Keti Nge Kelundaka Bikalulu ya Mbote?

“Beno yindula mambu [“bikalulu,” “NW”] yina kele . . . ya mbote, ti ya bo fweti zitisa.”​—FILIPI 4:8.

 1. Mambi kele inki, ye sambu na inki yau mekumisaka ve lusambu ya Yehowa mvindu?

MAMBI kele ndyatilu ya mbi to mbebisa. Yau kele bisika yonso na inza ya beto kezinga. (Efezo 2:​1-3) Kansi, Yehowa Nzambi tapesa nzila ve nde lusambu na yandi ya mpembe kukuma mvindu. Mikanda ya Bukristu, balukutakanu ya dibundu ti ya nene kekebisaka beto na ntangu ya mbote sambu na ndyatilu ya mbi. Beto kezwaka lusadisu ya mbote ya Masonuku sambu na ‘kulanda mambu ya mbote’ na meso ya Nzambi. (Roma 12:⁠9) Na kimvuka, organizasio ya Bambangi ya Yehowa kesalaka ngolo sambu na kubikala ya mpembe ti bikalulu ya mbote. Kansi, inki beto lenda tuba sambu na beto muntu na muntu? Keti na masonga yonso nge kelundaka bikalulu ya mbote?

 2. Bikalulu ya mbote kele inki, ye sambu na inki yau kelombaka kikesa sambu na kubikala na bikalulu ya mbote?

² Bikalulu ya mbote kele bikalulu ya kutoma, mambote, bisalu ti mabanza ya mbote. Yau kele kikalulu ya madidi ve, kansi kikalulu ya kesalaka mbote. Bikalulu ya mbote kele kaka kutina masumu ve; yau kele kusosa kusala mambu ya mbote. (1 Timoteo 6:11) Ntumwa Piere syamisaka bankundi na yandi Bakristu nde: “Na lukwikilu na nge, yika bikalulu ya mbote.” Inki mutindu? Na “kusalaka kikesa yonso kibeni, bonso mvutu [na balusilu ya mbalu ya Nzambi].” (2 Piere 1:​5, NW) Sambu beto mebutukaka bantu ya masumu, yau kelombaka mpenza kikesa ya kyeleka sambu na kulunda bikalulu ya mbote. Ye, bantu ya vandaka kubanga Nzambi na ntangu ya ntama salaka mutindu yina, ata na kati ya balukakilu mingi.

Yandi Lundaka Bikalulu ya Mbote

 3. Inki bisalu ya mbi Ntotila Ahazi salaka?

³ Masonuku kele ti bambandu mingi ya bantu ya lundaka bikalulu ya mbote. Baka mbandu ya muntu ya bikalulu ya mbote Ezekiasi. Tata na yandi, ntotila ya Yuda Ahazi, sambilaka nkatu ntembe nzambi Moleki. “Yandi vandaka bamvula makumi zole (20), ebuna yandi yalaka bamvula kumi na sambanu (16) na Yeruzalemi. Yandi landaka ve mbandu ya mbote ya nkaka na yandi Davidi; yandi salaka ve mambu yina ke pesaka Mfumu Nzambi kiese, kansi yandi landaka mbandu ya mbi ya bantotila ya Israele. Yandi pesaka nkutu ti mwana na yandi ya bakala makabu ya kuyoka na banzambi ya biteki, bonso vandaka bikalulu ya mbi ya bantu yina ya Mfumu Nzambi kulaka sambu na kupesa ntoto na bo na bantu ya Israele. Na bisika ya bantu vandaka kusambila banzambi ya biteki, na zulu ya bangumba ti na nsi ya banti, Ahazi vandaka kupesa makabu ya bambisi ti ya bima ya mananasi.” (2 Bantotila 16:​2-4) Bantu yankaka ketubaka nde ‘kupesa makabu ya kuyoka’ vandaka mutindu mosi ya kugedisa muntu, kansi kimenga ya muntu ve. Kansi, mukanda ya John Day Molech​—⁠A God of Human Sacrifice in the Old Testament (Moleki, nzambi ya bimenga ya bantu na Kuwakana ya Ntama) ketuba nde: “Nzikisa ya kele na mikanda ya ndinga ya Roma ti ya ndinga Punic [bantu ya Carthage], ti nzikisa ya mezwamaka na nsi ya ntoto, kemonisa nde bimenga ya bantu . . . vandaka na ntoto ya Kanana, ye mfunu ya kudyengisa mbundu kele ve kana Kuwakana ya Ntama ketubila [kimenga ya bantu].” Dyaka, 2 Bansangu 28:3 (NW), ketuba pwelele nde Ahazi “bandaka kuyoka bana na yandi na tiya.” (Fwanisa ti Kulonga 12:31; Nkunga 106:​37, 38.) Bisalu ya mbi mpenza!

 4. Inki ndyatilu Ezekiasi vandaka na yau na kisika mosi ya kufuluka na mambi?

⁴ Inki mutindu Ezekiasi nungaka na kisika ya kufuluka na mambi mutindu yina? Nkunga 119 kele mfunu mingi, sambu bantu mingi kendimaka nde Ezekiasi muntu kusonikaka yau, ntangu yandi vandaka mwana ya mfumu. (Nkunga 119:​46, 99, 100) Na yau, mvwandilu na yandi yina lenda monika na bangogo yai: “[Bana-]bamfumu ke kutanaka sambu na kutonga-tonga mono, kansi mono muntu na nge ta yindulaka kaka bansiku na nge. [“Moyo na mono mezwa mpongi ve sambu na mawa,” NW].” (Nkunga 119:​23, 28) Mutindu bantu ya lusambu ya luvunu vandaka na nzyunga ya Ezekiasi, ziku bantu ya nzo ya kimfumu vandaka kuseka yandi mingi na mpila nde mpongi vandaka kukwisila yandi ve. Kansi, yandi lundaka kaka bikalulu ya mbote, yandi kumaka ntotila, ye yandi landaka kusala “mambu yina ke pesaka Mfumu Nzambi kiese . . . Ezekiasi tulaka Mfumu Nzambi, Nzambi ya Israele, ntima.”​—⁠2 Bantotila 18:​1-5.

Bau Lundaka Bikalulu ya Mbote

 5. Inki mimekamu Daniele ti banduku na yandi tatu kutanaka na yau?

⁵ Bantu yankaka ya pesaka mbandu ya mbote ya bikalulu ya mbote vandaka Daniele ti banduku na yandi tatu ya Baebreo: Anania, Mishaele ti Azaria. Bau nataka bau na kingolongolo na kimpika na Babilone. Bau pesaka bana yai iya bazina ya bantu ya Babilone​—⁠Belteshasare, Shadraki, Meshaki, ti Abedi-Nego. Bau pesaka bau ‘madia yina ya ntotila yandi mosi ke dyaka,’ na kati na yau ti madya yina ya Nsiku ya Nzambi vandaka buyisa. Dyaka, bau pusaka bau na kulonguka bamvula tatu ‘kutanga ti kusonika ndinga ya bantu ya Babilonia [“Kaldea,” NW].’ Yau vandaka ve kaka dyambu ya kulonguka ndinga yankaka, sambu awa bangogo “bantu ya Kaldea” ketendula bantu ya kulonguka. Na yau, bau kotisaka bana-babakala ya Baebreo yina na malongi ya mbi ya Babilone.​—⁠Daniele 1:​1-7.

 6. Sambu na inki beto lenda tuba nde Daniele lundaka bikalulu ya mbote?

⁶ Ata bau vandaka kupusa bau na ngolo, Daniele ti banduku na yandi tatu landaka bikalulu ya mbote kansi mambi ve. Daniele 1:21 ketuba nde: “Daniele vandaka kusala kaka na nzo ya ntotila tii ntangu ya Sirusi, ntotila ya Persia, botulaka nsi ya Babilonia.” Ee, Daniele “vandaka kusala kaka” bonso nsadi ya Yehowa ya bikalulu ya mbote bamvula kuluta 80​—⁠banda luyantiku tii nsuka ya luyalu ya bantotila mingi ya ngolo. Yandi bikalaka ya kwikama na Yehowa na kati ya mayele ya mbi ti bamfundu ya bamfumu ya kubeba ya luyalu, ti na ntwala ya mansoni ya vandaka mingi na kati ya lusambu ya Babilone. Daniele landaka kaka kulunda bikalulu ya mbote.

 7. Inki beto lenda longuka na luzingu ya Daniele ti banduku na yandi tatu?

⁷ Beto lenda baka malongi mingi na mbandu ya bantu yai ya vandaka kubanga Nzambi​—Daniele ti banduku na yandi. Bau lundaka bikalulu ya mbote mpi bau zolaka ve kukuma bonso bantu ya Babilone. Ata bau pesaka bau bazina ya bantu ya Babilone, bau vandaka zabana kaka bonso bansadi ya Yehowa. Yau yina, bamvula 70 na nima, ntotila ya Babilone bingaka Daniele na zina na yandi ya Kiebreo! (Daniele 5:13) Na luzingu na yandi yonso, Daniele buyaka kufwa nsiku ata na mambu ya fyoti. Na kileki, “Daniele zengaka na nsi ya ntima nde: ‘Mono lenda dia ve madia ti kunwa vinu ya ntotila.’ ” (Daniele 1:8) Nkatu ntembe, nzengolo yai ya konda kufwa nsiku ya Daniele ti banduku na yandi tatu bakaka, pesaka bau ngolo ya kununga mimekamu ya luzingu to lufwa ya bau kutanaka na yau na nima.​—⁠Daniele, bakapu 3 ti 6.

Kulunda Bikalulu ya Mbote Bubu Yai

 8. Inki mutindu Bakristu ya baleki lenda buya na kukuma bonso bantu ya inza ya Satana?

⁸ Bonso Daniele ti banduku na yandi tatu, bantu ya Nzambi bubu yai kebuyaka na kukuma bonso bantu ya inza ya mbi ya Satana. (1 Yoane 5:19) Kana nge kele Mukristu ya leki, mbala yankaka banduku kepusaka nge mingi na kulanda bamodele ya mbi ya bilele na bau, ya kuyidika nitu, ti ya miziki. Na kisika ya kulanda bamodele yonso ya kebasikaka, bikala ngwi, mpi kudibika ve nde nge “landa bikalulu ya bantu ya ntangu yai.” (Roma 12:⁠2) ‘Bikisa luzingu ya mbi ti nzala ya kimuntu, vanda muntu ya mbote, vanda na luzingu ya kinzambi.’ (Tito 2:​11, 12) Kima ya mfunu kele kundimama na Yehowa, kansi na banduku na nge ve.​—⁠Bingana 12:⁠2.

 9. Inki mimekamu Bakristu ya kesalaka mumbongo lenda kutana na yau, ye inki ndyatilu bau fwete landa?

⁹ Bakristu ya bambuta kekutanaka mpi ti mimekamu ye bau fwete lunda bikalulu ya mbote. Bakristu ya kesalaka mumbongo lenda vanda na mpukumuna ya kusadila banzila ya mbi to ya kubuya kuzitisa bansiku ti kufuta mpaku ya leta. Kansi, nkatu kulanda mbandu ya bakomersa to bankundi ya kisalu yankaka, “beto ke na luzolo ya kusala mambu ya mbote [“ya masonga,” NW] konso ntangu.” (Baebreo 13:18) Masonuku kelomba beto na kuvanda bantu ya masonga mpi ya mbote na meso ya bamfumu na beto ya kisalu, bantu na beto ya kisalu, bakiliya na beto, ti bamfumu ya luyalu. (Kulonga 25:​13-16; Matayo 5:37; Roma 13:1; 1 Timoteo 5:18; Tito 2:​9, 10) Bika mpi nde beto sala ngolo na kutula ndonga na kisalu na beto ya mumbongo. Beto bakaka banoti ya sikisiki na mambu yonso, ye beto sonikaka mambu yonso ya beto kewakana. Yau tasadisa beto na kubuya mindondo.

Keba Ntangu Yonso!

10. Sambu na inki beto fwete ‘keba’ ntangu beto kepona miziki?

¹⁰ Nkunga 119:9 kemonisa mutindu yankaka ya kubikala kaka ti bikalulu ya mbote na meso ya Nzambi. Muyimbi-bankunga yimbaka nde: “Nki mutindu mwana-bakala lenda vanda na bifu ya mbote na luzingu na yandi? Yandi ta vanda na bifu ya mbote kana yandi ke lemfuka na [“kekeba,” NW] bansiku na nge Mfumu Nzambi.” Mosi na kati ya minduki ya ngolo ya Satana kele miziki, yina kele ti ngolo ya kuvumbula mawi. Kansi mawa mingi, Bakristu mingi ‘kekebaka’ ve na mambu ya miziki, mpi miziki ya mbi bonso rap ti heavy metal kebendaka bau. Bankaka lenda tula ntembe nde miziki ya mutindu yina kesalaka bau mbi ve to nde bau kelandaka ve bangogo na yau. Bankaka ketubaka nde bau kesepelaka kaka na mutindu yau kebulaka ngolo to na mungungu ya bagitare. Kansi, Bakristu ketadilaka ve kana kima kepesa kyese to ve. Bau ketadilaka keti yau “mendimama na Mfumu” to ve. (Efezo 5:​10, NW) Na masonga yonso, heavy metal ti rap kele miziki ya kesikisaka mambi bonso mafingu, pite, to nkutu Kisatanaa​—⁠mambu ya kele ti kisika ve ata fyoti na kati ya bantu ya Nzambi. (Efezo 5:⁠3) Muntu na muntu na kati na beto, mbuta to leki, tasala mbote na kuyindula na ngyufula yai, Ntangu mono kesolaka miziki, keti mono kelandaka bikalulu ya mbote to ya mbi?

11. Inki mutindu Mukristu lenda keba ntangu yonso na makambu ya televizio, video to bafilme?

¹¹ Mambu mingi na televizio, na bavideo, ti na bafilme kesikisaka mambi. Munganga mosi ya kelongukaka bikalulu ya bana tubaka nde, ‘kudiyangidika, kuvukisa nitu, nku, kindila, ti bwimi’ kele mambu ya kele mingi na bafilme mingi ya kesalama bubu. Yau yina, kukeba ntangu yonso ketendula mpi kupona mambu yina ya beto ketala. Muyimbi-bankunga sambaka nde: “Katula meso na mono na bima ya mpamba-mpamba.” (Nkunga 119:37) Leki mosi ya Mukristu na zina ya Joseph sadilaka munsiku yai. Ntangu filme mosi bandaka kumonisa mansoni pwelele ti nku, yandi basikaka. Keti Joseph nyokwamaka na mabanza sambu yandi salaka buna? Yandi ketuba nde: “Ata fyoti ve, mono yindulaka ntete Yehowa ti kupesa yandi kyese.”

Mfunu ya Kulonguka ti Kuyindulula

12. Sambu na inki kulonguka na nge mosi ti kuyindulula kele mfunu sambu na kulunda bikalulu ya mbote?

¹² Beto fwete suka ve kaka na kubuya mambu ya mbi. Kulunda bikalulu ya mbote ketendula mpi kulonguka ti kuyindulula mambu ya mbote ya kele na Ndinga ya Nzambi na mpila nde beto sadila minsiku na yau ya lunungu na luzingu. Muyimbi-bankunga tubaka nde: “Mono ke zolaka bansiku na nge mingi! Mono ke yindulaka yo kilumbu ya mvimba.” (Nkunga 119:97) Keti nge metulaka kulonguka ya Biblia ti mikanda ya Bukristu na kati ya manaka na nge ya konso mposo? Ya kyeleka, yau lenda vanda mpasi na kuyidika ntangu sambu na kulonguka Ndinga ya Nzambi ti kuyindulula yau na bisambu. Kansi, mbala mingi yau kevandaka mpasi ve na kusumba ntangu sambu na bisalu yankaka. (Efezo 5:​15, 16) Mbala yankaka, sukasuka lenda vanda ntangu ya mbote sambu na kusamba, kulonguka, ti kuyindulula.​—⁠Fwanisa ti Nkunga 119:147.

13, 14. (a) Sambu na inki kuyindulula kele mfunu mingi? (b) Beto lenda yindulula na inki mikapu sambu na kubuya mansoni?

¹³ Kuyindulula kele mfunu mingi, sambu yau kesadisaka beto na kusimba mambu ya beto kelonguka. Yau kele mfunu mingi dyaka sambu yau lenda sadisa beto na kuyedisa mboninu ya bunzambi. Mu mbandu: Kuzaba nde Nzambi kebuyaka pite kele kima mosi, kansi ‘kubuya mambu ya mbi mpi kulanda mambu ya mbote’ kele kima yankaka kibeni. (Roma 12:⁠9) Beto lenda wa kibeni mawi ya Yehowa kewaka na yina metala mansoni na kuyindululaka mikapu ya mfunu ya Biblia, bonso Kolosai 3:​5, yina ketuma nde: “Beno katula mambu na beno yonso ya kimuntu, mumbandu: pite, bamambu ya nsoni, nzala ya kusala mambu ya nsoni ti mambu ya mbi, ti nzala ya kuvanda na konso kima yina, (. . . yina kele bonso kusamba banzambi ya biteki).” Kudiyula nde: ‘Inki nzala ya mansoni mono fwete katula? Inki mambu ya lenda vumbula nzala ya mambi mono fwete buya? Keti kele ti bansoba ya mono (bakala to nkento) fwete sala na mutindu ya mono ketadilaka bankento to babakala?’​—⁠Fwanisa ti 1 Timoteo 5:​1, 2.

¹⁴ Polo syamisaka Bakristu na kubuya pite mpi kudiyala na mpila nde ‘ata muntu mosi ve kusala mpangi na yandi mbi, ata muntu mosi ve kudia bima ya mpangi na yandi na mayele.’ (1 Tesalonika 4:​3-7) Kudiyula nde: ‘Sambu na inki kusala pite kele kima ya mbi? Inki mbi mono takudisala to mono tasala na muntu yankaka kana mono mesumuka na dyambu yai? Inki tabwila mono na kimpeve, na mawi, ti na kinsuni? Inki mebwilaka bantu yina mefwaka nsiku ya Nzambi na kati ya dibundu mpi mebalulaka ntima ve?’ Kundima mambu ya Masonuku ketuba sambu na ndyatilu ya mutindu yina lenda yedisa kumenga ya beto kemenga mambu yina kele ya mbi na meso ya Nzambi. (Kubasika 20:14; 1 Korinto 5:​11-13; 6:​9, 10; Galatia 5:​19-21; Kusonga 21:⁠8) Polo ketuba nde nsadi ya pite “ke buya muntu ve, kansi yandi ke buya Nzambi.” (1 Tesalonika 4:⁠8) Inki Mukristu ya kyeleka lenda buya Tata na yandi ya kele na zulu?

Bikalulu ya Mbote ti Banduku

15. Inki kele mfunu ya banduku na yina metala kulunda bikalulu ya mbote?

¹⁵ Kima yankaka ya kesadisaka na kulunda bikalulu ya mbote kele banduku ya mbote. Muyimbi-bankunga yimbaka nde: “Mono kele nduku ya bantu yonso yina ke sambaka nge [Yehowa], bayina ke lemfukaka na bansiku na nge.” (Nkunga 119:63) Beto kele na mfunu ya kinduku ya mbote yina kevandaka na balukutakanu ya Bukristu. (Baebreo 10:​24, 25) Kana beto kudigambula, beto lenda banda kulanda kaka bangindu na beto mosi, ye mambi lenda kanga beto nkatu mpasi. (Bingana 18:⁠1) Kansi, kinduku ya tiya ya Bakristu lenda syamisa nzengolo na beto ya kubikala na bikalulu ya mbote. Ee, beto fwete keba mpi sambu na banduku ya mbi. Beto lenda zinga mbote ti bamfinangani, banduku ya kisalu, ti banduku ya nzo-nkanda. Kansi, kana ya kyeleka beto ketambula na mayele, beto tazola ve kukangama mingi ti bantu yina kelundaka ve bikalulu ya mbote ya Bukristu.​—⁠Fwanisa ti Kolosai 4:⁠5.

16. Inki mutindu kusadila 1 Korinto 15:33 lenda sadisa beto na kulunda bikalulu ya mbote bubu yai?

¹⁶ Polo sonikaka nde: “Banduku ya mbi ke bebisaka bikalulu ya mbote.” Yandi tubaka mambu yai sambu na kukebisa bankwikidi nde lukwikilu na bau lenda beba kana bau kuta kinduku ti Bakristu ya zina mpamba, yina vandaka kubuya dilongi ya Masonuku na yina metala lufutumuku. Munsiku ya kele na lukebisu ya Polo kesadilama mpi na binduku na beto na kati ti na nganda ya dibundu. (1 Korinto 15:​12, 33) Na masonga yonso, beto tatina ve bampangi na beto ya kimpeve sambu bau mebuya mboninu na beto mosi ya beto kele na yau. (Matayo 7:​4, 5; Roma 14:​1-12) Kansi, beto fwete keba kana bankaka na kati ya dibundu mekuma na ndyatilu mosi ya ketiketi to kemonisa ngindu ya mbi to ya kubokutabokuta. (2 Timoteo 2:​20-22) Nzila ya mayele kele kukangama mingi ti bayina beto lenda “pesana kikesa.” (Roma 1:​11, 12) Yau tasadisa beto na kulunda bikalulu ya mbote na luzingu mpi kubikala na “nzila ya moyo.”​—⁠Nkunga 16:⁠11.

Landa Kulunda Bikalulu ya Mbote

17. Na kutadilaka Kutanga kapu 25, inki nkuba bwilaka bantu ya Izraele, ye inki dilongi yau kepesa beto?

¹⁷ Ntangu fyoti na ntwala bantu ya Izraele kubaka Ntoto ya Lusilu, bamingi na kati na bau yantikaka kusala mambi​—ye bau monaka nkuba. (Kutanga, kapu 25) Bubu yai, bantu ya Yehowa kele na munoko ya inza ya mpa ya lunungu. Kukota na kati na yau tavanda dibaku ya nene ya bayina kelanda na kubuya mambi ya inza yai. Bonso bantu ya konda kukuka, beto lenda vanda ti bangindu ya kusala mambu ya mbi, kansi Nzambi lenda sadisa beto na kulanda lutwadisu ya lunungu ya mpeve santu na yandi. (Galatia 5:16; 1 Tesalonika 4:​3, 4) Yau yina, bika beto landa mambu yai ya Yozue songaka bantu ya Izraele: “Beno zitisa [“banga,” NW] Mfumu Nzambi, beno sadila yandi na ntima mosi ya mbote.” (Yozue 24:14) Kubanga ya luzitu na konda kuyangidika Yehowa tasadisa beto na kulunda bikalulu ya mbote na luzingu.

18. Na yina metala bikalulu ya mbi ti ya mbote, inki nzengolo Bakristu yonso fwete baka?

¹⁸ Kana nge kele mpenza na mpusa ya kusepedisa Nzambi, baka lukanu ya kulanda ndongisila ya Polo yai: “Beno yindula mambu yina kele ya kieleka, ti ya luzitu, ti ya kufwana, ti ya kinzambi, ti ya kiese, ti ya lukumu, ti ya mbote, ti ya bo fweti zitisa.” Kana nge mesala yau, mbutu tavanda inki? Polo tubaka nde: “Beno sala mambu yina . . . , ebuna Nzambi yina ke pesaka beto ngemba ta vanda na beno.” (Filipi 4:​8, 9) Ee, ti lusadisu ya Yehowa, nge lenda buya mambi mpi kulunda bikalulu ya mbote.

[Noti na nsi ya lutiti]

Mambu ya Kuvutukila

◻ Inki kevandaka mfunu sambu na kulunda bikalulu ya mbote?

◻ Ezekiasi, Daniele, ti Baebreo tatu lundaka bikalulu ya mbote na kati ya mvwandilu ya inki mutindu?

◻ Inki mutindu beto lenda vanda bonso Daniele na yina metala kutelemanina mayele ya mbi ya Satana?

◻ Sambu na inki Bakristu fwete keba ntangu yonso na mambu ya luyangidilu?

◻ Inki mfunu kulonguka, kuyindulula, ti banduku kele na yau na mambu ya kulunda bikalulu ya mbote?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 15]

Ezekiasi mwana leki lundaka bikalulu ya mbote ata nkutu bansambidi ya nzambi Moleki vandaka mingi na nzyunga na yandi

[Kifwanisu ya kele na lutiti 16]

Bakristu fwete keba ntangu yonso na mambu ya luyangidilu