Beno Keba na ‘Ndinga ya Banzenza’
“Bo ta landa nzenza [ata fyoti, NW] ve; bo ta tina yandi ntama, sambu bo zaba ndinga na yandi ve.”—YOANE 10:5.
1, 2. (a) Inki Maria kusalaka ntangu Yezu kubingaka yandi na zina na yandi, mpi nki mambu ya Yezu kutubaka na ntwala kemonisa dyambu yai? (b) Inki kesadisaka beto na kuvanda penepene na Yezu?
YEZU yina kufutumukaka, memona nkento mosi metelama penepene ya mazyamu yina bo zikaka yandi. Mazyamu yango kele ya mpamba na kati. Yandi mezaba nkento yina mbote. Nkento yango kele Maria ya bwala Magdala. Kiteso ya bamvula zole na ntwala, Yezu kubelulaka nkento yai na bampeve ya mbi. Banda ntangu yina, nkento yango vandaka kulanda yandi ti bantumwa na yandi, sambu na kupesa bo bima ya bo vandaka na yo mfunu konso kilumbu. (Luka 8:1-3) Kansi, bubu yai Maria ke na kudila, mawa mesimba yandi ngolo sambu yandi monaka mutindu Yezu kufwaka, mpi ntangu yai ata nkutu mvumbi na yandi mevila! Ebuna Yezu meyula yandi nde: “Mama yai, sambu na nki nge ke dila? Nge ke sosa nani?” Yandi vandaka kuyindula nde yina muntu ya kesalaka masamba, ebuna yandi vutulaka nde: “Tata, kana nge muntu katulaka yandi, songa mono kisika ya nge tulaka yandi, ebuna mono kwenda kubaka yandi.” Ebuna, Yezu mebinga yandi nde: “Maria!” Na mbala mosi, yandi mebakisa mutindu Yezu vandaka kutubila yandi. Na kyese yonso, yandi metuba na ndinga ya ngolo nde: “Longi!” Mpi yandi meyamba yandi. —Yoane 20:11-18.
2 Disolo yai kemonisa na mutindu mosi ya kesimba ntima mambu yina Yezu kutubaka mwa ntangu fyoti na ntwala. Ntangu yandi kudifwanisaka na ngungudi mpi balongoki na yandi na mameme, yandi tubaka nde ngungudi kebingaka mameme na yandi na zina mpi bo kezabaka ndinga na yandi. (Yoane 10:3, 4, 14, 27, 28) Ya kyeleka, mutindu dimeme kezabaka ngungudi na yandi, mutindu mosi mpi Maria kuzabaka Ngungudi na yandi, Kristu. Yo kele mpi mutindu mosi sambu na balongoki ya Yezu bubu yai. (Yoane 10:16) Kaka mutindu dikutu ya dimeme yina mezaba kuswaswanisa bandinga ya bantu kesadisaka yandi na kuvanda penepene ti ngungudi na yandi, mutindu mosi mpi mayele na beto ya kimpeve kesadisaka beto na kulanda mbotembote bitambi ya Ngungudi na beto ya Mbote, Yezu Kristu. —Yoane 13:15; 1 Yoane 2:6; 5:20.
3. Inki bangyufula kingana ya Yezu ya kibuka ya mameme kebasisa?
3 Kansi, kaka mutindu mbandu yina mosi kemonisa yo, mayele yina dimeme kevandaka na yo ya kubakisa bandinga ya bantu kesadisaka yandi na kuzaba ve kaka mfumu na yandi, kansi na kuzaba mpi bambeni na yandi. Dyambu yai kele mfunu mingi sambu bambeni na beto kele na mayele mingi ya mbi. Bambeni yango kele banani? Inki mutindu bo kesalaka sambu na kukusa bantu? Inki mutindu beto lenda kuditanina? Sambu na kuzwa mvutu na bangyufula yai, bika beto tadila mambu yankaka yina Yezu kutubaka na kingana na yandi ya kibuka ya mameme.
‘Muntu Yina Kekotila Ve na Munoko ya Lupangu’
4. Na kutadila kingana ya ngungudi, nani mameme kelandaka, mpi nani bo kelandaka ve?
4 Yezu ketuba nde: “Muntu yina ke kotaka na munoko ya lupangu, yandi kele ngungudi ya mameme. Santinele ke kangudilaka yandi kielo, ebuna mameme ke waka ndinga na yandi. Ngungudi ya mameme ke bingaka mameme na yandi, konso dimeme na zina na yandi, ebuna yandi ke basisaka bo na nganda. Kana yandi me basisa bo yonso imene, yandi ke tambulaka na ntwala na bo, ebuna mameme ke landaka yandi na nima, sambu bo zaba ndinga na yandi. Kansi bo ta landa nzenza ve; bo ta tina yandi ntama, sambu bo zaba ndinga na yandi ve.” (Yoane 10:2-5) Simba nde, Yezu mesadila ngogo “ndinga” mbala tatu. Yandi ketubila ndinga ya ngungudi mbala zole, kansi na mbala ya tatu, yandi ketubila ‘ndinga ya banzenza.’ Nzenza ya nki mutindu Yezu ketubila?
5. Sambu na nki beto keyambaka ve banzenza yina bo ketubila na Yoane kapu ya 10?
5 Yezu ketubila ve nzenza yina beto lenda yamba. Ngogo ya kisina ya Biblia kesadila sambu na kuyamba ketendula “zola ya banzenza.” (Baebreo 13:2) Na kingana ya Yezu, nzenza kele ve muntu yina beno mebingisa. Yandi “ke kotaka na munoko ya lupangu ya mameme ve, kansi yandi ke lutaka na zulu ya kibaka na ndambu ya nkaka sambu na kukota.” Yandi kele ‘muyibi mpi muntu yina kebotulaka bima ya bantu.’ (Yoane 10:1) Nani kele muntu ya ntete yina Ndinga ya Nzambi ketubila yina kukumaka muyibi mpi muntu ya kebotulaka bima ya bantu? Satana Dyabulu. Beto kemona yo pwelele na mukanda ya Kuyantika.
Ntangu Ndinga ya Nzenza Mosi Kuwakanaka na Mbala ya Ntete
6, 7. Sambu na nki beto lenda binga mpenza Satana nde nzenza mpi muyibi?
6 Kuyantika 3:1-5 ketubila mutindu ndinga ya nzenza kuwakanaka na ntoto sambu na mbala ya ntete. Disolo yango ketuba nde Satana kwendaka kusolula ti nkento ya ntete, Eva, na nzila ya nyoka mpi yandi tubilaka yandi na mutindu mosi sambu na kukusa yandi. Ya kyeleka, na disolo yai bo kebinga ve Satana nde “nzenza.” Kansi, mambu ya yandi salaka kemonisa na mambu mingi nde yandi vandaka nzenza yina bo ketubila na kingana ya Yezu yina kele na Yoane kapu ya 10. Tala mwa mambu ya mefwanana.
7 Yezu kutubaka nde nzenza kekwisaka kukanga mameme na kibuka na nzila ya lweka. Mutindu mosi mpi, Satana kusadilaka nzila ya lweka sambu na kwenda kusolula ti Eva; yandi sadilaka nyoka. Kusadila nzila ya lweka kumonisaka mutindu ya muntu yina Satana kele mpenza, disongidila muntu yina kekotilaka bantu na mayele ya mbi sambu na kukusa bo. Dyaka, kana yandi mekotila mameme, ngindu ya nzenza kevandaka ya kuyiba mameme ya munkwa na yo. Na kutuba ya mbote, yandi kele mbi kuluta muyibi sambu lukanu na yandi kele mpi ya “kufwa.” (Yoane 10:10) Mutindu mosi, Satana kuvandaka muyibi. Ntangu yandi kusaka Eva, yandi yibaka kwikama na yandi na Nzambi. Dyaka, Satana kunatilaka bantu lufwa. Yo yina, yandi kele muntu yina kefwaka bantu.
8. Inki mutindu Satana kubalulaka bangogo mpi bangindu ya Yehowa?
8 Kukonda masonga ya Satana kumonanaka na mutindu yandi balulaka bangogo mpi bangindu ya Yehowa. Yandi yulaka Eva nde: “Keti ya kieleka, Nzambi songaka beno nde beno dia ve bambuma ya konso nti?” Satana zolaka kumonisa nde yo yitukisaka yandi mingi, bonso nde yandi vandaka kutuba nde: ‘Sambu na nki Nzambi fwete sala dyambu ya mbi mutindu yina?’ Yandi yikaka nde: “[Nzambi] zaba nde kilumbu ya beno ta dia yo, meso na beno ta kanguka.” Tala bangogo na yandi: ‘Nzambi zaba.’ Satana zolaka kutuba nde: ‘Mu mezaba mambu yina Nzambi mezaba. Mu mezaba bangindu na yandi, mpi yo kele ya mbi.’ (Kuyantika 2:16, 17; 3:1, 5) Kansi yo kele mawa na kumona nde, Eva ti Adami kubuyaka ve na kulanda ndinga ya nzenza yai. Kansi, bo waka yo mpi bo kudinatilaka mpasi, ebuna bo natilaka bana na bo mpi mpasi.—Roma 5:12, 14.
9. Sambu na nki beto fwete kinga nde bantu kuwa ndinga ya banzenza bubu yai?
9 Satana kesadilaka bametode ya mutindu mosi sambu na kukusa bansadi ya Nzambi bubu yai. (Kusonga 12:9) Yandi kele “tata ya luvunu,” mpi bantu yina, bonso yandi, kesosaka kukusa bansadi ya Nzambi kele bana na yandi. (Yoane 8:44) Beto tadila mwa banzila yina bantu kewilaka ndinga ya banzenza yai bubu yai.
Mutindu Bantu Kewaka Ndinga ya Banzenza Bubu Yai
10. Inki kele nzila mosi ya bantu kewilaka ndinga ya banzenza?
10 Bangindu ya luvunu. Ntumwa Polo kutubaka nde: “Malongi ya mutindu na mutindu ti ya nzenza yo lenda bwisa beno na mfinda ve.” (Baebreo 13:9) Malongi ya nki mutindu? Sambu yo lenda ‘bwisa beto na mfinda,’ yo ke pwelele nde Polo kutubilaka malongi yina kelembisaka bukatikati na beto ya kimpeve. Banani ke na kulonga malongi ya nzenza ya mutindu yai? Polo kutubilaka kibuka mosi ya Bakristu yina kuvandaka bankuluntu nde: “Na kati na beno bantu ya nkaka ta kwisa kutuba mambu ya luvunu, bo mpi ta longa bakristo sambu bo kulanda bo.” (Bisalu 20:30) Ya kyeleka, bonso na bilumbu ya Polo, bubu yai bantu yankaka ya kuvandaka ntete na dibundu ya Bukristu ketubaka “mambu ya luvunu” sambu na kusosa kukusa mameme—bo ketubaka ndambu ya kyeleka mpi luvunu mingi mpenza. Mutindu ntumwa Piere kutubaka yo, bo kesadilaka “malongi ya luvunu,” disongidila malongi ya kemonanaka bonso ya kyeleka, kansi yina kele ya luvunu.—2 Piere 2:3.
11. Inki mutindu bangogo yina kele na 2 Piere 2:1, 3 kemonisa metode mpi lukanu ya ba aposta?
11 Piere kumonisaka dyaka bametode yina ba aposta kesadilaka ntangu yandi tubaka nde bo “ta kwisa kunatila beno malongi ya luvunu, malongi yina ta benda beno na lufwa.” (2 Piere 2:1, 3) Kaka mutindu muyibi yina Yezu kutubilaka na kingana ya kibuka ya mameme kukotilaka ‘na munoko ya lupangu ya mameme ve, kansi yandi lutaka na zulu ya kibaka na ndambu ya nkaka,’ mutindu mosi ba aposta kekotilaka beto na mayele na bo ya mbi. (Galatia 2:4; Yude 4) Lukanu na bo kevandaka inki? Piere kuyikaka nde: ‘Bo takusa-kusa beno.’ Ya kyeleka, ata ba aposta kutuba nki mutindu sambu na kudinungisa, lukanu ya kyeleka ya bantu yai kekotilaka na dibundu kele ya “kuyiba mpi kufwa.” (Yoane 10:10) Beno keba na banzenza ya mutindu yai!
12. (a) Inki mutindu banduku na beto lenda nata beto na kuwa ndinga ya banzenza? (b) Inki mambu mefwanana na kati ya bametode ya Satana ti yina banzenza kesadilaka bubu yai?
12 Banduku ya mbi. Beto lenda wa ndinga ya banzenza na nzila ya bantu yina beto kesalaka ti bo kinduku. Banduku ya mbi kele kigonsa ntetentete sambu na batoko. (1 Korinto 15:33) Kuvila ve nde, Satana kuponaka Eva sambu yandi vandaka ti bamvula fyoti mpi yandi zabaka ve mambu mingi. Satana kundimisaka yandi nde Yehowa kufyotunaka kimpwanza na yandi kukonda kikuma, ata yo vandaka ve kyeleka. Yehowa vandaka kuzola bantu ya yandi salaka mpi yandi vandaka kudibanza sambu na mambote na bo. (Yezaya 48:17) Kiteso mosi bubu yai, banzenza kemekaka na kundimisa beno batoko nde bibuti na beno yina kele Bakristu kefyotunaka kimpwanza na beno kukonda kikuma. Inki mutindu banzenza yina lenda kusa nge? Toko mosi ya nkento yina kele Mukristu kendima nde: “Na nima ya ntangu fyoti banduku na mono ya nzo-nkanda kulembisaka fyoti lukwikilu na mono. Bo vandaka kutuba nde dibundu na mono kele ti bansiku mingi mpi yo kelutisaka ndilu.” Kansi, kyeleka kele nde bibuti na nge kezolaka nge. Yo yina, kana banduku na nge ya nzo-nkanda kumeka kundimisa nge na kukonda kutula ntima na bibuti na nge, kubika ve nde bo kusa nge mutindu Satana kukusaka Eva.
13. Inki nzila ya mayele Davidi kulandaka, mpi nki mutindu beto lenda landa mbandu na yandi?
13 Sambu na yina metala banduku ya mbi, muyimbi-bankunga Davidi kutubaka nde: “Mono ke vandaka ve ti bantu ya mpamba, mono ke taka kinduku ve ti bantu ya luvunu.” (Nkunga 26:4) Keti nge memona metode yankaka yina banzenza kesadilaka? Bo kebumbaka kimuntu na bo, kaka mutindu Satana kusadilaka nyoka sambu na kubumba kimuntu na yandi. Bubu yai, bantu yankaka ya kevandaka ti luzingu ya mansoni kesadilaka Internet sambu na kubumba kimuntu mpi bangindu na bo ya kyeleka. Na masolo ya bantu kesalaka na Internet, bambuta yina kele na bikalulu ya mbi lenda kudimonisa bonso batoko sambu nge bwa na mutambu na bo. Batoko, beto kelomba beno na kukeba mpenza kana ve, beno tabwa na kimpeve.—Nkunga 119:101; Bingana 22:3.
14 Inki mutindu bima yina kemwangaka bansangu kepanzaka ndinga ya banzenza?
14 Kukusila bantu makambu. Ata bansangu yankaka ya bo kepesaka sambu na Bambangi ya Yehowa kevandaka ve ya mbi, bantangu yankaka banzenza kesadilaka televizio, radio, to bazulunalu sambu na kumwanga bangindu na bo ya mbi. Mu mbandu, na insi mosi, bansangu kukusaka nde Bambangi kupesaka maboko na luyalu ya Hitler na Mvita ya Zole ya Inza ya Mvimba. Na insi yankaka, rapore mosi kufundaka Bambangi nde bo kebebisaka banzo-Nzambi. Na bansi mingi, na nzila ya bima yina kemwangaka bansangu, bo kefundaka Bambangi nde bo kenataka ve bana na bo na lupitalu, mpi nde bo kekangisaka meso na luzolo yonso na masumu ya bampangi na bo Bakristu. (Matayo 10:22) Ata mpidina, bantu ya masonga ya mezaba beto mbote kezabaka nde bansangu ya mutindu yai kele ya luvunu.
15. Sambu na nki yo kele ve mayele na kundima mambu yonso yina bo ketubaka na bansangu?
15 Inki beto fwete sala kana beto mekutana ti malongi ya banzenza ya mutindu yai? Beto fwete landa ndongisila yina kele na Bingana 14:15: “Zoba ke ndimaka bindima-ndima kansi muntu ya mayele ke yindulaka ntete.” Yo kele mayele ve na kundima mambu yonso ya bo ketubaka na bansangu nde yo kele ya kyeleka. Ata beto kebuyaka ve bansangu yonso ya bantu ya inza, beto kezabaka mpi nde ‘nsi-ntoto ya mvimba kele na maboko ya Muntu ya Mbi.’ —1 Yoane 5:19.
“Zikisa Kana Mpeve Yina Me Katuka na Nzambi”
16. (a) Inki mutindu kikalulu ya mameme kemonisa bukyeleka ya bangogo ya Yezu yina kele na Yoane 10:4? (b) Inki mambu Biblia kesyamisa beto na kusala?
16 Kansi, inki mutindu beto tazaba kana muntu yango kele nduku to mbeni na beto? Yezu kutubaka nde mameme kelandaka ngungudi “sambu bo zaba ndinga na yandi.” (Yoane 10:4) Kima kepusaka mameme na kulanda ngungudi kele ve bilele ya yandi melwata; kansi ndinga na yandi. Mukanda mosi ya ketubilaka bansi ya Biblia ketuba nde nzenza mosi kutubaka nde mameme kezabaka ngungudi na bo na bilele, kansi na ndinga ve. Ngungudi mosi kuvutulaka nde kele ndinga na yandi ya bo kezabaka. Sambu na kumonisa yo, yandi sobaka bilele na yandi ti nzenza yina. Ata yandi lwataka bilele ya ngungudi, ntangu nzenza yina kubingaka mameme, mameme kukwisaka ve sambu bo zabaka ve ndinga na yandi. Kansi, ntangu ngungudi kubingaka bo, ata yandi lwataka bilele yankaka, mameme kukwendaka mbala mosi. Yo yina, muntu mosi lenda monana bonso ngungudi, kansi sambu na mameme, yo kesonga ve nde yandi kele mpenza ngungudi na bo. Na kutuba ya mbote, mameme kezikisaka ndinga ya muntu yina kebinga bo, mpi bo kefwanisaka yo ti ndinga ya ngungudi na bo. Ndinga ya Nzambi kelomba beto na kusala mutindu mosi. Yo ketuba nde: “Ntete beno fweti bakisa kana mpeve yina me katuka na Nzambi.” (1 Yoane 4:1; 2 Timoteo 1:13) Inki tasadisa beto na kusala buna?
17. (a) Inki kesadisaka beto na kuzaba mbote ndinga ya Yehowa? (b) Nzayilu ya Yehowa kesadisaka beto na kusala inki?
17 Yo ke pwelele nde, kana beto mezaba mbote-mbote ndinga to nsangu ya Yehowa, beto lenda zaba mbote-mbote ndinga ya nzenza. Biblia kemonisa mutindu beto lenda yedisa nzayilu ya mutindu yina. Yo ketuba nde: “Beno ta wa ndinga na nima na beno ke tuba nde: ‘Nzila yo yai, beno landa yo.’” (Yezaya 30:21) “Ndinga” yina ketuba na nima na beto mekatuka na Ndinga ya Nzambi. Konso ntangu ya beto ketangaka Ndinga ya Nzambi, beto lenda tuba nde, beto kewaka ndinga ya Ngungudi na beto ya Nene, Yehowa. (Nkunga 23:1) Yo yina, kana beto kelonguka Biblia mbala na mbala, yo tasadisa beto na kuzaba mbote ndinga ya Nzambi. Nzayilu yina ya mbote tasadisa beto na kuzaba na mbala mosi ndinga ya banzenza. —Galatia 1:8.
18. (a) Kuzaba ndinga ya Yehowa kelombaka inki? (b) Na kutadila Matayo 17:5, sambu na nki beto fwete lemfuka na ndinga ya Yezu?
18 Kuzaba ndinga ya Yehowa kelombaka dyaka inki? Katula kuwa, yo kelombaka kulemfuka. Tala dyaka Yezaya 30:21. Ndinga ya Nzambi ketuba nde: “Nzila yo yai.” Ee, na nsadisa ya kulonguka ya Biblia, beto kewaka bantuma ya Yehowa. Na nima, yandi kesonga beto nde: “Beno landa yo.” Yehowa kezolaka nde beto sadila mambu ya beto kewaka. Yo yina, kana beto kesadila mambu ya beto kelonguka, beto kemonisa ve kaka nde beto kewa ndinga ya Yehowa kansi mpi nde beto kelemfuka na yo. (Kulonga 28:1) Kulemfuka na ndinga ya Yehowa ketendula mpi kulemfuka na ndinga ya Yezu, sambu Yehowa yandi mosi kusongaka beto na kusala mutindu yina. (Matayo 17:5) Inki mambu Yezu, Ngungudi ya Mbote, kesonga beto na kusala? Yandi kelonga beto na kukumisa bantu balongoki mpi na kutula ntima na mpika ya “kwikama mpi ya mayele.” (Matayo 24:45, NW; 28:18-20) Kulemfuka na ndinga na yandi ketendula luzingu ya mvula na mvula sambu na beto.—Bisalu 3:23.
“Bo Ta Tina Yandi Ntama”
19. Inki beto fwete sala kana beto mewa ndinga ya banzenza?
19 Ebuna, inki beto fwete sala kana beto mewa ndinga ya banzenza? Kaka mutindu mameme kesalaka. Yezu kutubaka nde: “Kansi bo ta landa nzenza [ata fyoti, NW] ve; bo ta tina yandi ntama.” (Yoane 10:5) Beto fwete sala mambu zole. Ya ntete, beto ‘talanda ata fyoti ve’ nzenza. Ee, beto fwete buya mpenza na kulanda nzenza. Na ndinga ya Kigreki ya Biblia, bangogo ya bo mebalula nde ‘ata fyoti ve’ ketendula kubuya ya ngolo kibeni. (Matayo 24:35; Baebreo 13:5) Ya zole, beto “ta tina yandi ntama,” to talanda yandi ve. Yai kele mutindu mosi kaka ya mbote ya beto fwete sala na ntwala ya bantu yina malongi na bo kewakana ve ti ndinga ya Ngungudi ya Mbote.
20. Inki beto tasala kana beto mekutana (a) na ba aposta ya luvunu? (b) na banduku ya mbi? (c) na bansangu ya luvunu na nzila ya televizio, radio, to na bazulunalu?
20 Yo yina, kana beto mekutana ti bantu yina kelongaka bangindu ya ba aposta, beto fwete sala mutindu Ndinga ya Nzambi ketuba: “Beno keba sambu na bantu yina ke kabisaka bantu, bayina ke balulaka mabanza ya bantu yina ke na lukwikilu; bo ke buyaka malongi yina ya beto pesaka beno. Beno tina bo.” (Roma 16:17; Tito 3:10) Kiteso mosi, batoko ya kele Bakristu yina kekutana ti bigonsa ya banduku ya mbi fwete sadila ndongisila yai ya Polo kupesaka toko Timoteo: “[Tina, NW] nzala ya kileki.” Ebuna ntangu beto mekutana ti bantu ya kekusila beto mambu na nzila ya televizio, radio, to bazulunalu, beto fwete yibuka ndongisila yai yankaka ya Polo kupesaka Timoteo: “Bo [bayina kewaka ndinga ya banzenza] ta tulaka makutu na bo mingi na kuwa bingana ya luvunu. Kansi nge, na mambu yonso nge fweti kudiyala.” (2 Timoteo 2:22; 4:3-5) Ata ndinga ya banzenza lenda vanda kitoko nki mutindu, beto fwete tina ntama mambu yonso yina lenda bebisa lukwikilu na beto.—Kusonga 26:5; Bingana 7:5, 21; Kusonga 18:2, 4.
21. Inki dikabu kekinga bantu yina kebuyaka kuwa ndinga ya banzenza?
21 Sambu bo kebuyaka kuwa ndinga ya banzenza, Bakristu ya kupakulama kelemfukaka na ndinga ya Ngungudi ya Mbote yina kele na Luka 12:32. Na verse yai, Yezu kesonga bo nde: “Beno kuwa boma ve, ata beno kele bantu mingi ve! Sambu Tata na beno ke mona kiese na kupesa beno Kimfumu na yandi.” Mutindu mosi mpi, “mameme ya nkaka” kekinga na mpusa yonso na kuwa bangogo yai ya Yezu: “Beno bantu yai ya Tata na mono me sakumuna, beno kwisa. Beno kwisa kubaka Kimfumu ya yandi me yidikilaka beno katuka ntangu yandi salaka bima yonso.” (Yoane 10:16; Matayo 25:34) Dikabu mosi ya kitoko mpenza kekinga beto kana beto buya na kuwa ‘ndinga ya banzenza’!
Keti Nge Keyibuka?
• Sambu na nki yo mefwana mpenza na kubinga Satana nde nzenza mutindu kingana ya Yezu ya kibuka ya mameme ketubila yo?
• Na nki banzila bantu kewaka ndinga ya banzenza bubu yai?
• Inki mutindu beto lenda zaba ndinga ya banzenza?
• Inki beto fwete sala kana beto mewa ndinga ya banzenza?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 32]
Inki beto fwete sala kana beto mewa ndinga ya banzenza?