Yehowa Kesongaka Beto Mutindu ya Kutanga Bilumbu na Beto
“Mbote nge [songa beto mutindu ya kutanga bilumbu na beto, NW], mpidina beto ta kuma mayele.”—NKUNGA 90:12.
1. Sambu na nki yo kele mbote nde beto lomba Yehowa na kusonga beto mutindu “ya kutanga bilumbu na beto”?
YEHOWA NZAMBI kele Ngangi na beto mpi Muntu ya kepesaka luzingu. (Nkunga 36:10; Kusonga 4:11) Yo yina, ata muntu yankaka ve mefwana na kusonga beto mutindu ya kusadila bamvula na beto ya luzingu na mutindu mosi ya mayele. Yo yina, muyimbi-bankunga kuvandaka na kikuma ya mbote ya kubondila Nzambi nde: “Mbote nge [songa beto mutindu ya kutanga bilumbu na beto, NW], mpidina beto ta kuma mayele.” (Nkunga 90:12) Yo kele mbote mpenza nde beto tadila Nkunga 90, kisika kisambu yai kele. Kansi ntete, bika beto tadila na bunkufi mambu yina kele na nkunga yango ya bo sonikaka na ngolo ya mpeve ya Nzambi.
2. (a) Nani muntu kusonikaka Nkunga 90 mpi yo lenda vanda nde yandi sonikaka yo nki ntangu? (b) Inki mutindu Nkunga 90 kesimba mutindu na beto ya kutadila luzingu?
2 Bangogo yina kele na zulu ya Nkunga 90 kebinga yo “Bisambu ya Moize, muntu ya Nzambi [ya kyeleka].” Sambu nkunga yai ketubila mutindu luzingu ya muntu kevandaka nkufi, ziku yandi sonikaka yo na nima ya ntangu yina bana ya Izraele kukatukaka na kimpika na Ezipte mpi na ntangu ya bo salaka nzyetolo ya bamvula 40 na ntoto ya zelo na zelo, ntangu bamingi na kati ya bantu yina ya kukonda lukwikilu kufwaka. (Kutanga 32:9-13) Ata yandi sonikaka yo na ntangu yina to ve, Nkunga 90 kemonisa nde luzingu ya bantu ya kukonda kukuka kele nkufi. Ebuna, yo kele pwelele nde beto fwete sadila bilumbu na beto na mayele kibeni, sambu yo kele na mfunu mingi.
3. Inki bangindu ya mfunu kele na Nkunga 90?
3 Nkunga 90, verse 1 tii 6 ketuba nde Yehowa kele nzo na beto ya kutinina mvula na mvula. Verse 7 tii 12 kemonisa mambu yina beto kele na yo mfunu sambu na kusadila bamvula fyoti ya luzingu na beto na mutindu mosi ya yandi kezolaka. Ebuna mutindu verse 13 tii 17 ketuba yo, beto kele mpenza na mfunu nde Yehowa kumonisa beto zola ti ntima na yandi ya mbote mpi yandi sakumuna beto. Ya kyeleka, nkunga yai ketubila ve mambu yina bansadi ya Yehowa mosi-mosi kekutanaka na yo na luzingu. Kansi, muntu na muntu fwete tula dikebi na nkunga yai mpi kutadila luzingu na yandi na kati ya kisambu. Bika beto tadila Nkunga 90 ya mvimba na dikebi yonso sambu na kuzaba nki mutindu bantu yina mekudipesaka na Nzambi ketadilaka yo.
Yehowa Kele ‘Nzo ya Kyeleka ya Beto Ketininaka’
4-6. Na nki mutindu Yehowa kele ‘nzo ya kyeleka ya beto ketininaka’?
4 Muyimbi-bankunga keyantika nkunga na yandi mutindu yai: “Mfumu Nzambi, ntangu yonso katuka ntama tii bubu yai nge kele nzo [ya kyeleka, NW] ya beto ke tininaka. [Na ntwala nde bangumba kubutuka, to nge landaka na kubasisa ntoto ya kebutaka bambuma bonso na mpasi ya kubuta, NW] nge kele kaka Nzambi tii kuna; na nge, luyantiku to nsuka kele ve.”—Nkunga 90:1, 2.
5 Sambu na beto, Yehowa, “Nzambi ya mvula na mvula,” kele ‘nzo ya kyeleka ya beto ketininaka,’ disongidila, kisika ya kimpeve ya beto kekwendaka kubumbana. (Roma 16:26) Beto kekudiwaka na lutaninu, sambu yandi kevandaka ntangu yonso ya kuyilama na kusadisa beto sambu ‘Yandi kendimaka bisambu.’ (Nkunga 65:3) Sambu beto kezabisaka Tata na beto ya zulu basusi na beto yonso na nzila ya Mwana na yandi yina yandi kezolaka mingi, ‘ngemba ya Nzambi, ngemba yina me luta mambu yonso ya bantu ke yindulaka, kekebaka ntima na beto ti mabanza na beto.’—Filipi 4:6, 7; Matayo 6:9; Yoane 14:6, 14.
6 Beto kevandaka na lutaninu na kimpeve sambu, na mutindu mosi ya kifwani, Yehowa kele ‘nzo ya kyeleka ya beto ketininaka.’ Yandi mpi muntu kepesaka beto “basuku”—yina beto lenda fwanisa mpenza na mabundu ya bantu na yandi—to na bisika ya kubumbanina na kimpeve, kisika bangungudi ya zola kesalaka kikesa sambu na kutanina beto mbotembote. (Yezaya 26:20, NW; 32:1, 2; Bisalu 20:28, 29) Kuluta dyaka, bantu mingi na kati na beto kezingaka na mabuta yina kesadilaka Nzambi banda ntama mpi bo mebakisaka mpenza nde ‘katuka ntama tii bubu yai yandi kele nzo ya kyeleka ya beto ketininaka.’
7. Inki mutindu bangumba ‘kubutukaka’ mpi ntoto kubasikaka bonso na “mpasi ya kubuta”?
7 Yehowa vandaka kuzinga dezia na ntwala nde bangumba ‘kubutuka’ to nde ntoto ‘kubasika bonso na mpasi ya kubuta.’ Kana beto tadila mambu na mabanza ya kimuntu, beto kebakisa nde yo lombaka kikesa mingi mpenza sambu na kubasisa ntoto yai ti bima yonso yina kele na zulu na yo, mambu ya chimie, ti mambu yankaka ya kevandaka mpasi na kubakisa. Ebuna na ntangu Biblia ketuba nde Nzambi ‘kubutaka’ bangumba mpi nde yandi ‘butaka ntoto bonso na mpasi,’ Muyimbi-bankunga kemonisa luzitu mpenza na kisalu mingi yina Yehowa kusalaka ntangu yandi gangaka bima yai. Keti beto mpi fwete monisa ve luzitu ya mutindu mosi mpi kupesa Ngangi na beto mersi sambu na bisalu ya maboko na yandi?
Yehowa Kele ya Kuyilama Sambu na Kusadisa Beto Ntangu Yonso
8. Bangogo yina ketuba nde Yehowa kele Nzambi “tii kuna” ketendula inki?
8 Muyimbi-bankunga kuyimbaka nde: “Nge kele kaka Nzambi tii kuna; na nge, luyantiku to nsuka kele ve.” Ngogo ya kisina ya bo mebalula awa nde “tii kuna” bo lenda sadila yo na bima yina ya kevandaka ti nsuka kansi yina nda ya luzingu na yo mezabanaka ve. (Kubasika 31:16, 17; Baebreo 9:15) Kansi, na Nkunga 90:2 ti na baverse yankaka na Masonuku ya Kiebreo, “tii kuna” ketendula kima yina kele “na luyantiku ve nsuka mpi ve.” (Longi 1:4, NW) Mabanza na beto lenda bakisa ve nki mutindu Nzambi kezingaka kaka tii kuna. Kansi, Yehowa kuvandaka ti luyantiku ve yandi tavanda mpi ve ti nsuka. (Habakuki 1:12) Yandi tazingaka kaka tii kuna mpi yandi kele ya kuyilama sambu na kusadisa beto.
9. Na nki kima muyimbi-bankunga kefwanisa bamvula funda mosi ya luzingu ya muntu?
9 Nzambi kupesaka muyimbi-bankunga mpeve na yandi sambu yandi fwanisa bamvula funda ya luzingu ya muntu nde yo kele ntangu mosi ya fyoti kibeni na meso ya Ngangi ya mvula na mvula. Ntangu yandi vandaka kutubila Nzambi, yandi sonikaka nde: “Nge ke songaka bantu na kuvutuka na [kima yina bo metuta, NW], nge muntu ke kumisaka bo diaka ntoto. Na meso na nge bamvula mile mosi ke monikaka bonso kilumbu mosi; yo kele bonso kilumbu ya mazono, yo me luta bonso kamwa-ntangu ya fioti me luta na mpimpa.”—Nkunga 90:3, 4.
10. Inki mutindu Nzambi kesalaka nde muntu “kuvutuka na kima yina bo metuta”?
10 Muntu kefwaka, mpi Nzambi kesalaka na mpila nde yandi “vutuka na kima yina bo metuta.” Disongidila, muntu kevutukaka na “na putulu,” bonso nde bo metuta yandi, to bo mekumisa yandi ntoto. Ya kyeleka, yo kevandaka bonso Yehowa ketuba nde: ‘Vutuka na putulu ya ntoto yina ya bo sadilaka nge.’ (Kuyantika 2:7; 3:19) Dyambu yai ketadila bantu yonso, disongidila, bantu ya ngolo to ya kele ngolo ve, mvwama to nsukami, sambu ata muntu mosi ve ya kukonda kukuka ‘lenda sumba mpangi mosi na kimpika, to kupesila yandi nkudulu na Nzambi, sambu yandi zinga mvula na mvula.’ (Nkunga 49:6-9, NW) Kansi, beto kepesa matondo mingi na mpila ‘Nzambi mepesaka Mwana mosi kaka yina kele na yandi, na mpila nde konso muntu yina ta ndima yandi, yandi kufwa ve kansi yandi kuvanda na moyo ya mvula na mvula’!—Yoane 3:16; Roma 6:23.
11. Sambu na nki beto lenda tuba nde ntangu yina beto kemonaka nda kele nkufi kibeni na meso ya Nzambi?
11 Ata Matuzala (to, Metushela) kuzingaka bamvula 969, na meso ya Yehowa yandi lungisaka ve kilumbu mosi. (Kuyantika 5:27) Sambu na Nzambi, bamvula funda mosi kele bonso kilumbu ya mazono, disongidila, bonso nde bangunga 24 mpamba meluta. Muyimbi-bankunga ketuba dyaka nde na meso ya Nzambi bamvula funda mosi kele bonso bangunga iya yina santinele kelutisaka na kukengidila kan na mpimpa. (Bazuzi 7:19) Yo yina, yo kele pwelele nde ntangu yina beto kemona nda kele nkufi kibeni na meso ya Yehowa, Nzambi ya mvula na mvula.
12. Inki mutindu Nzambi ‘kemanisaka’ bantu?
12 Luzingu ya Nzambi kele ya mvula na mvula, kansi luzingu ya muntu kele nkufi kibeni. Muyimbi bankunga ketuba nde: “Nge ke manisaka luzingu ya bantu mutindu mpongi ke manaka na suka; luzingu na bo kele nkufi bonso ndosi. Bantu kele bonso matiti; yo ke mena na suka, yo ke yela, na nkokila yo ke fwa ka yo.” (Nkunga 90:5, 6) Moize kumonaka mutindu bantu ya Izraele mingi kufwaka na ntoto ya zelo na zelo, Nzambi ‘kumanisaka’ bo bonso na mvula ya ngolo. Biblia mosi (New International Version) mebalulaka kitini yai nde: “Nge manisaka bantu na mpongi ya lufwa.” Kansi, nda ya luzingu ya bantu ya kukonda kukuka kele bonso “mpongi” kibeni, yo kele nkufi, disongidila, bonso mpongi ya muntu kelalaka na mpimpa mosi.
13. Inki mutindu beto kele kaka “bonso matiti,” mpi nki mutindu dyambu yai fwete simba mabanza na beto?
13 Beto kele mpenza ‘bonso matiti yina kemenaka na suka’ kansi na nkokila yo kekaukaka sambu na mwini ya ngolo yina kebulaka yo. Ya kyeleka, luzingu na beto kele nkufi kibeni bonso matiti yina kekaukaka na kilumbu mosi mpamba. Yo yina, beto fwete bebisa ve ntangu ya mfunu yai ya beto kele na yo. Kansi, beto fwete sosa lutwadisu ya Nzambi yina tasonga beto mutindu ya beto fwete sadila bamvula yina beto mebikala na yo na inza yai.
Yehowa Kesadisaka Beto na “Kutanga Bilumbu na Beto”
14, 15. Nkunga 90:7-9 kulunganaka nki mutindu na bantu ya Izraele?
14 Muyimbi-Bankunga keyika mutindu yai sambu na Nzambi: “Makasi na nge ke pesaka beto boma, nkutu yo ke fwaka beto. Mambu yonso ya mbi ya beto ke salaka ata ya kinsweki, nge ke monaka yo. Luzingu na beto, makasi na nge ke kumisaka yo nkufi; yo ke sukaka bonso mupepe.”—Nkunga 90:7-9.
15 ‘Makasi ya Nzambi kufwaka’ bantu ya Izraele ya kukonda lukwikilu. Bo vandaka ‘kuwa boma sambu na makasi na yandi,’ to ‘kutekita sambu na makasi na yandi.’ (New International Version) Bankaka ‘kufwaka na ntoto ya zelo na zelo’ sambu Nzambi kupesaka bo ndola. (1 Korinto 10:5) Yehowa vandaka ‘kumona mambu yonso ya mbi ya bo vandaka kusala.’ Yandi sambisaka bo sambu na mambu ya mbi yina bo vandaka kusala na meso ya bantu, ti yina bo ‘salaka ata na kinsweki,’ to masumu yina bo vandaka kubumba, sambu yandi vandaka ‘kumona yo.’ (Bingana 15:3) Makasi ya Nzambi kusalaka nde luzingu ya bantu ya Izraele yina kubalulaka ve ntima ‘kusuka bonso mupepe.’ Mambu yai kesadisa beto na kubakisa nde, luzingu na beto ya nkufi kele bonso mwa mpema ya kelutaka na bikobo na beto bonso mupepe.
16. Kana bantu yankaka kesala masumu na kinsweki, inki bo fwete sala?
16 Kana muntu mosi na kati na beto kesala masumu na kinsweki, yandi lenda bumba yo ntangu mingi na mpila nde bantu yankaka kuzaba yo ve. Kansi, Yehowa ‘tamona’ masumu yina ya beto kebumba, ebuna mambu yina beto kesala tabebisa kinduku na beto ti yandi. Sambu na kuvutula dyaka kinduku ti Yehowa, yo talomba nde beto samba sambu na kulomba yandi ndolula, beto bikisa masumu na beto, mpi beto ndima na ntonda yonso lusadisu ya kimpeve ya bankuluntu tapesa beto. (Bingana 28:13; Yakobo 5:14, 15) Kusala mutindu yina tavanda mbote mpenza na kisika ya ‘kusukisa luzingu na beto bonso mupepe,’ mpi kutula kivuvu na beto ya kuzinga mvula na mvula na kigonsa!
17. Nda ya luzingu ya bantu na kimvuka kele bamvula ikwa, mpi luzingu yango kevandaka ya nki mutindu?
17 Sambu na yina metala nda ya luzingu ya bantu ya kukonda kukuka, muyimbi-bankunga ketuba nde: “Beto ke zingaka bamvula makumi nsambwadi (70), kana beto me kuma bamvula makumi nana (80), tuba nde beto kele [na ngolo ya mutindu yankaka, NW]; kansi kima ya beto ke monaka na bamvula yango kele kaka mpasi na mpasi; kubika fioti, luzingu ke mana, beto ke [kwendaka bonso mupepe, NW].” (Nkunga 90:10) Na kimvuka bantu kezingaka bamvula 70. Ntangu Kalebi kulungisaka bamvula 85, yandi tubaka nde yandi bakaka ngolo ya mutindu yankaka. Bantu fyoti kibeni melutisaka kiteso ya bamvula yai, mu mbandu Aroni (123), Moize (120), mpi Yozue (110). (Kutanga 33:39; Kulonga 34:7; Yozue 14:6, 10, 11; 24:29) Kansi bantu ya kukonda kwikama yina kubasikaka na Ezipte, bayina kuvandaka na bamvula banda na 20 mata, bo fwaka na ntwala ya kulungisa bamvula 40. (Kutanga 14:29-34) Bubu yai, na bansi mingi nda ya luzingu ya bantu na kimvuka kele kaka na katikati ya bamvula yina muyimbi-bankunga kutubilaka. Luzingu na beto kevandaka kaka ya “mpasi na mpasi.” Beto kelutaka nswalu, mpi “beto ke kwendaka bonso mupepe.”—Yobi 14:1, 2.
18, 19. (a) ‘Kutanga bilumbu na beto, mpidina beto kuma mayele’ ketendula inki? (b) Kusadila mayele tapusa beto na kusala inki?
18 Muyimbi-bankunga keyimba dyaka nde: “Nani kuzaba mpenza makasi na nge mutindu yo kele? Nani kuzaba mpenza kutina nge boma? Mbote nge [songa beto mutindu ya kutanga bilumbu na beto, NW], mpidina beto ta kuma mayele.” (Nkunga 90:11, 12) Ata muntu mosi ve na kati na beto kuzaba mbotembote ngolo ya makasi ya Nzambi to kiteso ya makasi na yandi. Dyambu yai fwete pusa beto na kubanga mpi kuzitisa Yehowa mingi dyaka. Ya kyeleka, yo fwete pusa beto na kuyula yandi nde nki “mutindu [beto lenda] tanga bilumbu na beto, mpidina beto kuma mayele.”
19 Bangogo ya muyimbi-bankunga kele kisambu yina Yehowa kelonga bantu na yandi sambu bo kuma na mayele ya kutanga mpi ya kusadila bilumbu yina bo mebikala ti yo na luzingu na mutindu Nzambi kezolaka. Kivuvu ya kuzinga bamvula 70 kepesaka muntu kivuvu ya kuzinga bilumbu 25 500. Kansi, ata beto kele na bamvula ikwa, ‘beto kezaba ve nki mutindu luzingu na beto ta kuma mbasi, sambu beto kele bonso lubungi yina ke monikaka na zulu na mbala mosi, ebuna yo vila mpi na mbala mosi.’ (Yakobo 4:13-15) Sambu ‘ntangu ti mambu ya kukonda kukana kekuminaka beto yonso,’ beto lenda zaba ve bamvula ikwa beto tazinga dyaka. Yo yina, bika beto samba sambu na kulomba Yehowa mayele ya kunwana ti bampasi, ya kuzinga mbote ti bantu yankaka, mpi ya kusadila Yandi kisalu na kiteso mosi ya kufwana sesepi yai, disongidila, bubu yai! (Longi 9:11, NW; Yakobo 1:5-8) Yehowa ketwadisaka beto na nsadisa ya Ndinga na yandi, ya mpeve na yandi, ti ya organizasio na yandi. (Matayo 24:45-47, NW; 1 Korinto 2:10; 2 Timoteo 3:16, 17) Kusadila mayele kepusaka beto na ‘kusosa [ntete] Kimfumu ya Nzambi’ mpi na kusadila bilumbu na beto na mutindu mosi ya kepesaka Yehowa lukumu mpi ya kesepidisaka ntima na yandi. (Matayo 6:25-33; Bingana 27:11) Kusambila yandi na ntima yonso tamanisa ve bampasi na beto yonso, kansi, ntembe kele ve nde yo tapesa beto kyese mingi.
Lusakumunu ya Yehowa Kepesaka Beto Kyese
20. (a) Na nki mutindu Nzambi kewaka “mawa”? (b) Inki Yehowa tasala beto kana beto mesala disumu mosi ya nene kansi na nima beto mebalula ntima na masonga yonso?
20 Yo tavanda kyese mingi kibeni kana beto mona kyese na luzingu yai beto mebikala na yo! Sambu na yo, Moize kebondila nde: “[Yehowa], kwisa, tii nki ntangu . . . ? Wila bantu na nge mawa. Konso suka songa beto nde nge ke zolaka beto mingi [to, “zola ya kwikama”], mpidina beto ta zaba kuyimba bankunga ti kuvanda na kiese na luzingu na beto yonso.” (Nkunga 90:13, 14) Nzambi kesalaka ve bifu. Ata mpidina, yandi kewilaka bansadi na yandi “mawa” mpi ‘kewilaka bo makasi diaka ve’ mpi yandi kelembikaka ndola kana bantu ya mbi yina yandi mekebisa sambu na dyambu to kikalulu mosi ya mbi mebalula ntima na bo. (Kulonga 13:18) Yo yina, ata beto mesala disumu mosi ya nene, kana beto mebalula ntima na masonga yonso, Yehowa ‘tasonga beto nde yandi kezolaka beto mingi,’ mpi beto tavanda na kikuma ya mbote ya ‘kuyimba bankunga na kiese.’ (Nkunga 32:1-5) Nkutu kana beto kelanda kaka na kuvanda na luzingu ya mbote, Nzambi tazola beto dyaka mingi na mpila nde beto vanda na “kiese luzingu na beto yonso,” ee, sambu beto vanda na kyese bilumbu yonso ya luzingu na beto ya mebikalaka.
21. Ziku Moize vandaka kulomba nki na bangogo yina kele na Nkunga 90:15, 16?
21 Muyimbi-bankunga kesamba na masonga yonso nde: “Na bamvula yina yonso beto vandaka kumona mpasi; ntangu yai pesa beto kiese mutindu nge vandaka kupesa beto mawa. Mbote beto bantu na nge kumona mambu ya kuyituka ya nge ke salaka, mbote bana na beto kumona lukumu na nge ya nene.” (Nkunga 90:15, 16) Ziku Moize vandaka kulomba Nzambi na kupesa bana ya Izraele kyese yina tazinga kiteso mosi ti bilumbu yina bo monaka mpasi mpi bamvula yina bo nyokwamaka. Yandi lombaka Nzambi nde bansadi na Yandi kumona “mambu” yina yandi tasala sambu na kusakumuna bana ya Izraele mpi nde bana na bo kumona lukumu na Yandi ya nene. Yo kele mbi ve na kusamba sambu na kulomba nde Nzambi kusakumuna bantu ya bulemfu yina takota na inza ya mpa yina yandi mesilaka.—2 Piere 3:13.
22. Kana beto tadila Nkunga 90:17, inki beto lenda lomba na bisambu na beto?
22 Nkunga 90 mesuka ti kisambu yai ya kubondila: “Mfumu Nzambi na beto, songa beto nde nge ke zolaka beto; bongisa mambu yonso ya beto ke salaka, bongisa yo kaka!” (Nkunga 90:17) Bangogo yai kemonisa nde yo kele mbote na kusamba nde Nzambi kusakumuna bikesa yina beto kesala na kisalu na yandi. Bonso Bakristu ya kupakulama to bampangi na bo, “mameme ya nkaka,” beto kele na kyese na mpila ‘Mfumu Nzambi na beto, ke songaka beto nde yandi ke zolaka’ beto. (Yoane 10:16) Beto kele mpenza na kyese na mpila Nzambi ‘mebongisaka mambu yonso ya beto ke salaka’ na kusamuna Kimfumu mpi na mambu yankaka!
Beto Landa na Kutanga Bilumbu na Beto
23, 24. Inki mambote beto lenda baka kana beto keyindulula mambu yina kele na Nkunga 90?
23 Kuyindulula mambu yina kele na Nkunga 90 kesadisa beto na kubakisa mfunu ya kukangama kaka na Yehowa, yina kele “nzo ya beto ke tininaka.” Na ntangu beto keyindula mambu yina yo ketuba sambu na yina metala luzingu ya nkufi yina beto kele na yo, yo fwete sadisa beto na kubakisa dyaka mingi nde beto kele na mfunu ya lutwadisu ya Nzambi sambu na kutanga bilumbu na beto. Ebuna kana beto landa kaka na kusosa mpi na kusadila mayele yina kekatukaka na Nzambi, beto tavanda na kivuvu nde Yehowa tasakumuna beto na ntima na yandi ya mbote.
24 Yehowa talanda na kusonga beto mutindu ya kutanga bilumbu na beto. Ebuna kana beto kelanda malongi na yandi, beto tatangaka ntangu yonso bilumbu na beto tii kuna mvula na mvula. (Yoane 17:3) Kansi, kana beto kezola mpenza kuzinga ti kivuvu ya mvula na mvula, Yehowa fwete vanda kisika na beto ya kutinina. (Yude 20, 21) Mutindu beto tamona yo na disolo yina melanda, bo ketendula dibanza yai pwelele mpenza na bangogo ya kepesa kikesa yina kele na Nkunga 91.
Inki Mutindu Nge Tavutula?
• Inki mutindu Yehowa kele “nzo ya kyeleka ya beto ke tininaka”?
• Sambu na nki beto lenda tuba nde Yehowa kevandaka ntangu yonso ya kuyilama sambu na kusadisa beto?
• Inki mutindu Yehowa kesadisaka beto na “kutanga bilumbu na beto”?
• Inki kesadisaka beto na “kuvanda na kiese na luzingu na beto yonso”?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 9]
Yehowa kuvandaka Nzambi ‘na ntwala nde bangumba kubutuka’
[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]
Metushela yina kuzingaka bamvula 969, kulungisaka ve kilumbu mosi na meso ya Yehowa
[Bifwanisu ya kele na lutiti 12]
Yehowa ‘mebongisaka mambu yonso ya beto kesalaka’