Nge Lenda Nunga Bampasi Yina Kebebisaka Dibuta

 1. Inki bampasi ya kubumbana kele na kati ya mabuta yankaka?

VWATIRE ya ntama mekatuka kuyobisama mpi kupakulama mukubu. Sambu na bantu yina keluta, yau kengenga, yau kele yampa kibeni. Kansi na kati na yau, matadi kele na kudya nitu ya mutumambila. Yau kele kiteso mosi ti mabuta yankaka. Ata nkutu na nganda mambu yonso kemonana ya mbote, baluse ya mamweta kebumba boma mpi mpasi. Nkatu bantu ya nganda kuzaba yau, bima ya mbi kele na kudya ngemba ya dibuta. Bampasi zole yina lenda kuvanda ti bupusi yai kele kimpika ya malafu mpi mubulu.

 2. (a) Ngindu ya Biblia na yina ketadila kunwa malafu kele inki? (b) Kimpika ya malafu kele inki?

² Biblia kebuyaka ve kunwa malafu na bukatikati, kansi yau kebuyaka kulauka malafu. (Bingana 23:​20, 21; 1 Korinto 6:​9, 10; 1 Timoteo 5:23; Tito 2:​2, 3) Kansi, kimpika ya malafu meluta mpenza kulauka malafu; yau kele mpusa ya kuluta ngolo ya kunwa malafu mpi ya kukonda kudiyala na yina metala kunwa na yau. Bampika ya malafu lenda kuvanda bambuta. Mawa mingi, bau lenda mpi kuvanda baleke.

3, 4. Tendula malanda ya kimpika ya malafu na zulu ya nkento ti bana ya mpika ya malafu.

³ Kubanda ntama, Biblia kumonisaka nde kulutisa ndilu na kunwa malafu lenda kubebisa ngemba ya dibuta. (Kulonga 21:​18-21) Bupusi ya mbi ya kimpika ya malafu kemonanaka na kati ya dibuta ya mvimba. Nkento lenda kusala yonso sambu na kusukisa kikalulu ya mpika ya malafu to kununga kikalulu na yandi ya kukonda kukana.a Yandi kesala ngolo na kubumbaka malafu, na kulosaka yau, na kubumbaka mbongo ya bakala na yandi, mpi na kusosaka kuvutula zola na yandi sambu na dibuta, sambu na luzingu, ata nkutu sambu na Nzambi​—⁠kansi mpika ya malafu kezola kaka kunwa. Mutindu bikesa na yandi sambu na kulembisa kunwa kenunga ve mbala na mbala, nkento lenda kulemba nitu mpi kudimona nde yandi melunga ve. Yandi lenda yantika mpi na kunyokwama na boma, na makasi, na dibanza ya kunata makambu, na mayindu, mpi na kukonda kudipesa luzitu.

⁴ Bana kevandaka ve ya kutaninama na malanda ya kibuti yina kele mpika ya malafu. Bamosi kebebisama na nitu. Bankaka kebebisama na kuvukisa na bau nitu. Bau lenda ata nkutu kudipesa makambu sambu bau kele ti kibuti yina kele mpika ya malafu. Mbala mingi, kingangu na bau ya kutula ntima na bankaka kebebisama na nkadilu ya mbi ya mpika ya malafu. Sambu bau kele ve ti kiyeka ya kutubila mambu yina kesalama na kati ya nzo, bana lenda kulonguka kukanga mawi na bau, dyambu yina kevandaka mbala mingi ti malanda ya mbi na nitu. (Bingana 17:22) Bana ya mutindu yina lenda kulunda kikalulu yina ya kukonda kuditudila ntima to ya kukonda kudipesa luzitu tii na kimbuta.

 5. Inki mutindu kimpika ya malafu lenda kumana, mpi sambu na inki yau kele mpasi?

⁵ Ata nkutu bamfumu mingi ketubaka nde kimpika ya malafu lenda kumana ve, bamingi na kati na bau kendimaka nde mpila kele ya kumanisa yau na kubuyaka mpenza kunwa. (Fwanisa ti Matayo 5:29.) Kansi, kunata mpika ya malafu na kundima lusadisu kele kima ya petepete na kutuba kansi na kusala ve, sambu ntangu yonso yandi kendimaka ve nde yandi kele ti dikambu. Ata mpila yina, kana bamambere ya dibuta kesala ngolo sambu na kumanisa bupusi yina kimpika ya malafu mesala na zulu na bau, mpika ya malafu lenda kuyantika na kuzaba nde yandi kele ti dikambu. Munganga mosi yina kele ti ngikana mingi na yina metadila kusadisa bampika ya malafu mpi mabuta na bau kutubaka nde: “Mono keyindula nde dyambu ya kuluta mfunu kele kaka nde bamambere ya dibuta kudipesa na bisalu na bau ya lumbu na lumbu na mutindu bau fwete kusadila yau mpenza. Malembemalembe, mpika ya malafu tamona bunene ya luswaswanu yina kele na kati na yandi ti bamambere yankaka ya dibuta.”

 6. Inki kele nto ya kuluta mbote ya ndongisila sambu na mabuta yina kele ti mambere mosi yina kele mpika ya malafu?

⁶ Kana na kati ya dibuta na nge kele ti mpika mosi ya malafu, bandongisila ya kupemama ya Biblia lenda kusadisa nge na kuzinga na mutindu mosi ya mbote. (Yezaya 48:17; 2 Timoteo 3:​16, 17) Beto tadila mwa ndambu ya minsiku yina kusadisaka mabuta na kununga kimpika ya malafu.

 7. Kana mambere mosi ya dibuta kele mpika ya malafu, nani kele na makambu?

⁷ Yambula kunatisa bantu yonso makambu. Biblia ketuba nde: “Konso muntu fweti baka kilo na yandi mosi,” mpi, “konso muntu na kati na beto ta samba na meso ya Nzambi sambu na mambu na yandi mosi.” (Galatia 6:5; Roma 14:12) Mpika ya malafu lenda kumeka na kuyindula nde bamambere ya dibuta menata makambu. Mu mbandu, yandi lenda kutuba nde: “Kana beno vandaka kusadila mono mambote, nga mono zolaka ve kunwa.” Kana bankaka kumonisa nde bau mendima dibanza na yandi, bau kesyamisa yandi na kulanda kunwa. Kansi, ata nkutu beto kezaba nde beto salaka mbi na bamvwandilu to na mambu yankaka, beto yonso​—⁠kumosi ti mpika ya malafu​—⁠kenata makambu sambu na mambu ya beto kesala.​—⁠Fwanisa ti Filipi 2:⁠12.

 8. Tanga mwa mitindu yina lenda kusadilama sambu na kusadisa mpika ya malafu na kununga malanda ya mpasi na yandi?

⁸ Kuyindula ve nde ntangu yonso nge fwete kutanina mpika ya malafu na malanda ya kunwa na yandi. Kingana mosi ya Biblia na yina ketadila muntu yina kele na makasi ya ngolo lenda kusadilama kiteso mosi mpi na mpika ya malafu: “Kana nge kotila yandi mbala mosi, nge ta sala yo diaka mbala ya nkaka.” (Bingana 19:19) Bika nde mpika ya malafu kuzwa mbutu ya kunwa na yandi. Yambula yandi mosi kukatula mvindu yina yandi kutulaka to yandi mosi kubinga mfumu na yandi ya kisalu na telefone sambu na kupesa yandi bantendula na suka na nima ya kunwa.

9, 10. Sambu na inki mabuta ya bampika ya malafu fwete ndima lusadisu, mpi lusadisu ya nani mpenza bau fwete sosa?

⁹ Ndima lusadisu ya bantu yankaka. Bingana 17:17 (NW) ketuba nde: “Nkundi ya kyeleka kezolaka ntangu yonso, mpi kele mpangi yina kemonanaka na ntangu ya mpasi.” Kana na kati ya dibuta na beno kele ti mpika mosi ya malafu, mpasi kele. Beno kele na mfunu ya lusadisu. Kudyengana ve mbundu na kutula ntima na lusadisu ya ‘bankundi ya kyeleka.’ (Bingana 18:24) Kusolula ti bantu yankaka yina kebakisa dyambu yango to yina mekutanaka ti dyambu ya mutindu mosi lenda kunatila nge bandongisila ya kusadila na yina ketadila mambu ya nge fwete sala mpi ya nge fwete sala ve. Kansi vanda na bukatikati. Solula ti bayina ya nge ketudilaka ntima, bayina tabumba disolo na beno ya “kinsweki.”​—⁠Bingana 11:⁠13.

¹⁰ Longuka na kutula ntima na bankuluntu Bakristu. Bankuluntu na kati ya dibundu ya Bukristu lenda kuvanda nto ya nene ya lusadisu. Babakala yai ya kuyela melongamaka na Ndinga ya Nzambi mpi na mutindu ya kusadila minsiku yango. Bau lenda kumonana “bonso bisika ya kutinina mupepe ya ngolo ti mvula; bo ta vanda bonso banzadi na ntoto ya kuyuma, bonso madidi ya ditadi ya nene na ntoto ya zelo na zelo.” (Yezaya 32:⁠2) Bankuluntu ketaninaka dibundu na bupusi ya mbi kaka ve kansi bau kesyamisaka, kelembikaka mpi kesungiminaka mosi mosi na kati ya bayina kele ti bampasi. Baka mambote mingi ya lusadisu na bau.

11, 12. Nani kepesaka lusadisu ya kuluta nene sambu na mabuta ya bampika ya malafu, mpi inki mutindu lusadisu yango kepesamaka?

¹¹ Na zulu ya yonso, sosa ngolo yina kekatukaka na Yehowa. Biblia kendimisa beto na tiya yonso nde: “Yehowa kevandaka penepene na bantu yina kele ti ntima ya kututama; mpi yandi kegulusaka bayina kele na mpeve ya kunyatama.” (Nkunga 34:​18, NW) Kana nge kekudiwa ntima ya kututama mpi na mpeve ya kunyatama sambu na bampasi yina kekatukaka na kuzinga ti mambere mosi ya dibuta yina kele mpika ya malafu, zaba nde “Yehowa kele penepene na nge.” Yandi kebakisa kiteso ya mpasi yina dibuta na nge kele na yau.​—⁠1 Piere 5:​6, 7.

¹² Kukwikila mambu yina Yehowa ketubaka na kati ya Ndinga na yandi lenda kusadisa nge na kununga mayindu. (Nkunga 130:​3, 4; Matayo 6:​25-34; 1 Yoane 3:​19, 20) Kulonguka Ndinga ya Nzambi mpi kuzinga na kuwakana ti minsiku na yau tapesa nge mpila ya kuzwa lusadisu ya mpeve santu ya Nzambi, yina lenda kupesa nge “ngolo yina meluta ngolo ya bumuntu” sambu na kununga lumbu na lumbu.​—⁠2 Korinto 4:⁠7.b

13. Inki kele mpasi ya zole yina kebebisa mabuta mingi?

¹³ Kulutisa ndilu na kunwa malafu lenda kunata mpasi yankaka yina kebebisa mabuta mingi​—⁠mubulu na kati ya nzo.

14. Inki ntangu mubulu na kati ya nzo kuyantikaka, mpi yau mekumaka inki mutindu bubu yai?

¹⁴ Dyambu ya mubulu ya ntete yina kusalamaka na kati ya nkenda ya bantu kukatukaka na mubulu ya kusalamaka na nzo na kati ya bampangi zole ya babakala, Kaini ti Abele. (Kuyantika 4:⁠8) Kubanda na ntangu yina, bantu menyokwamaka na mitindu yonso ya mubulu na kati ya nzo. Kele ti babakala yina ketutaka bankento na bau, bankento yina kenwanisaka babakala na bau, bibuti yina kebulaka bana na bau ya fyoti na nku yonso, bana ya kuyela yina kenyokulaka bibuti na bau ya kununa.

15. Inki bupusi ya mawi mubulu na kati ya nzo kevandaka na yau na zulu ya bamambere ya dibuta?

¹⁵ Mbebisa yina kekatukaka na mubulu na kati ya dibuta kesukaka kaka ve na bandulu na nitu. Nkento mosi yina kututamaka kutubaka nde: “Dibanza ya kunata makambu ti nsoni yina nge fwete ndima kele mingi kibeni. Basuka mingi, nge kewa nzala ya kubikala kaka na mbeto, na kuyindulaka nde yau vandaka kaka ndosi mosi ya mbi.” Bana yina kemona, to kekutana ti mubulu na kati ya nzo, lenda kukuma mubulu ntangu bau takuma bambuta mpi takuma ti mabuta na bau mosi.

16, 17. Kunyokwama na mabanza kele inki, mpi inki bupusi yau kele na yau na zulu ya bamambere ya dibuta?

¹⁶ Mubulu na kati ya nzo kesukaka kaka ve na kunyokula nitu. Mbala mingi ndwana kevandaka ya bangogo. Bingana 12:18 ketuba nde: “Bituba-tuba ya bantu yo ke lwadisaka bantu ya nkaka bonso mbele.” “Kulwadisa” yina ya kemonanaka na mubulu na kati ya nzo mevukana ti bazina ya kepesamaka mpi kuboka, kumosi ti kutonga ya ntangu yonso, mafingu ya nsoni, mpi bandwanisa ya kunyokula nitu. Bamputa ya mubulu ya mawi kemonanaka ve mpi mbala mingi bantu yankaka kezabaka yau ve.

¹⁷ Mingimingi, dyambu ya mawa kele kubulama ya mwana na mawi​—⁠kutonga ya ntangu yonso mpi luvwenzo ya bandenda ya mwana, ngangu to kukonda kupesa yandi mbalu bonso muntu. Bangogo ya mbi ya mutindu yina lenda kubebisa mpeve ya mwana. Ya kyeleka, bana yonso kevandaka ti mfunu ya ndongi. Kansi Biblia kelonga batata nde: “Beno simbisa bana na beno makasi ve, mbaimbai bo ta vanda na kikesa diaka ve.”​—⁠Kolosai 3:⁠21.

18. Mubulu na kati ya nzo keyantikaka na wapi, mpi inki dyambu Biblia kesonga nde yau kele mutindu ya kumanisa yau?

¹⁸ Mubulu na kati ya nzo keyantikaka na kati ya ntima mpi na kati ya mabanza; makambu ya beto kesalaka kebandaka na mutindu ya beto keyindulaka. (Yakobo 1:​14, 15) Sambu na kuyambula mubulu, muntu yina kesalaka yau fwete kusoba mutindu na yandi ya kuyindula. (Roma 12:⁠2) Keti yau lenda kusalama? Ee, Ndinga ya Nzambi kele ti ngolo ya kusoba bantu. Yau lenda kutumuna ata nkutu bangindu ya mbi yina “mekangamaka ngolo kibeni.” (2 Korinto 10:4; Baebreo 4:12) Nzayilu ya kyeleka ya Biblia lenda kusadisa sambu na kusala nsoba ya ngolo kibeni na kati ya bantu yina ketubilama nde bau kelwata bumuntu ya mpa.​—⁠Efezo 4:​22-24; Kolosai 3:​8-10.

19. Inki mutindu Mukristu fwete kutadila mpi kusadila nkwelani na yandi?

¹⁹ Mboninu ya bankwelani. Ndinga ya Nzambi ketuba nde: “Babakala mpi fweti zola bankento na bo, mutindu bo ke zolaka nitu na bo mosi. Bakala yina ke zolaka nkento na yandi, yandi ke kudizolaka yandi mosi.” (Efezo 5:28) Biblia ketuba dyaka nde bakala fwete kupesa nkento na yandi “lukumu bonso mbungu ya kuluta petepete.” (1 Piere 3:​7, NW) Bankento melongisilama na “kuzola babakala na bo” mpi na kuvanda ti “luzitu ya mudindu” sambu na bau. (Tito 2:4; Efezo 5:​33, NW) Ya kyeleka, ata bakala mosi ve yina kebangaka Nzambi lenda kutuba na masonga yonso nde yandi kepesaka kibeni lukumu na nkento na yandi kana yandi kenyokulaka yandi na nitu to na kutuba. Ye ata nkento mosi ve yina ketudilaka bakala na yandi makelele to ketubila yandi na mutindu mosi ya kuvwenza lenda kutuba nde yandi kezolaka yandi kibeni mpi kezitisaka yandi.

20. Na ntwala ya nani bibuti kele ti mukumba sambu na bana na bau, mpi sambu na inki bibuti fwete tula ve kivuvu na makambu yina bana na bau lenda ve kusala?

²⁰ Mboninu ya mbote ya bana. Bana mefwana, ee kele na mfunu ya zola mpi dikebi yina kekatukaka na bibuti na bau. Ndinga ya Nzambi kebinga bana “difwa yina mekatuka na Yehowa” mpi “nsendo.” (Nkunga 127:​3, NW) Na ntwala ya Yehowa, bibuti kele na mukumba ya kusungimina difwa yina. Biblia ketubila “mambu ya kimwana” mpi “kikalulu ya kusala mambu ya buzoba” ya bumwana. (1 Korinto 13:11; Bingana 22:15) Bibuti lenda kuyituka ve kana bau memona mambu ya buzoba na bana na bau. Baleke kele ve bambuta. Bibuti fwete kulomba ve mambu kuluta yina melunga ti mvula ya mwana, bikalulu ya dibuta na yandi, mpi ti bingangu na yandi.​—⁠Tala Kuyantika 33:​12-14.

21. Mboninu ya Nzambi sambu na yina ketadila bibuti yina mekuma minunu mpi mutindu ya kusadila bau kele inki?

²¹ Mboninu ya bibuti yina kele minunu. Levi 19:32 (NW) ketuba nde: “Na ntwala ya nsuki ya mpembe nge fwete telama, mpi nge fwete zitisa mununu.” Yau yina, Nsiku ya Nzambi vandaka kusyamisa luzitu mpi lukumu ya mingi na minunu. Yai lenda kuvanda dyambu ya mpasi na ntangu kibuti yina ya kununa kemonana bonso nde yandi kelomba mambu kuluta mingi to kebela mpi mbala yankaka ketambula ve to keyindula ve nswalunswalu. Kansi, yau melombama na bana na “kulanda na kuvutudila bibuti na bau nsendo ya bau mefwana na kubaka.” (1 Timoteo 5:​4, NW) Yau talenda kusongidila kusadila bau mambu na lukumu mpi na luzitu, mbala yankaka na kusadisaka bau na mambu yina metala mbongo. Kunyokula bibuti yina kele minunu na nitu to na mutindu yankaka kele ve na kuwakana ti mutindu Biblia kesonga beto na kusala.

22. Inki kele kikalulu ya kuluta mfunu na yina ketadila kununga mubulu na kati ya nzo, mpi inki mutindu yau lenda kusadilama?

²² Yedisa kudiyala. Bingana 29:11 ketuba nde: “Zoba ke songaka makasi na yandi, kansi muntu ya mayele ke kangaka ntima, yandi ke bumbaka makasi.” Inki mutindu nge lenda kuyala mabanza na nge? Na kisika ya kubikisa mawi ya kulembisa kuyela na kati na nge, sala nswalunswalu na kumanisa matata yina mebasika. (Efezo 4:​26, 27) Yambula dyambu yango kana nge kekudiwa nde nge mebanda kuvidisa kudiyala. Lomba mpeve santu ya Nzambi sambu yau kubuta kudiyala na kati na nge. (Galatia 5:​22, 23) Kutambula to kusala mwa bansaka lenda mpi kusadisa nge na kuyala mawi na nge. (Bingana 17:​14, 27) Sala ngolo na “kukonda kuwa makasi nswalu.”​—⁠Bingana 14:⁠29.

23. Inki dyambu lenda kusalama kana mambere mosi ya dibundu ya Bukristu kebwa mbala na mbala mpi nkatu mbalula ya ntima na makasi ya ngolo, mbala yankaka kenyokula mpi dibuta na yandi na nitu?

²³ Na kati ya bisalu yina Nzambi keyinaka, Biblia ketanga “kimbeni, kunwana, . . . kuwa makasi” mpi ketuba nde “bantu yina ke salaka mambu ya mutindu yina, bo ta vanda ve bantu ya Kimfumu ya Nzambi.” (Galatia 5:​19-21) Yau yina, muntu yonso yina ketuba nde yandi kele Mukristu kansi kebwa mbala na mbala na makasi ya ngolo mpi nkatu mbalula ya ntima, mbala yankaka kenyokula nkento to bana, lenda kukulama na dibundu ya Bukristu. (Fwanisa ti 2 Yoane 9, 10.) Na kusalaka mutindu yina, dibundu tataninama na bantu ya mbi.​—⁠1 Korinto 5:​6, 7; Galatia 5:⁠9.

24. (a) Bankwelani yina kenyokwama lenda kusola na kusala inki mutindu? (b) Inki mutindu banduku mpi bankuluntu yina kekudibanzaka lenda kusadisa nkwelani yina kenyokwama, kansi inki bau lenda ve kusala?

²⁴ Inki beto tatuba sambu na Bakristu yina ketutamaka ntangu yonso na nkwelani ya mbi yina kemonisaka ata kidimbu mosi ve ya nsoba? Bamosi mesolaka na kulanda kuzinga ti nkwelani ya mbi sambu na kikuma mosi to yankaka. Bankaka kusolaka na kukabwana, na kuvandaka ti mawi nde mavimpi ya nitu na bau, ya mabanza na bau, ya kimpeve na bau​—⁠mbala yankaka nkutu luzingu na bau​—⁠kele na kigonsa. Kima ya muntu yina kekutana ti mubulu na kati ya nzo kesola na kusala na mambu yai metala nzengolo na yandi mosi na ntwala ya Yehowa. (1 Korinto 7:​10, 11) Banduku ya ntima, bampangi, to bankuluntu Bakristu lenda kuzola kupesa lusadisu ti ndongisila, kansi bau lenda ve kupusa muntu yina kenyokwama nde yandi kubaka nzengolo mosi ya bau memona mbote. Yau kele dyambu metala nzengolo na yandi mosi.​—⁠Roma 14:4; Galatia 6:⁠5.

25. Lukanu ya Yehowa sambu na dibuta kele inki?

²⁵ Ntangu Yehowa kutulaka Adami ti Eva kumosi na kati ya makwela, yandi kukanaka ve ata fyoti nde mabuta fwete bebisama na bampasi bonso kimpika ya malafu to mubulu. (Efezo 3:​14, 15) Yau kulombaka nde dibuta kuvanda kisika yina zola ti ngemba keyela mpi kisika konso mambere fwete mona bampusa na yandi ya mabanza, ya mawi, mpi ya kimpeve kelungana mpenza. Kansi, yantika ntangu disumu kukotaka na kati ya disolo ya bantu, luzingu ya dibuta kubebaka nswalu kibeni.​—⁠Fwanisa ti Longi 8:⁠9.

26. Inki makwisa kekinga bayina kesala ngolo sambu na kuzinga na kuwakana ti malombu ya Yehowa?

²⁶ Kyese mingi, Yehowa mevilaka ve lukanu na yandi sambu na dibuta. Yandi kesila na kutula inza ya mpa ya ngemba na kati na yau bantu “ta zinga na ngemba, bo ta mona diaka ve boma ata fioti.” (Ezekiele 34:28) Na ntangu yina, kimpika ya malafu, mubulu na kati ya nzo, mpi bampasi yonso yina kebebisaka mabuta bubu yai tavanda mambu ya ntama. Bantu tamweta, sambu na kubumba boma ti mpasi ve, kansi sambu bau “ta zinga mbote na ngemba mpenza na ntoto.”​—⁠Nkunga 37:⁠11.