Kapu ya Nana

Yandi Meguluka na Minoko ya Bantambu!

1, 2. (a) Inki mutindu Dariusi muntu ya Media kuyidikaka kintinu na yandi ya nene? (b) Tubila bisalu mpi kiyeka yina baguvernere kuvandaka na yo.

BABILONE kubwaka! Lukumu na yo bonso ngolo ya inza yina kusalaka mvu-nkama mosi kuvilaka kaka na ntangu fyoti. Ntangu mosi ya mpa kuyantikaka, disongidila ntangu ya bantu ya Media ti ya Persia. Dariusi muntu ya Media yina kuyingaka Baltazare na kiti ya kimfumu kuvandaka ti mukumba ya mpasi ya kutula mambu ya kintinu na yandi ya nene na ndonga.

² Mukumba ya ntete ya Dariusi vandaka ya kupona baguvernere 120. Bantu mingi kekwikilaka nde bantangu yankaka ntotila vandaka kupona baguvernere na kati ya bampangi na yandi. Ata mpidina, konso guvernere vandaka kutwadisa distrike mosi ya nene to kuyala kitini ya fyoti ya kintinu. (Daniele 6:⁠2) Kisalu na yandi vandaka ya kufutisa mpaku mpi kukwenda kupesa bima ya bantu kufutaka na nzo ya ntotila. Ata ntotila vandaka kutinda ntumwa na yandi sambu na kwenda kutala bisalu ya guvernere, guvernere kuvandaka ti kiyeka mingi. Guvernere vandaka “ntanini ya Kimfumu.” Na provense na yandi, bantu vandaka kutadila guvernere bonso kilandi ya ntotila, yina vandaka ti kiyeka mingi bonso ntotila.

3, 4. Sambu na nki Dariusi kuzolaka Daniele mingi, mpi nki mukumba yandi pesaka yandi?

³ Inki kisika bo zolaka kupesa Daniele na kimfumu yai ya mpa? Keti Dariusi muntu ya Media zolaka kupesa profete yai ya Muyuda pansio sambu yandi lungisaka bamvula kuluta makumi uvwa? Ve! Ntembe kele ve nde Dariusi kubakisaka nde Daniele kutubilaka na ntwala mpi na sikisiki yonso kubwa ya Babilone mpi nde kutuba mambu ya mutindu yai na ntwala kulombaka mayele ya kuluta mayele ya bantu. Dyaka, Daniele vandaka ti eksperiansi mingi ya kuzinga ti bimvuka ya bampika ya mutindu na mutindu na Babilone. Dariusi vandaka na luzolo ya kuzinga na ngemba ti bantu ya mpa ya yandi nungaka. Yo yina, yandi vandaka ti mfunu ya muntu yina vandaka ti mayele mpi eksperiansi bonso Daniele sambu na kuvanda konseye na yandi. Na nki kisalu?

⁴ Yo zolaka kuyitukisa mpenza bantu kana Dariusi kutulaka Daniele, Muyuda yai ya vandaka na kimpika, guvernere. Kansi, yindula mubulu yina kubasikaka ntangu Dariusi kuzabisaka desizio na yandi ya kutula Daniele mosi na kati ya bamfumu tatu ya nene ya leta yina tatalaka baguvernere! Yo sukaka pana ve sambu Daniele ‘lutaka’ bamfumu zole yina yankaka. Ya kyeleka, yandi vandaka ti “mayele mingi kuluta.” (NW) Dariusi vandaka ti ngindu ya kutula yandi mfumu ya ntete ya baministre.​—⁠Daniele 6:​3, 4.

 5. Inki bamfumu yankaka ya nene ti baguvernere kusalaka sambu na kisika yina ntotila kupesaka Daniele, mpi sambu na inki?

⁵ Yo fwete vanda nde bamfumu yankaka ya nene ti baguvernere kuwaka makasi mingi. Bo lendaka kundima ve nde Daniele, yina kuvandaka ve muntu ya Media to ya Persia to nkutu muntu ya dibuta ya ntotila, kuvanda mfumu na bo! Inki mutindu Dariusi kutombulaka nzenza na kisika ya lukumu ya mutindu yai, kuluta bantu ya insi na yandi, ata nkutu bantu ya dibuta na yandi? Bo sepelaka ata fyoti ve na dyambu ya mutindu yai. Dyaka, yo ke pwelele nde baguvernere vandaka kusepela ve na kwikama ya Daniele sambu yo vandaka kukanga bo nzila na kusala bisalu na bo ya muyibi. Kansi, bamfumu ya nene ti baguvernere kukukaka ve na kusolula ti Dariusi sambu na dyambu yango. Dariusi vandaka kusepela kaka mingi ti Daniele.

 6. Inki mutindu bamfumu ya nene ti baguvernere sosaka kumonisa nde Daniele kuvandaka muntu ya mbi, mpi sambu na nki bikesa na bo kunungaka ve?

⁶ Yo yina bamfumu yai ya politiki ya zwa kusalaka komplo. Bo sosaka “mpila ya kukanga Daniele na mambu ya mbi na kisalu na yandi.” Keti bo zolaka kuzwa kifu na mutindu Daniele vandaka kulungisa mikumba na yandi? Keti yandi vandaka muntu ya kukonda masonga? Bamfumu ya nene ti baguvernere kuzwaka ve ata kifu to muyibi ata ya nki mutindu na mpila Daniele vandaka kulungisa mikumba na yandi. Bo yindulaka nde: “Kana beto kanga yandi ve na mambu yina me tadila Nzambi na yandi, beto ta mona ve ata kima mosi ya mbi ya kufundila yandi.” Yo yina bantu yai ya mbi kusalaka komplo mosi. Bo yindulaka nde yo zolaka kufwa Daniele kimakulu.​—⁠Daniele 6:​5, 6.

BO SALAKA KOMPLO YA MBI SAMBU NA KUFWA DANIELE

 7. Inki ngindu bamfumu ya nene ti baguvernere kupesaka ntotila, mpi na nki mutindu bo salaka yo?

⁷ Kimvuka mosi ya bamfumu ya nene mpi baguvernere yina kesalaka penepene ti ntotila “kotaka bo yonso na kimvuka” (NW) sambu na kukutana ti ntotila. Ngogo ya Kiarameye ya bo mesadila awa ketendula mubulu mosi ya ngolo. Ziku, bantu yai kumonisaka nde bo vandaka na dyambu mosi ya nswalu kibeni ya kusonga Dariusi. Mbala yankaka bo yindulaka nde yandi tabuya ve mambu na bo kana bo tuba yo na kundima yonso mpi bonso dyambu mosi ya kelomba kuyidika yo nswalu. Yo yina, bo tubaka mbala mosi nde: “Beto yonso bantu ya nene na kimfumu na nge, beto me zaba nde kana nge mfumu me basisa nsiku, bantu fweti landa yo kaka. Mfumu, beto me wakana na kupesa nge ngindu yai: Tula nsiku nde bilumbu makumi tatu (30) ya mvimba ata muntu mosi ve lenda lomba konso kima yina na konso nzambi to na konso muntu yina kaka na nge mfumu. Muntu yina ta landa nsiku yai ve, bo fweti losa yandi na dibulu ya bantambu.”a​—⁠Daniele 6:7, 8.

 8. (a) Sambu na nki Dariusi kusepelaka na nsiku yina bo zabisaka yandi? (b) Inki kuvandaka mpenza mpusa ya bamfumu ya nene mpi baguvernere?

⁸ Masolo ya ntama kendimisa nde bantu vandaka kubaka bantotila ya Mezopotamia bonso banzambi mpi kusambila bo. Yo yina, ntembe kele ve nde ngindu yina kulebaka Dariusi. Ziku yandi monaka mpi mambote na yo. Yibuka nde sambu na bantu yina vandaka kuzinga na Babilone, Dariusi vandaka nzenza mpi mfumu ya mpa. Nsiku yai ya mpa zolaka mpenza kupesa yandi kiyeka ya ntotila, mpi yo zolaka kusyamisa bantu mingi yina vandaka kuzinga na Babilone na kumonisa kwikama na bo mpi kupesa maboko na luyalu ya mpa. Kansi, ntangu bamfumu ya nene ti baguvernere kupesaka yandi ngindu ya kubasisa nsiku yina, bo yindulaka ve ata fyoti na mambote ya ntotila. Mpusa na bo ya kyeleka vandaka ya kutudila Daniele mutambu, sambu bo zabaka nde yandi vandaka na kikalulu ya kukangula bafenetre ya shambre na yandi ya kati mpi kusamba Nzambi mbala tatu na kilumbu.

 9. Sambu na nki nsiku ya mpa kuvandaka ve mpasi sambu na bantu yina kuvandaka ve Bayuda?

⁹ Keti nsiku yai ya kubuyisa kusamba vandaka mpasi sambu na bimvuka yonso ya mabundu yina vandaka na Babilone? Ve, mingimingi sambu yo vandaka kaka sambu na ngonda mosi mpamba. Dyaka, kaka bantu fyoti na kati ya bantu yina kuvandaka ve Bayuda kumonaka mbi na kusambila muntu mosi na nsungi mosi buna. Muntu mosi ya mayele ketuba nde: “Sambu bantu mingi ya Babilone vandaka kusambila biteki, kusambila ntotila kuvandaka ve mpasi sambu na bo. Yo yina, ntangu bo lombaka bantu ya Babilone na kupesa Dariusi muntu ya Media, lukumu yina mefwana na nzambi, bo zitisaka yo kukonda kusukinina. Kaka Bayuda mpamba bantu kubuyaka.”

10. Inki mutindu bantu ya Media ti ya Persia vandaka kutadila nsiku yina ntotila mebasisa?

¹⁰ Ata mpidina, bantu yai ya kwisaka kutala Dariusi kupusaka yandi na ‘kubasisa nsiku mpi kutula yo diboko na mpila nde muntu lenda katula yo ve, mutindu kuvandaka bansiku ya bantu ya Media ti ya Persia.’ (Daniele 6:⁠9) Na bansi ya Esti ya ntama, ata muntu mosi ve vandaka ti nswa ya kusoba luzolo ya ntotila. Sambu bo vandaka kuyindula nde yandi kekudikusaka ve. Bo vandaka kuzitisa ata nsiku yina lendaka kufwisa bantu yina mesala kwabo ve kima mosi ya mbi!

11. Inki mutindu nsiku ya Dariusi zolaka kusimba Daniele?

¹¹ Kukonda kuyindula Daniele, Dariusi kutulaka diboko na nsiku yango. (Daniele 6:10) Ntangu yandi salaka mpidina, kukonda kuzaba yandi ndimaka lufwa ya nsadi na yandi mosi ya kuluta mfunu. Ya kyeleka, Daniele kuzabaka nde nsiku yango tasimba yandi.

BO PUSAKA DARIUSI NA KUPESA NDOLA YA NGOLO

12. (a) Inki Daniele kusalaka ntangu yandi waka nsiku yina ya mpa? (b) Banani vandaka kutala Daniele, mpi sambu na inki?

¹² Ntama mingi ve Daniele kuwaka nsiku yina kubuyisaka kusamba. Na mbala mosi, yandi kotaka na nzo na yandi mpi mataka na suku na yandi ya etaze, kisika bafenetre yina vandaka na ndambu ya Yeruzalemi vandaka ya kukangula.b Ebuna Daniele yantikaka kusamba Nzambi kaka mutindu yandi ‘vandaka na kifu ya kusala.’ Ziku Daniele kuyindulaka nde yandi vandaka ya kubumbana, kansi bantu yina kufundaka yandi vandaka kutala yandi. Na mbala mosi, bo “kotaka na kimvuka,” (NW) ntembe kele ve nde bo salaka yo na makasi yonso kaka mutindu bo kwendaka kukutana ti Dariusi na mbala ya ntete. Ntangu yai bo mosi monaka mutindu Daniele vandaka ‘kusamba Nzambi ngolo.’ (Daniele 6:​11, 12) Bamfumu ya nene ti baguvernere yonso kuzwaka nzikisa ya bo vandaka kusosa sambu na kufundila Daniele na ntotila.

13. Inki bambeni ya Daniele kusongaka ntotila?

¹³ Na mayele yonso bambeni ya Daniele kuyulaka Dariusi nde: “Mfumu, si nge tulaka nsiku nde bilumbu makumi tatu yai ke kwisa muntu lenda lomba kima ve na konso nzambi to na konso muntu yina, kaka na nge. Ebuna kana muntu kulanda ve nsiku yai, bo ta losa yandi na dibulu ya bantambu.” Dariusi kuvutulaka nde: “E, mono tulaka nsiku mpidina. Yo kele bonso nsiku ya bantu ya Media ti ya Persia, yo lenda katuka ve.” Na mbala mosi bantu yina kufundaka Daniele kumonisaka dibanza na bo pwelele. “Daniele, muntu mosi na kati ya bantu yina ya bo kangaka na ntoto ya Yuda, yandi ke zitisa nge ve, mfumu; yandi ke landa mpi ve nsiku ya nge tulaka, yandi ke samba kaka Nzambi na yandi mbala tatu konso kilumbu.”​—⁠Daniele 6:12-14.

14. Sambu na nki bamfumu ya nene ti baguvernere kubingaka Daniele nde ‘muntu yina ya bo kangaka na ntoto ya Yuda’?

¹⁴ Yo vandaka mpamba ve kana bamfumu ya nene ti baguvernere kubingaka Daniele nde ‘muntu yina ya bo kangaka na ntoto ya Yuda.’ Yo ke pwelele nde, bo zolaka kumonisa mpenza nde Daniele yai ya Dariusi kutulaka na kisika ya nene vandaka mpika ya Muyuda. Bo yindulaka nde yandi mpi fwete zitisa nsiku yina, ata ntotila vandaka kuzola yandi mingi!

15. (a) Inki Dariusi kusalaka sambu na nsangu yina bamfumu ya nene ti baguvernere kunatilaka yandi? (b) Inki mutindu bamfumu ya nene ti baguvernere kumonisaka dyaka ntima na bo ya mbi sambu na Daniele?

¹⁵ Ziku bamfumu ya nene ti baguvernere kuyindulaka nde ntotila tafuta bo sambu na mayele na bo ya mbi. Kana mpidina, ntama mingi ve bo zolaka kuyituka. Dariusi kuwaka mpasi mpenza na ntima sambu na nsangu ya bo natilaka yandi. Olie ya kuwila Daniele makasi to kulosa yandi mbala mosi na dibulu ya bantambu, Dariusi kubakaka kilumbu ya mvimba sambu na kusosa mpila ya kugulusa yandi. Kansi kikesa na yandi kuvandaka ya mpamba. Ntangu fyoti na nima, bantu yina kufundaka Daniele kuvutukaka dyaka, mpi kukonda nsoni, bo lombaka lufwa ya Daniele.​—⁠Daniele 6:​15, 16.

16. (a) Sambu na nki Dariusi kuzitisaka Nzambi ya Daniele? (b) Inki kivuvu Dariusi vandaka na yo sambu na Daniele?

¹⁶ Dariusi kubakisaka nde yandi vandaka dyaka ve ti kima yankaka ya kusala. Bo lendaka kusoba ve nsiku, to kulolula “foti” ya Daniele. Dariusi kusongaka Daniele kaka nde “Nzambi na nge yina ya nge ke sadilaka ntangu yonso [“na kwikama yonso,” NW], yandi gulusa nge.” Dariusi kumonisaka nde yandi vandaka kuzitisa Nzambi ya Daniele. Yehowa muntu kupesaka Daniele mayele ya kuzabisa kubwa ya Babilone. Nzambi kupesaka mpi Daniele “mayele mingi kuluta,” yina kuswaswanisaka yandi ti bamfumu yankaka ya nene. Ziku Dariusi kuzabaka nde Nzambi yai mosi kugulusaka baleke tatu ya Baebreo na furu ya tiya bamvula mingi na ntwala. Yo fwete vanda nde ntotila kutulaka kivuvu nde Yehowa tagulusa Daniele, sambu Dariusi lendaka dyaka ve kubalula nsiku yina yandi basisaka. Yo yina, bo losaka Daniele na dibulu ya bantambu.c Na nima, “bo bakaka ditadi, bo kwendaka kutula yo na munoko ya dibulu. Ntotila tulaka kashe na yandi mosi ti kashe ya bantu na yandi ya nene na zulu ya ditadi yina na mpila nde muntu kumeka ve kubasisa Daniele.”—⁠Daniele 6:​17, 18.

MAMBU MESOBA NA MUTINDU MOSI YA KUYITUKA

17, 18. (a) Inki kemonisa nde mambu yina kubwilaka Daniele kupesaka Dariusi mpasi? (b) Inki kusalamaka ntangu ntotila kuvutukaka na dibulu ya bantambu kilumbu yina kulandaka?

¹⁷ Dariusi kuvutukaka na nzo na yandi mawa-mawa. Ata muntu mosi ve ya kebulaka miziki kwisaka kubudila yandi miziki sambu yandi vandaka ve ti mfunu na yo. Kansi, Dariusi kangaka ve meso mpimpa ya mvimba mpi yandi dyaka ve. “Yandi lalaka ve.” Na sukasuka, Dariusi kwendaka nswalu na dibulu ya bantambu. Yandi bingaka na ndinga mosi ya mawa nde: “Daniele, muntu ya Nzambi ya moyo! Keti Nzambi yina ya nge ke sadilaka ntangu yonso kukaka kugulusa nge na bantambu?” (Daniele 6:​19-21) Ntangu yandi waka mvutu, yandi yitukaka mingi mpi yandi bwisaka ntima!

¹⁸ “Mfumu, kimfumu na nge kuzinga tii kuna!” Ti mbote yai ya luzitu, Daniele kumonisaka nde yandi kangilaka ve ntotila makasi. Yandi bakisaka nde kisina ya kyeleka ya mbangika na yandi vandaka bamfumu ya nene ti baguvernere ya ntima ya kimpala, kansi Dariusi ve. (Fwanisa ti Matayo 5:44; Bisalu 7:60.) Daniele kulandaka na kutuba nde: “Nzambi [na mono] tindaka wanzio na yandi, yandi kangaka minoko ya bantambu sambu bo sala mono kima ve. Yandi salaka mpidina sambu yandi zabaka nde mono ke na mambu ve, mono salaka nge mfumu mbi ve.”​—⁠Daniele 6:​22, 23.

19. Inki mutindu bamfumu ya nene ti baguvernere kukusaka Dariusi?

¹⁹ Bangogo yina kuyangisaka mpenza kansansa ya Dariusi! Yandi zabaka nde Daniele kusalaka ve ata kima mosi yina lombaka nde bo losa yandi na dibulu ya bantambu. Dariusi kubakisaka mbote nde bamfumu ya nene ti baguvernere bantu kusalaka komplo sambu na kufwa Daniele mpi nde bo kusaka ntotila sambu na kulungisa bampusa na bo ya bwimi. Ntangu bo tubaka nde: “Beto yonso bantu ya nene na kimfumu na nge” kuzolaka nde nsiku ya mpa kubasika, bo zolaka kutuba nde bo yulaka mpi dibanza ya Daniele. Dariusi zolaka kusambisa bantu yai ya ntima ya mbi na nima. Kansi, ntetentete, yandi lombaka nde bo basisa Daniele na dibulu ya bantambu. Na mutindu mosi ya kuyituka mpenza, Daniele kumonaka ve ata mpasi fyoti, yandi lwalaka ve ata mputa mosi!​—⁠Daniele 6:⁠24.

20. Inki kukuminaka bambeni ya Daniele ya ntima ya kimpala?

²⁰ Ntangu yai ya Daniele kukatukaka na kigonsa, Dariusi vandaka ti mukumba yankaka ya kulungisa. “Ntangu yai ntotila tubaka nde: ‘Bantu yonso yina fundaka Daniele, bo ti bankento na bo ti bana na bo, bo losa bo na dibulu; ntangu bo me kuma ntete ve na nsi ya dibulu, bantambu yambaka bo, yo buka-bukaka mikwa na bo yonso.’ ”d​—⁠Daniele 6:⁠25.

21. Na yina metala mutindu bo vandaka kusala bantu ya dibuta ya muntu yina mesala mbi, inki luswaswanu kuvandaka na kati ya Nsiku ya Moize ti bansiku ya bantu yankaka ya ntama?

²¹ Kufwa kaka bantu yina kufundaka Daniele bo mosi ve kansi ti bankento mpi bana na bo lenda monana mbi mingi kuluta. Sambu Nsiku yina Nzambi kupesaka na nzila ya profete Moize kutubaka nde: “Kana mwana me sala makambu ya nene, tata ti mama na yandi bo lenda fwa bo ve sambu na mbi ya mwana; bo lenda fwa mwana mpi ve sambu na mbi ya tata ti mama na yandi. Konso muntu fweti fwa kaka sambu na mbi na yandi mosi.” (Kulonga 24:16) Kansi, sambu na bantu mingi ya ntangu ya ntama, yo vandaka kusalama mbala mingi nde bo fwa bantu ya dibuta mosi kumosi ti muntu yina mesala mbi mosi ya nene. Ziku bo vandaka kusala mpidina sambu bantu ya dibuta yina kuvutula ve mbela na nima. Ata mpidina, Daniele ve muntu kufwaka mabuta ya bamfumu ya nene ti ya baguvernere. Yo fwete vanda nde yandi waka ntima mpasi sambu na mpasi yina bantu yai ya mbi kunatilaka mabuta na bo.

22. Inki nsiku ya mpa Dariusi kubasisaka?

²² Bamfumu ya nene ti baguvernere yina kusalaka komplo ya mbi kufwaka. Dariusi kubasisaka nsiku mosi yina kutubaka nde: “Mono ke songa bantu yonso ya kimfumu na mono ya mvimba nde bo fweti tina Nzambi ya Daniele boma ti kuzitisa yandi. ‘Yandi kele Nzambi ya moyo, yandi mpi ta yalaka tii kuna. Kimfumu na yandi ta fwa ve ata fioti, ngolo na yandi mpi ta mana ve tii kuna. Yandi ke gulusaka bantu, yandi ke salaka bidimbu ti mambu ya kuyituka na zulu ti awa na nsi-ntoto. Yandi gulusaka Daniele na maboko ya bantambu.’ ”—⁠Daniele 6:​26-28.

SADILA NZAMBI NA KWIKAMA YONSO

23. Inki mbandu Daniele kubikaka sambu na kisalu ya kinsuni, mpi nki mutindu beto lenda sala bonso yandi?

²³ Daniele mebikaka mbandu mosi ya mbote sambu na bansadi yonso ya Nzambi ya bilumbu na beto. Bikalulu na yandi vandaka ntangu yonso ya mbote. Na kisalu na yandi ya kinsuni, Daniele “vandaka muntu ya mbote mpenza, yandi vandaka kusala ata mambu mosi ya mbi ve.” (Daniele 6:⁠5) Kiteso mosi, Mukristu fwete vanda kikesa na kisalu na yandi. Yo ketendula ve nde yandi fwete vanda muntu ya kisalu ya kesalaka mambu na nku, yina kesosaka kimvwama to kezolaka kudyata bankaka sambu bo matisa yandi bagrade. (1 Timoteo 6:10) Masonuku kelombaka nde Mukristu kusala kisalu na yandi na masonga yonso mpi na ntima ya mvimba, “bonso nde yandi kesadila Yehowa.”—Kolosai 3:​22, 23, NW; Tito 2:​7, 8; Baebreo 13:⁠18.

24. Inki mutindu Daniele kumonisaka nde yandi lendaka kusala ve ata kima mosi yina vandaka kuwakana ve ti lusambu na yandi?

²⁴ Daniele vandaka kubuya na kusala ata kima mosi yina vandaka kuwakana ve ti lusambu na yandi. Bantu yonso kuzabaka kikalulu na yandi ya kusamba. Dyaka, bamfumu ya nene ti baguvernere kuzabaka mbote nde Daniele vandaka kubaka lusambu na yandi na valere mingi. Ya kyeleka, bo zabaka mpenza nde yandi takangama kaka na kikalulu na yandi ata nsiku mosi kubuyisa yo. Yo kele mbandu mosi ya mbote kibeni sambu na Bakristu ya bubu yai! Bo mezabanaka mpi sambu bo ketulaka lusambu ya Nzambi na kisika ya ntete. (Matayo 6:33) Yo fwete monana pwelele na bantu yina ketala bo, sambu Yezu kulongisilaka balongoki na yandi nde: “Mwinda na beno fweti pela na meso ya bantu. Mpidina bo ta mona mambu ya mbote ya beno ke salaka, ebuna bo ta pesa lukumu na Tata na beno kele na zulu.”—Matayo 5:⁠16.

25, 26. (a) Inki bantu lendaka kutuba sambu na bikalulu ya Daniele? (b) Sambu na nki Daniele kumonaka nde kusoba kikalulu na yandi zolaka kuvanda bonso kusala kima mosi ya mbi?

²⁵ Bantu yankaka lenda tuba nde Daniele zolaka kutina mbangika yina kana yandi yantikaka kusamba Yehowa na kinsweki na nsungi ya bilumbu 30 yina. Nkutu, yo kelombaka ve kuvanda na pozisio mosi to kisika mosi buna sambu Nzambi kuwa bisambu. Yandi lenda mona nkutu mabanza yina kele na ntima. (Nkunga 19:14) Kansi, Daniele kumonaka kusoba kikalulu na yandi ya kusamba bonso kusala kima mosi yina kewakana ve ti lusambu na yandi. Sambu na inki?

²⁶ Sambu kikalulu ya Daniele ya kusamba kuzabanaka mbote, inki bantu zolaka kuyindula kana yandi sobaka yo na mbala mosi? Bantu yina vandaka kutala yandi zolaka kutuba nde Daniele vandaka kuwa bantu boma mpi nde nsiku ya ntotila kubwisaka nsiku ya Yehowa. (Nkunga 118:⁠6) Kansi na nsadisa ya mambu yina yandi salaka, Daniele kumonisaka nde yandi vandaka kukangama kaka na Yehowa. (Kulonga 6:​14, 15; Yezaya 42:⁠8) Ya kyeleka, sambu yandi salaka mutindu yina, Daniele kumonisaka ve nde yandi kondaka luzitu na nsiku ya ntotila. Kansi, yandi salaka ve ata kima mosi ya mbi sambu na boma. Daniele kulandaka na kusamba na shambre na yandi ya etaze, mutindu yandi ‘vandaka na kifu ya kusala’ na ntwala nde ntotila kubasisa nsiku.

27. Inki mutindu bansadi ya Nzambi ya bubu yai lenda vanda bonso Daniele na (a) kulemfuka na bamfumu ya leta? (b) kulemfuka na Nzambi bonso mfumu kansi bantu ve? (c) kusala ngolo na kuzinga na ngemba ti bantu yonso?

²⁷ Bansadi ya Nzambi ya bubu lenda baka dilongi na mbandu ya Daniele. Bo ‘kelemfukaka na bamfumu ya leta,’ mpi bo kezitisaka bansiku ya bansi ya bo kezingaka. (Roma 13:⁠1) Kansi, kana bansiku ya bantu kewakana ve ti bansiku ya Nzambi, bansadi ya Yehowa kesalaka mutindu bantumwa ya Yezu kusalaka, ntangu bo tubaka na kikesa yonso nde: “Beto fweti lemfuka ntete na Nzambi, kansi na bantu ve.” (Bisalu 5:29) Ntangu bo kesalaka mpidina, Bakristu kepusaka ve bantu na kubendumuka to kukolama na leta. Kansi, lukanu na bo kevandaka kaka ya kuzinga na ngemba ti bantu yonso na mpila nde bo ‘vanda na luzingu mosi ya pima ti ya ngemba, mpi bo zinga na kinzambi ti na luzitu yonso.’​—⁠1 Timoteo 2:​1, 2; Roma 12:⁠18.

28. Inki mutindu Daniele kusadilaka Yehowa “na kwikama yonso”?

²⁸ Dariusi kutubaka mbala zole nde Daniele vandaka kusadila Nzambi “na kwikama yonso.” (NW) (Daniele 6:​17, 21) Ngogo ya Kiarameye ya bo mebalula nde “na kwikama yonso” ketendula “kutambula na kuzyeta.” Yo kepesa ngindu ya kulanda na kuzyeta, to kima yina kelanda kaka na kusalama. Kwikama ya Daniele kuvandaka mutindu yina. Yo vandaka kulanda nzila yina ya bantu yonso kuzabaka. Dute kuvandaka ve sambu na mambu yina Daniele zolaka kusala na ntwala ya mimekamu, yo vanda ya nene to ya fyoti. Yandi zolaka kulanda kaka nzila yina yandi vandaka kulanda dezia bamvula kuluta 80, disongidila nzila ya kwikama na Yehowa.

29. Inki mutindu bansadi ya Yehowa ya bubu yai kebakaka mambote na mbandu ya luzingu ya kwikama ya Daniele?

²⁹ Bansadi ya Nzambi ya ntangu yai kezolaka kulanda mbandu ya Daniele. Ya kyeleka, ntumwa Polo kusyamisaka Bakristu yonso na kulanda mbandu ya bantu ya ntama yina vandaka kutita Nzambi. Na nsadisa ya lukwikilu na bo, bo “salaka mambu ya mbote, bo bakaka mpi mambu yina ya Nzambi silaka bo” mpi yo ke pwelele nde na yina metala Daniele, yandi “kangaka minoko ya bantambu.” Beto bansadi ya Yehowa ya bubu yai, bika beto monisa lukwikilu ti kwikama yina Daniele kumonisaka mpi “beto landa kaka nzila yina ya beto fweti kwendila.”​—⁠Baebreo 11:​32, 33; 12:⁠1.

[Banoti na nsi ya lutiti]

INKI MAMBU NGE MESIMBA?

• Sambu na nki Dariusi muntu ya Media kubakaka lukanu ya kutula Daniele na kisika mosi ya nene?

• Inki komplo bamfumu ya nene ti baguvernere kusalaka? Inki mutindu Yehowa kugulusaka Daniele?

• Inki dilongi nge mebaka na kutadila na dikebi yonso mbandu ya kwikama ya Daniele?

[Kifwanisu ya lutiti ya mvimba na lutiti 114]

[Kifwanisu ya lutiti ya mvimba na lutiti 121]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 127]

Daniele kusadilaka Yehowa “na kwikama yonso.” Keti nge mpi kesala yo?