Beto Sala Kumosi ti Santinele

“Mfumu, mono me vanda santinele awa mpimpa ti mwini, mono ke tala-tala.”​—YEZAYA 21:8.

 1. Na nki balusilu ya nene Yehowa yandi mosi kele temwe?

YEHOWA kele Muntu ya Nene ya kebakaka Balukanu. Wanzio yina kele mbeni mpi yina kumaka Satana Dyabulu, lenda sala ve ata kima mosi sambu na kubebisa lukanu na Yandi ya nene ya kusantisa zina na Yandi mosi, mpi ya kutula luyalu ya Kimfumu na yandi ya mbote sambu na kutwadisa paladisu ya ntoto. (Matayo 6:​9, 10) Na luyalu yina, bantu tabaka balusakumunu mingi kibeni. Nzambi “ta sukisa lufwa kimakulu! Yandi ta katula mansanga na meso ya bantu yonso.” Bantu tavanda na kyese, na bumosi, mpi bo tazingaka na ngemba mpi na kimvwama mvula na mvula. (Yezaya 25:8; 65:​17-25) Yehowa yandi mosi kele temwe ya balusilu yai ya nene!

 2. Inki bantu Yehowa mebasisaka na kuvanda batemwe?

² Kansi, Ngangi ya Nene kele mpi ti bantu yina kele batemwe. Na ntwala ya ntangu ya Bakristu, “bantu yonso yina mingi kele batemwe na beto,” banda na Abele, kukangaka ntima na kubaka ntinu, mbala mingi na ntwala ya bampasi ya ngolo. Mbandu na bo ya mbote kepesaka kikesa na Bakristu ya kwikama bubu yai. Kristu Yezu kele mbandu ya temwe mosi ya kuluta kikesa. (Baebreo 11:1–12:2) Mu mbandu, yibuka kimbangi ya yandi pesaka na ntwala ya Ponce Pilate. Yezu tubaka nde: “Kisalu ya mono butukilaka ti ya mono kwisilaka awa na nsi-ntoto, yo kele sambu na kutuba kitemwe na mambu yina kele ya kieleka.” (Yoane 18:37) Banda na mvu 33 ya T.B. tii na luyantiku ya mvu 2000 ya T.B., Bakristu ya kikesa kelandaka mbandu ya Yezu mpi bo kelanda na kuta kimbangi, na kikesa yonso sambu na kuzabisa “bisalu ya nene ya Nzambi.”​—Bisalu 2:11.

Tumabundu ya luvunu ya babilone

 3. Inki mutindu Satana mebasisaka kimbeni sambu na kimbangi yina bambangi kepesaka sambu na Yehowa mpi na luzolo na yandi?

³ Bamvu funda mingi meluta banda Mbeni ya nene, Satana Dyabulu, kesalaka ngolo na ntima ya mbi yonso sambu na kubebisa lukumu ya kimbangi ya bambangi ya Nzambi. Mutindu yandi kele “tata ya luvunu,” “dragoni yina ya nene, . . . nioka yina ya ntama,” yandi “ke kusaka bantu yonso.” Yandi kelembaka ve na kunwanisa bayina ke “landaka bansiku ya Nzambi,” mingimingi na bilumbu yai ya nsuka.​—Yoane 8:44; Kusonga 12:​9, 17.

 4. Inki mutindu Babilone ya Nene kuyantikaka?

⁴ Kiteso ya bamvula 4 000 meluta, na nima ya Mvula ya Ngolo ya bilumbu ya Noa, Satana tombulaka Nemrodi, “muntu mosi ya ngolo na mambu ya kufwa bambisi [ya kuvandaka na kimbeni ti Yehowa, NW].” (Kuyantika 10:​9, 10) Mbanza ya nene ya Nemrodi, Babilone (Babele), kumaka kisika ya nene ya lusambu ya bademo. Ntangu Yehowa kumisaka ndinga ya bantu yina vandaka tunga nzozulu ya Babele kisakasaka, bantu mwanganaka na ntoto ya mvimba, mpi bo nataka mabundu na bo ya luvunu bisika bo kwendaka. Yo yina, Babilone mekumaka nto ya kintinu ya lusambu ya luvunu ya inza ya mvimba, yina bo kebingaka Babilone ya Nene na mukanda ya Kusonga. Mukanda yai kezabisaka ndola ya ngidika ya lusambu yai ya ntama tabaka.​—Kusonga 17:5; 18:21.

Dikanda mosi ya Batemwe

 5. Inki dikanda Yehowa kuyidikaka sambu na kuvanda temwe na yandi, kansi sambu na nki yandi pesaka nzila nde bo nata yo na kimpika?

⁵ Kiteso ya bamvula 500 na nima ya ntangu ya Nemrodi, Yehowa kuyidikaka bana ya Abrahami yina vandaka muntu ya kwikama na mpila nde bo kumaka dikanda ya bana ya Izraele sambu na kuvanda batemwe na Yandi na ntoto. (Yezaya 43:​10, 12) Bantu mingi ya dikanda yina sadilaka Yehowa na kwikama yonso. Kansi, na nima ya bamvu-nkama mingi, malongi ya luvunu ya makanda yina vandaka na nzyunga kubebisaka Izraele, ebuna, bantu ya Yehowa yina vandaka kuzinga na kuwakana ti yandi, pesaka yandi mukongo mpi bo kumaka kusambila banzambi ya luvunu. Yo yina, na mvu 607 ya N.T.B., basoda ya Babilone, yina Ntotila Nabukodonozore kutwadisaka, kufwaka Yeruzalemi ti tempelo na yo, ebuna bo nataka Bayuda mingi na kimpika na Babilone.

 6. Inki nsangu ya mbote santinele ya mbikudulu ya Yehowa kuzabisaka, mpi nki ntangu yo lunganaka?

⁶ Lusambu ya luvunu kunungaka mpenza! Kansi, luyalu ya Babilone kusalaka vandaka ya ntangu fyoti mpamba. Kiteso ya bamvula 200 na ntwala nde mambu yina kusalama, Yehowa pesaka ntuma yai: “Kwenda nge tula santinele, yandi zabisa nge yina ya yandi ke mona.” Inki nsangu santinele yai vandaka na yo na kuzabisa? “Bwala Babilone me bwa! Biteki yonso ya bo vandaka kusambila yo me pasuka-pasuka, yo me lala-lala na ntoto!” (Yezaya 21:​6, 9) Ntembe kele ve nde yo salamaka kaka mutindu yina, na mvu 539 ya N.T.B., ndinga ya mbikudulu kulunganaka. Babilone bwala ya ngolo kubwaka, mpi ntama mingi ve, bantu yina vandaka kuzinga na kuwakana ti Nzambi kuvutukaka na bwala na bo.

 7. (a) Inki dilongi Bayuda kubakaka na ndola yina Yehowa pesaka bo? (b) Na nki mitambu Bayuda yina katukaka na kimpika kubwaka, mpi nki mambu yo nataka?

⁷ Bayuda yina katukaka na kimpika kubakaka dilongi nde bo fwete losa lusambu ya biteki ti ya bampeve ya mbi. Kansi, na nima ya bamvula mingi, bo bwaka na mitambu yankaka. Bantu mingi kubwaka na mutambu ya filozofi ya Grese. Bankaka yantikaka kusikisa nsiku ya bambuta kuluta Ndinga ya Nzambi. Bankaka dyaka kubwaka na zola ya mingi ya insi na bo. (Marko 7:13; Bisalu 5:37) Na ntangu Yezu kubutukaka, dikanda yina kuyambulaka dyaka lusambu ya kyeleka. Bayuda mosimosi kundimaka nsangu ya mbote yina Yezu vandaka kulonga, kansi dikanda yonso kubuyaka kuwila yandi, ebuna Nzambi mpi kulosaka bo. (Yoane 1:​9-12; Bisalu 2:36) Izraele kuvandaka dyaka ve temwe ya Nzambi, mpi na mvu 70 ya T.B., bo fwaka dyaka Yeruzalemi ti tempelo na yo. Ntangu yai, bantu ya kufwaka yo vandaka basoda ya Roma.​—Matayo 21:43.

 8. Nani kukumaka temwe ya Yehowa, mpi sambu na nki lukebisu yina Polo pesaka na temwe yai kumaka na ntangu ya mbote?

⁸ Kaka na ntangu yina, “Israele ya Nzambi” ya Bukristu kubutukaka, ntangu yai yo kumaka kusala kisalu ya temwe ya Nzambi sambu na makanda. (Galatia 6:16) Kukonda kusukinina, Satana sosaka kubebisa dikanda ya mpa yai ya kimpeve. Na nsuka ya mvu-nkama ya ntete, mupepe ya tumabundu ya luvunu kumaka kumonana na mabundu. (Kusonga 2:​6, 14, 20) Lukebisu ya Polo kukumaka na ntangu mosi ya mbote mpenza: “Beno keba, mbaimbai bantu ta kumisa beno bampika na bo na malongi na bo ya mpamba-mpamba ti ya luvunu, yina ke katukaka na mambu yina ya bantu ke longaka ti na bampeve yina ke yalaka bantu ya nsi-ntoto, kansi yo ke katukaka na malongi ya Kristo ve.”​—Kolosai 2:8.

 9. Inki mambu kunataka tii na kubutuka ya Kikristu kaka mutindu Polo kebisaka?

⁹ Nsukansuka, filozofi ya Grese, bangindu ya mabundu ya Babilone, mpi na nima “mayele” ya bantu, mu mbandu yina kelongaka nde bima yonso mebasikaka yo mosi na kintulumukina ti bayina ya kesosaka kulonguka kana mambu yina ke na Biblia ke ya kyeleka, nki kele lukanu na yo mpi ntendula ya bazina ya bansoniki, kubebisaka mabundu ya bantu mingi yina vandaka kubula ntulu nde bo kele Bakristu. Yo salamaka mutindu Polo tubaka yo na ntwala nde: “Mono zaba nde kana mono kwenda, bantu ya nkaka ta kwisa kukota na kati na beno bonso bambisi ya makasi, bo ta wila mameme ya Dibundu mawa ve. Ata na kati na beno bantu ya nkaka ta kwisa kutuba mambu ya luvunu, bo mpi ta longa bakristo sambu bo kulanda bo.” (Bisalu 20:​29, 30) Malongi ya luvunu yai yonso kubasisaka Kikristu.

10. Inki mambu kumonisaka pwelele nde bantu yonso ve kukotaka na lusambu ya luvunu yina vandaka kusalama na Kikristu?

¹⁰ Yo lombaka nde bantu yina kudipesaka mpenza na lusambu ya bunkete, “kunwana sambu na malongi yina ya Nzambi pesaka kaka mbala mosi mpamba na bantu na yandi [“na basantu,” NW].” (Yude 3) Keti kisalu ya kulonga mambu yina metala lusambu ya bunkete ti yina metala Yehowa zolaka kusalama dyaka ve na ntoto? Ve. Pana ya ntangu ya kufwa nkolami yai Satana ti bisalu na yandi yonso kufinamaka, yo kumaka pwelele nde bantu yonso ve kukotaka na lusambu ya luvunu yina bo vandaka kusala na Kikristu. Na nsuka ya mvu-nkama ya 19, na Pittsburgh, Pennsylvania, U.S.A., kimvuka mosi ya balongoki ya kyeleka ya Biblia kusalamaka mpi yo kumaka fondasio ya kimvuka ya bambangi ya Nzambi ya ntangu na beto. Bakristu yai tulaka dikebi na banzikisa ya Masonuku yina kemonisa nde nsuka ya ngidika ya inza yai mekuma penepene. Sambu na kumonisa kyeleka ya mbikudulu yina kele na Biblia, “nsuka” ya inza yai yantikaka na 1914 mpi kima kumonisaka yo vandaka kuyantika ya mvita ya ntete ya inza ya mvimba. (Matayo 24:​3, 7) Ntembe kele ve mpenza nde Satana ti kimvuka na yandi ya bademo, bo kulaka bo na zulu banda na mvula yina. Mvu-nkama ya 20 ya kufulukaka na mambu mingi ya mbi kemonisa pwelele nde Satana kesala mpenza kisalu na yandi, yo kele kulungana na pwelele yonso ya kidimbu yina kemonisa nde Yezu kele dezia na kiyeka ya Kimfumu ya zulu.​—Matayo, bakapu 24 ti 25; Marko, kapu 13; Luka, kapu 21; Kusonga 12:​10, 12.

11. Inki kima Satana mekaka kusala, kansi nki mutindu kumeka na yandi yina kunungaka ve?

¹¹ Na Yuni 1918, Satana mekaka na makasi yonso na kumanisa balongoki ya Biblia, ya kuvandaka kulonga na ntangu yina na bansi mingi. Yandi mekaka mpi na kufwa kimvuka na bo ya mendimamaka na nsiku ya Leta mpi yina mezabanaka na zina ya Watch Tower Bible and Tract Society. Bo kangaka bansadi ya la Société yina vandaka ti mikumba ya nene, bo kusilaka bo nde bo vandaka kulonga bantu na kulemfuka ve na bamfumu, mutindu bo kusilaka Yezu na mvu-nkama ya ntete. (Luka 23:2) Kansi na mvu 1919, bo yambulaka bansadi yai, yo pesaka bo nzila ya kulanda kisalu na bo. Na nima, bo katulaka kimakulu luvunu yina bo kusilaka bo.

“Santinele” mosi ya kesala mbote mpenza

12. Banani kele kimvuka ya santinele ya Yehowa bubu yai, to “santinele,” mpi nki mutindu bo kesala kisalu na bo?

¹² Yo yina, pana ya “ntangu ya nsuka” kuyantikaka, Yehowa basisaka dyaka santinele mosi yina talandaka mambu, mpi zabisaka bantu mambu yina fwete salama sambu na kulungisa balukanu na Yandi. (Daniele 12:4; 2 Timoteo 3:1) Tii bubu yai, kimvuka ya santinele yango, Bakristu ya kupakulama, Izraele ya Nzambi, ke na kusala mutindu yo kewakana na ntendula ya santinele ya mbikudulu yina Yezaya kepesa: “Yandi tala mbote-mbote, yandi kangula meso! Na mbala mosi santinele tubaka nde: ‘Mfumu, mono me vanda santinele awa mpimpa ti mwini, mono ke tala-tala.’ “ (Yezaya 21:​7, 8) Santinele yai kemonisa nde yandi kesalaka kisalu na yandi na ntima mosi mpenza!

13. (a) Inki nsangu santinele ya Yehowa kezabisaka? (b) Inki mutindu beto lenda tuba nde Babilone ya Nene mebwa?

¹³ Inki kima santinele yai kumonaka? Santinele ya Yehowa, kimvuka ya batemwe na yandi, zabisaka dyaka nde: “Bwala Babilone me bwa! Biteki yonso ya bo vandaka kusambila yo me pasuka-pasuka, yo me lala-lala na ntoto!” (Yezaya 21:9) Ntangu yai, disongidila na nima ya Mvita ya Ntete ya Inza ya Mvimba, Babilone ya Nene, kintinu ya lusambu ya luvunu ya inza, mebwa na kiyeka na yo ya nene. (Yeremia 50:​1-3; Kusonga 14:8) Yo kele kima ya kuyituka ve! Mvita ya Nene, mutindu bo vandaka kubinga yo na ntangu yina, kuyantikaka na Kikristu, kisika bamfumu ya mabundu ya bandambu yonso zole kutulaka tiya ya kimbeni yina na mpila bo vandaka kusyamisa batoko na bo na kukwenda kunwana bitumba. Yai dikambu ya nsoni mpenza! Na mvu 1919, Babilone ya Nene kukukaka ve kubuyisa Balongoki ya Biblia, mutindu bo vandaka kubinga ntete Bambangi ya Yehowa, na kubasika na bumolo na bo sambu na kuyantika kisalu ya kuta kimbangi na inza ya mvimba yina kesalama tii bubu. (Matayo 24:14) Dyambu yai kumonisaka kubwa ya Babilone ya Nene, kaka mutindu kubasika ya Izraele na kimpika na mvu-nkama ya sambanu ya N.T.B. kumonisaka kubwa ya Babilone ya ntama.

14. Inki zulunalu ya mezabana mingi, kimvuka ya santinele ya Yehowa kesadilaka, mpi nki mutindu Yehowa mesakumunaka kusadila na yo?

¹⁴ Kimvuka ya santinele kesalaka kisalu na yandi ti kikesa mpenza ntangu yonso mpi bo kevandaka na mpusa ya ngolo ya kusala mambu yina kele ya mbote. Na Yuli 1879, Balongoki ya Biblia yantikaka kubasisa zulunalu yai. Na ntangu yina bo vandaka kubinga yo nde Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence (Nzozulu ya Nkengi ya Sioni mpi Kinati-Nsangu ya Kuvanda ya Kristu ti Beto). Banda na mvu 1879 tii na Desembri 15, 1938, lutiti ya ntete ya konso nimero, vandaka ti bangogo yai: “ ‘Santinele, Mpimpa Yai tii Nki Ntangu?’​—Yezaya 21:11.”a Bamvula 120 meluta banda Nzozulu ya Nkengi kelandaka na dikebi yonso mambu yina kelutaka na inza mpi mutindu mambu yango kelungisa bambikudulu. (2 Timoteo 3:​1-5, 13) Kimvuka ya santinele ya Nzambi ti bampangi na bo “mameme ya nkaka” kesadilaka zulunalu yai sambu na kuzabisa bantu na kikesa yonso nde ntangu Yehowa tamonisa nswa na yandi ya kuvanda mfumu na nsadisa ya Kimfumu ya Kristu mekuma penepene. (Yoane 10:16) Keti Yehowa mesakumunaka temwe yai? Banda na nimero ya ntete ya kubasikaka na bakopi 6 000 na mvu 1879, Nzozulu ya Nkengi mekumaka kubasika na inza ya mvimba mpi yo kebasikaka bakopi kuluta 22 000 000 na bandinga 132. Na kati ya bandinga yai, 121 kebasikaka na mbala mosi. Yo mefwana mpenza nde zulunalu yina ketubilaka mambu ya Nzambi mpi ya bo kekabulaka kuluta bazulunalu yonso na ntoto, kuvanda zulunalu yina kekumisaka zina ya Nzambi ya kyeleka, Yehowa!

Kukatula mvindu malembemalembe

15. Kukatula mvindu ya nki mutindu kuyantikaka malembemalembe nkutu na ntwala ya 1914?

¹⁵ Kiteso ya bamvula 40 tii na ntangu luyalu ya zulu ya Kristu kuyantikaka na 1914, Balongoki ya Biblia kukatukaka na kimpika ya malongi mingi ya Kikristu yina kele ve na Biblia, bonso kupesa mbotika na bana ya fyoti, kukonda kufwa ya moyo, kombelo, kumona mpasi na bilungi ya tiya, mpi Nzambi mosi ya Butatu Busantu. Kansi, yo lombaka ntangu mingi dyaka sambu na kulosa bangindu yonso ya luvunu. Mu mbandu, na bamvu 1920 Balongoki ya Biblia mingi vandaka kulwata minyololo na nkingu yina vandaka ti kidimbu ya kulunsi mpi mpu ya kimfumu, bo vandaka kuta nkinsi ya Lubutuku ti bafete yankaka ya bampani. Kansi, sambu lusambu kuvanda mpenza ya kukonda mvindu, yo kelombaka kulosa bima yonso ya lusambu ya biteki. Ndinga ya Nzambi, Biblia ya Santu, fwete vanda fondasio ya lukwikilu ya Bakristu mpi nzila ya luzingu. (Yezaya 8:​19, 20; Roma 15:4) Yo kele mbi na kuyika mambu na Ndinga ya Nzambi to kukatula kima na kati na yo.​—Kulonga 4:2; Kusonga 22:​18, 19.

16, 17. (a) Inki ngindu ya mbi kimvuka ya santinele vandaka na yo bamvula mingi? (b) Inki kele ntendula ya kyeleka ya “mesa-kimenga” ti “dikunzi” na kati ya “Ezipte”?

¹⁶ Mbandu mosi tamonisa mfunu ya munsiku yai. Na mvu 1886, ntangu C. T. Russell kubasisaka mukanda mosi ya bo vandaka kubinga Le divin plan des Âges (Pula ya Nzambi na Bamvula). Mukanda yai vandaka ti tablo mosi yina vandaka kuwakanisa bamvula ya bantu ti Piramide ya Nene ya Ezipte. Bantu vandaka kuyindula nde monima yai ya Farao Khufu, vandaka dikunzi ya bo ketubila na Yezaya 19:​19, 20 nde: “Na ntangu yina mesa-kimenga mosi ya Mfumu Nzambi ta vanda na kati ya nsi ya Ezipte; dikunzi mpi ta vanda penepene na ndilulu ya ntoto sambu na lukumu ya Mfumu Nzambi. Yina ta vanda bidimbu ti kitemwe sambu na Mfumu Nzambi, [Yehowa], na nsi ya Ezipte.” Inki kuwakana piramide lendaka kuvanda na yo ti Biblia? Mu mbandu, bantu vandaka kuyindula nde nda ya banzila yina vandaka kunata na basuku yankaka na kati ya Piramide ya Nene vandaka kusonga ntangu “mpasi mingi” yina bo ketubilaka na Matayo 24:21 tayantika, mutindu bo vandaka kubakisa yo na ntangu yina. Balongoki ya Biblia mingi kudipesaka na kutesa bima mingi ya piramide sambu na kuzaba mambu bonso kilumbu ya bo takwenda na zulu!

¹⁷ Bantu kuzitisaka kima yango yai ya bo vandaka kubinga nde Biblia ya Ditadi bamvula mingi, tii na ntangu banimero ya Nzozulu ya Nkengi ya Novembri 15 mpi ya Desembri 1, 1928, kutendulaka yo pwelele nde Yehowa kuvandaka ve na mfunu ya monima ya matadi yina ba farao ya mimpani kutungaka, mpi yina kele ti bidimbu ya bademo ya kuzaba makambu na nzila ya bambwetete sambu na kundima kitemwe yina Biblia kepesa. Kansi, mbikudulu ya Yezaya vandaka na ntendula ya kimpeve. Bonso na Kusonga 11:​8, “Ezipte” kele kifwani ya inza ya Satana. ‘Mesa-kimenga ya Mfumu-Nzambi’ keyibusa beto bimenga ya mbote yina Bakristu ya kupakulama ke na kusala ntangu bo kele dyaka awa na nsi-ntoto yai. (Roma 12:1; Baebreo 13:​15, 16) Dikunzi yina kele “penepene na ndilulu [ya Ezipte]” ketendula dibundu ya Bakristu ya kupakulama, yina ke “simbaka mambu ya kieleka mutindu dikunzi ke simbaka nzo” mpi yina kele bonso temwe na “Ezipte,” disongidila inza ya bo tabikisa ntama mingi ve.​—1 Timoteo 3:15.

18. (a) Inki mutindu Nzambi kelanda na kutendula mambu sambu na Balongoki ya kyeleka ya Biblia? (b) Kana Mukristu mosi kebakisa mbote ve verse mosi, yo kele mayele na yandi kusala nki?

¹⁸ Mpila bamvula keluta, Yehowa kelanda na kupesa beto bantendula yankaka ya kyeleka, yika mpi mbakisa ya pwelele ya ndinga ya baprofete na yandi. (Bingana 4:18) Na bamvula ya mekatuka kuluta, beto bakaka dyaka kikesa na kusosa kubakisa dyaka mbotembote, mambu mingi bonso, mbandu yina taluta ve na ntwala nde nsuka kukwisa, kingana ya mameme ti bankombo, kima ya mvindu mpi ntangu yo tatelama na kisika ya santu, kuwakana ya mpa, lukituku, ti mbona-meso ya tempelo yina bo ketubila na mukanda ya Ezekiele. Ntangu yankaka, yo lenda vanda mpasi na kubakisa bantendula ya beto mepesa ntangu yai, kansi beto kebakisaka pwelele bikuma ya bantendula yai na ntangu ya mbote. Kana Mukristu mosi kebakisa ve mbotembote ntendula ya mpa ya verse mosi, yandi tasala mbote na kutuba na kudikulumusa yonso bangogo yina profete Mishe kutubaka: “Mono ke tula ntima nde yandi ta gulusa mono.”​—Mishe 7:7.

19. Inki mutindu bapakulami yina mebikalaka ti bampangi na bo mameme yankaka, memonisaka nde bo kele bonso bantambu na bilumbu yai ya nsuka?

¹⁹ Yibuka nde santinele “tubaka [bonso ntambu, NW] nde: ‘Mfumu, mono me vanda santinele awa mpimpa ti mwini, mono ke tala-tala.’ “ (Yezaya 21:8) Bapakulami yina mebikalaka memonisaka kikesa bonso ya ntambu na kutungululaka mabundu ya luvunu mpi na kusongaka bantu nzila ya kimpwanza. (Kusonga 18:​2-5) Sambu bo kele “mpika ya kwikama mpi ya mayele,” bo mebasisaka ba Biblia, bazulunalu, mpi mikanda yankaka na bandinga mingi, disongidila, “madia na ntangu ya mbote.” (Matayo 24:45, NW) Bo ketwadisaka “ndonga mosi ya bantu mingi [“kibuka ya nene,” NW]. . . . Bantu yina vandaka ya makanda yonso ti ya bandinga yonso ti ya bansi yonso.” Bantu yai mpi bo meyobisa bo na menga yina Yezu pesaka bonso nkudulu mpi bo kemonisa nde bo kele na ntima bonso ya ntambu na yina metala kusadila Nzambi “[kisalu ya santu, NW] mpimpa ti mwini.” (Kusonga 7:​9, 14, 15) Kisalu yina kimvuka ya fyoti ya Bambangi ya Yehowa ya kupakulama yina mebikalaka kusalaka na mvula meluta ti bampangi na bo, kibuka ya nene, kubutaka nki mbuma? Disolo ya kelanda tazabisa beto.

[Noti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Keyibuka?

• Inki batemwe Yehowa mebasisaka banda ntama tii na bamvula yai?

• Inki mutindu Babilone ya Nene kubasikaka?

• Sambu na nki Yehowa kupesaka nswa nde bo fwa Yeruzalemi, ntu-mbanza ya dikanda ya batemwe na yandi, na mvu 607 ya N.T.B.? na mvu 70 ya T.B.?

• Inki mpeve kimvuka ya santinele ya Yehowa ti bampangi na bo kemonisaka?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 22]

Kimvuka ya santinele ya Yehowa kesala kisalu na bo na ntima mosi mpenza