“Nzo ya Bisambu Sambu na Makanda Yonso”
“Keti bo sonikaka . . . ve nde: ‘Nzo na mono ta vanda nzo ya bisambu sambu na makanda yonso ya bantu’?”—MARKO 11:17.
1. Na luyantiku, kinduku ya inki mutindu Adami ti Eva vandaka na yau ti Nzambi?
NTANGU Adami ti Eva gangamaka, bau sepelaka na ngwisana mosi ya mbote ti Tata na bau ya zulu. Yehowa Nzambi vandaka kusolula ti bau mpi monisaka lukanu na yandi ya mbote sambu na bantu. Na ntembe ve, mbala mingi bau vandaka kupumbuka na kyese na kukembila Yehowa sambu na bisalu na yandi ya kitoko ya lugangu. Kana Adami ti Eva vandaka ti mfunu ya lusadisu ntangu bau vandaka kusepela na mukumba na bau bonso bibuti ya makwisa ya dibuta ya bantu, bau lendaka kutuba na Nzambi na konso kisika yina na kati ya Paladisu na bau. Bau vandaka ve na mfunu ya lusadisu ya bisalu ya nganga-Nzambi mosi na kati ya tempelo.—Kuyantika 1:28.
2. Inki nsoba kotaka ntangu Adami ti Eva kusumukaka?
2 Mvwandilu sobaka ntangu wanzyo mosi ya mbendumuki pukumunaka Eva na kuyindula nde luzingu na yandi tasoba kana yandi kubuya kimfumu ya Yehowa, na kutubaka nde yandi zolaka kukuma “bonso Nzambi.” Na yau, Eva kwikilaka luvunu ya Satana mpi dyaka mbuma ya nti yina ya Nzambi kubuyisaka. Na nima, Satana sadilaka Eva sambu na kupukumuna bakala na yandi. Na mawa yonso, Adami wilaka nkento na yandi ya masumu, na kumonisaka nde yandi vandaka kumona kinduku na yandi ti nkento mbalu ya kuluta kinduku na yandi ti Nzambi. (Kuyantika 3:4-7) Na kutuba ya mbote, Adami ti Eva solaka Satana bonso nzambi na bau.—Fwanisa ti 2 Korinto 4:4.
3. Malanda ya imbi ya mbendumuka ya Adami ti Eva vandaka inki?
3 Na kusalaka mutindu yina, bankwelani ya ntete vidisaka ve kaka kinduku na bau ya mbalu ti Nzambi, kansi mpi kivuvu ya kuzinga mvula na mvula na paladisu ya ntoto. (Kuyantika 2:16, 17) Nsukansuka, nitu na bau ya masumu bebaka tii ya bau fwaka. Bana na bau bakaka mvwandilu yai ya masumu. “Yo yina,” mutindu Biblia ketendula, “bantu yonso ke fwaka.”—Roma 5:12.
4. Inki kivuvu ya kyeleka Nzambi pesaka na bantu ya kusumuka?
4 Yau lombaka kima mosi sambu na kuwakanisa bantu ya masumu ti Ngangi na bau ya santu. Ntangu yandi vandaka kulola Adami ti Eva, Nzambi pesaka kivuvu na bana na bau ya makwisa na kusilaka “nkuna” yina fwanaka kugulusa bantu na malanda ya mbendumuka ya Satana. (Kuyantika 3:15) Na nima, Nzambi monisaka nde Nkuna ya lusakumunu tabasika na divumu ya Abrahami. (Kuyantika 22:18) Ti lukanu yai ya zola na mabanza, Nzambi ponaka bana ya Abrahami, bantu ya Izraele, sambu na kukuma dikanda ya kusolama.
5. Sambu na inki beto fwete tula dikebi na bansiku ya ngwakana ya Nsiku ya Nzambi ti Izraele?
5 Na 1513 N.T.B., bantu ya Izraele kotaka na kinduka ya ngwakana ti Nzambi mpi ndimaka na kulemfuka na bansiku na yandi. Ngwakana ya Nsiku yina fwete tadila muntu yonso yina kezola kusambila Nzambi bubu yai sambu yau vandaka kumonisa Nkuna ya kusilamaka. Polo tubaka nde yau kele ti “kifwanisu ya mambote ke kwisa na ntwala.” (Baebreo 10:1) Ntangu Polo tubaka dyambu yai, yandi vandaka kutendula kisalu ya banganga-Nzambi ya Izraele vandaka kusala na nkela ya santu yina vandaka kunatama, to tenta ya lusambu. Yau vandaka kubingama “tempelo ya Yehowa” to “nzo ya Yehowa.” (1 Samuele 1:9, 24, NW) Na kufimpaka bisalu ya santu yina vandaka kusalama na nzo ya Yehowa na ntoto, beto lenda banda kundima mingi ngidika ya nkenda, yina lenda wakanisa dyaka bubu yai bantu ya masumu ti Nzambi.
Kisika ya Kuluta Santu
6. Inki vandaka na kati ya Kisika ya Kuluta Santu ye inki mutindu lumonisu ya Nzambi vandaka kumonisama kuna?
6 Biblia ketuba nde: “[“Muntu ya Kuluta Kuzanguka,” NW] ke vandaka ve na nzo yina ya bantu ke tungaka na maboko na bo.” (Bisalu 7:48) Ata mpila yina, lumonisu ya Nzambi na nzo na yandi na ntoto vandaka kumonisama na dituti mosi na kati ya suku mosi ya vandaka kubingama Kisika ya Kuluta Santu. (Levi 16:2, NW) Yau kemonana nde dituti yai vandaka kungenga ngolo mpi kupesa nsemo na Kisika ya Kuluta Santu. Yau vandaka kwisa kutelema na zulu ya kesi mosi ya santu, yina vandaka kubingama “sanduku ya kimbangi,” sanduku ya vandaka ti matadi zole yina vandaka ti bansiku yankaka ya Nzambi tumaka na bantu ya Izraele. Na zulu ya mufiniku ya Sanduku yango vandaka ti basheribe zole ya wolo, mapapu na bau ya kutandula na zulu, yina vandaka kifwani ya bigangwa ya kimpeve, yina kele ti kiyeka ya ngolo na organizasio ya zulu ya Nzambi. Dituti ya kimangu vandaka na zulu ya mufiniku na katikati ya basheribe. (Kubasika 25:22, NW) Yau vandaka kidimbu ya Nzambi Nkwa-ngolo, ya kuvanda na kintotila na zulu ya kalu mosi na zulu, kalu ya kele na zulu ya basheribe ya moyo. (1 Bansangu 28:18) Yau ketendula kikuma Ntotila Ezekiasi sambaka nde: “[“O Yehowa ya minkangu,” NW], Nzambi ya Israele, nge me vanda na kiti na nge ya kimfumu na zulu ya basheribe.”—Yezaya 37:16.
Kisika ya Santu
7. Inki bisadilu vandaka na kati ya Kisika ya Santu?
7 Suku ya zole ya nkela ya santu vandaka kubingama Kisika ya Santu. Na kati ya kisika yai, na diboko ya kinkento ya kyelo vandaka ti dikunzi ya kitoko ya bamwinda ya kukabwana na ndambu nsambwadi, ye na diboko ya kibakala vandaka ti mesa ya kumonisila mampa. Kana nge tala na ntwala, kuvandaka ti mesa-kimenga kisika mananasi ya ndumbu ya kuyoka vandaka kubasika. Yau vandaka na ntwala ya rido yina vandaka kukabisa Kisika ya Santu ti Kisika ya Kuluta Santu.
8. Inki bisalu banganga-Nzambi vandaka kusala konso kilumbu na Kisika ya Santu?
8 Konso suka mpi konso nkokila, yau vandaka kulomba nde nganga-Nzambi mosi kukota na nkela ya santu mpi kuyoka ndumbu na mesa-kimenga ya ndumbu. (Kubasika 30:7, 8) Na suka, ntangu ndumbu keyokama, yau vandaka kulomba kufulusa mafuta na bamwinda yonso nsambwadi yina vandaka na zulu ya dikunzi ya wolo. Na nkokila, bau vandaka kupedisa bamwinda sambu na kupesa nsemo na Kisika ya Santu. Konso Kisabatu, yau vandaka kulomba nde nganga-Nzambi mosi kutula mampa 12 ya tiya na zulu ya mesa ya kumonisila mampa.—Levi 24:4-8.
Kibansala
9. Inki vandaka mfunu ya dilonga ya masa, ye inki dilongi beto kebaka na yau?
9 Nkela ya santu vandaka mpi ti kibansala; yau vandaka ya kuzyunga ti kibaka mosi ya bilele ya tenta. Na kibansala yai vandaka ti dilonga mosi ya nene kisika banganga-Nzambi vandaka kuyobisa maboko ti makulu na bau na ntwala ya kukota na Kisika ya Santu. Yau vandaka kulomba mpi nde bau yobila na ntwala ya kutambika bimenga na zulu ya mesa-kimenga yina vandaka na kibansala. (Kubasika 30:18-21) Ntuma ya bunkete yai kele ngibusa ya ngolo na bansadi ya Nzambi bubu yai nde bau fwete sala ngolo na kuvanda ya kugedila na kinsuni, na bikalulu, na mabanza mpi na kimpeve, kana bau kezola nde Nzambi kundima lusambu na bau. (2 Korinto 7:1) Na nsuka, bampika ya tempelo, bayina vandaka bantu ya Izraele ve, vandaka kunata bankuni sambu na tiya ya mesa-kimenga mpi masa sambu na dilonga.—Yozue 9:27.
10. Tanga mwa makabu yina vandaka kupesama na mesa-kimenga?
10 Konso suka mpi konso nkokila, mwana-dimeme ya bakala vandaka kuyokama na zulu ya mesa-kimenga kumosi ti makabu ya bambuma ti ya vinu. (Kubasika 29:38-41) Bimenga yankaka vandaka kupesama na bilumbu ya sipesiali. Mbala yankaka yau vandaka kulombama nde kimenga kupesama sambu na disumu ya muntu mosi. (Levi 5:5, 6) Na bantangu yankaka muntu ya Izraele vandaka kutambika kimenga ya kinduku na luzolo na yandi mosi; ndambu ya nkaka ya mbisi banganga-Nzambi ti muntu yina pesaka makabu vandaka kudya yau. Kima yai vandaka kumonisa nde bantu ya kusumuka lendaka kuzwa ngemba ti Nzambi, na kudyaka madya ti yandi, na mutindu ya kifwani. Ata nzenza lendaka kukituka nsambidi ya Yehowa mpi kuvanda na dibaku ya kupesa makabu ya luzolo na nzo na Yandi. Kansi sambu na kumonisa lukumu yina mefwana kupesama na Yehowa, banganga-Nzambi lendaka kundima kaka makabu yina vandaka ya kuluta mbote. Fufu ya makabu ya bambuma vandaka kulombama nde yau kuvanda ya mbote, mpi bambisi ya bimenga fwanaka kuvanda ya kukonda ata kifu mosi.—Levi 2:1; 22:18-20; Malashi 1:6-8.
11. (a) Inki vandaka kusalama ti menga ya bambisi ya bimenga, ye dyambu yai vandaka kumonisa inki? (b) Inki kele mboninu ya Nzambi na yina metala menga ya bantu ti ya bambisi?
11 Menga ya bimenga yai vandaka kunatama na zulu ya mesa-kimenga. Yau vandaka ngibusa ya konso kilumbu na dikanda nde bau vandaka bansumuki, yina vandaka ti mfunu ya ngulusi mosi yina lendaka kutyamuna menga ya ndolula ya kimakulu sambu na masumu na bau mpi kugulusa bau na lufwa. (Roma 7:24, 25; Galatia 3:24; fwanisa ti Baebreo 10:3.) Nsadilu yai ya santu ya menga vandaka mpi kuyibusa bantu ya Izraele nde menga vandaka kumonisa luzingu mpi nde luzingu kele ya Nzambi. Konso nsadilu yankaka ya menga vandaka kubuyisama ntangu yonso na Nzambi.—Kuyantika 9:4; Levi 17:10-12; Bisalu 15:28, 29.
Kilumbu ya Ndolula
12, 13. (a) Kilumbu ya Ndolula vandaka inki? (b) Na ntwala nganga-Nzambi ya nene kunata menga na kati ya Kisika ya Kuluta Santu, inki yandi fwete sala ntete?
12 Mbala mosi konso mvula, na kilumbu yina vandaka kubingama Kilumbu ya Ndolula, yau vandaka kulombama nde, dikanda ya mvimba ya Izraele, kumosi ti banzenza yina vandaka kusambila Yehowa kuyambula konso kisalu yina mpi kubuya madya. (Levi 16:29, 30) Na kilumbu yai ya mfunu, dikanda vandaka kugedisama na masumu na mutindu mosi ya kifwani, sambu na kukota na ngwisana ya ngemba ti Nzambi na mvula ya mpa. Beto sala bonso beto kele pana mpi beto tadila mwa ndambu ya mambu ya mfunu.
13 Nganga-Nzambi ya nene kele na kibansala ya nkela ya santu. Yandi meyobisa maboko na yandi na dilonga ya masa imene, ntangu yai yandi kefwa ngombe sambu na kimenga. Menga ya ngombe metulama na dibolo mosi; yau tasadilama na mutindu mosi ya kuswaswana sambu na ndolula ya masumu ya dikanda ya banganga-Nzambi, dikanda ya Levi. (Levi 16:4, 6, 11) Kansi, na ntwala ya kulanda bisalu ya kimenga, kele ti kima mosi ya nganga-Nzambi ya nene fwete sala. Yandi kebaka ndumbu ya nsunga ya mbote (na kutulaka yau ziku na luto mosi ya nene) ti makala ya tiya ya mekatuka na mesa-kimenga na kati ya nzungu ya kutudila tiya. Yandi kekota ntangu yai na Kisika ya Santu, mpi keluta na kukwenda na rido ya Kisika ya Kuluta Santu. Yandi meluta malembe na lweka ya rido mpi metelama na ntwala ya sanduku ya kuwakana. Na nima, na kisika yina ya muntu ya nkaka ata mosi ve kemona yandi, yandi ketyamuna ndumbu na zulu ya makala ya tiya, ebuna Kisika ya Kuluta Santu yonso mefuluka ti dituti ya midinga ya nsunga ya mbote.—Levi 16:12, 13.
14. Sambu na inki yau vandaka kulomba nde nganga-Nzambi ya nene kukota na Kisika ya Kuluta Santu ti menga ya bambisi zole ya kuswaswana?
14 Ntangu yai, Nzambi lenda monisa nkenda mpi kumonisa ndolula na mutindu mosi ya kifwani. Sambu na kikuma yai, mufiniku ya Sanduku vandaka kubingama “kisika ya nkenda” to “mufiniku ya ndolula.” (Baebreo 9:5, noti na nsi ya lutiti, NW) Nganga-Nzambi ya nene mebasika na Kisika ya Kuluta Santu, mebaka menga ya ngombe, mpi mekota dyaka na Kisika ya Kuluta Santu. Mutindu Nsiku ketuma, yandi mekotisa musapi na yandi na kati ya menga, mpi mepanza yau mbala nsambwadi na ntwala ya mufiniku ya Sanduku. (Levi 16:14) Na nima, yandi mevutuka na kibansala mpi mefwa nkombo, yina kele makabu ya masumu “sambu na bantu yonso.” Yandi kenata ndambu yankaka ya menga na yau na kati ya Kisika ya Kuluta Santu mpi mesala mutindu yandi salaka ti menga ya ngombe. (Levi 16:15) Bisalu yankaka ya mfunu vandaka kusalama mpi na Kilumbu ya Ndolula. Mu mbandu, nganga-Nzambi ya nene vandaka kutandula maboko na yandi na zulu ya ntu ya nkombo ya zole mpi kufunguna na zulu na yau “bifu ya bana ya Israele.” Nkombo yai ya moyo vandaka kutindama na kati ya ntoto-makanga sambu na kunata masumu ya dikanda na mutindu mosi ya kifwani. Na mutindu yina, ndolula vandaka kusalama konso mvula sambu na “banganga-Nzambi ti bantu yonso ya Israele.”—Levi 16:16, 21, 22, 33.
15. (a) Na inki mutindu tempelo ya Salomo vandaka kiteso mosi ti nkela ya santu? (b) Inki mukanda ya Baebreo ketuba na yina metala kisalu ya santu yina vandaka kusalama na nkela ya santu ti na tempelo?
15 Na bamvula ya ntete 486 ya nkenda ya Izraele bonso bantu ya ngwakana ya Nzambi, nkela ya santu yina vandaka kunatama vandaka kusadisa bau bonso kisika ya kusambila Nzambi na bau, Yehowa. Na nima, Salomo ya Izraele zwaka dibaku ya kutunga nzo ya kimakulu. Ata yau lombaka nde tempelo yai kuvanda ya kuluta nene mpi ya kubongisama mbote, pula ya katukaka na Nzambi vandaka kiteso mosi ti yina ya nkela ya santu. Bonso nkela ya santu, yau vandaka kifwani ya ngidika sambu na lusambu ya Yehowa ya kuluta nene, ya kuluta mbote, yina “bantu salaka ve, kansi Mfumu Nzambi salaka.”—Baebreo 8:2, 5; 9:9, 11.
Tempelo ya Ntete mpi ya Zole
16. (a) Inki kisambu ya zola Salomo salaka ntangu yandi vandaka kutambika tempelo? (b) Inki mutindu Yehowa monisaka kundima na yandi ya lusambu ya Salomo?
16 Ntangu yandi vandaka kutambika tempelo yina ya nkembo, Salomo salaka lombilu yai ya kupemama: “Kana nzenza kuna na ntoto ya ntama ya yandi ke bikalaka yandi wa nsangu ya lukumu na nge . . . , kana yandi kwisa kusamba nge na nzo yai, pana nge Mfumu Nzambi kuna na zulu ya nge kele, wa bisambu na yandi, sala mambu yina ya yandi ke lomba nge, mpidina bantu yonso ya nsi-ntoto ta zaba nge, bo ta tinaka nge boma mutindu bantu na nge bantu ya Israele ke salaka; bo ta zaba mpi nde nzo yai ya mono me tunga kele sambu na kusamba nge.” (2 Bansangu 6:32, 33) Na mutindu mosi ya pwelele, Nzambi monisaka kundima na yandi ya kisambu ya lutambiku ya Salomo. Ludimi ya tiya katukaka na zulu mpi minaka bimenga ya bambisi yina vandaka na zulu ya mesa-kimenga, ye nkembo ya Yehowa fulukaka na tempelo.—2 Bansangu 7:1-3.
17. Inki kuminaka nsukansuka tempelo yina ya Salomo kutungaka, ye sambu na inki?
17 Na mawa yonso, bantu ya Izraele vidisaka kubanga na bau ya mbote ya Yehowa. Ntama mingi ve, bau fingisaka zina na yandi ya nene na bisalu ya kubasisa menga, kusamba biteki, bizumba, kukwelana bibuti ti bana, mpi na kunyokulaka bansyona, mifwidi ti banzenza. (Ezekiele 22:2, 3, 7, 11, 12, 26, 29) Yau yina, na mvu 607 N.T.B., Nzambi zengilaka bau nkanu ya mbi na kunatilaka bau minkangu ya Babilone sambu na kufwa tempelo. Baguluki na kati ya bantu ya Izraele natamaka na kimpika na Babilone.
18. Na tempelo ya zole, inki mabaku ya kisalu monanaka sambu na banzenza yina vandaka bantu ya Izraele ve, bantu ya simbaka na ntima ya mvimba lusambu ya Yehowa?
18 Na nima ya bamvula 70, nsâdila ya Bayuda yina balulaka ntima vutukaka na Yeruzalemi mpi bakaka dibaku ya kutungulula tempelo ya Yehowa. Dyambu ya kutudila dikebi, banganga-Nzambi ti Balevi ya lendaka kusala na tempelo yai ya zole vandaka mingi ve. Yau yina, Banetinimi, bana ya bampika ya tempelo yina vandaka ve bantu ya Izraele, zwaka dibaku ya nene ya kusala na nzo ya Nzambi. Kansi, bau bikaka kukuma ve kiteso mosi ti banganga-Nzambi ti Balevi.—Esdrasi 7:24; 8:17, 20.
19. Inki lusilu Yehowa salaka na yina metala tempelo ya zole, ye inki mutindu bangogo yai monanaka ya kyeleka?
19 Na luyantiku, yau vandaka kumonana nde tempelo ya zole lenda telama ve na ntwala ya yina ya ntete. (Agai 2:3) Kansi Yehowa silaka nde: “Mono ke nikisa bantu yonso ya nsi-ntoto, ebuna [“bima ya kitoko ya makanda yonso fwete kwisa kukota,” NW], yo ta pesa Nzo-Nzambi lukumu. . . . Nzo-Nzambi ya mpa ta luta yina ya ntete na lukumu.” (Agai 2:7, 9) Kaka mutindu yau kutubamaka, tempelo ya zole kumaka na lukumu ya kuluta nene. Yau zingaka bamvula 164 kuluta yina ya ntete, mpi bansambidi kuluta mingi yina vandaka kukatuka na bansi mingi, fulukaka na bibansala na yau. (Fwanisa ti Bisalu 2:5-11.) Lubongisu yankaka ya tempelo yantikaka na bilumbu ya Ntotila Erode, mpi bibansala na yau gongisamaka. Ya kumatisa na zulu ya kunda mosi ya matadi ya nene mpi ya kuzyungama ti makunzi ya kitoko, na nene yau kumaka kiteso mosi ti tempelo ya ntete ya Salomo kutungaka. Yau vandaka mpi ti kibansala ya nganda ya nene sambu na bantu ya makanda yina vandaka kuzola kusambila Yehowa. Kibaka ya matadi vandaka kukabisa Kibansala yai ya Bantu ya Makanda ti kibansala ya kati yina vandaka kaka sambu na bantu ya Izraele.
20. (a) Inki luswaswanu ya ngolo basikaka na tempelo ya kutungululamaka? (b) Inki monisaka nde Bayuda vandaka na mboninu ya imbi ya tempelo, ye inki Yezu salaka sambu na mambu yai?
20 Tempelo yai ya zole zwaka dibaku ya nene sambu Mwana ya Nzambi, Yezu Kristu, longaka na kati ya bibansala na yau. Kansi, mutindu yau salamaka ti tempelo ya ntete, Bayuda na kimvuka vandaka ve na mboninu ya mbote ya dibaku na bau ya kuvanda bankengi ya nzo ya Nzambi. Talete, bau vandaka nkutu kupesa nswa na minkiti na kuta mumbongo na bau na kibansala ya Bantu ya Makanda. Kuluta dyaka, bau vandaka na nswa ya kusadila tempelo bonso nzila na bau ya kuzenga sambu na kunata bima na ndambu yankaka ya Yeruzalemi. Bilumbu iya na ntwala ya lufwa na yandi, Yezu gedisaka tempelo na kukatulaka bansadilu ya kinsuni ya mutindu yina, mpi yandi landaka na kutuba nde: “Keti bo sonikaka na Mukanda ya Nzambi ve nde: ‘Nzo na mono ta vanda nzo ya bisambu sambu na makanda yonso ya bantu’? Kansi beno me kumisaka yo nzo ya bamiyibi!”—Marko 11:15-17.
Nzambi Meyambula Nzo na Yandi ya Ntoto Kimakulu
21. Inki Yezu monisaka na yina metala tempelo ya Yeruzalemi?
21 Sambu na kisalu ya kikesa ya Yezu ya kumatisa lusambu ya kugedila ya Nzambi, bantwadisi ya dibundu ya Bayuda silaka na kufwa yandi. (Marko 11:18) Na kubakisaka nde ntama mingi ve yandi tagondama, Yezu songaka bantwadisi ya dibundu ya Bayuda nde: “[Nzo] na beno ta bika yo mosi kaka.” (Matayo 23:37, 38) Na bangogo yina yandi monisaka nde, ntama mingi ve Nzambi zolaka kubuya lusambu yina vandaka kusalama na tempelo ya kinsuni ya Yeruzalemi. Yau lendaka kuvanda dyaka ve “nzo ya bisambu sambu na makanda yonso.” Ntangu balongoki na yandi monisaka Yezu banzo ya kitoko ya tempelo, yandi tubaka nde: “Keti beno me mona nzo yai yonso? . . . Ata ditadi mosi ve ta bika awa na zulu ya ditadi ya nkaka. Matadi yai yonso ta bwa kaka.”—Matayo 24:1, 2.
22. (a) Inki mutindu bangogo ya Yezu ya metadila tempelo kulunganaka? (b) Na kisika ya kutula bivuvu na bau na mbanza ya ntoto, inki Bakristu ya ntete kusosaka?
22 Mbikudulu ya Yezu lunganaka bamvula 37 na nima, na mvu 70 T.B., ntangu Baroma fwaka Yeruzalemi ti tempelo na yau. Yau pesaka nzikisa ya kuluta ngolo nde Nzambi meyambula nzo na yandi ya ntoto. Yezu bikaka kubikula dyaka ve ata fyoti kutungululama ya tempelo yankaka na Yeruzalemi. Na yina metadila mbanza yina ya ntoto, ntumwa Polo sonikaka na Bakristu ya Baebreo nde: “Awa na nsi-ntoto beto ke na [mbanza] ve yina ke zingaka mvula na mvula; kansi beto ke sosaka [mbanza] yina ke kwisa na ntwala.” (Baebreo 13:14) Bakristu ya ntete vandaka kukinga na mpusa yonso kukuma bantu ya “Yeruzalemi [ya] zulu”—Kimfumu ya Nzambi yina kele bonso mbanza. (Baebreo 12:22) Yau yina, lusambu ya kyeleka ya Yehowa kesalamaka dyaka ve na kati ya tempelo mosi ya kinsuni na zulu ya ntoto. Na disolo na beto ya kelanda, beto tamona ngidika ya kuluta ngolo yina Nzambi metulaka sambu na bayina yonso kezolaka kusambila yandi “na mpeve mpi na kyeleka.”—Yoane 4:21, 24.
Bangyufula ya Mvutukila
◻ Inki kinduku ti Nzambi Adami ti Eva kuvidisaka?
◻ Sambu na inki beto fwete tula dikebi na mambu yina vandaka kusalama na nkela ya santu?
◻ Inki beto kelonguka na bisalu yina vandaka kusalama na kibansala ya nkela ya santu?
◻ Sambu na inki Nzambi pesaka nzila nde tempelo na yandi kubungulama?
[Bifwanisu ya kele na lutiti 17]
Tempelo ya Erode Tungululaka
1. Kisika ya Kuluta Santu
2. Kisika ya Santu
3. Mesa-kimenga ya Makabu ya Kuyoka
4. Nzadi ya Masa Kibende
5. Kibansala ya Banganga-Nzambi
6. Kibansala ya Izraele
7. Kibansala ya Bankento