Sadisa Toko na Nge na Kuyela

1, 2. Inki balukakilu ti kyese bamvula ya butoko lenda kunata?

KUVANDA ti toko na kati ya nzo keswaswanaka kibeni ti kuvanda na mwana ya bamvula tanu to nkutu kumi. Bamvula ya butoko kenataka balukakilu ti makambu na yau mosi, kansi yau lenda mpi kunata kyese ti bansendo. Bambandu bonso ya Yozefi, Davidi, Yoziasi, ti Timoteo kemonisa nde baleke lenda kusala mambu mbotembote mpenza mpi kuvanda na ngwisana ya mbote ti Yehowa. (Kuyantika 37:​2-11; 1 Samuele 16:​11-13; 2 Bantotila 22:​3-7; Bisalu 16:​1, 2) Bubu yai, batoko mingi kemonisa dyambu ya mutindu mosi. Na ntembe ve, nge zaba ndambu na kati na bau.

² Kansi, sambu na bantu yankaka bamvula ya butoko kele ya mavwanga. Batoko kevandaka ti mawi ya mbote mpi ya mbi. Batoko ti bana-ndumba lenda zola kuvanda na dipanda ya kuluta mingi, mpi bau lenda kubuya bandilu ya bibuti ketudila bau. Kansi, baleke ya mutindu yina kele kibeni ti eksperiansi ve mpi bau kele na mfunu ya lusadisu ya zola, ya nzizidi yina kekatuka na bibuti na bau. Ee, bamvula ya butoko lenda kuvanda ya kyese, kansi yau lenda kuvanda mpi ya mubulu​—⁠sambu na bibuti ti batoko. Inki mutindu baleke lenda kubaka lusadisu na bamvula yai?

 3. Na inki mutindu bibuti lenda kupesa bana na bau ya batoko dibaku ya mbote na luzingu?

³ Bibuti yina kelandaka ndongisila ya Biblia, kepesaka bana na bau ya batoko dibaku yina lenda kuvanda ya kuluta mbote sambu na kununga mbotembote na nzila na bau na kati ya mimekamu yina, na mpila nde bau kukuma bambuta ya kenataka mikumba. Na bansi yonso mpi na bansungi yonso, bibuti ti batoko yina kusadilaka minsiku ya Biblia kumosi kesambulamaka mingi.​—⁠Nkunga 119:⁠1.

 4. Sambu na inki kusolula ya kinsweki kele kibeni mfunu na ntangu ya bamvula ya butoko?

⁴ Biblia ketuba nde: “Bapula kebebaka kisika yina masolo ya kinsweki kevandaka ve.” (Bingana 15:​22, NW) Kana masolo ya kinsweki kuvandaka mfunu ntangu bana kuvandaka ya fyoti, yau kele mpenza mfunu na ntangu ya bamvula ya butoko​—⁠yau kemonanaka nde kana batoko kelutisa ntangu fyoti na nzo mpi ntangu ya kuluta mingi ti banduku ya nzo-nkanda to bankundi yankaka, kana masolo ya kinsweki kele ve​—⁠kusolula ya masonga mpi ya pwelele kele ve na kati ya bana ti bibuti​—⁠batoko lenda kukuma banzenza na kati ya nzo. Ebuna inki mutindu banzila ya kusolula lenda kutaninama ya pwelele?

 5. Inki mutindu batoko mesyamisama na kutadila dyambu ya kusolula ti bibuti na bau?

⁵ Batoko ti bibuti fwete kusala dikabu na bau na dyambu yai. Ya kyeleka, batoko lenda kumona yau mpasi mingi na kusolula ti bibuti na bau kuluta mutindu bau vandaka kusala yau ntangu bau vandaka baleke. Ata mpila yina, yibuka nde “Ntoto fweti beba kana bambuta kele ve na kuyala yo; bandongisila mingi ke sadisaka.” (Bingana 11:14) Bangogo yai ketadila bantu yonso, baleke ti bambuta kumosi. Batoko yina kezabaka dyambu yai tabakisa nde bau kele kaka na mfunu ya kingangu ya lutwadisu, sambu bau kekutanaka ti makambu ya mingi kibeni kuluta na ntwala. Bau fwete kuzaba nde bibuti bankwikidi na bau mefwana kibeni bonso bandongisi sambu bau kele ti eksperiansi ya kuluta mingi na luzingu mpi bau memonisaka kudibanzabanza na bau ya zola bamvula mingi. Yau yina, na etapi yai ya luzingu na bau, batoko ya mayele tapesa ve bibuti na bau mukongo.

 6. Inki nkadilu bibuti ya mayele mpi ya zola tavanda na yau na ntangu bau kesolula ti bana na bau ya batoko?

⁶ Disolo ya pwelele ketendula nde kibuti tameka na kusala ngolo na kudipesa ntangu toko kele na mfunu ya kutuba. Kana nge kele kibuti, ndimisama nde nzila ya kusolula kele pwelele mingimingi na ndambu na nge. Yau lenda kuvanda petepete ve. Biblia ketuba nde “ntangu ya kuvanda pima ti ntangu ya kutuba” kele. (Longi 3:⁠7) Ntangu toko na nge kekudiwa nde ntangu ya kutuba melunga, yau lenda kuvanda ntangu na nge ya kuvanda pima. Mbala yankaka nge kudibumbilaka ntangu yina sambu na kulonguka na nge mosi, na kupema, to na kisalu ya nzo. Kansi, kana toko na nge kezola kutubila nge, meka na kusoba bapula na nge mpi widikila. Kana ve, yandi lenda kumeka dyaka ve. Yibuka mbandu ya Yezu. Na okazio mosi, yandi kubongisaka ntangu sambu na kupema. Kansi ntangu bibuka kwisaka na nzyunga sambu na kuwidikila yandi, yandi yambulaka kupema mpi yantikaka na kulonga bau. (Marko 6:​30-34) Batoko mingi kemonaka nde bibuti na bau kevandaka ti luzingu ya kufuluka na bisalu, kansi bau kezolaka kundimisama nde bibuti na bau kele pana sambu na bau mpi bau kele na mfunu na bau. Na yau, vanda ya kudipesa mpi vanda na mbakisa.

 7. Inki bibuti fwete kubuya?

⁷ Meka na kuyibuka mutindu yau vandaka ntangu nge vandaka toko, mpi kuvila ve nkadilu ya kusekisa! Bibuti fwete kuyangalala na kuvanda ti bana na bau. Kana ntangu ya kukonda kisalu memonana, inki mutindu bibuti kelutisaka yau? Kana bau kezola kusadila ntangu na bau yonso ya kukonda kisalu sambu na kusala mambu yina kekotisa ve dibuta na bau, bana na bau ya batoko tabakisa yau nswalu. Kana batoko kusukisa nde banduku na bau ya nzo-nkanda kezolaka bau mingi kuluta bibuti na bau, bau kefinama na kuzwa makambu.

 8. Inki mutindu lusikisu sambu na masonga ti kisalu ya ngolo lenda kupesa bupusi na bana?

⁸ Kana bibuti meyitaka ve kukotisa na kati ya bana na bau zola ya masonga ti ya kisalu ya mingi, bau fwete kusala yau kibeni na bamvula ya butoko. (1 Tesalonika 4:11; 2 Tesalonika 3:10) Yau kele mfunu na kundimisama nde bana na bau kendimaka na ntima yonso mfunu ya kuzinga luzingu ya ndyatilu ya mbote mpi ya kugedila. (Bingana 20:11) Kibuti tasonga mambu mingi na mambu yai na nzila ya mbandu. Kaka mutindu babakala yina kele ve bankwikidi lenda “baka lukwikilu sambu na bikalulu [“ya mbote ya bankento na bau,” NW].” Batoko mpi lenda kulonguka minsiku ya mbote na bikalulu ya bibuti na bau. (1 Piere 3:⁠1) Kansi, mbandu mpamba melunga ve ata fyoti, sambu bana kele mpi ya kutulama na ntwala ya bambandu mingi ya mbi mpi balusikisu mingi ya kuvengumuna na nganda ya nzo. Na yau, bibuti ya mbote fwete zaba bamboninu ya batoko na bau na yina metala mambu ya bau kemona mpi kewa, mpi yau kelombaka disolo ya mudindu.​—⁠Bingana 20:⁠5.

9, 10. Sambu na inki bibuti fwete kundimisama na kulonga bana na bau mambu ya metala binama ya nitu, mpi inki mutindu bau lenda kusala yau?

⁹ Dyambu yai kele mingimingi ya kyeleka na yina ketadila mambu ya binama ya nitu. Bibuti, keti beno kewaka nsoni na kutubila mambu yina metadila binama ya nitu ti bana na beno? Ata nkutu beno kewaka nsoni, beno sala ngolo na kusala yau, sambu na ntembe ve, bana na beno ya baleke talonguka dyambu yango na muntu. Kana bau kulonguka yau ve na nge, nani kezaba kana inki mambu ya kuvengumuna bau talonguka? Na kati ya Biblia, Yehowa kebumbaka ve mambu ya metala binama ya nitu, ye bibuti fwete kubumba yau mpi ve.​—⁠Bingana 4:​1-4; 5:​1-21.

¹⁰ Kyese mingi, Biblia kele ti lutwadisu ya pwelele na yina metala ndyatilu ya kuvukisa nitu, mpi La Société Watchtower mebasisaka mambu mingi ya kusadisa na kumonisaka nde lutwadisu yai kesadilamaka mpi na inza ya bubu yai. Sambu na inki kusadila ve lusadisu yai? Mu mbandu, sambu na inki kutangulula ve ti mwana na nge ya bakala to ya nkento disolo ya metala “La sexualité et la moralité” na mukanda Les jeunes s’interrogent ​—⁠ Réponses pratiques? Nge lenda kuyituka na kyese yonso sambu na bambutu.

11. Inki kele mutindu ya kuluta mbote sambu na bibuti na kulonga bana na bau mutindu ya kusadila Yehowa?

¹¹ Inki disolo ya kuluta mfunu yina bibuti ti bana fwete kutadila? Ntumwa Polo kutubilaka yau ntangu yandi sonikaka nde: “Beno landa na kusansa [bana na beno], na ndongi mpi ndongolo ya mabanza ya Yehowa.” (Efezo 6:​4, NW) Bana fwete landa na kulonguka mambu ya metala Yehowa. Mingimingi, bau fwete kulonguka na kuzola yandi, mpi bau fwete kuzola kusadila yandi. Mbandu kele longi mosi ya mbote. Kana batoko kemona nde bibuti na bau kezolaka Nzambi ‘na ntima na bau yonso, na [“moyo,” NW] na bau yonso, ti na mabanza na bau yonso,’ mpi nde yau kebuta bambuma ya mbote na luzingu ya bibuti na bau, bau lenda kupusama mpenza na kusala kiteso mosi. (Matayo 22:37) Mutindu mosi, kana baleke kemona nde bibuti na bau kele na mboninu ya bukatikati na yina metala bima ya kinsuni, na kutulaka Kimfumu ya Nzambi na kisika ya ntete, bau tasadisama na kuyedisa nkadilu ya mabanza ya mutindu mosi.​—⁠Longi 7:12; Matayo 6:​31-33.

12, 13. Inki mambu nge fwete simba na ntu kana nge kezola nde kulonguka ya dibuta kununga?

¹² Kulonguka ya Biblia ya dibuta ya konso mposo kele lusadisu mosi ya ngolo kibeni sambu na kutubila baleke mambu yina metala bantoma ya kimpeve. (Nkunga 119:​33, 34; Bingana 4:​20-23) Kuvanda ti kulonguka ya mutindu yina konso mbala kele mfunu. (Nkunga 1:​1-3) Bibuti ti bana na bau fwete kubakisa nde na manaka ya bisalu, kulonguka ya dibuta fwete vanda na kisika ya ntete, kansi na nsuka ve. Dyaka, nkadilu ya mbote kele mfunu kana beno kezola nde kulonguka ya dibuta kuvanda mbote. Tata mosi kutubaka nde: “Sambu na ntwadisi, kinsweki kele ya kusyamisa nkadilu ya kuditandula mpi ya luzitu sambu na kulonguka ya dibuta​—⁠na bantangu yankaka kansi mpambampamba ve. Yau lenda kuvanda ve petepete na kuzwa bukatikati ya mbote konso ntangu, mpi batoko tavanda na mfunu ya nkadilu ya kusoba mbala na mbala. Kana mambu mekwendila ve mbote mbala mosi to zole, kwamina mpi vingila mbala ya kekwisa.” Kaka tata yango yina kutubaka nde, na kisambu na yandi, na ntwala ya konso kulonguka, yandi vandaka kulomba mingimingi lusadisu na Yehowa sambu bantu yonso ya talonguka kuvanda na nkadilu ya mbote.​—⁠Nkunga 119:⁠66.

¹³ Kutambusa kulonguka ya dibuta kele mukumba ya bibuti bankwikidi. Ya kyeleka, bibuti yankaka lenda kuvanda ve ti dikabu ya kilongi, mpi yau lenda kuvanda mpasi sambu na bau na kuzwa mitindu ya kukumisa kulonguka ya dibuta kitoko. Ata mpila yina, kana nge kezolaka batoko na nge, “na bisalu mpi na kyeleka,” nge tazola kusadisa bau na mutindu mosi ya kudikulumusa mpi ya masonga sambu na kuyela na kimpeve. (1 Yoane 3:​18, NW) Bantangu yankaka bau lenda kubokuta, kansi ngatu bau tabakisa mpusa na nge ya mudindu sambu na mambote na bau.

14. Inki mutindu Kulonga 6:​6, 7 ti 11:​18, 19 lenda kusadilama na ntangu ya kusolula mambu ya kimpeve ti batoko?

¹⁴ Kulonguka ya dibuta kele ve okazio mosi kaka ya kusolula mambu yina kele mfunu na kimpeve. Keti nge keyibuka ntuma ya Yehowa kupesaka na bibuti? Yandi kutubaka nde: “Bansiku yai beno tula yo na ntu ti na ntima na beno. Beno kanga yo mpi na maboko na beno ti na ilungi na beno sambu beno vila yo ve. Beno longa yo na bana na beno. Beno fweti tuba yo ntangu beno kele na nzila to na nzo, ntangu beno kele na kisalu to ntangu beno ke pema.” (Kulonga 11:​18, 19; tala mpi Kulonga 6:​6, 7.) Yau kezola kutuba ve nde bibuti fwete kulonga ntangu yonso bana na bau. Kansi mfumu ya dibuta ya kufuluka na zola fwete kutomatalaka konso mbala sambu na mabaku ya kutunga makwisa ya kimpeve ya dibuta na yandi.

15, 16. (a) Ndongi kele inki? (b) Nani kele ti mukumba ya kupesa ndongi, mpi nani kele na mukumba ya kusosa kuzaba nde yau talundama?

¹⁵ Ndongi kele ndongolo ya kesongisaka, mpi yau kelombaka kusolula. Dibanza ya ndongi kevandaka na yau kele ya kusongisa kuluta yina ya kupesa ndola​—⁠ata nkutu ndola lenda kuvanda mfunu. Bana na nge kuvandaka na mfunu ya ndongi ntangu bau vandaka ya fyoti, ebuna ntangu yai ya bau kele batoko, bau kele kaka na mfunu ya mitindu na yau yankaka, mbala yankaka ya kuluta nkutu mingi. Batoko ya mayele kezabaka nde yau kele ya masonga.

¹⁶ Biblia ketuba nde: “Kana nge buya malongi ya tata na nge, nge kele zoba; muntu ya mayele kendimaka malongi.” (Bingana 15:⁠5) Beto kelonguka mambu mingi na mukapu yai. Yau kesonga nde ndongi tapesama. Toko lenda ve ‘kuwa malongi’ kana yau mepesama ve. Yehowa kepesa mukumba ya ndongi na bibuti, mingimingi na tata. Kansi, mukumba ya kuwidikila ndongi yango kele ya toko. Yandi tazaba mambu mingi mpi tasala ve bifu mingi kana yandi kelunda ndongi ya mayele ya tata ti mama na yandi. (Bingana 1:⁠8) Biblia ketuba nde: “[“Muntu yina kebuyaka ndongi kebwaka na bunsukami mpi na nsoni,” NW] kansi muntu yina ke ndimaka nde bo nganina yandi, bo ta zitisa yandi.”​—⁠Bingana 13:⁠18.

17. Inki bukatikati bibuti fwete kuvanda na yau na ntangu bau kepesa ndongi?

¹⁷ Ntangu bau kepesa ndongi na batoko, bibuti fwete kuvanda na bukatikati. Bau fwete kubuya na kuvanda ti ntima ya kuluta ngolo na mpila nde bau kusidikisa bana na bau, mbala yankaka na kutulaka nkutu nkadilu na bau ya kuditudila ntima na kigonsa. (Kolosai 3:21) Kansi bibuti tazola ve kupesa nzila na mambu yonso mpenza na mpila nde batoko na bau kukuma kuzanga ndongolo ya mfunu. Kupesa nzila na mambu yonso mutindu yina lenda kuvanda mpasi. Bingana 29:17 (NW) ketuba nde: “Pesa ndola na mwana na nge mpi yandi tanatila nge mvunda mpi tapesa kyese na moyo na nge.” Kansi, mvese 21 (NW) ketuba nde: “Kana bau mebebisa mpika kubanda na kileke na yandi, na luzingu na yandi ya kimbuta yandi takuma nkutu muntu ya kukonda ntonda.” Ata nkutu mvese yai ketubila mpika, yau kesadilama kiteso mosi na konso toko yina na kati ya nzo.

18. Inki nzikisa ndongi kele na yau, mpi inki mambu fwete kubuyama na ntangu bibuti kepesa ndongi ya bukatikati?

¹⁸ Na masonga yonso, ndongi ya mbote kele nzikisa ya zola ya kibuti sambu na mwana na yandi. (Baebreo 12:​6, 11) Kana nge kele kibuti, nge kezaba nde yau kele mpasi na kupesa ndongi ya ngolo. Sambu na kunata ngemba, yau lenda kuvanda petepete na kupesa nzila na toko yina kewaka ve na kusala mambu ya yandi kezola. Kansi, na nsukansuka, tata yina kelanda nkadilu yai tabuka nzo mosi ya kukonda lusungiminu.​—⁠Bingana 29:15; Galatia 6:⁠9.

19, 20. Inki mutindu bibuti lenda kusala na mayele yonso na mambu ya metala kulenga sambu na batoko na bau?

¹⁹ Na bantangu ya ntama bau vandaka kutudila bana ntima nde bau kusadisa na nzo to na ferme. Bubu yai batoko mingi kele na ntangu mingi ya kukonda kisalu. Sambu na kufulusa ntangu yina, inza ya kinkita kepesaka bima mingi ya luyangidilu. Yika na yai, dyambu ya kyeleka ya kemonisa nde inza kepesaka mbalu fyoti na bansiku ya nkadilu ya mbote ya Biblia, mpi nge zaba mambu yina lenda nata mbebisa.

²⁰ Kansi, kibuti ya luswasukusu kelundaka nswa ya kubaka balukanu ya nsuka sambu na yina metala kulenga. Kansi, kuvila ve nde toko kele na kuyela. Konso mvula, ngatu yandi [nkento to bakala] tatula kivuvu nde bau kubaka yandi bonso mbuta. Na yau, yau kele mayele sambu na kibuti na kupesa nzila na mwa kimpwanza na nsola ya kulenga mutindu mwana kekwenda na kukuma mbuta​—⁠kana bansola yango kemonisa kuyela na kimpeve. Bantangu yankaka, toko lenda kusala bansola ya kukonda mayele na miziki, banduku, mpi buna na buna. Kana yau mesalama, yau talomba kutadila yau ti toko na mpila nde bansola ya kuluta mbote kusalama na makwisa.

21. Inki mutindu nkadilu ya bukatikati na yina metala kiteso ya ntangu ya kulutisa na kulenga tasadisa toko?

²¹ Ntangu ikwa fwete kupesama sambu na kulenga? Na bansi yankaka bau kendimisaka batoko nde bau kele na nswa na baluyangidilu yonso ya kelanda. Na yau, toko lenda kusala manaka na yandi na mpila nde yandi kukwenda na konso “luyangidilu.” Bibuti bantu mefwana na kupesa dilongi nde ntangu fwete kulutisama mpi sambu na mambu yankaka, bonso dibuta, kulonguka ya beto mosi, kinduku ti bantu ya kuyela na kimpeve, balukutakanu ya Bukristu, ti bisalu ya nzo. Yau takangisa “byese ya luzingu yai” na kukanga nzila na Ndinga ya Nzambi.​—⁠Luka 8:​11-15.

22. Kulenga fwete vanda na bukatikati ti inki na luzingu ya toko?

²² Ntotila Salomo kutubaka nde: “Mono kwisaka kuzaba nde mambu yonso ya muntu lenda sala kele kaka kuvanda kiese ti kumona mbote ntangu yandi ke zinga. Ebuna kana muntu kudia ti kunwa ti kumona kiese sambu na bima ya yandi me zwa na kisalu na yandi [“ya ngolo,” NW], yo kele matabisi ya Nzambi.” (Longi 3:​12, 13) Ee, kuyangalala mpi kumona mbote kele mambu ya kekotaka na kati ya luzingu ya bukatikati. Kansi, yau kele kiteso mosi sambu na kisalu ya ngolo. Bubu yai, batoko mingi kezabaka ve luyangalalu yina kekatukaka na kisalu ya ngolo to mawi ya kudizitisa yina kekatukaka na kusimba dikambu mosi mpi kubongisa yau. Bankaka mepesamaka ve dibaku ya kuyedisa kisalu ya maboko to ya kinkita ya bau takudisadisilaka na luzingu na bau ya kimbuta. Lukakilu ya kyeleka sambu na kibuti kele awa. Keti nge tandimisama nde mwana na nge kele ti mabaku ya mutindu yina? Kana nge lenda kununga na kulonga toko na nge na kupesa mbalu mpi nkutu na kuyangalala ti kisalu ya ngolo, yandi [nkento to bakala] tayedisa kivuvu ya mbote yina tanata mambote na luzingu.

23. Inki mutindu bibuti lenda kusyamisa batoko na bau?

²³ Ata nkutu ntangu nge kele ti makambu ti toko na nge, masonuku kebikalaka kaka ya masonga: “Kuzola ke manaka ve.” (1 Korinto 13:⁠8) Kuyambula ve ata fyoti na kusonga zola ya nge kewa mpenza. Kudiyufula nde, ‘Keti mono kesikisaka konso mwana na ndungunu na yandi na yina metala kubongisa makambu to kununga balukakilu? Keti mono kebakaka mabaku ya kumonisa zola na mono mpi ntonda sambu na bana na mono, na ntwala mabaku yango kuluta?’ Ata nkutu bantangu yankaka kukonda kuwakana lenda kuvanda, kana batoko kekudiwa nde nge kezola bau, ngatu bau tavutula zola yango yina.

24. Inki minsiku ya Masonuku kebikala ya kyeleka na kimvuka sambu na kusansa bana, kansi inki kima fwete kusimbama na ntu?

²⁴ Ya kyeleka, ntangu bana kekuma bambuta, na ntembe ve, bau tabakaka balukanu ya mfunu kibeni sambu na bau mosi. Bantangu yankaka bibuti lenda kuzola ve balukanu yango. Kusala inki kana mwana na bau mebaka lukanu ya kukonda kulanda na kusadila Yehowa Nzambi? Dyambu yai lenda kusalama. Ata nkutu bana ya kimpeve yankaka ya yandi mosi Yehowa, kubuyaka ndongisila na yandi mpi kukumaka bankolami. (Kuyantika 6:2; Yude 6) Bana kele ve baordinatere, yina lenda kupesama manaka sambu na kusala na mutindu ya beto kezola. Bau kele bigangwa ya kele ti kuzonza ya bau mosi, ti mikumba na ntwala ya Yehowa sambu na balukanu ya bau kebakaka. Kansi, Bingana 22:6 kemonana ya masonga bonso nsiku ya kimvuka: “Longa mwana mutindu yandi fweti zinga, ebuna ntangu yandi me kuma mbuta yandi ta vila yo ve.”

25. Inki kele mutindu ya kuluta mbote sambu na bibuti na kumonisa ntonda na Yehowa sambu na dibaku ya kitata?

²⁵ Yau yina, monisa zola mingi na bana na nge. Sala ngolo na kulanda minsiku ya Biblia sambu na kusansa bau. Pesa mbandu ya mbote ya ndyatilu ya vumi. Mpila yina, nge tapesa bana na nge dibaku ya kuluta mbote ya kuyela sambu na kukuma bambuta ya kenataka mikumba mpi ya kebangaka Nzambi. Yai kele mutindu ya kuluta mbote sambu na bibuti na kumonisa ntonda na Yehowa sambu na dibaku ya kibuti.