Kapu ya Kumi na Zole
Kinati-Nsangu ya Nzambi Mepesa Yandi Kikesa
1. Inki mutindu Yehowa kusakumunaka Daniele sambu yandi tulaka dikebi ya ngolo na kulungana ya lukanu na Yandi?
YEHOWA kusakumunaka mpenza Daniele sambu na dikebi ya ngolo ya yandi tulaka na kulungana ya lukanu na Yandi. Nzambi kupesaka yandi mbikudulu ya kuyituka ya bamposo 70 yina ketubila ntangu Mesia tamonana. Yo vandaka mpi lusakumunu sambu na Daniele na kumona mutindu Bayuda yina vandaka kaka ya kwikama kuvutukaka na insi na bo. Dyambu yai kusalamaka na nsuka ya “mvula ya ntete ya Sirusi ntotila ya Persia” (NW), na mvu 537 ya N.T.B.—Esdrasi 1:1-4.
2, 3. Mbala yankaka, sambu na nki Daniele kuvutukaka ve na insi ya Yuda kumosi ti Bayuda yina kubikalaka?
2 Daniele kuvandaka ve na kati ya bantu yina kuvutukaka na insi ya Yuda. Ziku yandi kukaka ve na kusala nzyetolo sambu yandi kumaka mununu. Ata mpidina, Nzambi vandaka dyaka ti kisalu yankaka ya kupesa yandi na Babilone. Bamvula zole kulutaka. Na nima, disolo yango kesonga beto nde: ‘Ntangu Sirusi lungisaka bamvula tatu na kimfumu na yandi na nsi ya Persia, Nzambi songaka mono Daniele, ya bo vandaka kubinga mpi Belteshasare, mambu na mbona-meso. Mambu yango vandaka ya kieleka kansi yo vandaka mpasi mpenza na kubakisa yo. Mono kudipesaka na kuzaba yo, ebuna mono kwisaka kuzaba disongidila na yo.’—Daniele 10:1.
3 ‘Mvula ya tatu ya kimfumu ya Sirusi’ kulunganaka na mvu 536/535 ya N.T.B. Bamvula kuluta 80 kulutaka banda bo nataka Daniele na Babilone ti bana-babakala ya mabuta ya bantotila ti ya bantu ya nene. (Daniele 1:3) Kana yandi vandaka ti bamvula kiteso ya kumi ti ndambu ntangu yandi kumaka na Babilone, yo fwete vanda nde ntangu yai yandi lungisaka bamvula 100. Yandi salaka kisalu mosi ya kitoko na kwikama yonso!
4. Ata Daniele kumaka mununu, inki mukumba ya mfunu yandi zolaka kulungisa na kisalu ya Yehowa?
4 Kansi, ata yandi nunaka, Daniele vandaka kaka ti mukumba ya kulungisa na kisalu ya Yehowa. Na nsadisa na yandi, Nzambi zolaka kuzabisa nsangu mosi ya mbikudulu yina ke na ntendula mosi ya nene. Yo vandaka mbikudulu mosi yina zolaka kulungana na ntangu na beto mpi na bilumbu kekwisa. Sambu na kuyidika Daniele na kisalu yai yankaka, Yehowa kumonaka mbote na kusadisa yandi, disongidila kupesa yandi kikesa sambu na kisalu yina vandaka kukinga yandi na ntwala.
DYAMBU MOSI YA KEPESA MAWA
5. Inki balapolo kupesaka Daniele mawa?
5 Ata Daniele kuvutukaka ve na insi ya Yuda ti Bayuda yina kubikalaka, yandi vandaka kutula dikebi ya ngolo na mambu yina vandaka kusalama na insi na yandi ya yandi vandaka kuzola mingi. Balapolo yina kukuminaka Daniele kusadisaka yandi na kubakisa nde mambu vandaka kutambula mbote ve kuna. Bo vutulaka dezia mesa-kimenga mpi bo tulaka fondasio ya tempelo na Yeruzalemi. (Esdrasi, kapu ya 3) Kansi, bansi ya nzyunga vandaka kuzola ve nde bisalu ya kutunga tempelo kusalama, mpi bo vandaka kusadila Bayuda yina kuvutukaka bapula ya mbi. (Esdrasi 4:1-5) Ya kyeleka, Daniele vandaka na kikuma ya mbote ya kuwa mawa sambu na mambu mingi.
6. Sambu na nki mambu ya vandaka kuluta na Yeruzalemi vandaka kupesa Daniele mawa?
6 Daniele kuzabaka mbote mbikudulu ya Yeremia. (Daniele 9:2) Yandi zabaka nde, kisalu ya kutunga dyaka tempelo mpi ya kuvutula lusambu ya kyeleka na Yeruzalemi vandaka kuwakana mbote ti lukanu yina Yehowa kuvandaka na yo sambu na bantu na Yandi, mpi nde mambu yina yonso zolaka kusalama na ntwala ya kumonana ya Mesia ya yandi silaka. Ya kyeleka, Daniele vandaka ti dibaku ya mbote ya kubaka mbikudulu ya “bamposo nsambwadi” (NW) yina katukaka na Yehowa. Na nsadisa na yo, yandi bakisaka nde Mesia zolaka kumonana “bamposo” 69 na nima ya kubasika ya ndinga ya kuvutula Yeruzalemi mutindu yo vandaka ntete mpi kutunga yo dyaka. (Daniele 9:24-27) Kansi, kana nge tala mutindu Yeruzalemi kubebaka mpi ntangu yina lutaka kukonda kutunga tempelo, yo kele mpasi ve na kubakisa kikuma Daniele kulembaka nitu mpi kukumaka mawa-mawa.
7. Inki Daniele kusalaka na nsungi ya bamposo tatu?
7 Disolo yango ketuba nde: “Na ntangu yina mono Daniele mono vandaka kulwata mpidi bamposo tatu. Mono vandaka kudia madia ya kitoko ve ata mbisi ve, mono vandaka kunwa vinu mpi ve; mono vandaka kusanuna nsuki mpi ve tii kuna bamposo tatu lutaka.” (Daniele 10:2, 3) “Bamposo tatu,” to bilumbu 21, ya kulwata mpidi mpi kubuya madya vandaka nsungi mosi ya nda kibeni ya bantu vandaka kusala ve. Yo fwete vanda nde yo sukaka “na kilumbu ya makumi zole na iya ya ngonda ya ntete.” (Daniele 10:4) Yo yina, nsungi yina Daniele kubuyaka madya, kuvandaka bilumbu ya nkinsi ya Pake yina bo vandaka kusala na kilumbu ya 14 ya ngonda ya ntete, Nisani, mpi ya feti ya mampa ya kukonda levire ya bo vandaka kusala bilumbu nsambwadi yina kulandaka.
8. Na nki dyambu Daniele kusosaka lutwadisu ya Yehowa na masonga yonso, mpi nki mbuma yo butaka?
8 Daniele kusalaka dezia kima mosi ya mutindu yina na ntwala. Na ntangu yina, yandi vandaka kudiyangisa sambu na kulungana ya mbikudulu ya Yehowa ya ketubila bamvula 70 yina Yeruzalemi tavanda ya kubeba. Ebuna nki Daniele kusalaka? Daniele kutubaka nde: “Ebuna mono sambaka Mfumu Nzambi ngolo, mono bondilaka yandi, mono buyaka kudia sambu na kusamba yandi, mono lwataka saki, mono kwendaka kuvanda na zulu ya putulu ya tiya.” Yehowa kuwaka kisambu ya Daniele na mpila yandi tindaka wanzyo Gabriele ti nsangu mosi yina pesaka yandi kikesa mingi. (Daniele 9:3, 21, 22) Keti ntangu yai Yehowa zolaka kusala dyambu ya mutindu mosi mpi kupesa Daniele kikesa yina yandi vandaka na yo mpenza mfunu?
MBONA-MESO MOSI YA BOMA
9, 10. (a) Daniele kuvandaka na wapi ntangu yandi monaka mbona-meso? (b) Ta mambu Daniele kumonaka na mbona-meso.
9 Daniele mevidisa ve kivuvu na yandi. Yandi kelanda na kusonga beto mambu yina kusalamaka na nima, nde: “Mono vandaka me telama na lweka ya nzadi [ya nene, disongidila, Hidekele, NW]. Ntangu mono vandaka ke tala na zulu, mono monaka muntu mosi me lwata bilele ya lino ti mukaba mosi ya wolo-wolo.” (Daniele 10:4, 5) Hidekele kuvandaka mosi na kati ya banzadi iya yina nto na yo kuvandaka na kilanga ya Edeni. (Kuyantika 2:10-14) Na ndinga ya Persia ya Ntama, bo vandaka kubinga Hidekele nde Tigra, kisika zina Tigris ya Kigreki kukatukaka. Ntoto yina ke na kati na yo ti Efrate kubakaka zina ya Mezopotamia, disongidila “Insi Yina Kele na Kati ya Banzadi.” Dyambu yai kendimisa beto nde, ntangu Daniele monaka mbona-meso yai, yandi vandaka kaka na insi ya Babilonia, ata yo lenda vanda nde yandi vandaka ve na kati ya mbanza ya Babilone.
10 Daniele kumonaka mbona-meso mosi ya boma mpenza! Yo ke pwelele nde ntangu yandi tombulaka meso, yandi monaka ve muntu ya kyeleka. Daniele kutendulaka mutindu muntu yango kuvandaka nde: “Nitu na yandi vandaka kupela bonso [krizolite], ilungi na yandi bonso nzasi, meso na yandi bonso tiya; maboko na yandi ti makulu na yandi vandaka kupela bonso [kwivre]. Ndinga na yandi vandaka kuwakana bonso makelele ya bantu mingi.”—Daniele 10:6.
11. Inki mbona-meso kusalaka na Daniele ti na bantu yina kuvandaka ti yandi?
11 Ata mbona-meso yango kuvandaka na nsemo mingi, Daniele kutubaka nde ‘bantu yina vandaka ti mono kumonaka kima ve.’ Sambu na kikuma mosi ya mezabana ve, “boma simbaka bo, bo tinaka, bo kwendaka kubumbana.” Yo yina, Daniele kubikalaka kaka yandi mosi na lweka ya nzadi. Ntangu yandi monaka “mambu yai ya kuyituka” yo vwalangasaka mabanza na yandi, yo yina yandi tubaka nde: “Mono vandaka diaka ngolo ve, yo manaka mono. Ilungi na mono kumaka mutindu ya nkaka, muntu mpila ya kuzaba mono kele ve.”—Daniele 10:7, 8.
12, 13. Inki beto kebakisa na kutadila (a) bilele ya kinati-nsangu? (b) mutindu yandi vandaka kumonana?
12 Bika beto tala mbotembote kinati-nsangu yai ya kuyituka yina kupesaka Daniele boma mingi. Yandi ‘lwataka bilele ya lino ti mukaba mosi ya wolo-wolo.’ Na Izraele ya ntama, mukaba, simisi ya nda (éphod), kima mosi bonso poshe ya kutulula na ntulu (pectoral) ya nganga-Nzambi ya nene, ti barobe ya banganga-Nzambi yankaka, vandaka ya kusala na nsinga ya lino ya kitoko ya kubalula-balula mpi ya kupakula wolo. (Kubasika 28:4-8; 39:27-29) Yo yina, bilele ya kinati-nsangu kumonisaka nde kisalu na yandi vandaka ya santu mpi ya lukumu.
13 Daniele kuwaka mpi boma na mutindu kinati-nsangu vandaka kumonana: nitu na yandi vandaka kungenga bonso ditadi ya ntalu, luse na yandi vandaka kubasisa nsemo yina muntu lenda tala ve, meso na yandi vandaka kubasisa tiya ya muntu lunga kutala ve, mpi maboko ti makulu na yandi vandaka kungenga ngolo. Ata ndinga na yandi ya ngolo vandaka kupesa boma. Mambu yai yonso kemonisa nde yandi vandaka ve muntu ya kyeleka. ‘Muntu yai ya kulwataka lino’ vandaka wanzyo mosi ya nene, yina vandaka kusala na ntwala ya kimuntu ya santu ya Yehowa, kisika yandi katukaka ti nsangu mosi.a
‘MUNTU MOSI YA NZAMBI KEZOLAKA MINGI’ MEBAKA KIKESA
14. Inki lusadisu Daniele kuvandaka na yo mfunu na ntwala ya kuwa nsangu yina wanzyo kunatilaka yandi?
14 Nsangu yina wanzyo ya Yehowa kunatilaka Daniele vandaka nsangu mosi ya nene mpi ya mpasi na kubakisa. Na ntwala ya kuwa yo, Daniele vandaka na mfunu ya kubeluka na maladi na yandi ya nitu mpi ya mabanza. Sambu yandi zabaka yo, wanzyo kusadisaka mpi kupesaka Daniele kikesa. Bika beto landa mpila Daniele yandi mosi keta mambu yina kusalamaka.
15. Inki wanzyo kusalaka sambu na kusadisa Daniele?
15 “Ntangu mono waka yandi ke tuba, mono fwaka ngambu, mono bwaka ilungi na ntoto.” Yo fwete vanda nde nsemo yina kupesaka Daniele boma mingi yo yina yandi bwaka na ntoto. Inki wanzyo salaka sambu na kusadisa yandi? Daniele kutubaka nde: “Ntangu yai muntu simbaka mono na diboko na yandi, yandi tedimisaka mono ti kubika mono ya kufukama na mabolongo na mono ti na maboko na mono.” Wanzyo yango kupesaka dyaka profete yina kikesa na bangogo yai: ‘Daniele, Nzambi kezolaka nge mingi. Telama, nge wa mbote-mbote mambu ya mono kesonga nge. Nzambi metinda mono na nge.’ Lusadisu mpi bangogo ya kepesa kikesa kupesaka Daniele ngolo. Ata yandi vandaka “kutekita” Daniele ‘kutelamaka.’—Daniele 10:9-11.
16. (a) Inki mutindu yo kemonana nde Yehowa kesukininaka ve na kupesa mvutu na bisambu ya bansadi na yandi? (b) Sambu na nki wanzyo kusukininaka na kukwenda kusadisa Daniele? (Tala mpi lupangu.) (c) Inki nsangu wanzyo kunatilaka Daniele?
16 Wanzyo kutubaka nde yandi kwisaka ntetentete sambu na kupesa Daniele kikesa. Yandi tubaka nde: “Daniele, kuwa boma ve. Nzambi [kuwaka] bisambu na nge katuka kilumbu ya ntete ya nge kudikulumusaka na meso na yandi na mpila nde nge kuzaba makambu. Kisina yo yina mono me kwisila na kupesa nge mvutu.” Na nima, wanzyo kutendudilaka yandi kikuma yandi sukininaka na kukwisa. Yandi tubaka nde: “Kansi, [ntotila, NW] ya kimfumu ya bantu ya Persia kwisaka kunwanisa mono bilumbu makumi zole na mosi (21). Ebuna Mishele, mfumu mosi ya [bantotila], kwisaka kusadisa mono sambu mono bikalaka mono mosi kuna na nsi ya Persia.” Na lusadisu ya Mishele, wanzyo yango kulungisaka kisalu na yandi, mpi yandi natilaka Daniele nsangu yai ya nswalu-nswalu: “Mono me kwisa sambu nge kuzaba mambu yina ta bwila bantu na nge na bilumbu ke kwisa na ntwala. Mambu yai ya nge ke mona sesepi yai na mbona-meso yo mpi me tadila mambu yina ke kwisa.”—Daniele 10:12-14.
17, 18. Inki mutindu wanzyo kusadisaka Daniele na mbala ya zole, mpi yo sadisaka yandi na kusala inki?
17 Na kisika ya kuwa kyese sambu na dibaku ya kuzwa nsangu yai ya keyitukisa, yo kemonana nde mambu ya Daniele waka kulembisaka yandi. Disolo yango ketuba nde: “Ntangu yandi vandaka ke tuba mpidina, mono talaka na ntoto [mpi mono kukaka ve kutuba, NW].” Kansi wanzyo yina vandaka kinati-nsangu kusukininaka ve na kusadisa yandi na mbala ya zole. Daniele kutubaka nde: “Ntangu yai muntu mosi [yina mefwanana na bana ya bantu, NW] kwisaka kusimba mono na munoko. Mono kangulaka munoko, ebuna mono yantikaka kutuba.”b—Daniele 10:15, 16a.
18 Daniele kubakaka kikesa ntangu wanzyo kusimbaka bikobo na yandi. (Fwanisa ti Yezaya 6:7.) Sambu yandi kumaka kutuba dyaka, Daniele kukaka na kutendudila wanzyo yina vandaka kinati-nsangu mpasi yina yandi vandaka kunwana na yo. Daniele kutubaka nde: “Mfumu, mambu yai ya mono ke mona na mbona-meso ke pesa mono boma mingi, yo me katula mono ngolo. Mono kele bonso mpika me telama na meso ya mfumu na yandi, nki mpila mono lenda tuba na nge? Mono ke na ngolo diaka ve ti mpema diaka ve.” —Daniele 10:16b, 17.
19. Inki mutindu wanzyo kusadisaka Daniele na mbala ya tatu, mpi nki yo salaka?
19 Daniele vandaka kubokuta ve to kudinungisa. Yandi tubilaka dyambu ya mpasi yina kukuminaka yandi, mpi wanzyo kundimaka yo. Yo yina, na mbala ya tatu, wanzyo yina vandaka kinati-nsangu kusadisaka Daniele. Profete yai kutubaka nde: “Yandi [muntu yina vandaka kumonana bonso nde muntu ya bo salaka na ntoto, NW] simbaka mono diaka, mono bakaka diaka ngolo.” Kinati-nsangu kusimbaka yandi dyaka sambu na kusyamisa yandi mpi ti bangogo yai ya kepesa kikesa: “Nzambi ke zolaka nge [mingi]. Kuwa boma ve, kumona mpasi mpi ve; vanda ngolo, vanda na kikesa.” Daniele vandaka mpenza ti mfunu nde bo simba yandi mpi bo tubila yandi bangogo ya mutindu yina. Inki yo salaka? Daniele kutubaka nde: “Ntangu yandi vandaka kutuba mpidina, mono kumaka diaka ngolo mingi, ebuna mono tubaka nde: ‘Mfumu, songa mono mambu yina ya nge me zola kusonga mono, sambu nge me kumisa mono diaka ngolo.’ ” Ntangu yai Daniele vandaka ya kuyilama sambu na mukumba yankaka ya mpasi. —Daniele 10:18, 19.
20. Sambu na nki yo lombaka nde wanzyo yina vandaka kinati-nsangu kuvanda kikesa sambu na kulungisa mukumba na yandi?
20 Na nima ya kupesa Daniele kikesa mpi ya kusadisa yandi na kukuma ngolo na mabanza mpi na nitu, wanzyo kusongaka yandi kikuma yandi kwisilaka. Yandi tubaka nde: “Keti nge zaba sambu na nki mono me kwisa na nge? Mono me kwisa kusonga nge mambu yina ya bo sonikaka na mukanda yina ya bo ke bingaka Mukanda ya Mambu ya Kieleka. Ntangu yai mono fweti vutuka sambu na kwenda kunwana diaka na [ntotila] yina ya nsi ya Persia. Na nima, kana mono me bedisa yandi imene, mono fweti kwenda kunwana ti [ntotila] ya nsi ya Grese. Muntu ya nkaka kele ve na kusadisa mono, kaka Mishele, [ntotila] yina ke kengilaka bantu ya Israele.” —Daniele 10:20, 21.
21, 22. (a) Kana beto tadila mambu yina Daniele kukutanaka na yo, inki dilongi beto lenda baka na mutindu Yehowa kesadilaka bansadi na yandi mambu? (b) Daniele kubakaka ntangu yai kikesa ya kusala inki?
21 Yo kemonisa mpenza zola mpi dikebi ya ngolo ya Yehowa! Yandi kesadilaka bansadi na yandi mambu na kutadila kiteso ya ngolo mpi mayele ya konso muntu. Yandi kepesaka bo mikumba yina yandi kezaba nde bo takuka kulungisa yo, ata ntangu yankaka bo lenda yindula nde bo takuka ve. Mpi yandi kevandaka ya kuyilama na kuwidikila bo mpi na nima kupesa bo mambu yina bo ke na yo mfunu sambu na kulungisa mikumba na bo. Bika beto landa ntangu yonso mbandu ya Tata na beto ya zulu, Yehowa, na kusyamisaka mpi kupesaka bampangi na beto Bakristu kikesa na zola yonso. —Baebreo 10:24.
22 Nsangu ya kepesa kikesa ya wanzyo kusyamisaka mpenza Daniele. Ata yandi nunaka, ntangu yai Daniele bakaka kikesa mingi mpi yandi yilamaka na kuwa mpi kusonika bambikudulu yankaka ya mfunu sambu na mambote na beto.
[Banoti na nsi ya lutiti]
a Ata zina ya wanzyo yai mezabana ve, yo kemonana nde yo kele kaka wanzyo mosi yina muntu kutindaka Gabriele na kusadisa Daniele na mbona-meso yina yandi katukaka kumona. (Fwanisa Daniele 8:2, 15, 16 ti 12:7, 8.) Na nima, Daniele 10:13 kemonisa nde Mishele, “mfumu mosi ya [bantotila, NW],” kwisaka kusadisa wanzyo yai. Yo yina, wanzyo yai ya zina mezabana ve vandaka ti dibaku ya mbote ya kusala kumosi ti Gabriele mpi Mishele.
b Ata yo vanda nde wanzyo yina vandaka kutuba ti Daniele kusimbaka yandi na bikobo mpi kupesaka yandi kikesa, bangogo ya bo mesadila awa kemonisa nde wanzyo yankaka, ziku Gabriele, muntu kusalaka yo. Yo vanda mpidina to ve, wanzyo mosi yina vandaka kinati-nsangu muntu kupesaka Daniele kikesa.
INKI MAMBU NGE MESIMBA?
• Sambu na nki wanzyo ya Yehowa kusukininaka na kwisa kusadisa Daniele na mvu 536/535 ya N.T.B.?
• Bilele mpi mutindu wanzyo yina vandaka kinati-nsangu ya Nzambi vandaka kumonana kesonga nki sambu na yina metala wanzyo yango?
• Inki lusadisu Daniele vandaka na yo mfunu, mpi nki mutindu wanzyo kupesaka yandi yo mbala tatu?
• Inki nsangu wanzyo kunatilaka Daniele?
[Lupangu na lutiti 204, 205]
Bawanzyo Ntanini to Bamfumu Yina Bademo Ketwadisaka?
BETO lenda longuka mambu mingi na mambu yina mukanda ya Daniele ketuba sambu na bawanzyo. Yo kesonga beto kisalu yina bo kesalaka sambu na kulungisa ndinga ya Yehowa mpi bikesa ya bo kesalaka sambu na kulungisa mikumba na bo.
Wanzyo ya Nzambi kutubaka nde ntangu yandi vandaka kukwisa kusolula ti Daniele, “ntotila ya kimfumu ya bantu ya Persia” kukangisaka yandi. Na nima ya kunwana ti yandi bilumbu 21, wanzyo yina vandaka kinati-nsangu kukukaka na kulungisa mukumba na yandi kaka na lusadisu ya “Mishele, mfumu mosi ya bantotila.” Wanzyo yango kutubaka dyaka nde yandi takwenda kunwana dyaka ti mbeni yina mpi mbala yankaka ti “ntotila ya insi ya Grese.” (Daniele 10:13, 20) Yo vandaka ve mukumba ya pete, ata sambu na wanzyo! Ebuna, bantotila yai ya Persia ti ya Grese vandaka banani?
Ntetentete, beto kemona nde bo bingaka Mishele nde “mfumu mosi ya bantotila” mpi ‘ntotila ya bantu ya Israele.’ Na nima bo bingaka Mishele nde ‘Mfumu ya bantotila yina kekengilaka bantu ya Daniele.’ (Daniele 10:20; 12:1) Yo ketendula nde Mishele ke wanzyo yina Yehowa pesaka mukumba ya kutwadisa bantu ya Izraele na ntoto ya zelo na zelo.—Kubasika 23:20-23; 32:34; 33:2.
Kima yankaka ya kesadisa beto na ntendula yai kele bangogo yina longoki Yude kutubaka nde ‘Mishele, mfumu mosi ya bawanzyo tulaka ntembe ti Satana na kuzaba kana nani tabaka nitu ya Moize.’ (Yude 9) Kisika, ngolo, mpi kiyeka yina Mishele kuvandaka na yo kukumisaka yandi ‘mfumu ya bawanzyo,’ disongidila “wanzyo ya meluta bawanzio yonso” to “wanzyo ya ntetentete.” Yo ke pwelele nde ata muntu mosi yankaka ve lenda baka kisika yai ya nene, katula kaka Yezu Kristu, Mwana ya Nzambi, na ntwala mpi na nima ya luzingu na yandi na ntoto.—1 Tesalonika 4:16; Kusonga 12:7-9.
Keti yo ketendula nde Yehowa kutulaka mpi bawanzyo na zulu ya bansi bonso Persia mpi Grese sambu na kutwadisa mambu na bo? Yezu Kristu, Mwana ya Nzambi, kutubaka pwelele nde: “Mfumu ya nsi-ntoto yai . . . lenda sala mono kima ve.” Yezu kutubaka dyaka nde: “Kimfumu na mono kele ya nsi-ntoto yai ve . . . kimfumu na mono [kele ya awa, NW] ve.” (Yoane 14:30; 18:36) Ntumwa Yoane kutubaka nde: “Nsi-ntoto kele na maboko ya Muntu ya Mbi.” (1 Yoane 5:19) Yo ke pwelele nde bansi ya inza kuvandaka ve mpi yo kevandaka ve ata ntangu yai na nsi ya lutwadisu to kiyeka ya Nzambi to ya Kristu. Ata Yehowa kepesaka nswa na “bamfumu ya leta” na kuyala mpi kutwadisa mambu ya baluyalu ya ntoto, yandi ketulaka ve bawanzyo na yandi na zulu na bo. (Roma 13:1-7) Kaka Satana Dyabulu, “mfumu ya nsi-ntoto” muntu ketulaka “bantotila” to “bamfumu” yina keyalaka na zulu na bo. Bo fwete vanda mpenza bamfumu yina bademo ketwadisaka, kansi bo kele ve bawanzyo ntanini. Yo ketendula nde, bademo yina kemonikaka ve, to “bantotila,” bantu ketwadisaka bamfumu ya kemonikaka, mpi bo bantu ke na kisina ya mavwanga yina kebasikaka na kati ya bansi, kansi bantu mpamba ve.
[Kifwanisu ya lutiti ya mvimba na lutiti 199]
[Kifwanisu ya lutiti ya mvimba na lutiti 207]