Kutanga Biblia Kele Mfunu mpi Yo Kepesaka Kyese

“Nge fweti tangaka . . . yo mpimpa ti mwini.”​—YOZUE 1:8.

 1. Inki mambote kutanga mpi mingimingi kutanga Biblia kepesaka?

KUTANGA mambu ya mfunu kele kima ya mbote. Filozofe mpi muntu ya politiki mosi ya insi ya France, Montesquieu (Charles-Louis de Secondat), kusonikaka nde: “Sambu na mono, kulonguka kevandaka ntangu yonso nkisi ya kuluta ngolo ya kemanisaka mono kulemba. Konso ntangu ya mono kewaka kiseku na ntima, kana mono sala ngunga mosi na kutanga, imene mpasi na mono fwete mana.” Yo kele mpenza masonga mingimingi sambu na yina metala kutanga Biblia. Muyimbi-bankunga ya kupemama kutubaka nde: “Bansiku ya Mfumu Nzambi kele mbote mpenza, yo ke pesaka ngolo na ntima. Bansiku ya Mfumu Nzambi bantu lenda tula yo ntima, yo ke pesaka mayele na bantu yina ke na mayele ve. Bansiku ya Mfumu Nzambi kele ya kieleka, bantu yina ke landaka yo bo kele kiese.”​—Nkunga 19:8, 9.

 2. Sambu na nki Yehowa kutaninaka Biblia na bamvula yonso, mpi yandi kezolaka nde bantu na yandi kusala na yo inki?

² Munkwa ya Biblia, Yehowa Nzambi, metaninaka yo bamvu-nkama mingi na kimbeni ya ngolo yina vandaka kukatuka na bantu ya mabundu ti ya inza. Sambu yandi kezolaka nde: “Bantu [ya mitindu yonso] kuguluka, bo kuzaba mambu ya kieleka,” yo yina yandi mesalaka nde bantu yonso kuzwa Ndinga na yandi. (1 Timoteo 2:4) Bantu ketubaka nde kana beno sadila bandinga 100, beno lenda solula ti bantu kiteso ya 80 na kati ya nkama yina kezingaka na zulu ya ntoto. Biblia ya mvimba kele ya kusonika na bandinga 370, mpi bitini ya Masonuku kele na bandinga ya nene ti ya fyoti kuluta 1860. Yehowa kezolaka nde bantu na yandi kutanga Ndinga na yandi. Yandi kesakumunaka bansadi na yandi yina ketulaka dikebi na Ndinga na yandi, ee, bayina ketangaka yo konso kilumbu.​—Nkunga 1:1, 2.

Bankengi fwete tangaka Biblia

3, 4. Inki Yehowa kulombaka bantotila ya Izraele, mpi sambu na nki bikuma bankuluntu yina kele Bakristu kesalaka mutindu mosi bubu yai?

³ Na ntangu yandi tubilaka na ntwala ntangu yina dikanda ya Izraele zolaka kuvanda ti ntotila ya muntu, Yehowa kutubaka nde: “Kana yandi me kuma ntotila, yandi fweti sala kopi ya mukanda ya bansiku ti malongi ya Nzambi, yina ya banganga-Nzambi bantu ya dikanda ya Levi ke kebaka. Mukanda yai fweti vandaka penepene na yandi ntangu yonso, yandi fweti tangaka yo mpi na luzingu na yandi yonso; mpidina yandi ta zaba kutina Mfumu Nzambi boma ti kulanda mbote-mbote mambu yonso ya mukanda yina ke tuba. Yandi ta tula lulendo ve na bampangi na yandi bantu ya Israele, yandi ta buya mpi ve kulanda bansiku yonso ya Mfumu Nzambi. Ebuna yandi ti bana na yandi ta yalaka bantu ya Israele tii kuna.”​—Kulonga 17:18-20.

⁴ Tala bikuma Yehowa kulombilaka bantu yonso yina zolaka kukuma bantotila ya Izraele na kutanga mukanda ya nsiku ya Nzambi: (1) “mpidina yandi ta zaba kutina Mfumu Nzambi boma ti kulanda mbote-mbote mambu yonso ya mukanda yina ke tuba”; (2) “yandi ta tula lulendo ve na bampangi na yandi”; (3) “yandi ta buya mpi ve kulanda bansiku yonso.” Keti bubu yai Bakristu yina kele bankengi fwete tina ve Yehowa boma, kuzitisa bansiku na yandi, kuvanda ve lulendo na ntwala ya bampangi na bo, mpi kulanda bansiku yonso ya Yehowa? Ntembe kele ve nde kutanga Biblia konso kilumbu kele mfunu mingi sambu na bo mutindu yo vandaka sambu na bantotila ya Izraele.

 5. Inki mambu Nto-Kimvuka kusonikilaka bantu yina kesalaka na Bakomite ya Bafiliale sambu na yina metala kutanga Biblia, mpi sambu na nki yo tavanda mbote nde Bakristu yonso yina kele bankuluntu kulanda ndongisila yai?

⁵ Bubu yai Bakristu yina kele bankuluntu kevandaka na bisalu mingi ya kusala, ebuna kuzwa ntangu ya kutanga Biblia konso kilumbu kele pete ve sambu na bo. Mu mbandu, bampangi yina kele na kati ya Nto-Kimvuka ya Bambangi ya Yehowa ti bampangi yina kele na Bakomite ya Bafiliale na inza ya mvimba, bo yonso kevandaka na bisalu mingi kibeni. Kansi, mukanda yina Nto-Kimvuka kusonikilaka Bakomite ya Bafiliale yonso kutubilaka mingi mfunu ya kutanga Biblia konso kilumbu mpi ya kuvanda na bikalulu ya mbote ya kulonguka. Mukanda yango kutubaka nde, kusala mpidina tasadisa beto na kuyedisa zola na beto na Yehowa mpi na kyeleka, mpi yo “tasadisa beto na kuvanda ntangu yonso na lukwikilu ya ngolo, na kyese, mpi na kukwamina tii na nsuka.” Bankuluntu yonso ya mabundu ya Bambangi ya Yehowa kevandaka na nzala ya kusala mutindu mosi. Kutanga Masonuku konso kilumbu tasadisa bo na “kusala mambu na mayele yonso.” (Yozue 1:7, 8, NW) Kutanga Biblia kele ntetentete mfunu mingi sambu na bo sambu na “kulonga bantu mambu ya kieleka, sambu na kusungika bifu yina kele na mambu ya bantu ke longuka, sambu na kubongisa bantu, ti sambu na kulonga bantu na kuzinga luzingu mosi ya [lunungu].”​—2 Timoteo 3:16.

Yo kele mfunu sambu na baleke ti bambuta

 6. Sambu na nki Yozue kutangaka na ndinga ya ngolo mambu yonso yina kuvandaka na nsiku ya Yehowa na ntwala ya bikanda ya Izraele ti banzenza?

⁶ Na ntangu ya ntama, bakopi ya Masonuku kuvandaka ve na mpila nde konso muntu kusadila yo mutindu yandi mezola, yo yina, bo vandaka kuvukisa bantu mingi kisika mosi sambu na kutangila bo Biblia. Ntangu Yehowa kunungisaka yandi na ntwala ya bantu ya bwala Ai, Yozue kukutikaka bikanda ya Izraele na ntwala ya Ngumba Ebale ti Ngumba Gerizimi. Ebuna disolo yango kesonga beto nde: “Yozue tangaka mambu yonso ya bo sonikaka na Mukanda ya Bansiku, mambu yina me tadila mutindu ya kusakumuna bantu ti ya kupesa bo ndola. Yandi tangaka bansiku yonso ya Moize na meso ya bantu yonso yina vandaka kuna, ti bankento ti bana ti banzenza yina vandaka kuzinga na ntoto ya bantu ya Israele.” (Yozue 8:34, 35) Yo lombaka nde, baleke ti bambuta, bantu ya insi ti banzenza, kukotisa na ntima na bo ti na mabanza na bo bikalulu yina zolaka kunatila bo balusakumunu ya Yehowa mpi kubuya bikalulu yina zolaka kunata yandi na kubuya bo. Ya kyeleka, kana beto ketanga Biblia konso mbala, yo tasadisa beto na mambu yina.

7, 8. (a) Banani mekukana na “banzenza” bubu yai, mpi sambu na nki bo kele na mfunu ya kutanga Biblia konso kilumbu? (b) Na nki mitindu “bana” yina kele na kati ya bantu ya Yehowa lenda landa mbandu ya Yezu?

⁷ Na mutindu mosi ya kimpeve, bubu yai, bansadi mingi ya Yehowa kele bonso “banzenza” yina. Ntete, bo vandaka kulanda bansiku ya inza, kansi bubu bo mebalulaka luzingu na bo. (Efezo 4:22-24; Kolosai 3:7, 8) Bo kele na mfunu ya kuyibuka ntangu yonso bansiku ya Yehowa ya metala mambu ya mbote ti ya mbi. (Amosi 5:14, 15) Kutanga Ndinga ya Nzambi konso kilumbu kesadisaka bo na kusala yo.​—Baebreo 4:12; Yakobo 1:25.

⁸ Na kati ya bantu ya Yehowa kele mpi na “bana” yina bibuti na bo melongaka bo bansiku ya Yehowa kansi bo kele na mfunu ya kundimisa ntima na bo nde luzolo na yandi kele nzila ya mbote. (Roma 12:1, 2) Inki mutindu bo lenda sala yo? Na Izraele, bo vandaka kulomba banganga-Nzambi ti bambuta-bantu nde: “Beno fweti tanga yo na meso ya bantu ya Israele ntangu bo ke kwisa kusamba Mfumu Nzambi na kisika yina ya yandi me sola sambu na kusambaka yandi. Beno fweti binga mpi bantu yonso: babakala, bankento, bana ti banzenza yina ke zinga na kati na beno; mpidina konso muntu lenda kuwa yo ti kuzaba kuzitisa Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, ti kulanda bansiku na yandi mbote-mbote. Bana na beno bayina me waka ntete bansiku ya Mfumu Nzambi ve, bo mpi bo ta wa yo. Ebuna bo mpi ta zaba kuzitisa Mfumu Nzambi, Nzambi na beno.” (Kulonga 31:11-13) Sambu yandi vandaka kuzinga na nsi ya Nsiku, ntangu yandi vandaka na mvula 12, Yezu vandaka na mpusa ya ngolo ya kusosa kubakisa bansiku ya Tata na yandi. (Luka 2:41-49) Na nima, yandi kumaka ti kikalulu ya kuwa mpi kutanga Masonuku na kati ya sinagoga. (Luka 4:16; Bisalu 15:21) Bubu yai mpi bana fwete vanda na kikesa ya kulanda mbandu ya Yezu na kutanga Ndinga ya Nzambi konso kilumbu mpi na kukwenda mbala na mbala na balukutakanu kisika bo ketangaka Biblia mpi kulonguka yo.

Kutanga Biblia kele mfunu mingi

 9. (a) Sambu na nki yo ke mfunu nde beto ponaka mambu ya beto ketanga? (b) Muntu ya ntete ya kubasisaka zulunalu yai kutubaka nki sambu na yina metala mikanda yina kesadisaka beto na kulonguka Biblia?

⁹ Ntotila ya mayele Salomo kusonikaka nde: “Mwana na mono, ke na kima ya nkaka ya nge fweti tala. Kusonika mikanda ke na nsuka ve, kulonguka mingi ta lembisa nge.” (Longi 12:12) Beto lenda yika mpi nde kutanga mikanda mingi yina kebasikaka bubu yai kelembisaka kaka ve kansi, na kuta masonga, yo kele mpi kigonsa sambu na mabanza. Yo yina, yo kele mfunu na kupona mambu ya beto ketanga. Katula kutanga mikanda yina kesadisaka beto na kulonguka Biblia, beto fwete tangaka mpi Biblia yo mosi. Muntu ya ntete ya kubasisaka zulunalu yai kusonikaka na batangi na yo nde: “Beno vila ve nde Biblia kele Mukanda ya ntetentete ya beto kelongukaka, mpi nde ata beto kele ti mikanda yankaka yina Nzambi kepesaka beto sambu yo sadisa beto na kubakisa mbote Biblia, mikanda yai kele kaka sambu na kusadisa beto, yo lenda baka ve ata fyoti kisika ya Biblia.”a Yo yina, ata beto ketanga mikanda yina ketendulaka Biblia, beto fwete tangaka mpi Biblia yo mosi.

10. Inki mutindu “mpika ya kwikama mpi ya mayele” memonisaka mpenza mfunu ya kutanga Biblia?

¹⁰ Sambu yandi zaba mfunu ya kusala yo, bamvula mingi meluta ntangu yai, “mpika ya kwikama mpi ya mayele” mekotisaka kutanga ya Biblia na manaka ya Nzo-Nkanda ya Kisalu ya Teokrasi na konso dibundu. (Matayo 24:45, NW) Programe ya kutanga Biblia ya beto kele na yo sesepi lenda sadisa muntu na kumanisa kutanga Biblia ya mvimba na nima ya bamvula kiteso ya nsambwadi. Programe yai kele mfunu mingi sambu na beto yonso, kansi mingimingi sambu na bantu ya mpa yina metangaka ntete ve Biblia ya mvimba. Bo kelombaka na bantu yina kekotaka na Nzo-Nkanda ya Gileade, Nzo-Nkanda ya Biblia ya la Société Watchtower yina kelongaka bamisionere, ti bayina kekotaka na Nzo-Nkanda ya Ndongolo ya Kisalu ti bantu ya mpa ya dibuta ya Betele na kutanga Biblia ya mvimba na mvula mosi. Ata nge landa konso nki manaka yina, yo vanda nge mosi to na kati ya dibuta, yo kelomba kutula kutanga Biblia na kisika ya ntete.

Bikalulu na nge ya kutanga kesongaka inki?

11. Inki mutindu mpi sambu na nki beto fwete dyaka ndinga ya Yehowa konso kilumbu?

¹¹ Kana nge kekuka ve na kulanda mbote programe na nge ya kutanga Biblia, yo tavanda mbote nde nge kudiyula ngyufula yai: ‘Kikalulu na mono ya kutanga to ya kutala televizio tasala nki na kikesa ya mono fwete tula na kutanga Ndinga ya Yehowa?’ Yibuka mambu yina Moize kusonikaka, Yezu mpi kuvutukilaka mambu yango: “Muntu ke zingaka kaka ve sambu na mampa ya yandi ke diaka, kansi yandi ke zingaka mpi sambu na mambu yina yonso ya Nzambi ke tubaka.” (Matayo 4:4; Kulonga 8:3) Kaka mutindu beto kevandaka na mfunu ya kudya mampa to konso nki madya yina ya beto kedyaka konso kilumbu sambu na kuvanda ngolo na nitu, mutindu mosi mpi beto kele na mfunu ya kubakisa bangindu ya Yehowa konso kilumbu sambu kimpeve na beto kuvanda kaka ngolo. Beto lenda zaba bangindu ya Nzambi konso kilumbu kana beto ketanga Masonuku.

12, 13. (a) Inki mbandu ntumwa Piere kepesa sambu na kusonga mpusa ya beto fwete vanda na yo sambu na Ndinga ya Nzambi? (b) Inki mutindu Polo kesadila mbandu ya midiki na mpila mosi ya kuswaswana ti Piere?

¹² Kana beto kendima nde Biblia kele ‘nsangu ya muntu ve kansi ya kieleka yo kele nsangu ya Nzambi,’ yo tabenda beto kaka mutindu mwana ya fyoti kevandaka na nzala ya kunwa mabele ya mama na yandi. (1 Tesalonika 2:13) Ntumwa Piere kufwanisaka yo mutindu yai: “Beno vanda bonso bana me butuka sesepi yai: Beno vanda na nzala ya kunwa mabele ya mpembe ti ya kimpeve, ebuna beno ta kula, beno ta guluka ntangu beno ke nwa yo. Sambu Mukanda ya Nzambi ke tuba nde: ‘Beno me mekaka Mfumu . . . mutindu beno ke mekaka madia, ebuna beno me monaka nde yandi kele mbote.’” (1 Piere 2:2, 3) Kana ya kyeleka, beto memekaka, beto mosi kibeni, nde ‘Mfumu kele mbote,’ beto tavanda na nzala ya kutanga Biblia.

¹³ Beto fwete simba nde Piere kusadilaka midiki na mutindu mosi ya keswaswana na mpila yina ntumwa Polo kusadilaka yo. Sambu na mwana ya mekatukaka kubutuka, midiki kevandaka mfunu mingi sambu na kuyela na yandi. Mbandu ya Piere kesonga nde Ndinga ya Nzambi kele ti mambu yonso ya beto kele na yo mfunu sambu na ‘kuguluka.’ Kansi, Polo kesadila nzala ya kunwa midiki sambu na kusonga bikalulu ya mbi ya kudya ya bantu yina ketubaka nde bo kele bambuta na kimpeve. Na mukanda na yandi na Bakristu ya Ebreo, Polo kusonikaka nde: “Beno zolaka kuvanda balongi, sambu beno yantikaka na kulonguka katuka ntama. Kansi yo kele kaka mfunu na kulonga beno diaka mambu ya ntete-ntete kele na nsangu ya Nzambi. Beno zolaka kudia madia ya ngolo, kansi beno ke na mfunu ya kunwa diaka mabele. Muntu yina ke nwaka kaka mabele, yandi kele kaka mwana ya fioti, yandi me baka ntete ve mayele ya kuzaba [ndinga ya lunungu, NW]. Kansi bambuta kaka me lunga na kudia madia ya ngolo, sambu bo me yikanaka konso ntangu na kuswasisa mambu ya mbote ti mambu ya mbi.” (Baebreo 5:12-14) Kutanga Biblia na dikebi yonso lenda sadisa beto mingi na kuyedisa mayele na beto ya kubakisa mambu mpi kutedimisa mpusa na beto na bima ya kimpeve.

Inki mutindu kutanga Biblia

14, 15. (a) Inki dibaku ya kitoko Munkwa ya Biblia kepesa beto? (b) Inki mutindu beto lenda baka mambote ya mayele yina kekatukaka na Nzambi? (Pesa bambandu.)

¹⁴ Mutindu ya kuluta mbote ya kuyantika kutanga ya Biblia yina kepesaka mambote mingi keyantikaka ve ti kutanga mbala mosi, kansi ti kisambu. Kisambu kele dibaku mosi ya nene ya beto kele na yo. Yo kele bonso nde nge keyantika na kutanga mukanda mosi ya ketubila dikambu mosi ya mfunu kansi nge kebinga muntu yina kusonikaka yo sambu yandi sadisa nge na kubakisa mambu yina nge kezola kutanga. Yo tavanda dyambu mosi ya mbote mpenza! Munkwa ya Biblia, Yehowa, kepesa nge dibaku ya mutindu yina. Muntu mosi ya nto-kimvuka ya mvu-nkama ya ntete kusonikilaka bampangi na yandi nde: “Kana muntu mosi na kati na beno ke na mayele ve, yandi lomba yo na Nzambi, ebuna Nzambi ta pesa yandi yo; sambu Nzambi ke zolaka kukaba mingi na bantu yonso na ntima ya mbote. Kansi muntu yina ke lomba na Nzambi, yandi fweti tula ntima kaka nde yandi ta baka mambu yina ya yandi me lomba.” (Yakobo 1:5, 6) Nto-Kimvuka ya ntangu yai kesyamisaka beto mbala na mbala na kudipesa na kusamba sambu na kutanga Biblia.

¹⁵ Mayele kele kusadila mambu yina muntu mezaba. Na yo, na ntwala ya kukangula Biblia na nge, lomba Yehowa na kusadisa nge na mpila nde ntangu nge ketanga nge simba mambu yina kelomba nde nge sadila yo na luzingu na nge mosi. Vukisa mambu ya mpa ya nge melonguka ti mambu yina nge mezabaka ntama. Tula yo na kati ya “mbandu ya mambu ya kieleka” ya nge mebakisa. (2 Timoteo 1:13) Yindula mambu yina kubwilaka bansadi ya Yehowa ya ntangu ya ntama na luzingu na bo, ebuna kudiyula nki nge zolaka kusala kana mambu ya mutindu yina kubwilaka nge.​—Kuyantika 39:7-9; Daniele 3:3-6, 16-18; Bisalu 4:18-20.

16. Inki bangindu ya mefwana kibeni na kusadila bo mepesa beto sambu na kusadisa beto na kubaka dyaka mambote mingi ya kutanga Biblia mpi sambu beto mona yo mfunu?

¹⁶ Kutanga ve kaka sambu na kumanisa balutiti mingi. Kusala yo ve ntinu-ntinu. Tula mabanza na mambu ya nge ketanga. Kana nge kebakisa ve mbote kima mosi, sosa na baverse yankaka ya ketubila dyambu yango yina bo metinda na kutala kana Biblia na nge kele ti baverse ya mutindu yina. Kana nge kebakisa kaka ve dyambu yango, sonika yo kisika mosi sambu nge tasosa yo dyaka na nima. Na ntangu nge ketanga, tula kidimbu to sonika baverse yina nge tazola kuyibuka. Nge lenda yika mpi banoti na nge mosi mpi kusonika baverse yankaka ya ketubila dyambu yango na lweka. Sambu na baverse yina nge kemona nde nge lenda sadila yo kilumbu na kisalu ya kusamuna to ya kulonga, nge lenda sonika bangogo ya mfunu ya baverse yango mpi kusosa yo na index ya bangogo ya Biblia yina kele na nsuka ya Biblia na nge.b

Kumisa kutanga Biblia kima ya kyese

17. Sambu na nki beto fwete vanda na kyese na kutanga Biblia?

¹⁷ Muyimbi-bankunga kutubilaka muntu ya kyese yina “ke monaka kiese na bansiku ya Mfumu Nzambi, yandi ke yindulaka [“ketangaka,” NW] yo mpimpa ti mwini.” (Nkunga 1:2) Kutanga na beto ya Biblia fwete vanda ve bonso kisalu ya beto kesala kaka na kiseku kansi yo fwete vanda kima mosi ya kyese. Mutindu mosi ya kukumisa yo kima ya kyese kele kuzaba valere ya mambu yina nge kelonguka. Ntotila ya mayele Salomo kusonikaka nde: “Kiese na muntu yina me kuma mayele. . . . Yo ke kumisa luzingu na nge mbote, yo ke nata nge mpi na nzila ya ngemba. Mayele kele bonso nti ya moyo na bantu yina ke bakaka yo; bantu yina ke na mayele, bo ke na kiese.” (Bingana 3:13, 17, 18) Bikesa ya beto fwete sala sambu na kuzwa mayele kele mpenza mfunu, sambu yo kekumisaka luzingu mbote, yo kenataka ngemba, kyese, mpi nsukansuka, luzingu.

18. Katula kutanga Biblia, inki kima beto kele na yo dyaka mfunu, mpi nki beto tatubila na disolo yina melanda?

¹⁸ Ya kyeleka, kutanga Biblia kele mfunu mpi yo kepesaka kyese. Ata mpidina, keti yo mesuka pana? Bantu yina kele na mabundu ya Kikristu ketangaka Biblia tuka bamvu-nkama mingi, bo “ke sosaka mpila ya kulonguka, kansi bo ke monaka mpila ve ata fioti na kuzaba mambu ya kieleka.” (2 Timoteo 3:7) Sambu kutanga ya Biblia kubuta bambuma, beto fwete sala yo ti ngindu ya kusadila mambu yina beto tazaba na luzingu na beto mosi mpi kusadila yo na kisalu na beto ya kusamuna mpi ya kulonga. (Matayo 24:14; 28:19, 20) Sambu na kusala yo, yo kelombaka kikesa mpi kusadila bametode ya mbote ya kulonguka, yina lenda pesa beto mpi kunatila beto mambote, mutindu beto tamona yo na disolo yina melanda.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Bangyufula ya Kuvutukila

• Inki ndongisila ya bo pesaka bantotila ya Izraele bankengi kesadilaka bubu yai, mpi sambu na nki?

• Banani kele bubu yai bonso “banzenza” mpi “bana,” mpi sambu na nki bo kele na funu ya kutanga Biblia konso kilumbu?

• Na nki mitindu ya mbote “mpika ya kwikama mpi ya mayele” mesadisaka beto na kutanga Biblia mbala na mbala?

• Inki mutindu beto lenda baka mambote ya kyeleka mpi kukumisa kutanga ya Biblia na beto kima mosi ya kyese?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 18]

Yezu vandaka ti kikalulu ya kutanga Masonuku na sinagoga

[Kifwanisu ya kele na lutiti 19]

Bankuluntu ntetentete fwete tangaka Biblia konso kilumbu