Yai Kele Kimvwama na Beto ya Kimpeve

 1. Yehowa me taninaka nki sambu na mambote ya bantu?

YEHOWA, “Nzambi ya moyo mpi ya kimakulu” me taninaka nsangu na yandi yina ke pesaka bantu luzingu. Ya kieleka, nsangu na yandi fwete zinga kimakulu, sambu “ndinga ya Yehowa ke bikalaka kimakulu.” (1 Pie. 1:23-25) Beto kele na ntonda mingi sambu na zola na yandi, Yehowa me taninaka nsangu yai ya mfunu mingi ya kele na Ndinga na yandi, Biblia!

 2. Nzambi ke zolaka nde beto zaba nki na yina me tala zina na yandi?

² Yehowa ke zolaka nde beto yonso kuzaba zina na yandi. Biblia tubilaka zina Yehowaa sambu na mbala ya ntete, ntangu yo tubilaka mutindu yandi salaka zulu ti ntoto. (Kuy. 2:4) Na mutindu ya kuyituka, zina ya Nzambi kele ya kusonika mbala mingi na zulu ya matadi yina vandaka ti Bansiku Kumi. Mu mbandu, Nsiku ya ntete yantikaka mutindu yai: “Mono kele Yehowa Nzambi na nge.” (Kub. 20:1-17, NW) Zina ya Nzambi me zabana tii bubu yai sambu Yehowa, Nkwa Kimfumu me taninaka Ndinga na yandi mpi zina na yandi ata Satana salaka bikesa sambu na kufwa yo.

 3. Ata mabundu me fuluka ti malongi ya luvunu, nki Nzambi me taninaka?

³ Yehowa me taninaka mpi kieleka yina kele na Ndinga na yandi. Ata mabundu ya nsi-ntoto ya mvimba me fuluka ti malongi ya luvunu, beto kele na ntonda ya mingi na mutindu Nzambi me pesaka beto nsemo mpi kieleka ya kimpeve! (Tanga Nkunga 43:3, 4.) Na ntangu bantu mingi ya nsi-ntoto kele na mpimpa, beto ke landa kutambula na kiese yonso na nsemo ya kimpeve yina Nzambi me pesaka beto.​—1 Yoa. 1:6, 7.

4, 5. Beto kele ti nki dibaku ya mbalu tuka 1931?

⁴ Beto Bakristu kele ti kimvwama mosi ya mbalu. Diksionere mosi (Collins Cobuild English Dictionary) ke tuba nde: “Kimvwama ya insi kele bikalulu, binkulu, to mambu ya luzingu yina bantu ke vandaka ti yo na nsungi ya bamvula mingi mpi yina bo ke bikilaka mbandu yina ke landa.” Kimvwama na beto ya kimpeve ke tadila lusakumunu yina beto kele ti yo ya kuvanda ti nzayilu ya sikisiki ya Ndinga ya Nzambi mpi kubakisa pwelele kieleka ya me tala Nzambi mpi balukanu na yandi. Yo ke tadila mpi dibaku ya mbalu yina beto kele ti yo ya kubingama na zina na yandi.

⁵ Beto bakaka dibaku yina na lukutakanu ya distrike yina salamaka na Columbus, na mbanza Ohio na États-Unis, na 1931. Bisono “JW” vandaka na zulu ya manaka ya lukutakanu. Mpangi-nkento mosi tubaka nde: “Bampangi vandaka ti bangindu ya mutindu na mutindu sambu na ntendula ya bisono yina (JW).” Na luyantiku beto vandaka kubingama Balongoki ya Biblia, kansi na diskure mosi ya sipesiali yina salamaka na Lumingu Yuli 26, 1931, beto ndimaka kubaka zina Bambangi ya Yehowa (Jehovah’s Witnesses na Kingelesi). Beto vandaka na kiese na kubaka zina yina me katuka na Masonuku. (Tanga Yezaya 43:12.)b Mpangi-bakala mosi ke tuba nde: “Mono ta vila ve ata fioti mutindu bantu tulaka makelele ya ngolo mpi bulaka maboko ya kiese na kisika ya lukutakanu.” Ata dibundu mosi ve na nsi-ntoto ke zolaka kubingama na zina yina, kansi Nzambi me sakumunaka beto na mutindu beto ke sadilaka yo bamvula kuluta 80. Ya kieleka, kuvanda Bambangi ya Yehowa kele dibaku mosi ya mbalu mpenza!

 6. Inki malongi ya sikisiki kele mpi na kati ya kimvwama na beto ya kimpeve?

⁶ Kimvwama na beto ya kimpeve ke tadila mpi malongi ya sikisiki mpi ya mfunu yina kele na Biblia ya me katuka na masolo ya bansadi ya nkaka ya ntangu ya ntama. Beto baka mbandu ya Abrahami, Izaki, mpi Yakobi. Ntembe kele ve nde, batata yai ya mabuta vandaka kusolula ti mabuta na bo mambu yina bo lendaka kusala sambu na kusepedisa Yehowa. Yo yina, beto lenda yituka ve na mutindu Yozefi, muntu ya lunungu buyaka kusala pite sambu na kusala ve ‘disumu na Nzambi.’ (Kuy. 39:7-9) Na mvu-nkama ya ntete, Bakristu vandaka kuzabisana mambu ya Nzambi bamosi na ba nkaka. Mu mbandu, ntumwa Polo zabisaka mabundu mambu yina Yezu songaka yandi ya me tala Madia ya Nkokila ya Mfumu. (1 Bak. 11:2, 23) Bubu yai, mambu yina beto kele na yo mfunu sambu na kusambila Nzambi “na mpeve mpi na kieleka” kele na Ndinga na yandi ya kusonika. (Tanga Yoane 4:23, 24.) Biblia lenda sadisa bantu yonso, kansi bansadi ya Nzambi ke bakaka yo na mbalu mpenza.

 7. Inki lusilu ya ke pesa kikesa kele mpi na kati ya kimvwama na beto ya kimpeve?

⁷ Kimvwama na beto ya kimpeve ke tadila mpi masolo ya bampangi yina ke basika bilumbu yai na mikanda na beto, ya ke monisaka nde Yehowa kele na lweka na beto. (Nk. 118:7) Yo ke sadisaka beto na kudiwa na lutaninu ata beto ke niokwama. Diambu ya nkaka yina kele mpi na kati ya kimvwama na beto ya kimpeve kele lusilu yai: “‘Kinwaninu yonso yina ta salama sambu na kunwanisa nge ta nunga ve, mpi nge ta bedisa konso ludimi yina ta telamina nge na lusambisu. Yai kele difwa [to, kimvwama] ya bansadi ya Yehowa, mpi lunungu na bo me katuka na mono,’ yai mambu ya Yehowa ke tuba.” (Yez. 54:17, NW) Ata kinwaninu mosi ve ya Satana lenda sala beto mbi sambu na kimakulu.

 8. Inki beto ta tubila na disolo yai mpi yina ke landa?

⁸ Satana salaka yonso sambu na kuvidisa Ndinga ya Nzambi, zina ya Yehowa, mpi malongi ya kieleka. Kansi, yandi me nunga ve sambu Yehowa me bedisaka bikesa yonso yina yandi ke salaka. Na disolo yai mpi yina ta landa, beto ta tubila (1) mutindu Nzambi me taninaka Ndinga na yandi; (2) mutindu Yehowa me taninaka zina na yandi; mpi (3) mutindu Tata na beto ya zulu kele Nto mpi Ntanini ya kieleka yina beto me zaba.

9-11. Inki bambandu ke monisa nde Biblia me gulukaka na maboko ya bambeni mingi?

⁹ Yehowa me taninaka Ndinga na yandi ata bambeni salaka yonso sambu na kufwa yo. Mukanda mosi (Enciclopedia Cattolica) ke tuba nde: “Na mvu 1229, lukutakanu ya Bakatolika na Toulouse, buyisaka bantu yina kele ve bamimpe na kusadila yo [Babiblia ya ndinga na bo] sambu na mvita yina vandaka na kati ya ba albigeois mpi ba vaudois . . . Lukutakanu yina salamaka na nsi ya lutwadisu ya Jacques I^er na 1234 na Tarragone, na insi Espagne, basisaka mpi nsiku ya mutindu mosi. . . . Saint-Siège ya Roma kotaka na diambu yina sambu na mbala ya ntete na mvu 1559, ntangu pape Paul IV basisaka Index yina buyisaka kuniema Babiblia ya bandinga yina bantu vandaka kutuba mpi kusumba yo kukonda nswa ya Saint-Office.”

¹⁰ Ata bambeni salaka yonso sambu na kuvidisa Biblia, Yehowa taninaka yo. Pene-pene ya mvu 1382, John Wycliffe mpi banduku na yandi basisaka mbalula ya ntete ya Biblia na Kingelesi. Mbaludi ya nkaka kele William Tyndale, yina bo fwaka na mvu 1536. Bo ke tubaka nde, ntangu bo tulaka yandi na zulu ya nti, yandi bokaka nde: “Mfumu, kangula meso ya ntotila ya Angleterre.” Na nima, bo zengaka yandi ntu mpi yokaka yandi na tiya.

¹¹ Biblia me gulukaka na maboko ya bambeni mingi. Mu mbandu, na mvu 1535, Miles Coverdale basisaka mbalula ya Biblia na Kingelesi. Coverdale sadilaka mbalula ya Tyndale ya “Kuwakana ya Mpa” mpi ya “Kuwakana ya Ntama” yantika mukanda ya Kuyantika tii ya Bansangu. Yandi balulaka mikanda ya nkaka ya Masonuku tuka na ndinga ya Latin; yandi sadilaka mpi Biblia ya Allemand, ya Martin Luther. Bubu yai, bantu mingi ke sepelaka na Biblia—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa sambu yo kele ya pwelele, ya kwikama na masonama ya kisina ya Biblia, mpi yo ke sadisaka beto mingi na kisalu ya kusamuna. Beto ke sepelaka mingi sambu ata demo mosi ve to muntu mosi ve ya kele ti kiyeka ta nunga na kukanga Yehowa nzila ya kutanina Ndinga na yandi.

12. Inki mutindu Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa me sadisaka na kutanina zina ya Nzambi?

¹² Yehowa Nzambi salaka yonso sambu nde zina na yandi kuvila ve na kati ya Ndinga na yandi. Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa me sadisaka mingi na diambu yina. Na bangogo ya luyantiku ya Biblia​—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa (Matayo-Kusonga), komite ya bambaludi na yo ya me kudipesaka sonikaka nde: “Zina ya Nzambi yina beto lenda fwanisa ve ti zina ya nkaka, Yehowa, ke monana mbala 237 na masonama ya kisina. . . . Sambu yo kele mfunu nde zina ya Nzambi kusantisama mpi nde bantu yonso kusamba na zina yina sambu bo guluka, mbalula yai ke vutula zina Yehowa na kisika na yo ya me fwana na Masonuku ya Santu.” Bubu yai, bo me basisaka Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa na mvimba to na ndambu na bandinga kuluta 116, mpi bo me niemaka ba Biblia kuluta 178 545 862.

13. Sambu na nki beto lenda tuba nde zina ya Nzambi zabanaka tuka lugangu ya bantu?

¹³ Zina ya Nzambi zabanaka tuka lugangu ya bantu. Adami ti Eva zabaka yo, mpi bo zabaka mbote-mbote mutindu ya kubinga yo. Na nima ya Mvula ya Ngolo, ntangu Kami kondaka luzitu na tata na yandi, Noa tubaka nde: “Lusakumunu kuvanda na Yehowa, Nzambi ya Semi, Mpi [mwana ya Kami] Kanana kukuma mpika na yandi.” (Kuy. 4:1; 9:26, NW) Yehowa yandi mosi tubaka nde: “Mono kele Yehowa. Yo yina zina na mono! Mono ta pesa nkembo na mono na muntu ya nkaka ve.” Yandi tubaka mpi nde: “Mono kele Yehowa, mpi muntu ya nkaka kele ve! Katula mono, Nzambi ya nkaka kele ve.” (Yez. 42:8; 45:5, NW) Yehowa salaka yonso sambu na kutanina zina na yandi mpi nde bantu yonso ya nsi-ntoto ya mvimba kuzaba yo. Kusadila zina Yehowa mpi kuvanda Bambangi na yandi kele dibaku mosi ya mbalu mpenza! Nkutu, beto ke bokaka nde: ‘Beto ta tedimisa drapo na zina ya Nzambi na beto.’​—Nk. 20:6.

14. Katula Biblia, na nki bisika beto lenda mona zina ya Nzambi?

¹⁴ Zina ya Nzambi ke monana kaka ve na Biblia. Beto baka mbandu ya Ditadi ya Moabi, yina kele na Dhibân (Dibôn), na kitamina ya bakilometre 21 na esti ya Nzadi-Mungwa ya Kufwa. Ditadi yina ke tubila Omri, Ntotila ya Izraele mpi mambu yina Mesha, Ntotila ya Moabi tubaka sambu na mvita yina yandi nwanaka ti bantu ya Izraele. (1 Bant. 16:28; 2 Bant. 1:1; 3:4, 5) Kansi, Ditadi ya Moabi ke benda mpenza dikebi na beto sambu yo kele ti bisono iya ya Kiebreo, YHWH, yina ke salaka zina ya Nzambi. Bisono yina iya ke monana mpi bisika mingi na Mikanda ya Lachis (lettres de Lachis) yina bo sengumunaka na nsi ya ntoto na Izraele.

15. Mbalula ya Septante kele nki, mpi nki mutindu yo basikaka?

¹⁵ Bambaludi ya ntete ya Biblia salaka yonso sambu na kutanina zina ya Nzambi. Na nima ya kimpika na bo na Babilone, yantika na mvu 607 N.T.B tii na 537 N.T.B., Bayuda mingi vutukaka ve na Yuda mpi na Izraele. Na mvu-nkama ya tatu N.T.B., Bayuda mingi kumaka kuzinga na Alexandrie, na nsi Ezipte. Kansi, Bayuda yai vandaka na mfunu ya mbalula mosi ya Masonuku ya Kiebreo mpi ya Kigreki, ndinga yina bantu ya bansi mingi vandaka kutuba na ntangu yina. Na mvu-nkama ya zole N.T.B., bo manisaka kubalula Masonuku ya Kiebreo na ndinga ya Kigreki. Bo bingaka yo mbalula ya Septante. Bakopi ya nkaka ya mbalula yai kele ti zina ya Yehowa na bisono iya ya Kiebreo.

16. Tubila mutindu mukanda mosi yina basikaka sambu na mbala ya ntete na mvu 1640, sadilaka zina ya Nzambi.

¹⁶ Zina ya Nzambi kele mpi na mukanda mosi ya Nkunga, (Bay Psalm Book) mukanda ya ntete yina basikaka na bansi ya Amerika yina Angleterre vandaka kuyala na ngolo. Mikanda na yo ya ntete yina bo basisaka na 1640 kele na Bankunga yina bo balulaka tuka na Kiebreo na Kingelesi ya bilumbu yina. Yo kele ti zina ya Nzambi na baverse bonso, Nkunga 1:1, 2, yina ke tubaka nde, “muntu yina bo me sakumuna” ke tambulaka ve na ndongisila ya bantu ya mbi, “kansi kiese na yandi kele nsiku ya Iehovah.” Sambu na kuzaba mambu ya nkaka na yina me tala zina ya Nzambi, tala kamukanda Le nom divin qui demeure à jamais.

17, 18. (a) Inki mutindu nge lenda tendula ngogo “kieleka”? (b) “Kieleka ya nsangu ya mbote,” ke vukisa nki mambu?

¹⁷ Beto ke sadilaka Yehowa, “Nzambi ya kieleka” na kiese yonso. (Nk. 31:6) Diksionere mosi (Collins Cobuild English Dictionary) ke tuba nde: “Kieleka ya diambu mosi kele mambu yonso ya me tala diambu yina, kansi ve mambu yina bo me yindulaka to me kusaka.” Ngogo ya Kiebreo yina bo ke balulaka mbala mingi na “kieleka,” ke tendula diambu yina kele ya kieleka, ya bo lenda tudila ntima, to ya kwikama. Ngogo ya Kigreki yina bo ke balulaka na “kieleka,” ke tendula diambu yina ke wakana ti mambu yina me salamaka to yina me fwana.

¹⁸ Yehowa me taninaka kieleka ya kimpeve mpi me sadisaka beto na kulonguka mambu mingi ya me tala kieleka yina. (2 Yoa. 1, 2) Beto ke bakisaka malembe-malembe kieleka yina, sambu ‘nzila ya bantu ya mbote kele bonso nsemo yina ke semaka mpi ke kumaka pwelele kuluta tii kuna ntongo ke tanaka’! (Bing. 4:18) Ya kieleka, beto ke ndimaka mpenza bangogo yina Yezu tubaka na kisambu na Nzambi nde: “Ndinga na nge kele kieleka.” (Yoa. 17:17) Biblia, Ndinga ya Nzambi kele ti “kieleka ya nsangu ya mbote,” yina ke vukisa malongi yonso ya dibundu ya Bukristu. (Bag. 2:14) Na kati na yo beto lenda tanga, kieleka ya me tala zina ya Yehowa, luyalu na yandi, kimenga ya nkudulu ya Yezu, lufutumuku mpi Kimfumu. Bika beto tadila ntangu yai mutindu Nzambi me taninaka kieleka ata Satana salaka yonso sambu na kuvidisa yo.

19, 20. Nimrodi vandaka nani, mpi nki bikesa nungaka ve na bilumbu na yandi?

¹⁹ Na nima ya Mvula ya Ngolo, bantu kumaka kutuba nde: “Kaka bonso Nimrodi, muzombi ya ngolo yina ke wakanaka ve ti Yehowa.” (Kuy. 10:9, NW) Sambu Nimrodi vandaka kutelamina Yehowa Nzambi, na kutuba ya pwelele yandi vandaka kusambila Satana mpi yandi fwananaka ti bantu yina telaminaka Yezu. Mpi Yezu zabisaka bo nde: “Beno me katukaka na tata na beno Diabulu, mpi beno ke zola kulungisa banzala ya tata na beno. Muntu yina . . . kangamaka ve ngolo na kieleka.”—Yoa. 8:44.

²⁰ Nimrodi vandaka kuyala Babele mpi bambanza ya nkaka yina vandaka na kati-kati ya nzadi Tigre mpi Efrate. (Kuy. 10:10) Ziku, yandi muntu pesaka ntuma ya kutunga Babele mpi nzozulu na yo pene-pene ya mvu 2269 N.T.B. Na kuswasana ti lukanu ya Yehowa yina vandaka nde bantu kupanzana na ntoto ya mvimba, batungi yina tubaka nde: ‘Beno kwisa! Beto tunga bwala mosi sambu na beto mosi, mpi nzozulu yina nsongi na yo ta kuma tii na zulu, mpi beto kudisadila zina ya lukumu, sambu beto panzana ve na nsi-ntoto.’ Kansi bo lungisaka ve lukanu yina, sambu Nzambi “kumisaka ndinga ya bantu yonso ya nsi-ntoto kisakasaka” mpi bantu yambulaka mbanza Babele. (Kuy. 11:1-4, 8, 9) Kana yo vandaka lukanu ya Satana ya kuyantikisa dibundu mosi sambu nde bantu yonso kusambila yandi, lukanu na yandi nungaka ve. Tuka luyantiku ya disolo ya luzingu ya bantu, lusambu ya Yehowa ke nungaka ntangu yonso mpi konso kilumbu bantu mingi ke kwisa kusambila yandi.

21, 22. (a) Sambu na nki dibundu ya luvunu me nungaka ve ata fioti na kufwa lusambu ya kieleka? (b) Inki beto ta tadila na disolo yina ke landa?

²¹ Lusambu ya luvunu me nungaka ve ata fioti na kufwa lusambu ya kieleka. Sambu na nki? Sambu Longi na beto ya Nene me salaka yonso sambu na kutanina Ndinga na yandi ya kusonika, zina na yandi, mpi yandi mosi kele Nto ya kukonda ndilu ya kieleka ya kimpeve. (Yez. 30:20, 21) Kusambila Nzambi na kuwakana ti kieleka ke pesaka beto kiese, kansi sambu na kusala mpidina, beto fwete bikala meso ya kukangula na kimpeve, kutula ntima ya mvimba na Yehowa mpi kulanda lutwadisu ya mpeve santu na yandi.

²² Na disolo yina ke landa, beto ta mona mutindu malongi ya nkaka ya luvunu me yalumukaka. Beto ta mona mpi mutindu luvunu yina monanaka pwelele ntangu bo fwanisaka yo ti nsemo ya Masonuku. Diaka, beto ta mona mutindu Yehowa, Ntanini ya nene ya kieleka me sakumunaka beto na mutindu yandi me pesaka beto malongi ya kieleka yina beto ke bakaka na mbalu sambu yo kele kimvwama na beto ya kimpeve.