Kulemba Ve!
“Beto lemba ve na kusala mambu ya mbote. Sambu kana beto ke sala kaka, beto ta katula bambuma na ntangu ya mbote.”—GALATIA 6:9.
NTAMBU kezombaka na mitindu mingi. Ntangu ya nkaka, yandi tabwila madya na yandi na dibulu ya masa to na banzila ya kesadilamaka mingi. Mukanda mosi (Portraits in the Wild) ketuba nde, kansi bantangu ya nkaka, ntambu “kesadilaka kaka mabaku—mu mbandu kukutana ti mwana ya kulupa ya kulala.”
2 Ntumwa Piere ketendula nde: “Mbeni na beno Satana ke kwendaka kuzieta bonso ntambu yina ke dila; yandi ke sosa muntu ya kudia.” (1 Piere 5:8) Na kuzabaka nde yandi mebikala dyaka ti ntangu mingi ve, Satana kenata nkuba ya nene na zulu ya bantu sambu na kubuyisa bau na kusadila Yehowa. Kansi, “ntambu yai ya kedila” kezola ntetentete kuzwa bansadi ya Yehowa bonso madya na yandi. (Kusonga 12:12, 17) Mitindu na yandi ya kuzombila mefwanana ti yina ya nkundi na yandi kele na yau na kimfumu ya bambisi. Inki mutindu yau mefwanana?
3 Bantangu ya nkaka Satana kemekaka mutindu mosi ya kubwila bantu—munyokudi to lutelaminu yina kevandaka na lukanu ya kufwa kwikama na beto, sambu beto bikisa kusadila Yehowa. (2 Timoteo 3:12) Kansi, bonso ntambu, na bantangu ya nkaka Satana kesadilaka kaka dibaku. Yandi kekingaka tii na ntangu kikesa kemanaka beto, to ya beto kelembaka, ebuna yandi kemekaka kusadila kunyokwama ya mabanza na beto sambu na kulembisa beto. Beto lenda kukituka ve madya na yandi ya kukonda mpasi!
4 Kansi, beto kele na kuzingaka na ntangu ya kuluta mpasi na bantangu yonso ya nkenda ya bantu. Na “bantangu yai ya mpasi na kuvibidila,” bantu mingi na kati na beto lenda kuvidisa kikesa to kunyokwama na mabanza bantangu ya nkaka. (2 Timoteo 3:1, NW) Ebuna, inki mutindu beto lenda kubuya na kulemba mingi sambu beto kukuma ve madya ya kukonda mpasi ya Satana? Ee, inki mutindu beto lenda kulanda ndongisila ya kupemama yai ya Polo: “Beto lemba ve na kusala mambu ya mbote. Sambu, kana beto ke sala kaka, beto ta katula bambuma na ntangu ya mbote”?—Galatia 6:9.
Kana Bankaka Kepesa Beto Nsoni
5 Na bantangu ya Biblia, ata bansadi ya Yehowa ya kuluta kwikama lendaka kudiwa mpi ya kunyokwama. Muyimbi Bankunga Davidi kusonikaka nde: “Ngolo me mana mono sambu na kudila ya mono ke dila, konso kilumbu na mpimpa mbeto na mono ke polaka na mansanga. Meso na mono ke vandaka me vimba-vimba, mono ke monaka na mpasi mpenza.” Sambu na inki Davidi vandaka kuwa mutindu yina? Yandi kutendulaka nde: “Yonso yina kele kaka sambu na bambeni na mono.” Mambu ya imbi ya bantu ya nkaka kunatilaka Davidi mpasi na ntima, na mpila nde, mansanga vandaka kubasika yau mosi. Kansi, Davidi kubikisaka ve Yehowa sambu na mambi ya bantu ya nkaka vandaka kusala yandi.—Nkunga 6:6-9.
6 Mutindu mosi, ntubilu to nsadilu ya bantu ya nkaka lenda kulembisa beto mpi kupesa beto mpasi mingi na ntima. Bingana 12:18 ketuba nde: “Bituba-tuba ya bantu yo ke lwadisaka bantu ya nkaka bonso mbele.” Kana munkwa bituba-tuba yango kele mpangi Mukristu ya nkento to ya bakala, ‘mputa’ lenda kuvanda ya nda. Muntu kevandaka na kikalulu ya kuwa makasi, mbala ya nkaka mpi, ya kubumba kimbeni na ntima. Yau kevandaka kibeni mutindu yina kana beto keyindula nde bau mekota beto nsoki mpi mesadila beto nku. Beto lenda kubuya mpi kutubisa muntu ya mesala beto imbi; beto lenda mpi kubanda kusosa kumona yandi ve na meso na beto. Mutindu mabanza kevandaka ya kunyokwama ti kimbeni, bankaka kebuyaka kukwenda dyaka na balukutakanu. Mawa mingi sambu na mutindu yina, bau “kepesaka Satana nzila” na kukanga bau bonso madya na yandi ya kukonda mpasi.—Efezo 4:27.
7 Inki mutindu beto lenda kubuya kusakana na maboko ya Satana, na ntangu bankaka kepesa beto nsoni to kelwadisa beto? Beto fwete kusala ngolo na kubumba ve kimbeni. Kansi, tula kitambi ya ntete na kumeka kutula ngemba to kuwakana nswalunswalu. (Efezo 4:26) Kolosai 3:13 ketuma beto nde: “Kana muntu mosi na kati na beno ke na mambu na muntu ya nkaka, mbote . . . yandi kulolula yandi.” Kulolula kevandaka kibeni mbote kana muntu yina mesala kifu kendima yau, mpi kebokuta ngolo sambu na yau. (Fwanisa ti Nkunga 32:3-5 mpi Bingana 28:13.) Kansi, yau kesadisaka ngolo kana beto kutula na ntu nde, kulolula kele ve kundima to kufyotuna kifu yina ya bankaka kesala. Kulolula kele kubikisa kimbeni. Kimbeni kele kizitu ya nene na kunata. Yau lenda kufulusa mabanza na beto yonso, mpi kuyiba kyese na beto. Yau lenda mpi kuyangisa mavimpi na beto. Kansi, kulolula na kisika ya yau kelombama, kesalaka beto mambote. Bika nde bonso Davidi, beto kumeka ve kulemba mpi kuyambula Yehowa sambu na mambu ya bantu ya nkaka metubila to mesala beto!
Ntangu Beto Kesalaka Bifu
8 Yakobo 3:2 ketuba nde: “Beto yonso ke salaka bifu mingi.” Kana beto mesala yau, yau kele imbi ve na kudiwa bonso muntu yina menata makambu. (Nkunga 38:3-8) Mawi ya kunata dikambu lenda kuvanda ya kuluta ngolo kibeni kana beto kele na kunwana ti kifu mosi ya kinsuni mpi mbala na mbala beto kevutukila yau.a Mukristu mosi yina vandaka kunwana ti dyambu ya mutindu yina kutendulaka nde: “Mono vandaka kuzola ve kulanda kuzinga, na kuzabaka ve kana mono salaka disumu ya kukonda ndolula to ve. Mono vandaka kumona nde, mono lendaka to ve kudipesa na kisalu ya Yehowa, sambu kivuvu kuvandaka dyaka ve sambu na mono.” Kana nde beto mekudipesa makambu na mpila mosi yina kelembisa beto, beto kekangula nzila sambu na Satana—ye yandi mpi lenda kusadila nswalu dibaku yina! (2 Korinto 2:5-7, 11) Kima ya kele ti mfunu lenda kuvanda mboninu mosi ya bukatikati ya mawi ya kunata dikambu.
9 Kana beto mesala disumu, yau mefwana na kudiwa bonso muntu yina mebaka dikambu. Kansi, bantangu ya nkaka, mawi ya kunata dikambu kekwaminaka sambu Mukristu kemonaka nde yandi lenda kuzwa dyaka ve ndolula ya Yehowa. Kansi, Biblia kendimisa beto ti tiya yonso nde: “Kana beto ndima masumu na beto, beto lenda tula ntima nde Nzambi ta sala beto mambu ya mbote: yandi ta lolula beto, yandi mpi ta sukula beto sambu na kukatula mambu na beto yonso ya imbi.” (1 Yoane 1:9) Keti kele ti kikuma ya kyeleka na kukwikila nde Nzambi tasala ve mutindu yina sambu na beto? Yibuka nde na Ndinga na yandi, Yehowa ketuba nde yandi kele “ntama ve na kulolula.” (Nkunga 86:5; 130:3, 4) Sambu yandi lenda kukusa ve, yandi tasala mutindu Ndinga na yandi kesila, kana beto kefinama na yandi ti ntima ya kubaluka.—Tito 1:2.
10 Inki beto fwete kusala kana beto kele na kunwana ti lebakana mosi mpi yau kevutuka mbala na mbala? Kulemba ve! Kuvutukila mbala na mbala ketendula ve nde bikesa ya ntete yonso ya beto salaka mefwa. Nimero ya Februari 15, 1954, ya zulunalu yai kupesaka dibanza ya nsyamisa ya kutudila ntima yai: “Beto [lenda] kubwa mbala mingi mpi na kusala bifu na bikalulu ya nkaka yina kukunamaka ngolo na luzingu na beto ya ntama, ebuna beto mebakisaka yau. . . . Kukatula kivuvu ve. Kuzenga ve nde nge mesala disumu ya kukonda ndolula. Yina kele kaka mutindu Satana kesosa nde nge kuyindula. Mutindu ya nge kewa mpasi na ntima na nge mosi kele nzikisa nde nge mekuma ntama kibeni ve. Kulemba nitu ve na kulomba ndolula, lugedisu, mpi lusadisu ti kudikitisa yonso na Nzambi. Kwenda na yandi mpila mwana kekwendaka na tata na yandi na ntangu ya mpasi, nkatu kulanda mbala ikwa beto mevutukila kifu yango yina mosi, ye Yehowa na mawa yonso tasadisa nge sambu na bumbote na yandi ye kana nge kele na masonga, yandi tapesa nge kansansa mosi ya kugedila.”
Kana Beto Kemona Nde Beto Kele na Kusala Mingi Ve
11 Kisalu ya kusamuna nsangu ya Kimfumu kele na mfunu mingi na luzingu ya Mukristu, ye kuvukana na yau kepesaka kyese. (Nkunga 40:8) Kansi, Bakristu ya nkaka, kewaka bonso bau mebaka dikambu kana bau kekuka ve kusamuna mingi. Mbedisa ya mutindu yina lenda kukatula kyese na beto mpi kunata beto na kulemba, na kuyindulaka nde Yehowa kemona nde beto kesala mingi ve. Tala mawi ya bankaka kenwanaka na yau.
Mpangi mosi ya nkento yina kele na kusansa bana tatu kumosi ti bakala na yandi kusonikaka nde: “Keti nge zaba inki mutindu kinsukami kedyaka ntangu? Mono fwete kubumba yau bisika yonso yina mono lenda. Disongidila nde: kubumba ntangu ya kwendaka kusosa na bisika ya bau ketekaka bima ya kuyita kusadila, to bima ya ntalu fyoti, to mpi nkutu kutunga bilele. Bantangu ya nkaka mono kelutisaka ntangu mosi to zole na kusalaka baluzayisu yina kemonisaka kisika madya ya mingi kele; kuzenga, kusonika, mpi kuteka yau. Na bantangu ya nkaka, mono kewaka bonso mono menata makambu, ntangu mono kesalaka bima yina, na kuyindulaka nde ntangu yina yonso ya mono kebebisaka, mono lendaka kulutisa yau na kisalu ya kusamuna.”
Mpangi nkento ya nkaka yina kele ti bana iya mpi bakala ya mumpani, ketuba nde: “Mono vandaka kuyindula nde, mono vandaka kuzola mpenza Yehowa mingi ve. Ebuna mono vandaka kunwana ti kisalu ya Yehowa. Mono vandaka kusala kibeni ngolo, kansi mono kuwaka ve mpenza nde yau kuvandaka ya kufwana. Mono vandaka kudimona ve muntu ya mbalu, ebuna mono vandaka kumona ve inki mutindu Yehowa lendaka kundima kisalu ya mono vandaka kusala sambu na yandi.”
Mukristu mosi ya kumonaka nde yau fwanaka na yandi kubikisa kisalu na yandi ya ntangu yonso kutubaka nde: “Mono lendaka ve kundima nde mono vandaka kununga ve na kusadila Yehowa na ntangu yonso. Nge lenda kuyindula ve mawa ya inki mutindu mono vandaka na yau! Kana mono meyindula bubu yai mono kedilaka.”
12 Yau kele mbote na kuzola kusadila Yehowa na kiteso ya kuluta mingi. (Nkunga 86:12) Kansi, sambu na inki bankaka kekudiwaka bonso bau menata makambu kana bau mesala mingi ve? Sambu na bankaka, ngindu yina kekatukaka na mawi ya kudimona ya kukonda mfunu, yina kekatukaka mbala ya nkaka na dyambu mosi ya mpasi yina mebwilaka bau na luzingu. Bantangu ya nkaka, mawi ya imbi ya kubaka dikambu lenda kukatuka na kukonda kuzaba inki Yehowa kekinga nde beto kusala. Mukristu mosi kundimaka nde: “Mono kumonaka nde kana ngolo yonso kumana ve na nitu, yau fwete kuvanda nde nge mesala mingi ve.” Yau yina, yandi kubakaka balukanu ya kuluta ngolo kibeni—ye yandi kudiwaka dyaka ya kunata makambu mingi ntangu yandi kukukaka ve na kulungisa yau.
13 Inki Yehowa kekinga nde beto kusala? Na bunkufi, Yehowa kezola nde beto kusadila yandi na ntima ya mvimba, na kusalaka yina ya luzingu na beto kepesa nzila na kusala. (Kolosai 3:23) Kansi, luswaswanu ya nene lenda kuvanda na kati ya yina beto kezola kusala ti yina ya beto lenda mpenza kusala. Mambu bonso kinunu, bunimpi ya nitu, to mikumba ya dibuta lenda kunata lukakilu. Kansi, kana beto kesala yina ya beto lenda, beto lenda kudiwa ya kundimama nde kisalu na beto sambu na Yehowa kesalama na moyo yonso—ya mingi ve, ya fyoti mpi ve kansi na ntima ya mvimba kaka bonso ya muntu yina mavimpi ti luzingu kepesa yandi nswa na kusadila Yehowa ntangu yonso.—Matayo 13:18-23.
14 Ebuna inki mutindu nge lenda kuzaba yina ya nge lenda kusala mpenza? Yau lenda kuvanda mbote na kutubila yau ti nduku mosi ya Mukristu ya kutela, yina nge ketudilaka ntima, yandi lenda kuvanda nkuluntu to mpangi nkento mosi ya kutela, yina kezaba bingangu na nge, bandilu na nge, ti mikumba na nge ya dibuta. (Bingana 15:22) Yibuka nde na meso ya Nzambi mbalu na nge ketesama ve na mingi ya kisalu ya nge kesala na kusamuna. Bansadi ya Yehowa yonso kele mbalu na meso na yandi. (Agai 2:7; Malashi 3:16, 17) Yina ya nge kesalaka na kisalu ya kusamuna lenda kuvanda ya kuluta to kufyotuka na kutesaka ti yina ya bankaka kesala, kansi sambu yau kemonisa yina ya beto kele na yau ya kuluta mbalu, Yehowa kesepelaka, ye nge kele na mfunu ve ya kudiwa bonso muntu yina menata makambu.—Galatia 6:4.
Ntangu Mambu Mingi Melombama na Beto
15 Yezu kutubaka nde: “Na muntu yina Nzambi me pesaka mambu mingi, yandi ta lomba yandi mpi mambu mingi.” (Luka 12:48) Yau kele kyeleka; ‘mambu mingi me lombama’ na bayina kesalaka bonso bankuluntu ya dibundu. Bonso Polo bau kekudipesa sambu na mambote ya dibundu. (2 Korinto 12:15) Bau kele ti masolo ya kubongisa, mameme ya kugungula, makambu ya kusambisa—nkatu mpi kuvila mabuta na bau. (1 Timoteo 3:4, 5) Bankuluntu ya nkaka mpi kele na kisalu mingi na kusadisaka na lutungu ya Banzo ya Kimfumu, na kusalaka na Komite ya Kuwakana ti Lupitalu, mpi na kusalaka bisalu ya luzolo na balukutakanu ya nene mpi ya distrike. Inki mutindu bantu ya mutindu yai ya kesalaka ngolo lenda kusala nde bau kulenba ve ti kizitu ya mikumba ya mutindu yina?
16 Ntangu Moize, muntu ya kudikulumusa, kulembaka ngolo na kusungiminaka makambu ya bankaka, bokilo na yandi ya bakala, Yetro, kupesaka yandi dibanza yai: mikumba ya nkaka kabisila yau bantu ya kulunga. (Kubasika 18:17-26; Kutanga 12:3) Bingana 11:2 (NW) ketuba nde: “Mayele kele ti muntu ya kudikulumusa.” Kuvanda ya kudikulumusa disongidila kuzaba mpi kundima bandilu na nge. Muntu ya kudikulumusa kevandaka ve na ntima zole na kupesa na bankaka, yandi kebangaka ve na kuyindula nde yau kele bonso kukonda nkadilu ya kukanga ntima na kupesa mikumba na bantu ya nkaka ya kulunga.b (Kutanga 11:16, 17, 26-29) Kansi, yandi kevandaka na mpusa ya ngolo ya kusadisa bau na kuyela.—1 Timoteo 4:15.
17 Bamambere ya dibundu lenda kusadisa na kufyotuna kizitu ya bankuluntu. Na kubakisaka nde bankuluntu kele ti mabuta na bau mosi, yina ya bau fwete kusungimina, bankaka talombila bau ve ntangu mpi dikebi ya kuluta mingi. Bau takonda ve kundima bankento ya bankuluntu yina metambikaka nkatu bwimi babakala na bau, na kukabulaka bau ti dibundu. Mama mosi ya bana tatu, yina kele ti bakala ya nkuluntu, kutendulaka nde: “Kima mosi yina mono kebokutilaka ve kele kizitu ya mingi yina mono kenataka na luzolo ya mvimba na nzo, sambu na kusadisa bakala na mono na kusala bonso nkuluntu. Mono kezaba nde lusakumunu ya Yehowa kele mingi na kati ya nzo na beto sambu na kisalu na yandi, ye mono mpi kebokutaka ve sambu na yonso yina ya yandi ketambikaka. Kansi, na kutuba ya mbote, mbala mingi mono kesala kisalu ya kuluta mingi na lupangu, mpi kusala mingi na kulonga bana na beto na kiteso ya mono lendaka kusala ve, yina yonso sambu bakala na mono kele ti kisalu mingi.” Kansi, na mawa yonso, mpangi yina ya nkento kemonaka nde bankaka, na kisika ya kusikisa yandi ve sambu na kilo ya ngika yina ya yandi kebakaka, bau kekwendaka kuyufula yandi nkatu mawa bangyufula bonso, “Sambu na inki nge kesalaka kisalu ya mupasudi-nzila ve?” (Bingana 12:18) Dyambu ya mbote ya inki mutindu yau kele na kusikisa bankaka sambu na yina ya bau kesala na kisika ya kutonga bau sambu na yina ya bau kekuka ve na kusala!—Bingana 16:24; 25:11.
Sambu Nsuka Mekwisa Ntete Ve
18 Kana nsaka ya kukulana kezola kukuma na nsuka na yau, muntu yina kebaka ntinu kelembaka ve. Nitu yonso lenda kuvanda na nsuka ya ngolo—ya kulemba, ya kutoka, ya kumana masa—kansi kana ndilu kemonika na ntwala, yau kele ntangu ya kubikisa ntinu ve. Kiteso mosi, beto Bakristu kele na kubaka ntinu sambu na kubaka luzingu, ebuna beto mefinama kibeni na ndilu. Yai kele dyaka ve ntangu sambu beto kubikisa ntinu!—Fwanisa ti 1 Korinto 9:24; Filipi 2:16; 3:13, 14.
19 Bakritu na mvunkama ya ntete kukutanaka mpi ti dyambu ya mutindu mosi. Mfinama na mvu 61 ya T.B., ntumwa Polo kusonikilaka Bakristu ya Yeruzalemi. Ntangu vandaka kumana—“mbandu” ya imbi, ngidika ya bima ya Bayuda ya kuyambulaka lukwikilu, vankaka penepene na “kufwa.” Yau kulombamaka ntetentete nde Bakristu yina kuvandaka na Yeruzalemi kukeba mpi kuvanda na kwikama; yau kulombamaka nde bau kutina kana bau memona mbanza mezyungama na mikangu. (Luka 21:20-24, 32) Ebuna ndongisila yai ya kupemama ya Polo kukwisaka na ntangu ya mbote: ‘Beno lemba ve, kansi beno tula kikesa.’ (Baebreo 12:3) Ntumwa Polo kusadilaka awa bangogo ya ngolo zole: “kulemba” (kaʹmno) ti “kutula kikesa” (e·klyʹo·mai). Ntendudi mosi ya Biblia kemonisa nde bangogo ya Kigreki yai, Aristote “kusadilaka yau sambu na bantu yina vandaka kana bau meluta ndilu ya ntinu, bau kubwa ngambu mbala mosi. Batangi [ya mukanda ya Polo] vandaka kaka na kubaka ntinu. Bau fwete kulemba ve na ntwala. Bau lenda ve kulembisa nitu mpi kubwa ngambu sambu na kulemba. Yau kelomba dyaka mpi kuvibidila na ntwala ya mikakatanu.”
20 Ndongisila ya ntangu ya mbote ya inki mutindu Polo kupesaka sambu na beto bubu yai! Na ntwala ya mpasi yai ya kelutana, yau lenda kuvanda ti bantangu ya nkaka yina beto takudiwa bonso muntu yina kebaka ntinu kansi makulu kekuka dyaka ve. Kansi, mutindu ndilu kemonana na ntwala kibeni mpila yai, beto lenda kulemba ve! (2 Bansangu 29:11) Yina kele kibeni kima ya mbeni na beto, “ntambu yina kedila,” tazola nde beto kusala. Mersi mingi, sambu Yehowa mesalaka bangidika yina kepesaka “ngolo na muntu yina me lemba.” (Yezaya 40:29) Inki kele bangidika yango ye inki mutindu beto lenda kubaka mambote na yau; yai tavanda mambu ya beto tatadila na disolo ya kelanda.
[Footnotes]
a Mu mbandu, bantu ya nkaka lenda kunwana na kununga kikalulu mosi yina mekunamaka ngolo na kimuntu na bau, mu mbandu makasi to kikalulu ya kusakana ti kibakala to kinketo.—Tala Réveillez-vous! ya Mayi 22, 1988, balutiti 19-21; Novembri 8, 1981, balutiti 16-20; ti mukanda Les jeunes s’interrogent — Réponses pratiques, balutiti 198-211, mebasisamaka na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Tala disolo “Anciens, déléguez!” na Nzozulu ya Nkengi (ya Kifalansa) ya Oktobri 15, 1992, balutiti 20-3.
[Study Questions]
1, 2. (a) Ntambu kezombaka inki mutindu? (b) Banani ntetentete Dyabulu kezola kuzwa bonso madya?
3, 4. (a) Inki mitindu Satana kesadilaka sambu na kukanga bansadi ya Yehowa bonso madya? (b) Sambu beto kezinga “bantangu ya mpasi na kuvibidila,” inki bangyufula kebasika?
5. Inki kunataka Davidi na kulemba, kansi inki yandi kusalaka ve?
6. (a) Inki mutindu ntubilu mpi nsadilu ya bankaka lenda kupesa beto mpasi? (b) Inki mutindu bankaka kekudikumisaka madya ya kukonda mpasi ya Dyabulu?
7. (a) Inki mutindu beto lenda kutina kusakana na maboko ya Satana ntangu bankaka kepesa beto nsoni to kelwadisa beto? (b) Sambu na inki beto fwete kubikisa kimbeni?
8. (a) Sambu na inki bankaka kekudiwaka bonso bau mebaka makambu bantangu ya nkaka? (b) Inki kigonsa kele na kudiwaka bonso muntu yina mebaka makambu na mpila mosi yina kelembisa beto?
9. Sambu na inki beto fwete kutula ntima na ndolula ya Nzambi?
10. Inki nsyamisa ya ngolo Nzozulu ya Nkengi mosi ya ntama kupesaka na yina metala lebakana ya nsuni?
11. (a) Inki mutindu beto fwete kudiwa na yina metala kisalu ya kusamuna nsangu ya Kimfumu? (b) Inki mawi, na yina metala kisalu ya kusamuna, Bakristu ya nkaka kenwanaka ti yau?
12. Sambu na inki Bakristu ya nkaka kekudipesaka makambu kana bau kekuka ve kusala mingi na kisalu ya kusamuna?
13. Inki Yehowa kezola nde beto kusala?
14. Inki nge lenda kusala kana nge kele na mfunu ya kuzaba yina ya nge lenda kusala mpenza?
15. Na inki mutindu mambu mingi melombama na bankuluntu ya dibundu?
16. (a) Inki ngindu ya nsadilu Yetro kupesaka na Moize? (b) Inki kikalulu tasadisa nkuluntu na kukabisa mikumba ya melombama ti bantu ya nkaka?
17. (a) Inki mutindu bamambere ya dibundu lenda kufyotuna kilo ya bankuluntu? (b) Inki bankento ya bankuluntu metambikaka, ye inki mutindu beto lenda kumonisa bau nde beto kele na ntonda sambu na yau?
18, 19. (a) Sambu na inki yai kele ve ntangu ya kubikisa ntinu sambu na luzingu ya mvula na mvula? (b) Inki ndongisila ya ntangu ya mbote Polo kupesaka na Bakristu ya Yeruzalemi?
20. Sambu na inki ndongisila ya Polo kele ndongisila mosi ya ntangu ya mbote sambu na beto bubu yai?
[Caption on page 1]
[Noti]
[Caption on page 1]
[Bangyufula]
[Caption on page 1]
Mvutu na Nge Kele Inki?
◻ Inki mutindu beto lenda kutina kulemba ntangu bankaka kepesa beto nsoni to kelwadisa beto?
◻ Inki mboninu ya bukatikati ya mawi ya kunata makambu beto fwete kuvanda na yau sambu na kulemba ve?
◻ Inki Yehowa kezola nde beto kusala?
◻ Inki mutindu kudikitisa tasadisa bankuluntu sambu na kulemba ve?
◻ Sambu na inki ndongisila ya Polo yina kele na Baebreo 12:3 kele ya ntangu ya mbote sambu na beto bubu yai?