Beto Kele na Kikuma ya Kuboka Sambu na Kyese

“Kiese ya kukonda nsuka ta vandila bo, mawa ti kudila ta vila.”​—YEZAYA 35:10.

 1. Banani bubu yai kele ti kikuma ya kuswaswana sambu na kyese?

MBALA ya nkaka nge memonaka nde kaka bantu fyoti mpamba kele ti kyese ya kyeleka bubu yai. Kansi, bonso Bakristu ya kyeleka, Bambangi ya Yehowa kele na kyese. Mpi kivuvu ya kubaka kyese yango yina mosi kele na ntwala ya mafuku ya nkaka, yina mebaka ntete ve mbotika, baleke ti bambuta, yina kevukanaka ti Bambangi. Mutindu nge kele na kutanga bangogo yai na kati ya zulunalu yai ntangu yai kemonisa nde nge kele na kyese yina to nde nge mepusana na kubaka yau.

 2. Inki mutindu kyese ya Bakristu keswaswanaka ti nkadilu ya kimvuka ya bantu mingi?

² Bantu mingi kemonaka nde kima mosi kekondanaka na luzingu na bau. Keti nge mpi? Ya kyeleka, yau lenda kuvanda nde nge kele ve na bima yonso ya kinsuni yina ya nge lendaka kusadila, ya kyeleka yonso yina bamvwama ti bantu ya ngolo ya bubu yai kele na yau lenda kukonda nge. Mpi nge lenda kuvanda na nzala ya kuvanda na mavimpi mpi ngolo ya mingi. Ata mpila yina, beto lenda kutuba nkatu boma nde na yina metala kyese, nge kele mvwama ti mavimpi ya mbote kuluta mafuku ya bantu mingi na ntoto. Inki mutindu?

 3. Inki bangogo ya kufuluka ti ntendula beto kezola kutudila dikebi, ye sambu na inki?

³ Yibuka bangogo yai ya Yezu: “Mono me tubila beno mambu yai, sambu kiese na mono kuvanda na beno, mpi sambu kiese na beno kuvanda ya kulunga.” (Yoane 15:11) “Sambu kiese na beno kuvanda ya kulunga.” Ntendula ya inki mutindu! Kulonguka ya mudindu ya banzila ya luzingu ya Bukristu lenda kumonisa bikuma mingi yina kesala nde kyese na beto kuvanda ya kulunga. Kansi ntangu yai, simba bangogo ya kufuluka na ntendula yina kele na Yezaya 35:10. Yau kele na ntendula mingi sambu yau metadila beto bubu yai. Beto ketanga nde: “Bantu yina ya Mfumu Nzambi me gulusaka, bayina kele bantu na yandi mpenza, bo bantu ta tambula na nzila yina na kwisa kuvutuka na Sioni. Ntangu bo ke kwisa kuvutuka, bo ta yimba bankunga ya kiese; bo ta tula milolo, bo ta sepela mpenza. Kiese ya kukonda nsuka ta vandila bo, mawa ti kudila ta vila.”

 4. Inki mutindu ya kyese metendulama na Yezaya 35:​10, ye sambu na inki beto fwete kutudila yau dikebi?

⁴ “Kiese ya kukonda nsuka.” Kitini ya nsa “tii na ntangu ya kukonda nsuka” (NW) kele mbalula ya kuluta kitoko ya mambu ya Yezaya kusonikaka na Kiebreo. Kansi, mutindu yau kemonisamaka na mikapu ya nkaka, ngindu ya kele na mvese yai kele “kimakulu.” (Nkunga 45:6; 90:2; Yezaya 40:28) Ebuna kyese tavanda ti nsuka ve, na bamvwandilu yina tapesa nzila​—⁠ee, yina tapesa nzikisa​—⁠ya kyese ya mvula na mvula. Keti yai mambu ya kyese ve? Kansi, mbala ya nkaka mvese yango lenda kusimba nge bonso komantere yina kesalamaka na dyambu yina tasalama ve, na kunatilaka nge ngindu ya kubanza nde: ‘Ya kyeleka, kana mpila yina yau ketadila mono ve; mutindu ya makambu ya konso kilumbu ketadilaka mono.’ Kansi, kyeleka kemonisa mambu ya mutindu ya nkaka. Lusilu ya mbikudulu yina kele na Yezaya 35:10 kele ti ntendula sambu na nge bubu yai. Sambu na kusengumuna na inki mutindu, bika beto kufimpa kapu yai ya kitoko, Yezaya kapu 35, na kusimbaka konso kitini na mambu ya kele na nzyunga na yau. Ndima nde nge tayangalala na mambu ya kele kuna.

Bantu Yina Kuvandaka na Mfunu ya Kuyangalala

 5. Mbikudulu ya Yezaya kapu 35 kele ti inki nkenda?

⁵ Sambu na kusadisa beto na kubakisa, bika beto kutadila nkenda ya mbikudulu yai ya kyese. Mbikudi ya Baebreo Yezaya kusonikaka yau na kisika mosi mfinama na mvu 732 N.T.B. Yina vandaka nsungi ya bamvukumi ya kuyitaka na ntwala Babilone kubungula Yeruzalemi. Mutindu Yezaya 34:​1, 2 kemonisa yau, Nzambi vandaka kuyita kutuba nde yandi vandaka meyilama sambu na kuvutula mbela na makanda bonso Edomi ya metubilama na Yezaya 34:⁠6. Ya kyeleka, yandi kusadilaka Babilone ya ntama sambu na kusala yau. Mutindu mosi, Nzambi kupesaka nswa na bantu ya Babilone na kufwa Yuda sambu Bayuda vandaka ya kukonda kwikama. Mbutu? Bantu ya Nzambi kunatamaka na kimpika, mpi nsi na bau kuyambulamaka bamvula 70.​—2 Bansangu 36:​15-21.

 6. Inki luswaswanu kele na kati ya mambu yina zolaka kubwila bantu ya Edomi mpi yina zolaka kubwila Bayuda?

⁶ Kansi, kele ti luswaswanu mosi ya ngolo na kati ya bantu ya Edomi ti Bayuda. Ndola ya Nzambi na zulu ya bantu ya Edomi vandaka na nsuka ve; ye nsukansuka dikanda yonso kuvilaka. Ee, tii bubu yai nge lenda kwenda kutala mayumbu ya mpamba na nzyunga yina bantu ya Edomi vandaka kuzinga, bonso mayumbu ya Petra yina mezabanaka na inza. Kansi bubu yai, kele ve ti dikanda to kimvuka ya bantu yina ya bau lenda kubinga nde ‘bantu ya Edomi.’ Na lweka ya nkaka, keti yau kulombaka nde mbungulu ya bantu ya Babilone na zulu ya Yuda kuvanda kimakulu, na kubikaka insi ya kukonda kyese kimakulu?

 7. Inki mvutu Bayuda yina kuvandaka na kimpika na Babilone lendaka kupesa na nsangu ya mbikudulu ya Yezaya kapu 35?

⁷ Awa mbikudulu ya kitoko ya kele na Yezaya kapu 35 kele na mfunu mingi. Beto lenda kubinga yau mbikudulu ya mvutulula, sambu ndungisa na yau ya ntete kuvandaka ntangu Bayuda kuvutukaka na insi na bau na 537 N.T.B. Bantu ya Izraele yina kuvandaka na kimpika na Babilone kubakaka kimpwanza ya kuvutuka na insi na bau. (Esdrasi 1:​1-11) Kansi, ntangu yau vandaka mesalama ntete ve, Bayuda yina kuvandaka na kimpika na Babilone mpi vandaka kutadila mbikudulu ya Nzambi yai lendaka kuvanda na kuditungisa sambu na yina metala bamvwandilu yina bau fwanaka kukuta na kukuma na bau na ntoto na bau, Yudea. Ebuna, bau mosi fwanaka kuvanda na inki mvwandilu? Bamvutu na bangyufula yai kewakana mbala mosi ti kikuma yina beto kele na yau ya kuboka sambu na kyese. Bika beto kutala.

 8. Inki bamvwandilu Bayuda kukutanaka na yau ntangu bau kukatukaka na Babilone? (Fwanisa ti Ezekiele 19:3-6; Ozea 13:8.)

⁸ Mvwandilu lendaka kumonana ve ya kitoko sambu na Bayuda, ata ntangu ya bau kuwaka nde bau lendaka kuvutuka na insi na bau. Insi na bau kubikalaka ya kuyambulama bamvula makumi nsambwadi, nsungi ya luzingu ya mvimba. Inki zolaka kusalama na insi yango? Kilanga yonso ya madya, ya vinu to ya mapela fwanaka kukuma ntoto-makanga. Masamba ya bau kukotisaka masa to ya vandaka kutaninama mbote zolaka kukuma ntoto ya mpamba ya kukawuka to bantoto makanga. (Yezaya 24: 1, 4; 33:9; Ezekiele 6:14) Yindula bambisi ya mfinda yina zolaka kufuluka kuna. Na kati na yau bambisi yina kedyaka misuni bonso bankosi ti bantambu. (1 Bantotila 13:24-28; 2 Bantotila 17:25, 26; Kitoko 4:8) Bau lendaka mpi ve kuvila ba urse yina kuvandaka na ngolo ya kufwa bakala, nkento to mwana. (1 Samuele 17:34-37; 2 Bantotila 2:24; Bingana 17:12) Ye kima ya nkaka ya beto lenda kuvila mpi ve kele banyoka ya ndikila, to binkalankala. (Kuyantika 49:17; Kulonga 32:33; Yobi 20:16; Nkunga 58:4; 140:3; Luka 10:19) Kana nge vandaka na ntangu yina ti Bayuda yina vandaka kukatuka na Babilone na 537 N.T.B., mbala ya nkaka nge lendaka kudyengana mbundu na kutambula na bantoto ya mutindu yina. Na ntangu bau kukumaka yau kuvandaka paladisu ve.

 9. Sambu na inki kikuma bavutuki kulendaka kuvanda ti kivuvu mpi kutula ntima?

⁹ Kansi, Yehowa yandi mosi kuvutulaka bansambidi na yandi na insi na bau, mpi yandi lenda kubalula mvwandilu ya mayumbu. Keti sambu na Nzambi nge kekwikila mambu ya mutindu yina ve? (Yobi 42:2; Yeremia 32:​17, 21, 27, 37, 41) Ebuna, inki yandi zolaka kusala—inki yandi salaka​—sambu na Bayuda ya kuvutukaka mpi sambu na insi na bau? Inki bupusi dyambu yai kele na yau na zulu ya bansadi ya Nzambi bubu yai mpi na mvwandilu na nge​—ya bubu mpi ya makwisa? Ntete, bika beto kutala inki kusalamaka na ntangu yina.

Kyese Sambu na Mvwandilu ya Kusobaka

10. Inki nsoba Yezaya 35:1, 2 yitaka kutuba?

¹⁰ Inki zolaka kusalama ntangu Sirusi kupesaka Bayuda nswa ya kuvutuka na ntoto ya kukandikilama? Tanga mbikudulu ya kyese na Yezaya 35:​1, 2: “Nseke ke na kiese mingi, ntoto ya kuyuma ke sepela, bintuntu me yantika kumena na ntoto ya zelo na zelo. Ntoto ke tula milolo ya kiese, yo ke yimba bankunga, yo ke kina; yo me kuma kitoko bonso mfinda kuna na ngumba ya Libani, yo me kuma kubuta bima mingi bonso bilanga ya ngumba ya Karmele ti ya ntoto ya Saroni. Bantu yonso ta mona lukumu ya Mfumu Nzambi, bo ta mona nene ya Nzambi na beto.”

11. Yezaya kutendulaka na kusadilaka nzayilu ya inki ntoto?

¹¹ Na bantangu ya Biblia, Libani, Karmele, ti Saroni vandaka kuzabana sambu na kitoko ya matiti na yau. (1 Bansangu 5:16; 27:29; 2 Bansangu 26:10; Kitoko 2:1; 4:15; Ozea 14:​5-7) Yezaya kusadilaka bambandu yina sambu na kutendula mutindu ntoto ya kubalulama, na lusadisu ya Nzambi, zolaka kuvanda. Kansi, keti yau vandaka kutendula nsoba ya mpamba ya ntoto? Ve, ata fyoti ve!

12. Sambu na inki beto lenda kutuba nde mbikudulu ya Yezaya kapu 35 vandaka kutadila bantu?

¹² Yezaya 35:2 ketuba nde, ntoto “ke tula milolo ya kiese, yo ke yimba bankunga, yo ke kina.” Beto kezaba nde ntoto ti bimenina kuvandaka ve “kutula milolo ya kiese” na mutindu mosi ya kyeleka. Kansi, kubalulama na yau na kukuma ti nsasa mpi lubutu zolaka kunata bantu na kudiwa mutindu yina. (Levi 23:​37-40; Kulonga 16:15; Nkunga 126:​5, 6; Yezaya 16:10; Yeremia 25:30; 48:33) Bansoba ya kyeleka yina kusalamaka na ntoto fwanaka kufwanana ti bansoba yina salamaka na bantu, sambu mbikudulu yai ketadila bantu. Yau yina, beto kele na kikuma ya kubakisa mbikudulu ya Yezaya na sansa nde yau vandaka kutadila ntete bansoba yina fwanaka kusalama na kuvutulama ya Bayuda, mingimingi kyese na bau.

13, 14. Inki nsoba na kati ya bantu Yezaya 35:3, 4 yitaka kutuba?

¹³ Sambu na yau, bika beto kufimpa mambu ya kuluta mingi ya mbikudulu yai ya kyese na kumona inki mutindu yau kulungisamaka na nima ya kimpwanza ya Bayuda mpi kukatuka na bau na Babilone. Na bamvese 3 ti 4, Yezaya ketubila bansoba na kati ya bantu yina kuvutukaka nde: “Beno pesa kikesa na maboko yina me lemba, beno pesa ngolo na mabolongo yina ke tekita. Beno tuba na bantu yina ke mona mpasi na ntima, nde: ‘Beno vanda kikesa, beno wa boma ve! Tala, Nzambi na beno ke kwisa kugulusa beno, yandi mosi ke kwisa kuvutula mbi na bambeni na beno.’ ”

¹⁴ Keti yau kepesa ve kikesa na kuyindula nde Nzambi na beto, yina lendaka kubalula nkadilu ya ntoto ya mayumbu, ketulaka dikebi ya ngolo na bansambidi na yandi? Yandi zolaka ve nde Bayuda ya kuvandaka na kimpika kudiwa ya kulemba, kusuka ntima, to kuvanda na mayindu na yina metala makwisa. (Baebreo 12:12) Yindula mvwandilu ya Bayuda yina na kimpika. Katula kivuvu yina ya bau vandaka kubaka na bambikudulu ya Nzambi sambu na makwisa na bau, yau zolaka kuvandila bau mpasi na kuvanda na kivuvu ya makwisa ya mbote. Yau kuvandaka bonso nde bau kuvandaka na kasio ya mudidi, ya kukonda kimpwanza ya kunikana mpi ya kusala mingi na kusadila Yehowa. Yau lendaka kumonana nde sambu na bau nsemo mosi ve kuvandaka na ntwala.​—⁠Fwanisa ti Kulonga 28:29; Yezaya 59:10.

15, 16. (a) Inki nsukisilu beto lenda kubasisa na yina Yehowa kusalaka sambu na bavutuki? (b) Sambu na inki bavutuki vandaka kukinga ve nde Yehowa kusala bambelula ya kinsuni, kansi inki Nzambi kusalaka na kuwakana ti Yezaya 35:5, 6?

¹⁵ Kansi, nsoba ya inki mutindu kusalamaka ntangu Yehowa kupesaka Sirusi nswa ya kuyambula bau na kuvutuka na insi na bau! Ata nzikisa mosi ya Biblia kele ve nde Nzambi kukangulaka na mutindu mosi ya kimangu meso ya kifwa-meso, kukangulaka makutu ya kyeleka, to kubelulaka kikata mosi na kati ya Bayuda yina kuvutulamaka. Kansi, yandi kusalaka kima mosi ya kuluta mpenza nene. Yandi kuvutulaka bau na nsemo mpi na kimpwanza ya insi na bau ya zolwa.

¹⁶ Kima mosi ve kesonga nde bavutuki vandaka kukinga nde Yehowa kusala bambelula ya kinsuni ya mutindu yina na bimangu. Yau fwete kuvanda nde bau kubakisaka nde Nzambi kusalaka ve mutindu yina ti Izaki, Samsoni, to Elia. (Kuyantika 27:1; Bazuzi 16:​21, 26-30; 1 Samuele 3:​2-8; 4:15) Kansi, kana bau vandaka kukinga nsoba na ngolo ya Nzambi ya mvwandilu na bau na mutindu ya kifwani, bau kubakaka nsoni ve. Ya kyeleka, na mutindu ya kifwani, bamvese 5 ti 6 kuvandaka na ndungisa ya kyeleka. Yezaya kuyitaka kutuba mbotembote nde: “Meso ya bantu ya kufwa-meso ta mona, makutu ya bantu ya kufwa-makutu ta kanguka. Bantu ya makulu-kifu ta pumbuka bonso mbambi, bababa ta kuma kutuba na ndinga ya ngolo ti kiese.”

Kukumisa Ntoto Bonso Paladisu

17. Inki bansoba ya kyeleka Yehowa kusalaka?

¹⁷ Bavutuki yina, na ntembe ve kuvandaka ti kikuma ya kutula milolo sambu na kyese na bamvwandilu bonso yina ya Yezaya kelanda kutendula: “Bamasa ta basika mingi na ntoto ya zelo na zelo; kisika zelo kele yo ta kuma dizanga, ntoto ya kuyuma ta fuluka na banto ya masa. Na bisika yina ya bibulu vandaka kulala, matiti ti bamwa-nti yina ke vandaka na lweka ya masa ta mena.” (Yezaya 35:6b, 7) Ata beto lenda kumona yau ve na ntoto ya insi yina ya mvimba bubu yai, banzikisa kemonisa nde kitini yina kuvandaka Yudea ya ntama kuvandaka “paladisu ya kugungula.”a

18. Inki mvutu bavutuki ya Bayuda lendaka kumonisa sambu na balusakumunu ya Nzambi?

¹⁸ Na yina metala bikuma ya kyese, yindula mutindu nsâdila (reste) ya Bayuda kuvutukaka na Insi ya Lusilu! Bau kuvandaka na dibaku ya kubaka ntoto ya mpamba, yina bibulu ti bambisi ya nkaka ya mutindu yina kuvandaka kuzinga, mpi kubalula yau. Keti nge zolaka ve kuvanda na kyese ya kusalaka kisalu ya mvutulula ya mutindu yina, mingimingi na kuzabaka nde Nzambi kele na kusakumuna bikesa na nge?

19. Na inki sansa kukatuka na kimpika na Babilone sambu na kuvutuka kuvandaka ti malombilu?

¹⁹ Kansi, yau kuvandaka ve dyambu ya konso Muyuda yina ya kuvandaka na kimpika na Babilone, na kuzenga kana yandi zolaka kukwenda na Insi ya Lusilu to ve, sambu na kuvukana na kisalu ya kyese ya mvutulula. Nzambi kutulaka malombilu. Ata muntu mosi ve ya kuvandaka ya kubebisama na bansadilu ya lusambu ya bumpani ya Babilone, kuvandaka ti nswa ya kuvutuka. (Daniele 5:​1, 4, 22, 23; Yezaya 52:11) Ata muntu mosi ve yina vandaka kulanda nkadilu ya kukonda mayele na buzoba yonso lendaka kuvutuka. Bantu yonso ya mutindu yina kufwanaka ve. Na ndambu ya nkaka, bayina vandaka kulanda bansiku ya Nzambi, bayina yandi kutadilaka bonso bantu ya busantu na mambu ya nkaka, lendaka kuvutuka na Yudea. Bau lendaka kutambula bonso na Nzila ya Busantu. Yezaya kumonisaka yau pwelele na mvese 8 nde: “Nzila ya [nene] ta vanda kuna, bo ta bingaka yo Nzila ya Santu. Bantu ya masumu lenda tambula muna ve, ata zoba mosi mpi ve lenda kwisa kulutila muna.”

20. Inki Bayuda kuvandaka ve na mfunu ya kubanga ntangu bau kuvutukaka, mbutu kuvandaka inki?

²⁰ Bayuda yina vandaka kuvutuka zolaka ve kuvanda ti kikuma ya kubanga ndwanisa ya bantu ya kufwanana na bambisi to bibuka ya miyibi. Sambu na inki? Sambu Yehowa zolaka ve kupesa nswa nde bima ya mutindu yina kuvanda na Nzila yina ti bantu na yandi ya kusumbamaka. Ebuna, bau lungaka kutambula ti bantima ya kyese mpi bivuvu ya makwisa ya kyese. Tala inki mutindu Yezaya kutendulaka yau na kusukisaka mbikudulu yai: “Na Nzila yina bantambu ta vanda ve, ata mbisi mosi ya makasi ta monika ve, ata mosi ve. Kansi bantu yina ya Mfumu Nzambi me gulusaka, bayina kele bantu na yandi mpenza, bo bantu ta tambula na nzila yina na kwisa kuvutuka na Sioni. Ntangu bo ke kwisa kuvutuka, bo ta yimba bankunga ya kiese; bo ta tula milolo, bo ta sepela mpenza. Kiese ya kukonda nsuka ta vandila bo, mawa ti kudila ta vila.”—Yezaya 35:​9, 10.

21. Inku mutindu beto bubu yai fwete kutadila dyaka Yezaya kapu 35 yina melunganaka ntama?

²¹ Kifwani ya mbikudulu ya inki mutindu beto kele na yau awa! Kansi, beto fwete kutadila yau ve bonso nde yau ketadila kaka nkenda ya ntama, bonso nde yau kuvandaka nkenda ya kitoko ya kele ti mfunu mingi ve sambu na mvwandilu na beto to makwisa na beto. Kyeleka kele nde mbikudulu yai kele ti ndungisa ya ngituka bubu yai na kati ya bansadi ya Nzambi, ebuna, yau ketadila mpenza konso muntu na kati na beto. Yau kepesa beto bikuma ya kyeleka ya kuboka sambu na kyese. Na inki mitindu yau metadila luzingu na nge ya ntangu yai ti ya makwisa, beto tamona yau na disolo ya kelanda.

[Noti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Keyibuka?

◻ Inki ntangu Yezaya kupu 35 kulunganaka mbala ya ntete?

◻ Inki malanda ndungisa ya ntete ya mbikudulu kubasisaka?

◻ Inki mutindu Yehowa kulungisaka Yezaya 35:​5, 6?

◻ Inki bansoba sambu na ntoto ti na mvwandilu na bau mosi, bavutuki ya Bayuda kumonaka?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 9]

Mayumbu ya Petra, na nzyunga yina bantu ya Edomi vandaka kuzinga

[Bifwanisu ya kele na lutiti 10]

Ntangu Bayuda kuvandaka na kimpika, kitini ya mingi ya Yudea kukumaka bonso ntoto-makanga, ya kufuluka ti bambisi ya makasi bonso ba urse ti bantambu

[Bangogo ya kemonisa kisina ya bafoto]

Garo Nalbandian

Bear and Lion: Safari-Zoo of Ramat-Gan, Tel Aviv