Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Kubasika
YO KELE disolo ya kyeleka ya luguluku ya bantu yina bo kumisaka “bampika.” (Kubasika 1:13) Yo kele mpi disolo mosi ya kitoko ya lubutuku ya dikanda mosi. Na kati ya mambu na yo ya kitoko, beto lenda tanga bimpa ya kuyituka, bansiku ya mbote, mpi kutunga ya tabernakle. Na kimvuka, yai mambu ya kele na mukanda ya Kubasika.
Muntu kusonikaka yo kele profete ya Ebreo Moize. Mukanda ya Kubasika ketubila mambu yina bantu ya Izraele kukutanaka ti yo na nsungi ya bamvula 145, kubanda na lufwa ya Yozefi na mvu 1657 N.T.B. tii na ntangu bo manisaka kutunga tabernakle na mvu 1512 N.T.B. Kansi, mambu yai kele kaka disolo mpamba ve. Yo kele ndinga, to nsangu, ya Nzambi kepesa na bantu. Sambu yo kele mutindu yina, yo kele “ya moyo mpi ya ngolo.” (Baebreo 4:12, NW) Yo yina, mukanda ya Kubasika kele kibeni ti ntendula sambu na beto.
‘NZAMBI WAKA KUDILA NA BO’
Bana ya Yakobi yina vandaka kuzinga na Ezipte kukumaka mingi kibeni na mpila nde ntotila ya insi yina kupesaka nsiku nde bo nyokula bo bonso bampika. Nkutu, Farao kupesaka nsiku nde bo fwa babebe ya babakala yonso ya bantu ya Izraele. Bebe mosi ya bangonda tatu, Moize, kugulukaka na lufwa yina. Ebuna mwana-nkento ya Farao kusansaka yandi. Ata yandi yelaka na nzo ya ntotila, ntangu yandi kumaka na bamvula 40, Moize kukotilaka bantu na yandi mpi yandi fwaka muntu mosi ya Ezipte. (Bisalu 7:23, 24) Yo lombaka nde yandi tina, ebuna yandi kwendaka na Madiani. Kuna, yandi kwelaka mpi yandi kumaka ngungudi. Na kamwa-nti mosi yina vandaka kupela tiya na mutindu ya kuyituka, Yehowa kutindaka Moize na kuvutuka na Ezipte sambu na kubasisa bantu ya Izraele na kimpika. Nzambi kuponaka mpangi na yandi, Aroni, na kuvanda kinati-ndinga na yandi.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
3:1—Yetro kuvandaka nganga-Nzambi ya nki mutindu? Na ntangu ya ntama, mfumu ya dibuta vandaka kusala bonso nganga-Nzambi sambu na dibuta na yandi. Yo kele pwelele nde Yetro kuvandaka mfumu ya dikanda ya bantu ya Madiani. Sambu bantu ya dikanda ya Madiani kuvandaka bana ya Abrahami kubutaka ti Ketura, mbala yankaka bo zabaka mambu ya metala lusambu ya Yehowa.—Kuyantika 25:1, 2.
4:11—Na nki mutindu Yehowa ‘kekumisaka muntu baba, kefwaka muntu makutu, mpi kefwaka muntu meso?’ Ata bantangu yankaka Yehowa kufwaka meso ya bantu mpi kukumisaka bantu bababa, yo ketendula ve nde yandi kele na kisina ya konso kifu ya mutindu yina. (Kuyantika 19:11; Luka 1:20-22, 62-64) Bifu yai mekatukaka na disumu yina beto mebakaka na nkaka na beto. (Yobi 14:4; Roma 5:12) Kansi, sambu Nzambi mepesaka nzila nde dyambu yai kusalama, yandi lenda tuba nde yandi ‘ketulaka’ bababa, bantu ya makutu ya kufwa mpi bifwa-meso.
4:16 (NW)—Inki mutindu Moize zolaka “kuvanda bonso Nzambi” sambu na Aroni? Moize kuvandaka mumonisi ya Nzambi. Yo yina, Moize kukumaka “bonso Nzambi” sambu na Aroni, yina vandaka kutuba bonso mumonisi ya Moize.
Malongi Sambu na Beto:
1:7, 14. Yehowa kusadisaka bantu na yandi ntangu bo vandaka kunyokula bo na Ezipte. Yandi kesadisaka mpi Bambangi na yandi ya bubu yai, ata na ntwala ya mimekanu ya ngolo.
1:17-21. Yehowa keyindulaka beto “sambu na mambu ya mbote.”—Nehemia 13:31, NW.
3:7-10. Yehowa kewaka mawa na kudila ya bantu na yandi.
3:14. Yehowa kelungisaka balusilu na yandi yonso. Yo yina, beto lenda tula ntima nde yandi talungisa bivuvu na beto ya mesimbama na Biblia.
4:10, 13. Moize kumonisaka mpenza nde yandi vandaka kutula ve ntima na mutindu na yandi ya kutuba na mpila nde ata ntangu Nzambi kundimisaka yandi nde yandi tasadisa yandi, Moize kubondilaka Nzambi na kutinda muntu yankaka sambu na kutuba na Farao. Kansi, Yehowa kusadilaka Moize mpi Yandi pesaka yandi mayele mpi ngolo ya yandi vandaka na yo mfunu sambu na kulungisa mukumba na yandi. Na kisika ya kutula dikebi na bifu na beto, bika beto tula ntima na Yehowa mpi beto lungisa na kwikama yonso mukumba na beto ya kusamuna mpi ya kulonga.—Matayo 24:14; 28:19, 20.
BIMPA YA KUYITUKA MENATA LUGULUKU
Moize ti Aroni kwendaka na ntwala ya Farao, bo lombaka nde yandi kupesa bantu ya Izraele nswa ya kukwenda kuta nkinsi sambu na Yehowa na ntoto ya zelo na zelo. Na ntembe yonso ntotila ya Ezipte kubuyaka. Yehowa kusadilaka Moize sambu na kubwisa mpasi mosi-mosi. Farao kubikisaka bantu ya Izraele bo kwenda kaka na nima ya mpasi ya kumi. Kansi, ntama mingi ve, yandi ti basoda na yandi kulandaka bo nswalu. Kansi, Yehowa kukangulaka nzila mosi na kati ya Nzadi-Mungwa ya Mbwaki mpi kugulusaka bantu na yandi. Bantu ya Ezipte yina vandaka kulanda bo dindaka ntangu nzadi-mungwa kufikaka bo.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
6:3—Na nki mutindu Nzambi kusongaka ve zina na yandi na Abrahami, Izaki, mpi Yakobi? Bamfumu yai ya makanda vandaka kusadila zina ya Nzambi mpi Yehowa kupesaka bo balusilu. Kansi, bo zabaka ve to bo bakisaka ve nde Yehowa muntu kulungisaka balusilu yango.—Kuyantika 12:1, 2; 15:7, 13-16; 26:24; 28:10-15.
7:1—Na nki mutindu Nzambi kutulaka Moize ‘Nzambi sambu na Farao’? Nzambi kupesaka Moize ngolo mpi kiyeka na zulu ya Farao. Yo yina, Moize kuvandaka ve na mfunu ya kutina ntotila yina boma.
7:22—Inki kisika banganga-nzambi ya Ezipte kubakaka masa yina kubalukaka ve menga? Yo lenda vanda nde bo sadilaka masa yina bo bakaka na Nzadi ya Nile na ntwala ya mpasi yina. To bo lendaka mpi kutimuna mabulu na ntoto yina kuvandaka penepene ya Nzadi ya Nile sambu na kubaka masa ya mbote.—Kubasika 7:24.
8:22, 23—Sambu na nki Moize kutubaka nde “bantu ya Ezipte ta mona” bimenga ya bantu ya Izraele “mbi”? Bantu ya Ezipte vandaka kusambila bambisi mingi ya mutindu na mutindu. Yo yina, kutubila bimenga kuyikaka ngolo mpi kundimisa na mutindu Moize kulandaka na kulomba nde bo pesa bantu ya Izraele nswa ya kukwenda kutambika bimenga na Yehowa.
12:29—Nani bo vandaka kutanga bonso mwana ya ntete? Kaka bana ya ntete yina kuvandaka babakala. (Kutanga 3:40-51) Farao, yina kuvandaka yandi mosi mwana ya ntete, bo fwaka yandi ve. Yandi vandaka ti dibuta na yandi. Bantu ya kufwaka na mpasi ya kumi kuvandaka kaka bana-babakala ya ntete ya konso dibuta kansi bamfumu ya mabuta ve.
12:40—Bantu ya Izraele kulutisaka bamvula ikwa na nsi ya Ezipte? Bamvula 430 ya verse yai ketubila kele ntangu yina bana ya Izraele kulutisaka na “nsi ya Ezipte mpi na nsi ya Kanana.” (Tala noti na nsi ya lutiti na Traduction du monde nouveau.) Abrahami, yina kuvandaka ti bamvula makumi nsambwadi na tanu, kusabukaka Nzadi Efrati na mvu 1943 N.T.B. ntangu yandi vandaka kwenda na Kanana. (Kuyantika 12:4) Bamvula 215 kulutaka banda ntangu yina tii ntangu Yakobi, yina kuvandaka ti bamvula 130, kukotaka na Ezipte. (Kuyantika 21:5; 25:26; 47:9) Yo ketendula nde, na nima, bantu ya Izraele kulutisaka bamvula kiteso ya 215 na Ezipte.
15:8—Keti masa ya Nzadi Mungwa ya Mbwaki yina kumaka “ngolo bonso matadi” kuvandaka ya kukangama? Kisongi-dyambu ya Ebreo ya bo mebalula nde “ngolo bonso matadi” ketendula kuvukisa to kukangisa kisika mosi. Na Yobi 10:10, bo mesadila ngogo yai sambu na kutubila mabele ya kukangama. Yo yina, masa ya ngolo bonso matadi ketendula kaka ve masa ya kukangama, to glase. Kana ‘mupepe ya ngolo ya este’ yina Kubasika 14:21 ketubila kuvandaka madidi mingi tii na kukumisa masa glase, ntembe kele ve nde mikanda yankaka zolaka kutubila madidi ya ngolo. Sambu ata kima mosi ve ya kemonana na meso vandaka kusimba masa, yo vandaka kumonana bonso nde yo kumaka bonso matadi, ngolo, to ya kufyotuna.
Malongi Sambu na Beto:
7:14–12:30. Bampasi Kumi kubwaka ve na kintulumukina. Bo tubilaka yo na ntwala mpi yo salamaka kaka na ntangu ya bo tubaka nde yo tabwa. Kulungana ya bampasi yina kemonisa pwelele nde Ngangi kele ti kiyeka ya kuyala masa, nsemo ya ntangu, bininginingi, bambisi, mpi bantu! Bampasi yango kemonisa mpi nde Nzambi lenda pesa bambeni na yandi ndola mpi kutanina bansambidi na yandi.
11:2; 12:36. Yehowa kesakumunaka bantu na yandi. Yo kele pwelele nde Yehowa kusalaka na mpila nde bantu ya Ezipte kufuta bantu ya Izraele sambu na kisalu ya ngolo ya bo salaka. Ntangu bo kwendaka na Ezipte, bo vandaka bantu ya kimpwanza, kansi bo kwendaka ve bonso bantu ya bo kangaka na bitumba sambu na kukumisa bo bampika.
14:30. Beto lenda tula ntima nde Yehowa tagulusa bansambidi na yandi na ‘mpasi ya nene’ yina mefinama.—Matayo 24:20-22; Kusonga 7:9, 14.
YEHOWA MEYIDIKA DIKANDA MOSI YA TEOKRASI
Na ngonda ya tatu na nima ya kubasika na bo na Ezipte, bantu ya Izraele kuzingaka na nsi ya Ngumba ya Sinai. Kuna, Nzambi kupesaka bo Bansiku Kumi mpi bansiku yankaka, bo salaka kuwakana ti Yehowa, mpi bo kumaka dikanda mosi ya teokrasi. Moize kulutisaka bilumbu 40 na ngumba, kuna Yehowa kupesaka yandi bantuma na yina metala lusambu ya kyeleka mpi kutunga tabernakle ya Yehowa, tempelo mosi ya bo lendaka kutambula ti yo. Na ntangu bo vandaka kukinga Moize, bantu ya Izraele kusalaka mpi kusambilaka mwana ngombe mosi ya wolo. Ntangu yandi kulumukaka na ngumba, Moize kumonaka yo, ebuna yandi kuwaka makasi mpenza na mpila nde yandi pasulaka matadi zole yina Nzambi kupesaka yandi. Na nima ya kupesa ndola ya kufwana na bantu yina kusalaka mbi, yandi mataka dyaka na ngumba mpi yandi bakaka matadi yankaka. Ntangu Moize kuvutukaka, bo yantikaka kutunga tabernakle. Na nsuka ya mvula ya ntete ya bantu ya Izraele kukatukaka na kimpika, nzo ya tenta ya kitoko yai mpi bisadilu na yo yonso kumanaka. Ebuna Yehowa kufulusaka nzo ya tenta ti lukumu na yandi.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
20:5—Inki mutindu Yehowa kepesaka bana ya kebutukaka na nima “ndola sambu na kifu ya batata”? (NW) Na nima ya kukuma mbuta, bo kesambisaka konso muntu na kutadilaka bikalulu mpi kimuntu na yandi. Kansi, ntangu dikanda ya Izraele kumaka kusambila biteki, bana yina kubutukaka na nima mpi kumonaka mpasi yina lusambu yango kunataka. Nkutu, bantu ya kwikama ya Izraele mpi kumonaka mpasi yango sambu bikalulu ya mbi ya mabundu na kati ya dikanda vandaka kusala nde yo vanda mpasi sambu bo bikala ya kwikama.
23:19; 34:26—Nsiku ya kukonda kutokisa mwana na mabele ya mama na yandi vandaka kutendula inki? Kutokisa mwana (ya nkombo to ya mbisi yankaka) na mabele ya mama na yandi kuvandaka kikalulu ya bamimpani yina vandaka kuyindula nde kutokisa mwana na mabele ya mama na yandi vandaka kunokisa mvula. Dyaka, mfunu ya mabele ya mama kele ya kunwisa mwana na yandi, yo yina kutokisa mwana na yandi na kati na yo kele dyambu mosi ya nku mpenza. Nsiku yai kusadisaka na kumonisa bantu ya Nzambi nde bo fwete monisaka ntima mawa.
23:20-23—Nani kuvandaka wanzyo ya bo ketubila awa mpi inki mutindu zina ya Yehowa kuvandaka “na kati na yandi”? (NW) Ntembe kele ve nde, wanzyo yai kuvandaka Yezu na ntwala ya kukuma muntu. Nzambi kusadilaka yandi sambu na kutwadisa bantu ya Izraele ntangu bo vandaka kwenda na Ntoto ya Lusilu. (1 Korinto 10:1-4) Zina ya Yehowa kele “na kati na yandi” na mpila nde Yezu kele muntu ya ntetentete yina kenwaninaka mpi kesantisaka zina ya Tata na yandi.
32:1-8, 25-35—Sambu na nki Nzambi kupesaka ve Aroni ndola na mutindu yandi salaka mwana ngombe ya wolo? Aroni kundimaka ve lusambu ya biteki na ntima na yandi. Na nima, yo kele pwelele nde yandi vukanaka ti Balevi yankaka sambu na kukotila Nzambi mpi kunwanisa bantu yina kukolamaka na Moize. Na nima ya bo fwaka bantu yina, Moize kuyibusaka bantu ya Izraele nde bo salaka disumu ya nene mpenza, kutuba yina kumonisaka nde katula Aroni, Yehowa kuwilaka mpi bantu yankaka mawa.
33:11, 20—Inki mutindu Nzambi kutubaka “meso na meso” ti Moize? Bangogo yai kemonisa disolo na kati ya banduku zole ya ngolo. Moize kusolulaka ti mumonisi ya Nzambi mpi mumonisi yina kupesaka yandi bansiku ya kukatukaka na Yehowa. Kansi, Moize kumonaka ve Yehowa na meso, sambu ‘muntu ve lenda mona ilungi ya Nzambi mpi kuzinga dyaka.’ Na kutuba ya kyeleka, Yehowa yandi mosi ve muntu kutubaka na Moize. Galatia 3:19 ketuba nde “bawanzio bantu nataka Bansiku yina na muntu mosi yina vandaka na kati ya Nzambi ti bantu.”
Malongi Sambu na Beto:
15:25; 16:12. Yehowa kekebaka bantu na yandi.
18:21. Bantu ya bo keponaka sambu na kupesa bo mikumba na dibundu ya Bukristu fwete vanda mpi bantu ya mayele na Biblia, ya kebangaka Nzambi, ya bo lenda tudila ntima, mpi ya kukonda bwimi.
20:1–23:33. Yehowa kele Muntu ya kuluta kuzanguka yina kepesaka bansiku. Ntangu bantu ya Izraele vandaka kulemfuka na bansiku ya Nzambi, yo vandaka kusadisa bo na kusambila yandi na mutindu mosi ya mbote mpi ya kyese. Yehowa kele ti organizasio ya teokrasi bubu yai. Kusala kumosi ti yo kepesaka kyese mpi lutaninu.
Ntendula ya Kyeleka Sambu na Beto
Inki mambu mukanda ya Kubasika kemonisa na yina metala Yehowa? Yo kemonisa yandi bonso Muntu ya Kepesaka na zola yonso, Ngulusi ya beto lenda fwanisa ve ti muntu yankaka, mpi Muntu ya Kelungisaka balusilu na yandi. Yandi kele Nzambi ya organizasio ya teokrasi.
Ntangu nge kesala lutangu na nge ya Biblia ya konso mposo sambu na kuyidika Nzo-nkanda ya Kisalu ya Teokrasi, ntembe kele ve nde mambu ya nge talonguka na mukanda ya Kubasika tasimba mpenza ntima na nge. Kutadila mambu yina bo ketuba na kitini “Bangyufula Yina Kele na Masonuku Mezwa Bamvutu” tasadisa nge na kubakisa dyaka mbote baverse yankaka ya Masonuku. Mambu yina bo ketuba na nsi ya kitini “Malongi Sambu na Beto” tamonisa nge mutindu nge lenda baka mambote na lutangu na nge ya Biblia ya konso mposo.
[Kifwanisu ya kele na lutiti 8]
Yehowa kuponaka Moize, muntu ya kudikulumusa, sambu na kubasisa bantu ya Izraele na kimpika
[Kifwanisu ya kele na lutiti 9]
Bampasi kumi kumonisaka nde Ngangi kele ti kiyeka ya kuyala masa, nsemo ya ntangu, bininginingi, bambisi, mpi bantu
[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]
Na nzila ya Moize, Yehowa kuyidikaka bantu ya Izraele na dikanda mosi ya teokrasi