Kilumbu Ya Boma Ya Yehowa Mefinama
“Buku mosi ya mbambukilu bandaka kusonama na ntwala na yandi sambu na bayina ya kebangaka Yehowa mpi bayina ya keyindulaka na zina na yandi.”—MALASHI 3:16, NW.
YA BOMA! Bonso menemene ya kilumbu ya Augusti 6, 1945, mbanza mosi ya nene kufwaka na mwa ntangu fyoti. Kiteso ya bantu 80000 kufwaka! Mafunda kumi kulwalaka penepene na lufwa! Tiya ya nganzi! Bombe nikleyere kusalaka kisalu na yau. Inki mutindu Bambangi ya Yehowa kugulukaka na mbungulu yina? Kuvandaka kaka Mbangi mosi na Hiroshima—ya kukangamaka na kati ya bibaka ya boloko sambu na kwikama na yandi. Boloko kupanzanaka, yau kukitukaka mfututu, kansi mpangi na beto kulwalaka ve. Mutindu yandi mosi ketuba, bombe kubasisaka yandi na boloko—mbala ya nkaka yau yina mpamba kima ya mbote ya bombe kusalaka.
2 Kutobuka ya bombe yina kuvandaka ya kuluta boma, kansi yau kekwisa kukuma ata kima mosi ve kana beto metesa yau ti “kilumbu ya nene mpi ya boma ya Yehowa” yina ya kekwisa kaka awa na ntwala. (Malashi 4:5, NW) Ee, bilumbu ya boma mevandaka mingi na ntwala, kansi kilumbu yai ya Yehowa taluta yau yonso.—Marko 13:19.
3 Na bilumbu ya Noa “nsuni yonso kubebisaka nzila na yau na zulu ya ntoto” (NW) ebuna, Nzambi kutubaka nde: “Mono me zenga nde mono ta fwa bantu yonso. Mono ta fwa bo yonso mpenza sambu ntoto mefuluka na mbi.” (Kuyantika 6:12, 13) Mutindu yau mesonama na Matayo 24:39 (NW), Yezu kutubaka nde bantu “kubakisaka ata kima mosi ve tii ntangu ya mvula ya ngolo kukwisaka mpi kufwaka bau yonso.” Kansi muntu ya kwikama Noa, “nsamuni ya lunungu,” kumosi ti dibuta na yandi ya vandaka kubanga Nzambi kugulukaka na mvula yina ya ngolo.—2 Piere 2:5, NW.
4 Yude 7 keta nde, “Mutindu mosi, Sodome ti Gomore, . . . ti bantu ya babwala yina vandaka penepene; . . . bo salaka pite ti mambu yankaka ya mansoni mpenza. Ndola ya bo me bakaka kele tiya ya mvula na mvula, ebuna ndola yina kele mbandu yina ke pesaka beto yonso atasio.” Bantu yina ya kukonda vumi, kufwaka sambu na mutindu na bau ya kuzinga ya mvindu. Bika nde bantu yonso ya metulaka mabanza na bizumba bubu yai kukebisama! Kansi, simba nde muntu ya kubangaka Nzambi Lot ti bana na yandi ya bankento kutaninamaka na mbungulu yina, mutindu ya bansambidi ya Yehowa tataninama na mpasi ya nene ya kefinama ntinuntinu.—2 Piere 2:6-9.
5 Na nima, tadila bambandu ya lukebisu ya pesamaka ntangu Yehowa kusadilaka minkangu na kupanza Yeruzalemi, mbanza ya nkembo yina kuvandaka ntete “kyese ya ntoto ya mvimba.” (Nkunga 48:2, NW) Mambu yai ya mawa kusalamaka, ntete na 607 N.T.B. mpi dyaka na 70 T.B., sambu bantu ya vandaka kutuba nde bau kele bansadi ya Nzambi kuyambulaka lusambu ya kyeleka. Na kyese yonso, bansadi ya Yehowa ya kwikama kugulukaka. Mbungulu ya 70 T.B. (ya memonisama na nsi) ketendulama bonso “mpasi mosi ya bantu memonaka ntete ve tuka luyantiku ya lugangu ya Nzambi kusalaka tii bubu yai.” Yau kukatulaka kimakulu ngidika ya bima ya Bayuda yonso ya kubuyaka lukwikilu, ya kyeleka mpi yau “tavanda diaka ve.” (Marko 13:19, NW) Kansi, ata nkanu yina ya mfundusu ya Nzambi, kuvandaka kaka kizuzi ya “mpasi ya nene” ya kenwanisa ntangu yai ngidika ya mvimba ya bima ya nza yai.—Kusonga 7:14.
6 Sambu na inki Nzambi tapesa nswa na bampasi ya kuluta ngolo, ti lufwa ya myoyo mingi mutindu yina? Na yina metadila Noa, Sodome ti Gomore, mpi Yeruzaleme, Yehowa vandaka kuzenga nkanu na mfundusu na yandi na bayina ya kubebisaka banzila na bau na zulu ya ntoto, ya kubebisaka mweta yai ya kitoko ti polisio mpi kubwa ya bikalulu ya mbote, ti bayina ya kubuyaka lukwikilu to kulosaka lusambu ya kyeleka. Bubu yai beto kele na mbela ya kuzengama ya nkanu ya mfundusu yina ya tamina nza ya mvimba.—2 Tesalonika 1:6-9.
“Na Bilumbu ya Nsuka”
7 Bambungulu yina ya ntangu ya ntama kuvandaka bambikudulu ya mpasi ya nene ya metendulama na 2 Piere 3:3-13 (NW). Ntumwa ketuba nde: “Beno kuzaba ntete nde, na bilumbu ya nsuka baseki takwisa ti maseka na bau, na kutambulaka na luzolo na bau mosi.” Na nima, na kutubilaka mingi bilumbu ya Noa, Piere kesonika nde: “Nza ya ntangu yina kuzwaka mbungulu ntangu yau kuminukaka na masa. Kansi na ndinga yina mosi zulu mpi ntoto ya ntangu yai melundama sambu na tiya mpi mebumbama sambu na kilumbu ya mfundusu mpi mbungulu ya bantu ya kukonda vumi.” Na nima ya mpasi yina ya kuluta bampasi yonso na nene, Kimfumu ya mekingamaka ntama, luyalu ya Mesya tabaka ntendula ya mpa—“zulu ya mpa mpi ntoto ya mpa . . . , ye na kati na yau bantu ya lunungu tazinga.” Makwisa ya kyese ya inki mutindu!
8 Na mvunkama na beto ya 20, mambu ya nza kekwenda nswalunswalu na nsuka. Ata mbungulu ya Hiroshima kuvandaka ve kilumbu ya mfimpa ya Nzambi, yau lenda kutulama na kati ya “bidimbu ya boma” ya Yezu kubikulaka sambu na ntangu ya nsuka. (Luka 21:11) Yau kenataka kutita ya ndwanisa ya nukleyere na bantu. Yau yina, na ntu-dyambu mosi ya zulunalu The New York Times ya Novembri 29, 1993, beto ketanga nde: “Minduki Lenda Kuvanda Ngala na yau Memanaka, Kansi Minduki ya Nukleyere Kele ya Kuyilama na Kusala Kisalu.” Na ntangu yau yina mosi, bamvita na kati ya bansi, na kati ya bampusu, na kati ya bikanda, kelanda kubuka mbutu ya kugonda. Na bamvita ya meluta, ntalu ya mingi ya bamvumbi kuvandaka yina ya basoda. Bubu yai, 80 na kati ya nkama ya bamvumbi kele ya bayina ya kele basoda ve, nkatu kutanga mafuku ya ketina bansi na bau ya kisina mpi kekwenda kubumbana na bansi ya nkaka.
9 Bamfumu ya mabundu kusongaka mbala na mbala, mpi kelanda na kusonga, “kinduku ti nza” na kukotaka ti kikesa yonso na mvita mpi na mubulu ya kebasisa menga. (Yakobo 4:4) Bankaka mewakanaka ti bantu ya mumbongo ya bwimi ya nza, sambu bau kesalaka minduki mingi, mpi bau kesimbisaka bimvuka ya ketekaka dyamba. Mu mbandu, na kusamunaka kugondama ya mfumu ya dyamba mosi ya Amerika ya Sudi, zulunalu The New York Times ketuba nde: “Na kubumbaka bisalu na yandi ya dyamba na nima ya mikanda ya mumbongo ya mendimama mpi na nima ya kifwanisu ya muntu ya kesalaka mambote, yandi kupesaka mbongo na kubasika na radio na yandi mosi, mpi bantu ya vandaka kufidisa yandi mingi kuvandaka bamimpe ya Katolika ya Roma.” Zulunalu The Wall Street Journal kutubaka nde na zulu ya kubebisa luzingu ya mafuku ya kukumaka bampika ya dyamba, mfumu ya dyamba yina yandi mosi kutwadisaka lufwa ya mafunda ya bantu. Zulunalu The Times ya Londres kutubaka nde: “Bangondi kepesaka mbala mingi mbongo sambu na kusadisa Misa ya kuvutula matondo . . . na ntangu yina mosi, misa ya muntu ya mefwa kesalamaka kifulu ya nkaka.” Mambi ya inki mutindu!
10 Nani kuzaba inki mbebisa bantu ya mepemama na bampeve ya mbi lenda kunata na ntoto yai? Mutindu 1 Yoane 5:19 (NW) ketuba “nza ya mvimba keyalama na ngolo ya munkwa mbi,” Satana Dyabulu. Bubu yai yau kele “mawa mingi sambu na ntoto ti na nzadi-mungwa! Sambu Satana me kwisa kukulumuka kuna na beno; yandi me dasuka, sambu yandi ke zaba nde ntangu mingi ve me bika na yandi.” (Kusonga 12:12) Ata mpila yina, na kyese yonso, Roma 10:13 (NW) kesyamisa beto nde: “muntu yonso ya kebinga zina ya Yehowa taguluka.”
Kubika Fyoti Nzambi Kekwisa na Mfundusu
11 Sambu na makwisa ya sesepi yai ya bantu, mbikudulu ya Malashi kepesa nsemo na mambu ya kezola kubwa. Malashi mesonamaka na nsuka ya ndonga ya bambikudi ya ntama ya Ebreo. Izraele kuzwaka mbungulu ya Yeruzalemi na 607 N.T.B. Kansi bamvula 70 na nima, Yehowa kumonisaka nkenda ya bumuntu na yandi ya zola na kuvutulaka dibuta yina na ntoto na yau. Kansi, na kati ya bamvula nkama, Izraele kubakaka dyaka nkadilu ya kubuya lukwikilu mpi ya kusala mambi. Bantu vandaka ve kuzitisa zina ya Yehowa, na kuvilaka bansiku na yandi ya lunungu, mpi na kubebisaka tempelo na yandi na kunataka mameme ya kufwa meso mpi bambisi ya maladi sambu na kimenga. Bau vandaka kufwa makwela ti bankento na bau ya bumwana sambu na kuzwa mpila ya kukwela bankento ya banzenza.—Malashi 1:6-8; 2:13-16.
12 Kisalu ya kugedisa vandaka kulombama. Yau metendulama na Malashi 3:1-4 (NW). Bonso Izraele ya ntama, Bambangi ya Yehowa ya bubu yai vandaka na mfunu ya kugedisama, sambu kisalu ya lugedisu ya metubama na Malashi lenda mpi kutubilama na bau. Mutindu mvita ya ntete ya nza ya mvimba vandaka kukwenda na nsuka na yau, balongoki ya nkaka ya Biblia, mutindu Bambangi vandaka kuzabana na ntangu yina, kuvandaka ve na nkabwana ya kyeleka na mambu ya nza. Na 1918, Yehowa kutindaka “nsamuni ya ngwakana” na Yandi, Yezu Kristu, na ngidika ya tempelo na Yandi ya kimpeve na kugedisa kibuka ya fyoti ya bansambidi na Yandi na mambi ya nza. Na mbikudulu, Yehowa kuyulaka nde: “Nani tavibidila na kilumbu ya kukwisa [ya nsamuni], nani tavanda ya kutelema kana yandi mebasika? Sambu yandi tavanda bonso tiya ya ngedisi ye bonso Ngyobisi ya bilele. Mpi yandi fwete kuvanda bonso ngyobisi mpi ngedisi ya palata mpi yandi fwete kugedisa bana ya Levi [kimvuka ya bunganga-nzambi ya kupakulama]; mpi yandi fwete kusukula bau bonso wolo mpi bonso palata, ebuna bau takuma bantu ya Yehowa ya tatambikaka makabu ya lunungu.” Bonso bantu ya megedisama, bau kusalaka kaka buna!
13 Kimvuka yina ya bunganga-nzambi ya kupemama kele kaka na bantu 144000. (Kusonga 7:4-8; 14:1, 3) Inki beto lenda kutuba sambu na Bakristu ya nkaka ya mekudipesaka bubu yai? Bau kele na kukumaka mafuku ntangu yai, bau kesala “kibuka ya nene” yina ya fwete kugedisama mpi na nsadilu ya nza ‘na kuyobisaka bamvwela na bau mpi na kukumisaka yau mpembe na menga ya Mwana ya Dimeme.’ (Kusonga 7:9, 14, NW) Yau yina, na kumonisaka lukwikilu na kimenga ya nkudulu ya Mwana ya Dimeme, Yezu Kristu, bau mekuka na kusikila ya kutelema na ntwala ya Yehowa. Bau mesilama luguluku na mpasi ya nene ya mvimba, kilumbu ya boma ya Yehowa.—Sofonia 2:2, 3.
14 Kumosi ti ndambu ya bayina kele ti bunganga-nzambi, kibuka ya nene fwete simbidila ndinga ya Nzambi yai ya nkaka: “Mono ta kwisa kusambisa beno; mono ta kwisa kusambisa na mbala mosi bantu yina ke salaka kindoki, bantu yina ke salaka pite, bantu yina ke zengaka kieleka na nzila ya luvunu, bantu yina ke diaka mbongo ya bantu na bo ya kisalu, bantu yina ke pesaka mpasi na bamifwidi ya bankento, to na bana-nsiona to na banzenza, disongidila nde mono ta kwisa kusambisa bantu yina yonso ke zitisaka mono ve . . . [Sambu mono kele Yehowa; mono mesobaka ve, NW].” (Malashi 3:5, 6) Ve, bansiku ya Yehowa kesobaka ve ata fyoti, yau yina na kubangaka yandi bubu yai, bansadi na yandi fwete kulosa lusambu ya biteki ya mutindu yonso, mpi bau kuvanda ya kufuluka ti kyeleka mpi masonga ye nkadilu ya kukaba mutindu ya bau keyela na kukuna kimuntu ya Bukristu.—Kolosai 3:9-14.
15 Yehowa ketinda imvitasio na konso muntu ya lenda kuvanda mevilaka banzila na yandi ya lunungu na kutubaka nde: “Kwisa kuvutuka na mono, mono mpi tavutuka na beno.” Kana bau meyufula nde: “Na inki mutindu beto tavutuka?” yandi kevutula mvutu nde: “Beno kele na kuyiba mono.” Na kupesa mvutu na ngyufula ya ngika nde: “Na inki mutindu beto yibaka nge?” Yehowa kevutula nde bau keyiba yandi na kunataka ve makabu ya kitoko sambu na kisalu na yandi na tempelo. (Malashi 3:7, 8, NW) Mutindu beto mekumaka bantu ya Yehowa, ya kyeleka beto fwete kusola na kutambika kabu ya kuluta nene ya ngolo, ya bukuki, ti ya bimvwama na beto sambu na kisalu ya Yehowa. Mpila yina, na kisika ya kuyiba Nzambi, beto ‘tasikila na kusosa ntete kimfumu ti lunungu na yau.’—Matayo 6:33, NW.
16 Nsatu kele ya nene sambu na bayina kelosaka mpusa ya bwimi ya kusadila bimvwama ya nza mutindu Malashi 3:10-12 kesonga yau nde: “ ‘Na dyambu yai, kana beno mezola, beno kumeka mono,’ Yehowa ya minkangu metuba, ‘beto tala kana mono takangudila beno ve byelo ya mazulu mpi kutyamunina beno lusakumunu tii kuna ya beno tavanda dyaka na mpusa ve.’ ” Na bayina yonso ya kemonisa ntonda, Yehowa mesila bau kimvwama ya kimpeve mpi mbutu ya mingi. Yandi keyika nde: “Bansi yonso tabinga beno bankwa mayangi, sambu beno mosi takuma ntoto ya kyese.” Keti mambu yai memonanaka ve ya kyeleka na kati ya mafuku ya bantu ya kufuluka na ntonda na zulu ya ntoto ya mvimba bubu yai?
Balundi ya Kwikama na Buku ya Luzingu
17 Na kisika yai, beto lenda kutubila kwikama ya bampangi na beto ya babakala mpi ya bankento ya Rwanda. Bau vandaka kunata ntangu yonso makabu ya kimpeve ya kuluta kitoko na nzo ya kimpeve ya lusambu ya Yehowa. Mu mbandu, na Lukutakanu na bau ya Distriki “Dilongi ya Nzambi” na Desembri 1993, bansamuni na bau 2080 kuzwaka na kimvuka ntalu ya bawi 4075. Ntalu ya bantu ya kubakaka mbotika kuvandaka 230, na kati na bau kiteso ya bantu 150 kukotaka na kisalu ya bapasudi-nzila na ngonda ya kulandaka.
18 Ntangu bamvita na kati ya bandinga kubasikaka na Aprili 1994, kiteso ya Bambangi 180, kumosi ti nkengi ya mbanza ya Kigali, mbaza ya kimfumu, ti dibuta na yandi yonso, kugondamaka. Babaludi sambanu ya kuvandaka na biro ya la Société Watch Tower na Kigali, Bahutu iya ti Batutsi zole, kulandaka na kusala kiteso ya bamposo mingi na kati ya minyoku ya ngolo, tii yau lombamaka nde Batutsi kutina, kaka mpi sambu na kwenda kugondama na kisika ya baryere. Nsukansuka, bayina iya ya kubikalaka kubakaka baordinatere na bau, bau kutinaka na Goma na Zaïre, kuna bau kulandaka na kubalula na kwikama yonso Nzozulu ya Nkengi na ndinga ya Kinyarwanda.—Yezaya 54:17.
19 Bambangi yai ya metinaka nsi, ata na mvwandilu ya nkuba, kulombaka ntete madya ya kimpeve na ntwala ya madya ya kinsuni. Na kudipesa mosi ya ngolo, bampangi ya zola ya bansi mingi kumonaka mpila ya kutindila bau bima. Na ngogo ya munoko mpi na mvwandilu na bau ya kuluta mpasi, bantu yai ya kutinaka nsi, kupesaka kimbangi ya kuluta kitoko. Ya kyeleka bau kulandaka kunata bima na bau ya kitoko na lusambu ya Yehowa. Bau kumonisaka lukwikilu bonso yina ya Polo ketubila na Roma 14:8 (NW) nde: “Kana beto kezinga, beto kezinga sambu na Yehowa, kana beto mefwa, beto kefwa sambu na Yehowa. Yau yina, kana beto kuzinga to beto kufwa, beto kele bantu ya Yehowa.”
20 Yehowa keyibukaka bayina yonso kesadilaka yandi na kwikama. Mbikudulu ya Malashi kelanda nde: “Na ntangu yina bayina kebangaka Yehowa kutubaka bamosi ti bankaka, konso muntu ti nduku na yandi, ebuna Yehowa vandaka kutula dikebi mpi kewa. Ye buku mosi ya mbambukilu bandaka kusonama na ntwala na yandi sambu na bayina kebangaka Yehowa ti bayina keyindulaka na zina na yandi.”—Malashi 3:16, NW.
21 Mfunu ya inki mutindu yau kele bubu yai nde beto kusonga nkadilu ya kubanga Nzambi mpi kulemfuka na kuzitisa zina ya Yehowa! Na kusalaka mpila yina beto tazwa ve mfundusu ya kimbeni, bonso bayina, ti kusikisa yonso, kepesa maboko na ngidika ya nza yai. Kusonga 17:8 keta nde “bo sonikaka ve mazina na bo na buku ya moyo.” Na kulanda ndonga zina ya ntete ya mfunu ya kele na buku ya luzingu ya Yehowa kele ya Mfumu ya luzingu Mwana ya Nzambi yandi mosi, Yezu Kristu. Matayo 12:21 keta nde: “Ebuna bantu yonso ta tula ntima na zina na yandi!” Kimenga ya nkudulu ya Yezu kele kivuvu ya kyeleka ya luzingu ya mvula na mvula na bayina ya kemonisa lukwikilu na yau. Dibaku ya nene ya inki mutindu yau kele na kuvanda ti zina na beto mosi ya kuyika na zina ya Yezu na buku ya luzingu!
22 Inki mutindu bantu ya Nzambi taguluka na mfundusu yina? Yehowa kepesa mvutu na Malashi 3:17, 18 (NW) nde: “Mono tamonisa nkenda na zulu na bau, kaka mutindu muntu kemonisaka nkenda na mwana na yandi ya kele na kusadila yandi. Ebuna ya kyeleka beno tamona dyaka luswaswanu na kati ya muntu ya lunungu ti muntu ya mbi, na kati ya muntu ya kesadilaka Nzambi ti muntu ya kesadilaka Nzambi ve.” Nkabwana tasalama na bantu yonso: bantu ya mbi takabwana sambu na lufwa ya mvula na mvula, bantu ya lunungu sambu na luzingu ya mvula na mvula na kibansala ya Kimfumu. (Matayo 25:31-46) Ebuna kibuka ya nene ya bantu ya mefwanana na mameme taguluka na kilumbu ya nene mpi ya boma ya Yehowa.
[Study Questions]
1, 2. Malashi kukebisaka sambu na inki kilumbu ya boma?
3. Inki luswaswanu beto fwete kusala na kati ya “konso nsuni” ti dibuta ya Noa ya kuzingaka na ntwala ya mvula ya ngolo?
4. Inki mbandu ya lukebisu mepesama na nsadisa ya Sodome ti Gomore?
5. Inki dilongi beto lenda kubaka na mfundusu ya kuzengaka nkanu ya Yeruzalemi?
6. Sambu na inki Yehowa kepesaka nzila na bampasi?
7. (a) Bamfundusu ya ntama ya Nzambi kuvandaka mbikudulu ya inki? (b) Inki makwisa ya kitoko metulama na ntwala?
8. Inki mutindu mambu ya nza kele na kukwenda na nsuka?
9. Inki mutindu bamfumu ya mabundu memonisaka ngwisana ti nza?
10. Inki mutindu beto fwete kutadila kubeba ya mvwandilu ya nza?
11. Inki mvwandilu ya Izraele kubendaka mbikudulu ya Malashi?
12, 13. (a) Inki lugedisu kuvandaka mfunu sambu na kalasi ya bunganga-nzambi ya kupakulama? (b) Inki mutindu kibuka ya nene mpi kebaka mambote na kugedisama?
14. Inki bangogo bantu ya Nzambi bubu yai fwete kutudila dikebi mutindu bau kelanda kukuna kimuntu ya mpa?
15. (a) Inki imvitasio ya kufuluka na nkenda Yehowa kepesa? (b) Inki mutindu beto lenda kubuya “kuyiba” Yehowa?
16. Inki nsyamisa beto kemona na Malashi 3:10-12?
17-19. (a) Inki mutindu mavwanga ya Rwanda kusimbaka bampangi na beto? (b) Bantu ya kwikama yai kukwendaka na ntwala ti inki lukwikilu?
20, 21. (a) Mazina ya banani mesonamaka ve na buku ya mbambukilu ya Yehowa? (b) Mazina ya banani kele na buku, mpi sambu na inki?
22. Inki luswaswanu tamonana pwelele ntangu Yehowa tasala mfundusu?
[Caption on page 1]
[Bangyufula]
[Caption on page 1]
Keti Nge Keyibuka?
◻ Inki bamfundusu Yehowa kusalaka na ntangu ya Biblia?
◻ Inki mpila mwandilu ya bubu kekukana ti yina ya ntangu ya ntama?
◻ Inki lugedisu kusalamaka na kulungisa mbikudulu ya Malashi?
◻ Bazina ya banani mesonama na buku ya Nzambi ya mbambukilu?