Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Kulonga
BETO kele na mvu 1473 ya N.T.B. Bamvula makumi iya meluta banda Yehowa kukatulaka bantu ya Izraele na kimpika na Ezipte. Na nima ya kulutisa bamvula yai na ntoto ya zelo na zelo, bantu ya Izraele kuvandaka kaka dikanda mosi yina kuvandaka ve ti insi. Kansi, nsukansuka, bo kumaka na ndilu ya Ntoto ya Lusilu. Inki makambu zolaka kubwila bo na ntangu bo zolaka kubaka ntoto yina? Inki mambu ya mpasi bo zolaka kukutana na yo, mpi nki mutindu bo zolaka kumanisa yo?
Na ntwala nde Izraele kusabuka Nzadi ya Yordani sambu na kukota na insi ya Kanana, Moize kulongaka dibundu ya mvimba sambu na kisalu ya nene yina vandaka kukinga bo. Inki mutindu yandi salaka yo? Yandi salaka badiskure yina kusyamisaka, kulongisilaka, mpi kukebisaka bo. Yandi yibusaka bantu ya Izraele nde Yehowa Nzambi mefwana nde bo kangama mvimba na yandi mpi nde bo fwete landa ve banzila ya makanda yina kuvandaka na nzyunga na bo. Badiskure yai kele kitini ya kuluta nene ya mambu yina kele na mukanda ya Kulonga. Bubu yai, beto kele mpenza na mfunu ya bandongisila, sambu beto mpi kezinga na kati ya inza mosi ya kesalaka nde yo vanda mpasi na kukangama mvimba na Yehowa.—Baebreo 4:12.
Moize muntu kusonikaka mukanda ya Kulonga, katula kaka kapu ya nsuka. Yandi sonikaka yo na nsungi ya bangonda kuluta zole.a (Kulonga 1:3; Yozue 4:19) Bika beto tala mutindu mambu ya kele na mukanda yai lenda sadisa beto na kuzola Yehowa Nzambi ti ntima na beto ya mvimba mpi na kusadila yandi na kwikama yonso.
‘BENO VILA VE MAMBU YA BENO MEMONAKA NA MESO NA BENO’
Na diskure ya ntete, Moize kutubilaka mambu mingi yina kusalamaka na ntoto ya zelo na zelo, mingimingi mambu yina zolaka kusadisa bantu ya Izraele ntangu bo vandaka kuyilama sambu na kubaka Ntoto ya Lusilu. Yo fwete vanda nde disolo ya ketubila mutindu Nzambi kuponaka bazuzi kuyibusaka bo nde Yehowa kebongisaka bantu na yandi na mutindu mosi ya kemonisaka nde yandi ketudilaka bo dikebi ya zola. Moize kutubaka mpi nde rapore ya mbi yina bantu kumi ya bo tindaka na kwenda kutala ntoto yango kupesaka kusalaka nde bantu yina kuvandaka ya kuyela kukota ve na ntoto yina Nzambi kusilaka. Yindula mambu yina mbandu yai ya kekebisa kusalaka na bantu yina vandaka kuwa Moize, sambu bo vandaka kumona ntoto yango na meso na bo mpenza.
Yo fwete vanda nde bangibusa ya metala kununga yina Yehowa kupesaka bantu ya Izraele na ntwala ya kusabuka Yordani kupesaka bo kikesa ntangu bo vandaka kuyilama na kuyantika kubotula bansi na simu ya nzadi. Ntoto ya bo zolaka kuzingila kuvandaka ya kufuluka ti lusambu ya biteki. Yo lombaka mpenza nde Moize kukebisa bo sambu na lusambu yina ya biteki!
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Sambu na nki bantu ya Izraele kufwaka bantu mingi yina vandaka kuzinga na esti ya Yordani, kansi bo bikaka bankaka na luzingu? Yehowa kupesaka Izraele nsiku na kunwanisa ve bana ya Ezau. Sambu na inki? Sambu bo vandaka bana ya mpangi ya Yakobi. Yehowa kulombaka bantu ya Izraele na kunyokula ve to kunwanisa ve bantu ya Moabi mpi ya Amoni sambu bo vandaka bana ya Loti, mwana-mpangi ya Abrahami. Kansi, Bantotila ya Amore, Sihoni mpi Ogi, kuvandaka ve na kimpangi ti Izraele, mpi bo vandaka ve ti nswa ya kuvanda bantotila na insi yina bo vandaka kuyala. Yo yina, ntangu Sihoni kubuyaka na kulutisa bantu ya Izraele na insi na yandi mpi nde Ogi kwisaka kunwanisa bo, Yehowa kulombaka bantu ya Izraele na kufwa bambanza na bo, mpi na kubikisa ve ata muntu mosi.
4:15-20, 23, 24—Keti mutindu Yehowa kubuyisaka kusala biteki ketendula nde yo kele mbi na kusala bifwanisu ya bima yina ketomisaka bisika ya beto kevandaka? Ve. Nsiku kubuyisaka kusala biteki sambu na lusambu, disongidila ‘kufukimina mpi kusadila yo.’ Kansi, Masonuku kebuyisa beto ve na kusala bifwanisu to kusala batablo ya bifwanisu ya bima yina ketomisaka bisika ya beto kevandaka. —1 Bantotila 7:18, 25.
Malongi Sambu na Beto:
1:2, 19. Bana ya Izraele kutambulaka na ntoto ya zelo na zelo bamvula kiteso ya 38, ata “katuka ngumba ya Sinai [kisika Nzambi kupesaka Bansiku Kumi] tii na bwala Kadeshi-barnea na nzila ya bangumba ya nsi ya Edomi [Seire], nge fweti sala bilumbu kumi na mosi.” Yo vandaka malanda ya mbi ya bo bakaka sambu bo kolamaka na Yehowa Nzambi!—Kutanga 14:26-34.
1:16, 17. Bansiku ya Nzambi kesadilaka sambu na kusambisa kele kaka kiteso mosi bubu yai. Bantu yina bo mepesa mukumba ya kusala na komite mosi ya kusambisa fwete bika ve nde mpeve ya kuponapona to boma ya bantu kubebisa kusambisa na bo.
4:9. Sambu Izraele kununga, yo vandaka mfunu nde bo ‘vila ve ata fioti mambu yonso ya bo monaka na meso na bo.’ Mutindu inza ya mpa yina Nzambi mesilaka mefinama, yo kele mfunu nde beto mpi kutula dikebi na mambu ya kitoko yina Yehowa mesalaka na kulongukaka Ndinga na yandi mbotembote.
ZOLA YEHOWA, MPI LEMFUKA NA BANSIKU NA YANDI
Na diskure na yandi ya zole, Moize kutubilaka mutindu Nzambi kupesaka yandi Nsiku na Ngumba ya Sinai mpi yandi vutukilaka Bansiku Kumi. Yandi tangaka makanda nsambwadi yina bo fwete fwa kimakulu. Yandi yibusaka bana ya Izraele dilongi mosi ya mfunu ya bo longukaka na ntoto ya zelo na zelo: “Bantu ke zingaka kaka ve sambu na madia kansi bo ke zingaka mpi sambu na mambu yonso ya Nzambi ke tubaka.” Na luzingu na bo ya mpa, bo fwete “landa mambu yonso” ya Nzambi ketubaka.—Kulonga 8:3; 11:8.
Ntangu bo zolaka kuzinga na ntoto ya lusilu, bantu ya Izraele zolaka kuvanda ve kaka na mfunu ya bansiku ya metala lusambu, kansi yo lombaka nde bo zitisa mpi bansiku ya kusambisa, ya luyalu, ya mvita, mpi ya luzingu ya konso kilumbu mpi ya konso muntu. Moize kuvutukilaka bansiku yango mpi yandi bendaka dikebi na mfunu ya kuzola Yehowa mpi ya kulemfuka na bansiku na yandi.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu
8:3, 4—Na nki mutindu bilele ya bantu ya Izraele kupasukaka ve mpi makulu na bo kuvimbaka ve ntangu bo vandaka kutambula na ntoto ya zelo na zelo? Yo vandaka kima mosi ya kuyituka ya Nzambi kusalaka, kaka mutindu yandi vandaka kupesa bo mana mbala na mbala. Bantu ya Izraele kusadilaka kaka bilele mpi basapatu yina bo vandaka na yo na ntwala ya kuyantika na kutambula na ntoto ya zelo na zelo. Ntembe kele ve nde bo vandaka kupesa yo na bana na bo ntangu bo vandaka kuyela mpi ntangu bambuta vandaka kufwa. Sambu bambala yonso zole ya bo tangaka bantu na luyantiku mpi na nsuka ya kutambula na ntoto ya zelo na zelo kumonisaka nde ntalu ya bantu ya Izraele kumataka ve, yo fwete vanda nde ntalu ya bilele mpi basapatu ya bo vandaka na yo na luyantiku kuvandaka ya kulunga.—Kutanga 2:32; 26:51.
14:21—Sambu na nki bantu ya Izraele kuvandaka ti nswa ya kupesa mbisi yina mekudifwila yo mosi na nzenza yina vandaka kuzinga ti bo to kuteka yo na nzenza yankaka kansi bo mosi vandaka kudya yo ve? Na Biblia, bangogo ‘nzenza yina kezinga na kati na beno’ lendaka kutendula muntu yina kuvandaka ve muntu ya Izraele kansi yina kukumaka prozelite, to muntu yina vandaka kuzinga na Izraele mpi yina vandaka kuzitisa bansiku ya mfunu ya insi yina kansi yina kukumaka ve nsambidi ya Yehowa. Nzenza yankaka mpi nzenza ya vandaka kuzinga na kati na bo yina kukumaka ve baprozelite kuvandaka ve na nsi ya Nsiku mpi bo lendaka kusadila bambisi yina kudifwilaka yo mosi na mitindu mingi. Bantu ya Izraele kuvandaka ti nswa ya kupesa to ya kutekila bo bambisi ya mutindu yina. Kansi, prozelite kuvandaka na mukumba ya kuzitisa kuwakana ya Nsiku. Mutindu Levi 17:10 ketuba yo, muntu ya mutindu yina kuvandaka ve ti nswa ya kudya menga ya mbisi.
24:6—Sambu na nki Biblia kemonisa nde kukanga ‘matadi ya muntu ketutilaka ble ti orze sambu na kima yina yandi defaka’ kele kiteso mosi ti kukanga “luzingu” ya muntu? Matadi ya bo vandaka kututila ble ti orze kuvandaka kifwani ya “luzingu” ya muntu, to kima yina vandaka kusadisa yandi na kuzwa bima ya kuzingila. Kukanga matadi yango zolaka kusala nde dibuta ya mvimba ya munkwa na yo kukonda madya ya konso kilumbu.
25:9—Kukatula sandale mpi kulosa mate na ilungi ya bakala yina kubuyaka na kukwela nkento ya mpangi na yandi ketendula inki? Na kutadila “mutindu bantu ya Israele vandaka kusala kana muntu ke zola kusumba kima . . . , muntu yina ke na kima ya kuteka, yandi fweti katula sandale na yandi, yandi pesa yo na muntu yina ke sumba.” (Ruti 4:7) Yo yina, kukatula sandale ya muntu yina kubuyaka na kukwela nkento ya mpangi na yandi vandaka kumonisa pwelele nde yandi mebuya kiyeka mpi nswa na yandi ya kubutila mpangi na yandi yina kufwaka mwana. Yo vandaka dyambu mosi ya nsoni. (Kulonga 25:10) Kulosila yandi mate na ilungi vandaka kutendula kuvweza yandi. —Kutanga 12:14.
Malongi Sambu na Beto:
6:6-9. Kaka mutindu bo lombaka bantu ya Izraele na kuzaba Nsiku mbote, beto mpi fwete zaba bansiku ya Nzambi na ntima, kuyibuka yo ntangu yonso, mpi kulonga yo na bana na beto. Beto fwete ‘kangisa yo bonso kidimbu na maboko na beto’ na mpila nde bisalu na beto, ya bo mefwanisa na maboko na beto, kumonisa nde beto kelemfuka na Yehowa. Mpi bonso ‘kidimbu na ilungi na beto,’ bantu yonso fwete monaka bulemfu na beto.
6:16. Beto meka ve ata fyoti Yehowa mutindu bantu ya Izraele kusalaka yo na kukonda kwikama yonso na Massa, kisika bo bokutaka sambu bo kondaka masa.—Kubasika 17:1-7.
8:11-18. Mpusa ya kusosa kuzwa bima mingi ya kinsuni lenda sala nde beto vila Yehowa.
9:4-6. Beto fwete keba na mpila nde beto kudimona ve nde beto kele bantu ya kuluta lunungu.
13:6. Beto fwete pesa ve nzila ata na muntu mosi na kukatula beto na lusambu ya Yehowa.
14:1. Kudizenga-zenga nitu kemonisaka kukonda luzitu na nitu ya muntu, yo lenda vanda ti kuwakana na mabundu ya luvunu, mpi beto fwete sala yo ve. (1 Bantotila 18:25-28) Kivuvu ya beto kele na yo na lufutumuku kesalaka nde yo vanda ve mbote na kulutisa ndilu na mutindu beto kemonisa mawa sambu na muntu ya mefwa.
20:5-7; 24:5. Beto fwete tudila bantu yina mebwila mpasi dikebi, ata na ntangu beto ke na kusala dyambu mosi ya mfunu mingi.
22:23-27. Dyambu ya kuluta mbote yina nkento ya bo kezola kuladisa na kingolo-ngolo fwete sala kele kuboka na ndinga ya ngolo.
‘BENO FWETE SOLA LUZINGU’
Na diskure na yandi ya tatu, Moize kutubaka nde na nima ya kusabuka nzadi ya Yordani, bantu ya Izraele fwete sonika Nsiku na zulu ya matadi ya nene mpi kusinga bantu yina takolama mpi kusakumuna bantu yina talemfuka. Diskure ya iya keyantika ti mambu ya ketubila mutindu Yehowa kusalaka dyaka kuwakana ti Izraele. Moize kekebisa dyaka bantu na kukonda kukolama mpi yandi kesyamisa bo na ‘kusola luzingu.’—Kulonga 30:19.
Katula badiskure iya ya yandi salaka, Moize kutubilaka nsoba ya bantwadisi mpi yandi longaka bantu ya Izraele nkunga mosi ya kitoko yina vandaka kukumisa Yehowa mpi kukebisa bo sambu na bampasi yina kukonda kwikama kenataka. Na nima ya kusakumuna bikanda ya bantu, Moize kufwaka ti bamvula 120 mpi bo zikaka yandi. Bo dilaka yandi na nsungi ya bilumbu 30, nsungi yango mefwanana ti katikati ya nsungi yina mambu ya bo ketubila na mukanda ya Kulonga kusalamaka.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
32:13, 14—Sambu bantu ya Izraele kuvandaka ve ti nswa ya kudya mafuta ya konso mbisi, kudya ‘mafuta ya mameme’ vandaka kutendula inki? Bo mesadila bangogo yai na mutindu mosi ya kifwani mpi yo ketendula bambisi ya kuluta mbote na kati ya kibuka yonso. Kutuba yai ya kifwani kemonana na mutindu verse yango ketubila “bapiku ya kitoko ti ya mafuta ya ble” (NW) mpi “menga ya bambuma ya vinu.” —NW.
33:1-29—Sambu na nki bo tangaka mpenza ve zina ya Simeoni na ntangu bo tubilaka lusakumunu yina Moize kusakumunaka bana ya Izraele? Yo vandaka sambu Simeoni ti Levi kusalaka mambu ya “nku,” mpi makasi na bo kuvandaka “mingi.” (Kuyantika 34:13-31; 49:5-7) Dikabu na bo kuvandaka mpenza ve kiteso mosi ti ya bikanda yankaka. Levi kubakaka bambanza 48, mpi dikabu ya Simeoni kuvandaka na kati ya ntoto ya Yuda. (Yozue 19:9; 21:41, 42) Yo yina, Moize kusakumunaka mpenza ve Simeoni. Ata mpidina, balusakumunu ya Simeoni kuvandaka na kati ya balusakumunu yina Yehowa kupesaka Izraele ya mvimba.
Malongi Sambu na Beto:
31:12. Na balukutakanu ya Bukristu, bana ya fyoti fwete vandaka kisika mosi ti bambuta mpi kusala ngolo sambu na kuwa mpi kulonguka.
32:4. Mambu yonso yina Yehowa kesalaka kele ya kukuka na mutindu yandi kemonisaka bukatikati na bikalulu na yandi ya lunungu, mayele, zola mpi ngolo.
Mukanda ya Kulonga Kele Mfunu Mingi Sambu na Beto
Mukanda ya Kulonga kemonisa Yehowa nde yandi kele “Yehowa mosi kaka.” (Kulonga 6:4, NW) Yo kele mukanda mosi ya ketubila dikanda mosi ya bantu yina kuvandaka na bangwisana ya ngolo ti Nzambi. Mukanda ya Kulonga kekebisa beto mpi sambu na lusambu ya biteki, mpi yo kemonisa mfunu ya kukangama ngolo na Nzambi ya kyeleka.
Ntembe kele ve nde mukanda ya Kulonga kele mfunu mingi sambu na beto! Ata beto kele ve na nsi ya Nsiku, yo lenda longa beto mambu mingi yina tasadisa beto na ‘kuzola Yehowa, Nzambi na beto, na ntima na beto yonso ti na ngolo na beto yonso.’—Kulonga 6:5.
[Noti na nsi ya lutiti]
a Yo fwete vanda Yozue to Nganga-Nzambi ya Nene Elazare muntu kuyikaka kapu ya nsuka yina ketubila lufwa ya Moize.
[Karte ya kele na lutiti 8]
(Sambu na kumona mambu yonso, tala mukanda)
SEIRE
Kadeshi-barnea
Ngumba ya Sinai (Orebi)
Nzadi-mungwa ya Mbwaki
[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]
Sambu na kusala karte yai, bo landaka bakarte yina kele na nswa ya Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Kifwanisu ya kele na lutiti 8]
Badiskure ya Moize kele kitini ya kuluta nene ya mukanda ya Kulonga
[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]
Inki dilongi beto kebaka na mutindu Yehowa kupesaka bantu na yandi mana?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]
Kukanga matadi ya muntu ketutilaka ble sambu na kima yina yandi defaka kuvandaka kiteso mosi ti kukanga “luzingu” ya muntu