Kapu ya Nsambwadi

Bangogo Iya Yina Kubalulaka Inza

 1. Inki bupusi bangogo iya yina kusonamaka na kibaka banda ntama kuvandaka na yo?

BANGOGO iya ya nkufi kusonamaka na kibaka mosi ya kushanguna mbote. Kansi, bangogo iya yango kupesaka mfumu mosi ya ngolo boma na mpila nde bangindu na yandi kukumaka kisakasaka. Yo vandaka kuzabisa kubwa ya bantotila zole, lufwa ya mosi na kati na bo, mpi nsuka ya ngolo mosi ya inza. Bangogo yango kupesaka nsoni na kimvuka mosi ya lusambu ya bantu vandaka kuzitisa mingi. Kuluta dyaka, yo tombulaka lusambu ya bunkete ya Yehowa mpi yo ndimisaka kimfumu na yandi na ntangu mosi ya bantu mingi vandaka kuzitisa yo ve. Nkutu, bangogo yango kesadisa beto na kubakisa mbote mambu ya keluta bubu yai na inza! Inki mutindu bangogo iya lendaka kulungisa mambu yai yonso? Bika beto tala.

 2. (a) Inki kusalamaka na Babilone na nima ya lufwa ya Nabukodonozore? (b) Inki ntotila kumaka kuyala na ntangu yina?

² Bamvula mingi melutaka tuka bo tubaka mambu yina kele na kapu ya 4 ya Daniele. Luyalu ya Ntotila ya lulendo Nabukodonozore yina kusalaka bamvula 43 na Babilone kusukaka na lufwa na yandi na mvu 582 ya N.T.B. Bantu mingi ya kuyingaka yandi vandaka bantu ya dibuta na yandi, kansi luyalu ya mosimosi vandaka kusuka sambu bo vandaka kufwa na nima ya ntangu fyoti to bo vandaka kufwa bo. Nsukansuka, bakala mosi na zina ya Nabonide kubakaka kimfumu na nima ya kubasisa mubulu. Nabonide kuvandaka mwana ya nganga-nzambi ya nene ya nzambi-ngonda Sin. Yo ke pwelele nde yandi vandaka ve muntu ya dikanda ya bamfumu ya Babilone. Bantu mingi ya mayele ketubaka nde yandi kwelaka mwana ya Nabukodonozore sambu luyalu na yandi kuwakana ti nsiku, yandi tulaka mwana na bo Baltazare kilandi na yandi, mpi yandi bikilaka yandi mukumba ya kuyala Babilone sambu na mwa bamvula. Kana mpidina, Baltazare kuvandaka ntekolo ya Nabukodonozore. Keti mambu yina kukuminaka nkaka na yandi kusadisaka yandi na kuzaba nde Yehowa kele Nzambi yina kele na zulu ya bima yonso mpi yina lenda kulumusa konso ntotila yina? Ve! ​—⁠Daniele 4:34.

FETI MOSI YINA KULUTISAKA NDILU

 3. Tendula mutindu feti ya Baltazare kusalamaka.

³ Kapu ya 5 ya Daniele keyantika ti feti mosi ya nene. “Kilumbu mosi ntotila Baltazare salaka fete mosi ya nene; yandi bingaka bantu ya nene kiteso ya mile mosi (1.000) na kwisa kunwa vinu ti yandi.” (Daniele 5:⁠1) Mutindu nge lenda yindula yo, yo lombaka nzo mosi ya nene sambu bantu yonso kuzwa bisika, yika mpi bankento ya zole ti bamakangu ya ntotila. Muntu mosi ya mayele ketuba nde: “Bafeti ya Babilone vandaka ya lukumu, ata yo vandaka kusuka mbala mingi na kulauka malafu. Vinu, ya vandaka kukatuka na bansi yankaka, mpi madya ya mutindu na mutindu vandaka kufuluka na bamesa. Nzo yango vandaka ya kufuluka na nsudi ya mananasi mingi; bantu vandaka kuyimba mpi kubula miziki sambu na kuyangidika bantu ya kwisaka na feti.” Baltazare vandaka kutwadisa mambu na kisika mosi ya bantu yonso vandaka kumona yandi, mpi yandi kunwaka mingi kibeni.

 4. (a) Sambu na nki yo kele kima ya kuyituka na kumona nde bantu ya Babilone vandaka na feti na mpimpa ya Oktobri 5 ti 6 ya mvu 539 ya N.T.B.? (b) Sambu na nki bantu ya Babilone vandaka kuwa ve basoda yina kwisaka kunwanisa bo boma?

⁴ Yo kele kima ya kuyituka kibeni na kumona nde bantu ya Babilone kuvandaka na feti yina ya nene na mpimpa yina ya Oktobri 5 ti 6 ya mvu 539 ya N.T.B. Sambu insi na bo kuvandaka na bitumba, mpi mambu vandaka kukwendila ve mbote sambu na bo. Ntama mingi ve basoda ya Medo-Persia kubedisaka Nabonide mpi yandi kwendaka kubumbana na Borsippa, na sudi-westi ya Babilone. Mpi na ntangu yina basoda ya Sirusi kutulaka bakan na bo na nganda ya Babilone. Ata mpidina, Baltazare ti bantu na yandi ya nene vandaka kudiyangisa ve ata fyoti. Sambu bo zabaka nde bambeni lenda botula ve mbanza Babilone! Bibaka na yo ya nene mpi ya nda kutelamaka na lweka ya Nzadi ya nene ya Efrate yina kulutaka na katikati ya mbanza. Tuka bamvula mingi, ata mbeni mosi ve kunungaka na kubotula Babilone. Ebuna, sambu na nki kudiyangisa? Ziku Baltazare kuyindulaka nde makelele ya bo vandaka kutula na feti zolaka kundimisa bambeni na bo nde bo kewa bo ve boma, mpi yo zolaka kulembisa bo nitu.

5, 6. Inki mambu Baltazare kusalaka na nsi ya kwiti ya vinu, mpi sambu na nki yo vandaka mpenza kufinga Yehowa?

⁵ Ntama mingi ve Baltazare kulaukaka. Mutindu Bingana 20:1 ketuba yo, ‘kunwa malafu mingi kekumisaka muntu zoba.’ Malafu kunataka Baltazare na kusala dyambu mosi ya buzoba kibeni. Yandi lombaka nde bo nata makopa ya santu yina kukatukaka na tempelo ya Yehowa na feti. Makopa yai ya bo bakaka ntangu Nabukodonozore kubotulaka Yeruzalemi, vandaka kaka sambu na lusambu ya bunkete. Bo kebisaka ata banganga-Nzambi ya Bayuda yina vandaka ti nswa ya kusadila yo na tempelo ya Yeruzalemi na ntangu ya ntama na kuvanda bunkete.​—⁠Daniele 5:2; fwanisa ti Yezaya 52:⁠11.

⁶ Kansi, Baltazare vandaka kuyindula na kusala dyambu mosi dyaka ya kuluta mbi kibeni. “Ntotila . . . ti bantu na yandi ti bankento na yandi ti bamakangu na yandi . . . Bo yonso yantikaka kunwila yo. Ntangu yai bo yantikaka kuyimba bankunga sambu na kukumisa banzambi na bo ya wolo, ya arza, ya bronze, ya kibende, ya nti ti ya matadi.” (Daniele 5:​3, 4) Ntangu yandi salaka mpidina Baltazare zolaka kutombula banzambi na yandi na zulu ya Yehowa! Bantu ketubaka nde bantu ya Babilone vandaka ti kikalulu yai. Bo vandaka kuvweza Bayuda yina vandaka bampika na bo, kuseka lusambu na bo mpi kupesa bo ve ata kivuvu fyoti ya kuvutuka na insi na bo ya bo vandaka kuzola mingi. (Nkunga 137:​1-3; Yezaya 14:​16, 17) Mfumu yai ya kulaukaka malafu vandaka kuyindula nde kuvweza bampika yai mpi kufinga Nzambi na bo zolaka kuyitukisa bankento na yandi ti bamfumu ya leta, mpi bo zolaka kumona yandi muntu ya ngolo.a Kansi, kana Baltazare kudimonaka muntu ya ngolo mingi, kyese yango kusukininaka ve.

BISONO NA ZULU YA KIBAKA

7, 8. Inki mutindu feti ya Baltazare kuzenganaka, mpi nki kukuminaka ntotila?

⁷ Disolo ya kupemama ketuba nde: “Na mbala mosi bo monaka diboko ya muntu ke sonika na kibaka ya nzo ya ntotila, kisika bamwinda vandaka kupela ngolo. [Mpi ntotila vandaka kumona nima ya diboko yina vandaka kusonika, NW].” (Daniele 5:⁠5) Yo vandaka dyambu mosi ya boma mpenza! Kisika diboko yango kukatukaka kuzabanaka ve, yo vandaka kulela penepene na kitini ya kibaka yina vandaka na nsemo mingi. Yindula mutindu bantu yonso kukumaka pima ntangu bo balukaka sambu na kutala yo. Diboko yango yantikaka kusonika mambu ya bantu kubakisaka ve na zulu ya kibaka.b Dyambu yai ya boma, bantu mevilaka yo ve, yo yina tii bubu yai bantu kesadilaka bangogo yai “bisono na zulu ya kibaka” sambu na kukebisa bantu na dyambu mosi ya mbi ya kezola kubwa.

⁸ Inki kukuminaka ntotila yai ya lulendo yina kuditombulaka mpi kutombulaka banzambi na yandi na zulu ya Yehowa? “Ntangu ntotila monaka diboko ke sonika, boma simbaka yandi mingi na mpila nde yandi kumaka kisakasaka, [mikwa ya luketo na yandi yantikaka kulemba mpi, NW] mabolongo na yandi yantikaka kutekita.” (Daniele 5:⁠6) Baltazare kumonanaka bonso muntu ya nene mpi ya ngolo na meso ya bantu na yandi. Kansi, yandi kangamaka na boma bonso kiteki, luse na yandi kumaka mawa-mawa, yandi kumaka kutekita banda na makulu tii na luketu, nitu na yandi yonso vandaka kutekita ngolo kibeni yo yina mabolongo na yandi yantikaka kututana. Bangogo yina Davidi kuyimbilaka Yehowa kulunganaka: “Nge ke kulumusaka bantu yina ke kudinangulaka.”​—⁠2 Samuele 22:​1, 28; fwanisa ti Bingana 18:⁠12.

 9. (a) Sambu na nki boma ya Baltazare kuvandaka ve boma ya Nzambi? (b) Inki ntotila kusilaka na kupesa na bantu ya mayele ya Babilone?

⁹ Beto fwete simba nde boma ya Baltazare ketendula ve nde yandi titaka Nzambi, disongidila nde yandi monisaka luzitu ya ngolo na Yehowa, yina kele luyantiku ya mayele. (Bingana 9:10) Ve, yo vandaka boma ya mbi, mpi yo pesaka ve ntotila yai ya vandaka kutekita mayele.c Olie ya kulomba ndolula na Nzambi yina yandi katukaka kufinga, yandi bingaka “banganga-nkisi, banganga-ngombo ti bantu yina ke longukaka bambwetete” na ndinga ya ngolo. Nkutu yandi tubaka nde: “Muntu yina ta kuka kutanga bisono yai ti kutendula yo, mono ta lwatisa yandi bilele ya kimfumu ti shene ya wolo na nkingu, yandi ta vanda mpi muntu ya tatu ya kimfumu na mono.” (Daniele 5:⁠7) Ya kyeleka, muntu yina ya tatu zolaka kuvanda na kiyeka mingi, sambu yandi zolaka kuvanda na nima ya bantotila zole yina vandaka kuyala, disongidila Nabonide ti Baltazare. Kisika yina kuvandaka kaka sambu na mwana ya ntete ya Baltazare. Ntotila kuvandaka mpenza na mpusa ya kuzaba ntendula ya nsangu yai!

10. Keti bantu ya mayele kunungaka na kutendula bisono yina vandaka na kibaka?

¹⁰ Bantu ya mayele kwendaka kukota na ndonga na nzo yina ya nene. Bo vandaka mingi sambu mbanza ya Babilone kudikotisaka mpenza na dibundu ya luvunu mpi yo vandaka ti batempelo mingi. Bantu yina vandaka kutuba mambu yina tabwa na ntwala mpi kutendula mambu ya kusonika ya bantu vandaka kubakisa ve vandaka mingi. Yo fwete vanda nde bantu yai ya mayele kusepelaka mingi na kado yina vandaka kuvingila bo. Bo zwaka okazio ya kusala bisalu na bo na ntwala ya bantu mingi, ya kundimama na ntotila, mpi ya kubaka kisika ya nene. Kansi, bo kukaka ve ata fyoti! “Bantu yonso ya mayele kwisaka, kansi ata muntu mosi ve kukaka kutanga bisono ti kutendula yo.”d​—⁠Daniele 5:⁠8.

11. Sambu na nki bantu ya mayele ya Babilone kukukaka ve na kutanga bisono yina?

¹¹ Beto kezaba ve kana bantu ya mayele ya Babilone kukukaka to ve na kutanga bisono yango, disongidila kisono mosimosi kibeni. Kana bo zabaka bisono yango, bantu yai ya mayele ya mbi zolaka kupesa ntendula ya luvunu, ziku yina zolaka kuleba ntotila. Yo lenda vanda mpi nde bo kukaka kutanga bisono yango. Kansi, sambu bo kesonikaka ve Kiarameye ti Kiebreo ti bavwayele, konso ngogo lendaka kuvanda ti bantendula mingi. Kana mpidina, bantu ya mayele zolaka kukuka ve na kutuba nki bangogo yango kuvandaka. Ata nkutu bo zabaka bangogo yango, bo zolaka kubakisa yo ve sambu na kutendula yo. Kansi, dyambu mosi kele ya kyeleka: Bantu ya mayele ya Babilone kubelaka kibeni!

12. Kubela ya bantu ya mayele kumonisaka inki?

¹² Yo monanaka pwelele nde bantu ya mayele yina vandaka bantu ya luvunu mpi kimvuka ya lusambu na bo ya bantu vandaka kuzitisa mingi kuvandaka mpi ya luvunu. Bo waka nsoni kibeni! Ntangu Baltazare kumonaka nde kivuvu ya yandi vandaka kutula na bantu yai ya mabundu ya luvunu kuvandaka ya mpamba, yandi waka dyaka boma mingi kuluta, nitu na yandi kukumaka mpembe mingi, nkutu ata bantu na yandi ya nene “monaka ve kima ya kusala.”e​—⁠Daniele 5:⁠9.

BO MEBINGA MUNTU MOSI YA MAYELE

13. (a) Sambu na nki ntinu-nkento kutubaka nde bo binga Daniele? (b) Daniele kuvandaka ti luzingu ya nki mutindu?

¹³ Na ntangu yina ya mpasi, ntinu-nkento yandi mosi, ziku mama ya ntotila, kukotaka na nzo ya feti. Yandi waka nsangu ya mawa yina vandaka na feti, mpi yandi zabaka muntu mosi yina lendaka kutendula bisono yina kuvandaka na kibaka. Bamvula mingi na ntwala tata na yandi, Nabukodonozore, kutulaka Daniele na zulu ya bantu na yandi yonso ya mayele. Ntinu-nkento kuyibukaka nde yandi vandaka muntu ya “kikesa mingi ti mayele mingi.” Sambu yo kemonana nde Baltazare kuzabaka ve Daniele, yo ketendula nde profete yai kuvidisaka kisika na yandi ya nene na luyalu na nima ya lufwa ya Nabukodonozore. Kansi, lukumu kuvandaka ve mfunu mingi sambu na Daniele. Ziku ntangu yai yandi kumaka ti bamvula kuluta 90, mpi yandi vandaka kaka kusadila Yehowa na kwikama yonso. Ata yandi salaka bamvula kiteso ya 80 na kimpika na Babilone, yandi zabanaka kaka na zina na yandi ya Kiebreo. Nkutu ntinu-nkento kubingaka yandi Daniele, kansi na zina yina bo pesaka yandi na Babilone ve. Yandi longisilaka ntotila nde: “Binga [Daniele], yandi ta songa nge disongidila ya mambu yai.”​—⁠Daniele 1:7; 5:​10-12.

14. Inki dyambu ya mpasi Daniele kuvandaka na yo ntangu yandi monaka bisono yina vandaka na kibaka?

¹⁴ Bo bingaka Daniele mpi yandi kwisaka na ntwala ya Baltazare. Yo vandaka nsoni na kulomba lusadisu na Muyuda yai, yina ntotila katukaka kufinga Nzambi na yandi. Ata mpidina, Baltazare kulebaka Daniele, yandi silaka na kupesa yandi dikabu yina mosi, disongidila kisika ya tatu na luyalu na yandi, kana yandi tanga mpi kutendula bangogo yina ya kuyituka. (Daniele 5:​13-16) Daniele kutalaka bisono yina kuvandaka na kibaka, mpi mpeve santu kusadisaka yandi na kubakisa ntendula na yo. Yo vandaka nsangu mosi ya mawa yina kukatukaka na Yehowa Nzambi! Inki mutindu Daniele zolaka kuta nsangu mosi ya mbi ya ketala ntotila yai ya zoba na ntwala na yandi, mpi na ntwala ya bankento mpi bantu na yandi ya nene? Kuditula na kisika ya Daniele! Keti bangogo ya kuleba mpi lusilu ya ntotila ya kupesa yandi kimvwama mpi lukumu kukusaka yandi? Keti profete zolaka kulembisa nsangu ya Yehowa?

15, 16. Inki dilongi ya mfunu ya mambu yina melutaka Baltazare kubakaka ve, mpi nki mutindu dyambu yai kemonana mingi bubu yai?

¹⁵ Daniele kutubaka na kikesa yonso nde: “Mbote nge vanda na bakado na nge, mbote nge kabila muntu ya nkaka. Kansi mono ke tangila nge mfumu bisono yai, mono ke tendudila nge yo.” (Daniele 5:17) Na nima, Daniele kundimaka bunene ya Nabukodonozore, ntotila mosi ya ngolo yina vandaka na ngolo ya kufwa, kubula, kutombula, to kuwisa konso muntu yina yandi mezola nsoni. Kansi, Daniele kuyibusaka Baltazare nde Yehowa, “Nzambi ya Kuluta Kuzanguka,” kukumisaka Nabukodonozore nene. Yehowa muntu kuwisaka ntotila yai ya ngolo nsoni ntangu yandi kumaka lulendo. Ya kyeleka, Nzambi kupusaka Nabukodonozore na ngolo na kundima nde “[Nzambi ya Kuluta Kuzanguka] ke yalaka bamfumu yonso ya nsi-ntoto, yandi lenda tula mfumu konso muntu ya yandi zola.”​—⁠Daniele 5:​18-21.

¹⁶ Baltazare “zabaka mambu yai yonso.” Kansi, yandi bakaka ve dilongi na mambu ya melutaka. Ya kyeleka, yandi salaka mbi ya kuluta disumu ya Nabukodonozore ya lulendo mpi yandi vwezaka mpenza Yehowa. Daniele kumonisaka pwelele disumu ya ntotila. Dyaka, na ntwala ya mimpani yonso yina kuvukanaka, yandi songaka Baltazare na kikesa yonso nde banzambi ya luvunu “ke monaka ve, ke waka ve, ke zabaka mpi kima ve.” Profete ya kikesa ya Nzambi kuyikaka nde na kuswaswana ti banzambi yina ya kukonda mfunu, Yehowa kele Nzambi “yina ke talaka luzingu na nge.” Bubu yai mpi, bantu kesalaka banzambi na nsadisa ya bima yina kele ve na luzingu, bo kesambilaka mbongo, kisalu, lukumu, mpi kyese. Kansi, ata kima mosi ve na kati ya bima yai lenda pesa luzingu. Yehowa mpamba muntu kepesaka beto yonso luzingu, mpi luzingu na beto yonso kekatukaka na yandi.​—⁠Daniele 5:​22, 23; Bisalu 17:​24, 25.

DISWEKAMU MEZABANA!

17, 18. Inki vandaka bangogo iya yina diboko kusonikaka na kibaka, mpi ntendula na yo ya ntetentete vandaka inki?

¹⁷ Ntangu yai profete yina ya mununu kusalaka dyambu yina bantu ya mayele ya Babilone kukukaka ve na kusala. Yandi tangaka mpi tendulaka bisono yina kuvandaka na kibaka. Bangogo yango kuvandaka: “MENE, MENE, TEKELE [mpi] PARISINI.” (Daniele 5:​24, 25) Inki yo ketendula?

¹⁸ Bangogo yai ketendula ntetentete “mine mosi, mine mosi, sikle mosi, mpi katikati ya sikle.” Konso ngogo vandaka kutendula ntetentete kilo ya mbongo ya kibende. Bo tulaka yo na ndonga banda na mbongo ya nene tii ya fyoti. Yo vandaka dyambu ya mpasi kibeni! Ata bantu ya mayele ya Babilone kuzabaka bisono yina, beto lenda yituka ve na kumona nde bo zolaka kukuka ve na kutendula yo.

19. Inki vandaka ntendula ya ngogo “MENE”?

¹⁹ Na lusadisu ya mpeve santu ya Nzambi, Daniele kutendulaka nde: “Disongidila na yo, yo yai: MENE disongidila nde Nzambi me tanga bilumbu ya kimfumu na nge, yandi me sukisa yo.” (Daniele 5:26) Bakonsone ya ngogo ya ntete kusadisaka na kubakisa ngogo “mine” mpi ngogo mosi ya Kiarameye ya bo kebalulaka nde “yina bo metanga,” to “yina ntalu na yo mezabana,” na kutadila bavwayele yina muntu ya ketanga meyika. Daniele kuzabaka mbote nde kimpika ya Bayuda kukumaka na nsuka. Bamvula 68 kulutaka dezia na kati ya bamvula 70 yina bo tubilaka na ntwala. (Yeremia 29:10) Yehowa, Muntu ya Nene ya ketwadisaka ntangu, kutangaka ntalu ya bilumbu yina Babilone zolaka kuyala bonso ngolo ya inza, mpi nsuka na yo kufinamaka na mpila nde ata muntu mosi ve na kati ya bantu yina kuvandaka na feti ya Baltazare lendaka kuyindula yo. Ya kyeleka, ntangu kusukaka, kaka sambu na Baltazare ve, kansi sambu na tata na yandi, Nabonide mpi. Ziku yo yina kikuma ya bo sonikilaka ngogo “MENE” mbala zole, sambu na kuzabisa nsuka ya bimfumu yina zole.

20. Ngogo “TEKELE” vandaka kutendula inki, mpi nki mutindu yo lunganaka na Baltazare?

²⁰ Kansi, “TEKELE” vandaka ya kusonika mbala mosi mpi na ntalu ya bumosi (singulier). Yo lenda tendula nde bo vandaka kutubila ntetentete Baltazare. Mpi ngogo yai kufwanaka, sambu yandi muntu kuvwezaka Yehowa. Ngogo yango ketendula “sikle,” kansi bakonsone na yo kesadisa beto mpi na kubakisa nde yo ketendula ‘yina bo memeka na kilo.’ Yo yina, Daniele kusongaka Baltazare nde: “TEKELE disongidila nde Nzambi me meka nge na kilo, yandi me mona nde nge ke na kilo ve.” (Daniele 5:27) Na meso ya Yehowa, makanda yonso kele fyoti bonso putulu yina mebwa na zulu ya kilo. (Yezaya 40:15) Yo kele ve na ngolo ya kukangisa balukanu na yandi. Ebuna, inki ntotila mosi ya lulendo lendaka kusala? Baltazare kumekaka na kuditombula na zulu ya Mfumu ya inza ya mvimba. Muntu yai ya mpamba kumekaka na kufinga Yehowa mpi na kuvweza lusambu ya bunkete kansi bo monaka nde ‘yandi vandaka na kilo ve.’ Ya kyeleka, Baltazare kufwanaka mpenza na kubaka ndola yina kufinamaka!

21. Inki mutindu ngogo “PARSINI” vandaka ti bantendula tatu, mpi nki ngogo yai kumonisaka sambu na ngolo ya inza ya Babilone na bilumbu kekwisa?

²¹ Ngogo ya nsuka ya kuvandaka na kibaka kele “PARSINI.” Daniele kutangaka yo na ntalu ya bumosi, “PERESE,” ziku sambu yandi vandaka kutubila ntotila mosi ntangu ntotila yankaka kuvandaka ve. Ngogo yai kusukisaka diswekamu ya nene ya Yehowa ya kele na bantendula tatu. Ntetentete “parsini” ketendula “katikati ya sikle.” Kansi bisono na yo kepesa mpi bantendula zole, “kukabwana” mpi “bantu ya Persia.” Yo yina Daniele kutubaka nde: “[PERESE, NW] disongidila nde Nzambi me kabisa kimfumu na nge, yandi me pesa yo na maboko ya bantu ya nsi ya Media ti ya Persia.” ​—⁠Daniele 5:28.

22. Inki Baltazare kusalaka ntangu yandi zabaka ntendula ya diswekamu, mpi nki lendaka kuvanda dibanza na yandi?

²² Yai kele mutindu diswekamu yango kuzabanaka. Yo bikalaka fyoti nde Babilone yina kuvandaka ngolo mingi kubwa na maboko ya basoda ya Medo-Persia. Ata yandi lembaka nitu sambu na nsangu yina ya mawa, Baltazare kuzitisaka lusilu na yandi. Yandi lombaka bansadi na yandi na kulwatisa Daniele lele ya kimfumu, ti shene ya wolo na nkingu, mpi kuzabisa bantu yonso nde yandi mekuma mfumu ya tatu ya luyalu. (Daniele 5:29) Daniele kubuyaka ve lukumu yai, sambu yo vandaka kumonisa lukumu yina Yehowa mefwana na kubaka. Ya kyeleka, mbala yankaka Baltazare kuyindulaka nde kana yandi pesa profete ya Yehowa lukumu mutindu yina, yo talembika ndola yina Yandi zengilaka yandi. Yo vandaka nsukinina kibeni.

KUBWA YA BABILONE

23. Inki mbikudulu ya ntama vandaka kulungana kaka ntangu feti ya Baltazare vandaka kusalama?

²³ Kaka na ntangu Baltazare ti bantu na yandi ya nene vandaka kunwa malafu, kukumisa banzambi na bo, mpi kufinga Yehowa, dyambu mosi ya nene vandaka kusalama na mpimpa na nganda ya nzo ya ntotila. Mbikudulu yina Yezaya kutubaka kiteso ya bamvu-nkama zole na ntwala vandaka kulungana. Na yina metala Babilone, Yehowa kutubaka nde: “Bampasi yonso ya Babilone vandaka kumonisa bantu, mono ke sukisa yo.” Ya kyeleka, bampasi yonso yina bantu ya mbanza yai ya mbi vandaka kumonisa bantu yina Nzambi kuponaka kukumaka na nsuka. Inki mutindu? Mbikudulu yina mosi kutubaka nde: “Tombuka O Elami! Zyunga, O Media!” (NW) Elami kukumaka kitini ya Persia na nima ya bilumbu ya profete Yezaya. Na ntangu Baltazare vandaka kusala feti na yandi, yina mbikudulu ya Yezaya kutubilaka mpi, bantu ya Persia ti ya Media kuvukisaka basoda na bo sambu na ‘kutombuka’ mpi ‘kuzyunga’ Babilone. ​—⁠Yezaya 21:​1, 2, 5, 6. 

24. Inki mambu mbikudulu ya Yezaya kutubaka dezia sambu na kubwa ya Babilone?

²⁴ Ya kyeleka, zina ya ntwadisi ya basoda yai mpi mayele ya yandi tasadila na bitumba na yandi kuzabanaka dezia. Kiteso ya bamvula 200 na ntwala, Yezaya kutubaka nde Yehowa tapakula muntu mosi na zina ya Sirusi sambu na kunwanisa Babilone. Sambu na kulungisa dyambu yai, ata kima mosi ve zolaka kukangisa yandi nzila. Bamasa ya Babilone zolaka ‘kuyuma,’ mpi bakyelo na yo ya ngolo zolaka kubikala ya kukangula. (Yezaya 44:27–45:⁠3) Yo salamaka mutindu yina. Basoda ya Sirusi kutinisaka masa ya Nzadi ya Efrate na ndambu yankaka, masa kukulumukaka mpi bo tambulaka na kisika masa vandaka kuluta. Basoda ya kukonda dikebi yina vandaka kukengidila Babilone kubikisaka bakyelo ya bibaka na yo ya kukangula. Mutindu bantu ya kelongukaka mambu ya ntama ketubaka yo, bo botulaka bwala na bo ntangu bantu na yo vandaka na feti. Babilone kubwaka kukonda bitumba. (Yeremia 51:30) Kansi, muntu mosi ya lukumu kufwaka. Daniele kutubaka nde: “Kilumbu yo yina na mpimpa, bo kwisaka kufwa Baltazare, ntotila ya nsi ya Babilonia, ebuna Dariusi, ntotila ya nsi ya Media, botulaka kimfumu na bwala Babilone. Na ntangu yina Dariusi vandaka na bamvula makumi sambanu na zole (62).” ​—⁠Daniele 5:30–6:⁠1.

MAMBU BISONO YINA VANDAKA NA KIBAKA KELONGA BETO

25. (a) Sambu na nki Babilone ya ntama kele kifwani ya mefwana ya lusambu ya luvunu na ntoto ya mvimba bubu yai? (b) Na nki mutindu bansadi ya Nzambi ya ntangu yai kuvandaka na kimpika na Babilone?

²⁵ Disolo ya kupemama yina kele na kapu 5 ya Daniele kele ti ntendula ya nene sambu na beto. Sambu Babilone ya ntama kuvandaka ntu-mbanza ya lusambu ya luvunu, yo kele kifwani ya mbote ya kintinu ya inza ya lusambu ya luvunu. Mukanda ya Kusonga ketubila yo bonso nkento ya ndumba ya ke na nzala ya kunwa menga, bo kebinga kimvuka yai ya mabundu ya luvunu nde ‘Babilone ya Nene.’ (Kusonga 17:⁠5) Sambu yandi ketulaka ve ata dikebi fyoti na balukebisu yonso sambu na malongi na yandi mpi bisalu yina kepesaka ve Nzambi lukumu, yandi kenyokulaka bantu yina kelongaka kyeleka ya Ndinga ya Nzambi. Bonso bantu ya Yeruzalemi ti Yuda ya ntama, Bakristu ya kupakulama ya kwikama ya mebikalaka kuvandaka mpenza na kimpika na ‘Babilone ya Nene’ ntangu mbangika yina bamfumu ya mabundu kubasisaka kukangisaka kisalu ya kusamuna Kimfumu na mvu 1918.

26. (a) Inki mutindu ‘Babilone ya Nene’ kubwaka na mvu 1919? (b) Na nki lukebisu beto fwete lemfuka beto mosi mpi kuzabisa bantu yankaka?

²⁶ Kansi, ‘Babilone ya Nene’ kubwaka na kintulumukina! Ee, yo bwaka kukonda makelele, kaka mutindu Babilone ya ntama kubwaka na mvu 539 ya N.T.B. Ata mpidina, kubwa yai ya kifwani vandaka ya nene. Yo salamaka na mvu 1919 ntangu Yehowa kukatulaka bantu na yandi na kimpika ya Babilone mpi yandi sakumunaka bo. Yo sukisaka ngolo ya ‘Babilone ya Nene’ na zulu ya bantu ya Nzambi mpi yo vandaka luyantiku ya kuzabisa luvunu na yo na meso ya bantu yonso. Kubwa yango kumonanaka nde yo fwete salama kaka, mpi kubwa na yo ya nsuka mefinama. Banda ntangu yina, bansadi ya Yehowa kekebisaka bantu nde: “Beno basika na yandi, bantu na mono, kana beno kezola ve kubaka bandola ya masumu na yandi.” (Kusonga 18:​4, NW) Keti nge melemfukaka na lukebisu yai? Keti nge kezabisaka yo na bantu yankaka?f

27, 28. (a) Inki kyeleka ya mfunu Daniele kuvilaka ve? (b) Inki nzikisa kemonisa nde ntama mingi ve Yehowa tafwa inza ya mbi ya bubu yai?

²⁷ Bisono kele na kibaka bubu yai, sambu na ‘Babilone ya Nene’ mpamba ve. Yibuka kyeleka mosi ya mfunu yina kele na mukanda ya Daniele: Yehowa kele Mfumu ya Inza ya Mvimba. Kaka Yandi mpamba kele ti nswa ya kutula mfumu na zulu ya bantu. (Daniele 4:​14, 22; 5:21) Konso kima yina tawakana ve ti balukanu ya Yehowa, yandi takatula yo. Ntama mingi ve Yehowa tasala kisalu na yandi. (Habakuki 2:⁠3) Sambu na Daniele, nsuka yango kukumaka ntangu yandi lungisaka bamvula kiteso ya nkama mosi. Yandi monaka mutindu Yehowa kukatulaka ngolo mosi ya inza, ngolo yina kunyokulaka bantu ya Nzambi banda bumwana na yandi.

²⁸ Ntembe kele ve nde Yehowa Nzambi metulaka Mfumu mosi na kiti ya kimfumu ya zulu sambu na bantu. Mutindu inza mebuyaka Ntotila yango mpi kelemfukaka ve na kimfumu na yandi kele nzikisa ya kemonisa nde ntama mingi ve Yehowa takatula bambeni yonso ya luyalu ya Kimfumu. (Nkunga 2:​1-11; 2 Piere 3:​3-7) Keti nge kebakisa nde ntangu kele dyaka mingi ve mpi nge ketula ntima na Kimfumu ya Nzambi? Kana mpidina, nge mebaka mpenza dilongi na bisono yina kele na kibaka!

[Banoti na nsi ya lutiti]

INKI MAMBU NGE MESIMBA?

• Inki mutindu feti ya Baltazare kuzenganaka na mpimpa ya Oktobri 5 ti 6, na mvu 539 ya N.T.B.?

• Pesa ntendula ya bisono yina kuvandaka na kibaka.

• Inki mbikudulu yina kutubilaka kubwa ya Babilone vandaka kulungana ntangu feti ya Baltazare vandaka kusalama?

• Inki ntendula disolo ya bisono na kibaka kele na yo sambu na bilumbu na beto?

[Kifwanisu ya lutiti ya mvimba na lutiti 98]

[Kifwanisu ya lutiti ya mvimba na lutiti 103]