu na kubaka diaka moyo, kansi bayina me salaka mbi, bo ta telema sambu na kubaka ndola na bo.”​—⁠Yoane 5:​28, 29.

¹⁵ Bonso yau tubamaka ntete, Polo vandaka kukwikila na lufutumuku. Na inki lufulu? Yandi kuvandaka ntete Saule, muntu ya nku, munyokudi ya Bakristu. Zina na yandi ti nsangu na yandi, vandaka kupesa boma na bankwikidi. Na kutuba ya mbote, keti yandi ve muntu kundimaka lufwa na matadi ya Mukristu Etiene? (Bisalu 8:1; 9:​1, 2, 26) Kansi, na nzila ya Damasi, Kristu ya kufutumukaka kunataka Saule na kuvutukila mabanza, na kupesaka yandi ndola ya kufwa meso na mwa bilumbu. Saule kuwaka ndinga mosi ketuba na yandi nde: “ ‘Saule, Saule, sambu na nki nge kemonisa mono mpasi?’ Saule yulaka nde: ‘Mfumu nge ke nani?’ Yandi nde: ‘Mono Yezu muntu yina ya nge ke monisa mpasi.’ ” Kristu yina mosi ya kufutumukaka kulongaka Ananiasi ya vandaka kuzinga na Damasi, na kukwenda na nzo yina ya Polo vandaka kusamba, na kukangula yandi meso. Yau yina, na eksiperianse na bau mosi, Saule ti Ananiasi, kuvandaka na bikuma ya kyeleka ya kukwikila na lufutumuku.​—⁠Bisalu 9:​4, 5, 10-12.

¹⁶ Tala inki mutindu Saule, ntumwa Polo, kupesaka mvutu ntangu yandi, bonso Mukristu ya kenyokwama, kunatamaka na ntwala ya guvernere Filiksi. Na Bisalu 24:​15, beto ketanga nde: “Mono ke tulaka ntima na Nzambi . . . nde bantu ya mbote ti bantu ya mbi ta telema na lufwa.” Na kutuba ya mbote, Polo kukwikilaka ve ngindu ya moyo ya kukonda kufwa ya bantu, ya bau ketubaka nde yau kekwendaka na luzingu ya nkaka to na nza ya nkaka. Yandi vandaka kukwikila na yau mpi kulongaka lukwikilu na lufutumuku. Yau vandaka kutendula sambu na bamosi dikabu ya luzingu ya mvula na mvula bonso bigangwa ya kimpeve na zulu ti Kristu, ye sambu na ntalu ya kuluta mingi, kuvutuka na luzingu na ntoto ya kukuka.​—⁠Luka 23:43; 1 Korinto 15:​20-22, 53, 54; Kusonga 7:​4, 9, 17; 14:​1, 3.

¹⁷ Na yau, Biblia kepesa beto lusilu ya pwelele ti kivuvu ya ngolo nde na nsadisa ya lufutumuku, bamingi tamona dyaka bantu na bau ya zolwa awa na zulu ya ntoto kansi na bamvwandilu ya kusobana mpenza.​—⁠2 Piere 3:13; Kusonga 21:​1-4.

Lusadisu ya Kyeleka Sambu na Bayina ya Kele na Ntantu

¹⁸ Ntangu yai beto kele ti ngindu mpi ntantu na beto. Inki beto lenda kusala na kuguluka na nsungi yai ya mefuluka ti bampasi ya lufwa? Inki bamosi lenda kusala sambu na kusadisa bankaka ya kele na ntantu? Kuluta dyaka, inki beto lenda kusala sambu na kusadisa bantu ya masonga ya beto kekutana na bau na kisalu na beto ya kusamuna, ya mekonda ata kivuvu mosi, ya kele na kumona ntantu mpi? Inki ndembikilu ya nkaka beto lenda kubaka na Biblia ya metadila bantu na beto ya zolwa ya melalaka na kati ya lufwa? Disolo ya melanda tapesa mwa bangindu.

[Footnotes]

[Study Questions]

 1. Inki dyambu ya bantu kele na kumona konso kilumbu?

 2. Inki kemonanaka ya konda kukuka na yina metadila lufwa ya bana?

 3. Inki mutindu mbala ya nkaka lufwa ya Abele kusimbaka Adami ti Eva?

 4. Sambu na inki nkenda ya moyo ya kefwaka ve lendaka kuvanda na ndembikilu ata mosi ve na nima ya lufwa ya Abele?

 5. Inki kele kivuvu ya kyeleka ya bafwa?

6, 7. Inki Abrahami ti Yakobo kusalaka na ntwala ya lufwa?

 8. Mbala mingi Baebreo vandaka kumonisa ntantu na bau inki mutindu?

9, 10. (a) Inki Yezu kusalaka na lufwa ya Lazare? (b) Nsadilu ya Yezu kemonisa beto inki sambu na yandi?

11. (a) Inki beto lenda kulonguka na bambandu ya Biblia yina ketubila mafwa? (b) Sambu na inki ntantu na beto kevandaka ve bonso ya bayina mekondaka kivuvu?

12. Inki mutindu Polo kumonisaka lukwikilu na yandi na lufutumuku?

13. Inki bantu ya kumonaka lufutumuku ya Lazare na meso na bau kusalaka?

14. Lufutumuku ya Lazare kuvandaka lumonisu ya inki?

15. Inki nzikisa Polo ti Ananiasi vandaka na yau sambu na lufutumuku ya Yezu?

16, 17. (a) Inki mutindu beto kezaba nde Polo vandaka kukwikila ve na ngindu ya Bagreki ya konda kufwa ya moyo ya bantu? (b) Inki kivuvu ya ngolo Biblia kepesa? (Baebreo 6:​17-20)

18. (a) Inki kisadilu ya Mfunu kubasikaka na lukutakanu ya Distrike “Nkadilu ya Kubanga Nzambi” (Tala mambu ya metulama na lupangu.) (b) Inki bangyufula kelomba mvutu ntangu yai?

[Caption on page 24]

[Box]

Lusadisu ya Kyeleka Sambu na Bayina ya Kele na Ntantu

Na Lukutakanu ya Distrike “Nkadilu ya Kubanga Nzambi” na 1994-95, la Société Watch Tower kusamunaka kubasika ya kamukanda ya mpa Quand la mort frappe un être aimé. Mukanda yai ya kepesa nsyamisa kusalamaka sambu na kupesa ndembikilu na bantu ya bansi yonso mpi ya bandinga yonso. Mutindu nge meyitaka kumona mbala ya nkaka, yau kemonisa ntendula ya petepete ya Biblia na yina metadila lufwa mpi nkadilu ya bafwa. Kima ya kuluta dyaka mfunu yau kepesa nsemo na lusilu ya Nzambi, na nzila ya Yezu Kristu, ya lufutumuku na paladisu ya ntoto ya kusukuka. Ya kyeleka, yau kenataka ndembikilu na bayina ya kele na mafwa. Yau yina, yau fwete kuvanda kisadilu ya mfunu na kisalu ya kusamuna ya Bakristu mpi fwete kusadilama na kuvumbula mpusa, na kusukaka na kulonguka ya Biblia mingi ti bantu mingi na banzo. Ngyufula ya kulonguka kutulamaka na mayele yonso na balupangu ya kele na nsuka ya konso kitini na mpila nde, mvutukilu ya bikuma ya mfunu ya disolo kusalama ti muntu yonso ya masonga ya kele na mafwa.

[Caption on page 1]

[Noti]

[Caption on page 1]

[Bangyufula]

[Caption on page 23]

[Ntendula ya Bifwanisu ya lutiti 23]

Mafwa ya ntete, ya W. Bouguereau, mekatuka na original glass plate in Photo-Drama of Creation, 1914

[Caption on page 24]

[Ntendula ya Bifwanisu ya lutiti 24]

Ntangu Lazare kufwaka, Yezu kudilaka

[Caption on page 25]

[Ntendula ya Bifwanisu ya lutiti 25]

Yezu kutelemisaka Lazare na lufwa

[Caption on page 1]

Keti Nge Lenda Kupesa Mvutu?

◻ Sambu na inki beto lenda kutuba nde lufwa kele mbeni?

◻ Inki mutindu bansadi ya Nzambi ya ntangu ya Biblia vandaka kumonisa ntantu na bau?

◻ Inki kivuvu kele sambu na bantu ya zolwa ya mefwaka?

◻ Inki lufulu Polo kuvandaka na yau sambu na kukwikila na lufutumuku?