Bangungudi Nsambwadi, Bamfumu Nana​—ke Tendula Banani Bubu Yai?

 1. Sambu na nki komplo ya ntotila ya Siria mpi ya Izraele nungaka ve?

NA NSUNGI mosi buna, na kati ya mvu 762 N.T.B. mpi mvu 759 N.T.B., ntotila ya Izraele mpi ya Siria sosaka kunwanisa kimfumu ya Yuda. Sambu na nki? Sambu na kubotula Yeruzalemi, kukatula Ntotila Ahazi na kiti ya kimfumu, mpi kutula ntotila ya nkaka na kisika na yandi, ziku muntu mosi yina vandaka ve na dibuta ya Ntotila Davidi. (Yez. 7:5, 6) Kansi, komplo na bo lendaka ve kununga. Sambu Yehowa silaka nde kaka muntu ya dibuta ya Davidi fwete vanda na kiti na yandi ya Kimfumu, mpi bangogo na yandi ke kondaka ve kulungana ata fioti.​—Yoz. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Tendula mutindu Yezaya 7:14, 16 lunganaka (a) na mvu-nkama ya nana N.T.B. (b) na bilumbu ya Yezu.

² Na luyantiku, yo monanaka bonso nde Siria mpi Izraele ta nunga mvita. Kaka na mvita mosi, Ahazi fwilaka basoda 120 000! Diaka, bo fwaka Maaseya “mwana ya ntotila.” (2 Bans. 28:6, 7) Kansi Yehowa vandaka kumona mambu yina yonso. Yandi yibukaka lusilu yina yandi pesaka Davidi, yo yina yandi tindaka profete Yezaya na kuzabisa nsangu mosi ya kikesa.

³ Yezaya tubaka nde: ‘Mwana-nkento ta baka divumu, yandi ta buta mwana ya bakala, yandi ta pesa yandi zina Emanuele. Na ntwala nde mwana ya bakala kuzaba kubuya mambi mpi kupona mambu ya mbote, bantoto ya bantotila yina zole ya ke pesa beno boma ta kuma mayumbu [Siria mpi Izraele], bantu ta zinga muna ve.’ (Yez. 7:14, 16) Mbala mingi beto ke sadilaka kitini ya ntete ya mbikudulu yina sambu na lubutuku ya Mesia, mpi yo kele kieleka. (Mat. 1:23) Kansi sambu ‘bantotila zole,’ ntotila ya Siria mpi ya Izraele, vandaka diaka ve kunwanisa Yuda na bilumbu ya Yezu, ntembe kele ve nde mbikudulu yina ke tubila Emanuele lunganaka sambu na mbala ya ntete na bilumbu ya Yezaya.

⁴ Ntangu fioti na nima ya kuzabisa nsangu yina ya mfunu mingi, nkento ya Yezaya bakaka divumu mpi butaka mwana-bakala yina yandi pesaka zina ya Mahere-Shalale-Ashi-Bazi. Yo lenda vanda nde “Emanuele” yina Yezaya tubilaka kele mwana yai.a Na ntangu ya ntama, mbala ya nkaka bo vandaka kupesa mwana zina mosi ntangu yandi me butuka, ziku sambu na kusungimina diambu mosi ya mfunu, kansi bibuti ti bampangi ya mwana vandaka kubinga yandi na zina ya nkaka. (2 Sam. 12:24, 25) Ata nzikisa mosi ve ke monisa nde, bo vandaka kubinga Yezu na zina ya Emanuele.​—Tanga Yezaya 7:14; 8:3, 4.

 5. Inki desizio ya mbi Ntotila Ahazi bakaka?

⁵ Ntangu Izraele mpi Siria sosaka kunwanisa Yuda, insi ya nkaka ya ngolo mingi vandaka mpi kusosa kubotula mbanza yina. Yo vandaka Asiria, insi yina vandaka kaka kukuma ngolo mingi na nsi-ntoto ya mvimba. Yezaya 8:3, 4, ke monisa nde Asiria zolaka kunata ‘kimvwama ya Damasi’ mpi ‘bima yina bo me botula na Samaria’ na ntwala ya kunwanisa kimfumu ya sudi ya Yuda. Na kisika ya kutula ntima na mambu yina Yehowa tubaka na nzila ya Yezaya, Ahazi ntotila ya kukonda lukwikilu, salaka ngwakana ti bantu ya Asiria mpi nsuka-nsuka, bo yantika kuniokula bantu ya Yuda. (2 Bant. 16:7-10) Sambu yandi vandaka ntwadisi to ngungudi ya Yuda, yo lombaka nde Ahazi kutanina bantu na yandi. Kansi yandi salaka ve mpidina. Beto lenda kudiyula nde: ‘Ntangu mono ke zola kubaka badesizio ya mfunu, keti mono ke tulaka ntima na Nzambi to na bantu?’​—Bing. 3:5, 6.

 6. Inki luswaswanu monanaka na kati ya luyalu ya Ahazi mpi ya Ezekiasi?

⁶ Ahazi fwaka na mvu 746 N.T.B., mpi na nima mwana na yandi Ezekiasi kumaka ntotila na kisika na yandi. Na ntangu yina, bantu ya Yuda kumaka bansukami mpi yambulaka kusambila Yehowa. Inki diambu ya ntete Ezekiasi fwete sala na luyalu na yandi? Kusosa kutombula kimvwama ya insi Yuda? Ve. Ezekiasi vandaka muntu ya kimpeve, mpi ngungudi ya mbote sambu na kibuka na yandi. Diambu ya ntete-ntete yina yandi salaka vandaka kuvutula lusambu ya bunkete mpi kusadisa dikanda yina ya bankolami na kuvutukila bangwisana ya mbote ti Yehowa. Ntangu yandi bakisaka mambu yina Nzambi lombaka yandi na kusala, Ezekiasi lemfukaka kukonda kusukinina. Yandi kele mbandu ya mbote sambu na beto!​—2 Bans. 29:1-19.

 7. Sambu na nki Balevi vandaka na mfunu ya lusadisu ya ntotila ya mpa?

⁷ Balevi vandaka ti mukumba ya mfunu na yina me tala kuvutula lusambu ya bunkete. Yo yina, Ezekiasi salaka lukutakanu ti Balevi mpi yandi silaka bo nde yandi ta sadisa bo. Meka kumona na mabanza mutindu mansanga ya kiese vandaka kubasika na meso ya Balevi ya kwikama yina vandaka na lukutakanu yina, ntangu bo waka ntotila ke tubaka nde: ‘Beno bantu ya Yehowa me sola sambu beno telama na ntwala na yandi, sambu na kusadila yandi.’ (2 Bans. 29:11) Balevi bakaka ntuma ya pwelele ya kusadisa bantu na kusambila Nzambi ya kieleka!

 8. Ezekiasi salaka diaka inki sambu na kusadisa bantu na kuvutukila Yehowa, mpi inki mbutu basikaka?

⁸ Ezekiasi bingisaka bantu yonso ya Yuda mpi ya Izraele na nkinsi mosi ya nene ya Paki, mpi na nima bo salaka Nkinsi ya Mampa ya Kukonda Levire yina salaka bilumbu nsambwadi. Bantu sepelaka mingi na nkinsi yina, yo yina bo yikaka bilumbu nsambwadi diaka. Biblia ke zabisa beto nde: ‘Bwala ya mvimba ya Yeruzalemi fulukaka na kiese, sambu katuka na bilumbu ya Salomo mwana ya Davidi, ntotila ya Izraele diambu ya mutindu yai me salamaka ntete ve.’ (2 Bans. 30:25, 26) Ntembe kele ve nde, bankinsi yai ya kimpeve pesaka bantu yonso kikesa! Beto ke tanga na 2 Bansangu 31:1 nde: ‘Ntangu bantu ya Israele manisaka Nkinsi ya Paki, bo panza-panzaka makunzi ya matadi ya santu, bo bwisaka bisika ya kuzanguka mpi bamesa-kimenga.’ Na mutindu yina, bantu ya Yuda vutukilaka Yehowa. Yo sadisaka bantu na kudibongisa na bampasi yina bo ta kutana ti yo na makwisa.

 9. (a) Inki mutindu komplo ya bantu ya Izraele sukaka? (b) Na luyantiku, nki monisaka nde Senakeribi zolaka kununga Yuda?

⁹ Kaka mutindu Yezaya bikulaka, bantu ya Asiria nungaka kimfumu ya nordi ya Izraele mpi nataka bantu na yo na kimpika, na mutindu yina komplo ya Izraele ya kutula ntotila yina vandaka ve na dibuta ya Davidi nungaka ve. Kansi, inki beto lenda tuba sambu na pula ya bantu ya Asiria? Bo kwisaka kunwanisa Yuda. Biblia ke tuba nde: ‘Ntangu Ezekiasi me lungisa bamvula kumi na iya na kimfumu na yandi, Senakeribi ntotila ya Asiria kwisaka kunwanisa bambanza yonso ya Yuda, yina vandaka ti bibaka ya ngolo mpi botulaka yo.’ Senakeribi botulaka bambanza 46 ya Yuda. Yindula mutindu nge zolaka kudiwa kana nge vandaka kuzinga na Yeruzalemi na ntangu yina! Mbanza mosi mosi ya Yuda vandaka kubwa na maboko ya basoda ya Asiria!​—2 Bant. 18:13.

10. Sambu na nki Mishe 5:5, 6 pesaka Ezekiasi kikesa?

¹⁰ Ezekiasi zabaka nde kigonsa vandaka kukwisa, kansi na kisika ya kusosa lusadisu na dikanda mosi ya mumpani, mutindu Ahazi, tata na yandi ya kukonda kwikama salaka, Ezekiasi tulaka ntima na Yehowa. (2 Bans. 28:20, 21) Mbala ya nkaka, yandi zabaka bangogo yina Mishe, profete ya nkaka ya ntangu na yandi, yina bikulaka sambu na Asiria nde: “Sambu na muntu ya Asiria, . . . beto ta basisila yandi mpi bangungudi nsambwadi, ee, bamfumu nana na kati ya bantu. Mpi bo ta gungula kibeni insi ya Asiria ti mbele ya bitumba.” (Mis. 5:5, 6, NW) Ntembe kele ve nde, bangogo yai ya kupemama pesaka Ezekiasi kikesa sambu yo monisaka nde Yehowa ta sadila basoda ya ngolo kibeni sambu na kubwisa bantu ya Asiria.

11. Inki ntangu mbikudulu ya bangungudi nsambwadi mpi bamfumu nana ta lungana na mutindu ya kuluta nene?

¹¹ Mbikudulu yina tubilaka bangungudi nsambwadi mpi bamfumu nana zolaka kulungana na mutindu ya kuluta nene bamvula mingi na nima ya lubutuku ya Yezu, ‘mfumu yina ta yala Israele, yina luzingu na yandi me yantikaka tuka ntama.’ (Tanga Mishe 5:1, 2.) Yo ta salama na bilumbu ke kwisa, ntangu “muntu ya Asiria” ya bilumbu na beto ta nwanisa bansadi ya Yehowa. Banani Yehowa ta sadila na nzila ya mwana na yandi yina ke yala, sambu na kunwanisa mbeni yina? Beto ta baka mvutu na disolo yina ke landa. Kansi ntete-ntete, beto tadila malongi yina beto lenda baka na mambu yina Ezekiasi salaka ntangu bantu ya Asiria kwisaka kunwanisa yandi.

12. Ezekiasi mpi bantu yina vandaka ti yandi bakaka nki bangidika sambu na kutanina bantu ya Nzambi?

¹² Yehowa ke vandaka ntangu yonso ya kuyilama sambu na kusadisa beto na mambu yina beto mosi lenda sala ve, kansi mpusa na yandi ke vandaka nde beto sala yina beto lenda. Ezekiasi solulaka ti ‘bamfumu na yandi mpi basoda na yandi,’ mpi kumosi bo bakaka lukanu ‘ya kukanga ba-nto ya masa yina vandaka na nganda ya mbanza. Diaka, Ezekiasi bakaka kikesa mpi tungaka diaka kibaka yina bwaka mpi tedimisaka banzo-zulu na zulu na yo. Yandi tungaka kibaka ya nkaka na nganda. Yandi sadisaka makonga mingi ti mabaya ya kuditanina na batolotolo.’ (2 Bans. 32:3-5) Sambu na kutanina mpi kugungula bantu na yandi ya ntangu yina, Yehowa sadilaka babakala ya ngolo​—Ezekiasi, bamfumu na yandi, mpi baprofete ya kwikama.

13. Inki diambu ya kuluta mfunu Ezekiasi salaka sambu na kuyidika bantu sambu na mvita yina vandaka kukwisa? Tendula.

¹³ Diambu yina Ezekiasi salaka na nima vandaka mfunu mingi kuluta kukanga bamasa to kutunga bibaka ya mbanza. Sambu yandi vandaka ngungudi ya mbote, Ezekiasi vukisaka bantu mpi siamisaka bo na bangogo yai: ‘Beno vanda kikesa mpi ngolo, beno wa boma ve, beno tekita mpi ve sambu na ntotila ya Asiria sambu bayina kele ti beto kele mingi kuluta bayina kele ti yandi. Yandi kele ti basoda ya bantu kansi Yehowa Nzambi na beto kele ti beto sambu na kusadisa beto na kunwana bitumba na beto.’ Yandi yibusaka bantu nde Yehowa ta nwana sambu na bo mpi ngibusa yina kumisaka lukwikilu na bo ngolo kibeni! Ntangu bo waka mambu yina, Bayuda ‘bakaka kikesa na mambu yina Ezekiasi ntotila ya Yuda tubaka.’ Beto simba nde ‘mambu yina Ezekiasi tubaka’ pesaka bantu kikesa. Ezekiasi, bamfumu na yandi mpi bantu na yandi ya ngolo, tanga mpi profete Mishe mpi Yezaya, monisaka nde bo vandaka bangungudi ya mbote, kaka mutindu Yehowa bikulaka na nzila ya profete na yandi.​—2 Bans. 32:7, 8; Mis. 5:5, 6.

14. Rabshake tubaka nki, mpi bantu salaka inki?

¹⁴ Ntotila ya Asiria tulaka camp na yandi na Lakishi, na sudi-westi ya Yeruzalemi. Tuka kuna, yandi tindaka binati-nsangu tatu na Yeruzalemi sambu na kuzabisa bantu na kudipesa na maboko na yandi. Rabshake, yina vandaka kinati-ndinga na yandi sadilaka mayele ya mutindu na mutindu. Yandi tubilaka bantu na ndinga na bo, Kiebreo, mpi siamisaka bantu na kuyekula ntotila na bo mpi kudipesa na bantu ya Asiria. Yandi kusaka bo nde yandi ta nata bo na insi ya nkaka kisika bo ta vanda ti luzingu ya mbote kibeni. (Tanga 2 Bantotila 18:31, 32.) Na nima, Rabshake tubaka nde kaka mutindu banzambi ya makanda ya nkaka nungaka ve na kutanina bansambidi na bo, Yehowa mpi ta kuka ve kugulusa Bayuda na maboko ya bantu ya Asiria. Bantu monisaka mayele na mutindu bo landaka ve bansangu yina ya luvunu, diambu yina mbala mingi bansadi ya Yehowa ke salaka bubu yai.​—Tanga 2 Bantotila 18:35, 36.

15. Yo lombaka nde bantu ya Yeruzalemi kusala inki, mpi inki mutindu Yehowa gulusaka mbanza yina?

¹⁵ Ya kieleka, Ezekiasi waka mpasi na ntima, kansi na kisika ya kusosa lusadisu na insi mosi ya ngolo mingi, yandi sosaka lusadisu na Yehowa na nzila ya profete Yezaya. Yezaya zabisaka Ezekiasi nde: ‘Senakeribi ta kota na bwala yai ve, yandi ta bula mpi ve tolotolo na yandi mwamu.’ (2 Bant. 19:32) Yo lombaka kaka nde bantu ya Yeruzalemi kuvanda kikesa mpi ngolo. Yehowa ta nwana sambu na bo. Mpi yandi salaka yo! Biblia ke tuba nde: ‘Na mpimpa yina, wanzio ya Yehowa kwendaka na camp ya basoda ya Asiria, mpi fwaka bantu 185 000.’ (2 Bant. 19:35) Bantu ya Yeruzalemi gulukaka na ngolo ya Nzambi, kansi ve sambu Ezekiasi kangaka banto ya masa to tungaka bibaka ya mbanza.

16. Bubu yai, banani ke monisa (a) bantu ya Yeruzalemi (b) “muntu ya Asiria” (c) bangungudi nsambwadi mpi bamfumu nana?

¹⁶ Mbikudulu ya ke tubila bangungudi nsambwadi mpi bamfumu nana ke lungana na mutindu ya kuluta mfunu na bilumbu na beto. Na ntangu ya ntama, bantu ya Asiria nwanisaka bantu ya Yeruzalemi. Kubika fioti, “muntu ya Asiria” ya bilumbu na beto ta nwanisa bansadi ya Yehowa yina ke monana bonso nde bo me konda lutaninu, mpi lukanu na yandi ta vanda ya kufwa bo yonso. Biblia ke tubila mvita yina, ke tubila mpi mvita ya ‘Gogi ya Magogi,’ mvita ya ‘ntotila ya nordi,’ mpi mvita ya “bantotila ya ntoto.” (Ezek. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Kus. 17:14; 19:19) Keti yo kele mvita mosi to bamvita mingi? Beto me zaba mpenza ve. Ziku, Biblia ke tubila mvita kaka mosi kansi na bazina ya kuswaswana. Inki kele basoda yina mbikudulu ya Mishe monisaka nde Yehowa ta sadila sambu na kunwanisa mbeni ya nku​—“muntu ya Asiria”? Bantu yina, beto ke yindula ve ata fioti—​“bangungudi nsambwadi, ee, bamfumu nana”! (Mis. 5:5, NW) Bangungudi mpi bamfumu yina kele na kati ya basoda yina ya ngolo kele bankuluntu ya dibundu. (1 Pie. 5:2) Bubu yai, Yehowa me tula babakala mingi ya kimpeve na dibundu sambu na kugungula mameme na yandi ya mbalu, mpi kusiamisa bo sambu na mvita yina “muntu ya Asiria” ya bilumbu na beto ta basisa.b Mbikudulu ya Mishe ke tuba nde, bo ‘ta gungula insi ya Asiria ti mbele ya bitumba.’ (Mis. 5:6, NW) Mosi ya “binwaninu ya bitumba” yina bo ta sadila kele “mbele ya mpeve,” disongidila Ndinga ya Nzambi.​—2 Bak. 10:4; Baef. 6:17.

17. Inki malongi iya bankuluntu lenda baka na disolo yai ya beto me katuka kutadila?

¹⁷ Bankuluntu yina ke tanga disolo yai lenda baka malongi ya mfunu mingi na disolo yai ya beto me katuka kutadila: (1) Diambu ya kuluta mfunu yina beno lenda sala sambu na kudibongisa na mvita ya “muntu ya Asiria” kele kukumisa ngolo lukwikilu na beno mpi kusadisa bampangi ya dibundu na kusala mutindu mosi. (2) Ntangu “muntu ya Asiria” ta nwanisa beto, bankuluntu fwete ndimisama nde Yehowa ta gulusa beto. (3) Na ntangu yina, mambu ya nkaka yina organizasio ya Yehowa ta zabisa beto na kusala lenda monana ya mpa sambu na beto to yo lenda yitukisa beto. Kansi beto yonso fwete vanda ya kuyilama sambu na kulemfukila bantuma yonso yina beto ta baka, yo vanda beto me sepela na yo to ve. Sambu kulemfukila bantuma yina ta gulusa luzingu na beto. (4) Muntu yonso yina ke tula ntima na banzo-nkanda ya kinsuni, na bima ya kinsuni to na baluyalu ya bantu, fwete soba mabanza na yandi ntangu yai. Bankuluntu, beno fwete vanda ya kuyilama sambu na kusadisa mpangi yonso yina kele ti baketi-keti sambu na kutudila Yehowa ntima ya mvimba na ntangu yai.

18. Inki mutindu kuyindulula disolo yai lenda sadisa beto na bilumbu ke kwisa?

¹⁸ Yo ta vanda ti ntangu mosi yina bansadi ya Nzambi ta monana bonso nde bo me konda lusadisu, kaka mutindu yo monanaka sambu na Bayuda yina vandaka na Yeruzalemi na bilumbu ya Ezekiasi. Na ntangu yina, bika nde beto yonso kubaka kikesa na bangogo ya Ezekiasi. Beto vila ve ata fioti nde bambeni na beto ‘kele ti basoda ya bantu, kansi Yehowa Nzambi na beto kele ti beto sambu na kusadisa beto na kunwana bitumba na beto’!​—2 Bans. 32:8.