Keti Ke ti Muntu Lenda Soba Mpenza Inza?

“Bansukami ketela beto nde bo ke ntetentete na mfunu ya ngemba ti lutaninu, mpi ya mabaku ya kutomisa luzingu na bo. Bo ke na mfunu ya politiki ya mbote na nsi na bo mpi na inza ya mvimba na mpila nde bantu ya ngolo ya bansi ya metomaka mpi bakompani ya nene kukangisa ve bikesa na bo.”

YAI kele mutindu direktere ya kimvuka mosi ya inza ya mvimba ya kepesaka lusadisu kumonisaka bivuvu mpi bampusa ya bansukami. Ya kyeleka, bangogo na yandi kemonisa mpenza mpusa ya bantu yina kenyokwama sambu na mambu ya mpasi mpi kukonda lunungu ya inza. Bo yonso kevingilaka inza yina kele ti ngemba mpi lutaninu ya kyeleka. Keti kilumbu kele inza ya mutindu yai tasalama? Keti kele mpenza ti muntu yina kele ti ngolo mpi mayele ya kusoba inza yai ya kele mpenza mbi?

Bikesa Sambu na Kukotisa Nsoba

Bantu mingi memekaka. Mu mbandu, Florence Nightingale, nkento mosi ya mvu-nkama ya 19 ya Grande-Bretagne, kusadilaka luzingu na yandi sambu na kupesa bambefo lusansu ya bunkete mpi ya zola. Na bilumbu na yandi​—na ntwala nde bo sala ba antiseptique ti ba antibiotique—​kisalu ya ba infirmie kuvandaka ve mutindu beto lenda yindula yo bubu yai. Mukanda mosi ketuba nde: “Ba infirmie [kuvandaka] bantu yina melongukaka ve, bantu ya mvindu, mpi bantu yina kuzabanaka sambu na kikalulu ya kulauka malafu mpi ya mansoni.” Keti Florence Nightingale kunungaka ata fyoti na bikesa na yandi ya kusoba kisalu ya ba infirmie? Ee. Mutindu mosi, bantu mingi ya zola mpi ya kukonda bwimi menungaka na kusadisa bantu na mambu mingi yankaka ya luzingu​—mu mbandu, kutanga ti kusonika, banzo-nkanda, kimunganga, kutunga banzo, mpi baprograme ya kudisa bantu. Yo yina, bansoba ya nene kibeni mesalamaka na luzingu ya bamilio ya bansukami.

Kansi, beto lenda buya ve kyeleka yai ya kepesa mpasi: Tii bubu yai, bankama ya bamilio ya bantu ke na kunyokwama na bitumba, nku, maladi, nzala, mpi mambu yankaka ya mpasi. Kimvuka mosi ya kesadisaka bantu na Irlande ketuba nde: “Konso kilumbu kinsukami kefwaka bantu 30 000.” Nkutu ata kimpika, dyambu yina bantu mingi kibeni mesobaka na bamvu-nkama yina meluta, kele kaka ti bubu yai. Mukanda mosi (Disposable People​—New Slavery in the Global Economy) ketuba nde: “Ntalu ya bantu yina kele bampika bubu yai meluta ntalu ya bantu yonso yina bo yibaka na Afrika na ntangu ya kuwakana ya atlantique yina bo salaka sambu na kuteka bantu ndombe na kimpika.”

Inki mekangisaka bikesa ya bantu na kusala nsoba ya kimakulu? Keti yo kele kaka ngolo ya mingi ya bamvwama mpi ya bantu ya ngolo, to yo ketadila mambu mingi?

Mambu Yina Kesalaka nde Nsoba Kusalama Ve

Ndinga ya Nzambi kemonisa nde, dyambu ya kuluta nene ya kekangisaka bikesa yonso ya bantu kesalaka sambu na kuvanda na inza ya mbote kibeni kele Satana Dyabulu. Ntumwa Yoane ketela beto nde “nsi-ntoto kele na maboko ya muntu ya mbi.” (1 Yoane 5:19) Ya kyeleka, bubu yai Satana ke na ‘kukusa bantu yonso.’ (Kusonga 12:9) Na ntwala nde bo katula bupusi na yandi, bantu yankaka tanyokwamaka kaka sambu na mambu ya mbi mpi kukonda lunungu. Inki kusalaka nde mambu yai ya mbi kubasika?

Nzambi kupesaka bibuti na beto ya ntete, Adami ti Eva, ntoto yina yandi salaka sambu yo vanda paladisu ya kukuka mpi kisika ya bantu yonso fwete zinga​—inza yina kuvandaka “mbote mpenza.” (Kuyantika 1:31) Nani kusobaka mambu? Satana. Yandi tulaka ntembe na nswa ya Nzambi ya kutula bansiku yina babakala ti bankento fwete zitisa. Yandi tubaka nde Nzambi vandaka kuyala mbote ve. Yandi pusaka Adami ti Eva na kupona luzingu ya dipanda na mpila nde bo lendaka kupona bo mosi mambu ya mbote ti ya mbi. (Kuyantika 3:1-6) Dyambu yai kubasisaka kikuma ya zole ya kesalaka nde bikesa ya bantu kesalaka sambu na kutula inza ya mbote mpi ya lunungu kulungana ve​—disumu mpi kukonda kukuka.​—Roma 5:12.

Sambu na Nki Nzambi Kubikaka Yo?

Bantu yankaka lenda yula nde, ‘Kansi sambu na nki Nzambi kubikaka nde disumu ti kukonda kukuka kuyela?’ Mpi ‘Sambu na nki yandi sadilaka ve ngolo na yandi ya kukonda ndilu sambu na kufwa bankolami mpi kuyantika mambu yonso?’ Kusala mutindu yina kemonana bonso mutindu ya pete ya kuyidika mambu. Kansi, kusadila ngolo kebasisa bangyufula ya mfunu. Keti yo kele ve kyeleka nde kusadila ngolo na mutindu ya mbi kele dyambu ya kenyokulaka bansukami ti bantu yina bo kemonisaka mpasi na inza? Keti bantu ya ntima ya mbote keyulaka ve bangyufula ntangu badiktatere kesadilaka ngolo sambu na kufwa konso muntu yina kendima ve mutindu na bo ya kuyala?

Sambu na kundimisa bantu ya ntima ya masonga nde Yandi kele ve diktatere yina kesadilaka ngolo na mutindu ya mbi, Nzambi kubikilaka Satana ti bankolami nzila ya kusala mambu na kimpwanza yonso kukonda bansiku mpi minsiku na yandi​—kaka sambu na nsungi mosi ya sikisiki ya ntangu. Ntangu zolaka kumonisa nde mutindu ya Nzambi ya kuyala kele nzila mosi kaka ya kuluta mbote. Yo zolaka kumonisa mpi nde konso nsiku yina yandi kepesaka beto kele sambu na mambote na beto. Ya kyeleka, mambu ya mbi yina kukolama na luyalu ya Nzambi mebasisaka, memonisaka dezia nde bansiku ya Nzambi kevandaka sambu na mambote na beto. Mpi mambu yina kukolama mebasisaka memonisaka nde Nzambi kele ti bikuma ya mbote ya kusadila ngolo na yandi ya nene sambu na kufwa bantu ya mbi na ntangu yina yandi mekanaka na kusala yo. Yandi tasala yo ntama mingi ve.​—Kuyantika 18:23-32; Kulonga 32:4; Nkunga 37:9, 10, 38.

Na ntwala nde Nzambi kufwa bo, beto lenda tina ve ngidika yai ya mbi, beto ‘kedila ngolo mpi kemona mpasi.’ (Roma 8:22) Ata beto sala konso kima yina sambu na kusoba mambu, beto takuka ve na kukatula Satana, to kukatula kimakulu kukonda kukuka yina kele na kisina ya bampasi yonso ya beto kemona. Beto kele ve ti ngolo ya kumanisa mambu yina disumu ya Adami mebasisaka.​—Nkunga 49:8-10.

Yezu Kristu Tasala Nsoba ya Kimakulu

Keti yo ketendula nde kivuvu kele ve ata fyoti? Ve. Nzambi pesaka dezia muntu mosi ya meluta mpenza bantu ya kefwaka na ngolo mukumba ya kusala nsoba ya kimakulu. Nani yango yina? Yezu Kristu. Biblia kebingaka yandi Mfumu yina Nzambi meponaka sambu na kugulusa bantu.​—Bisalu 5:31.

Sesepi yai yandi kevingila nde ‘ntangu kulunga’ sambu yandi sala yo. (Kusonga 11:18) Inki yandi tasala mpenza? Yandi “ta yidika diaka mambu yonso, mutindu Nzambi songaka baprofete na yandi na kutuba mambu yai katuka ntama.” (Bisalu 3:21) Mu mbandu, Yezu ta “sadisaka bantu ya mawa yina ke didila yandi ti bantu ya kukonda muntu ya kusadisa bo. . . . Yandi ta gulusaka bo na maboko ya bantu ya nku.” (Nkunga 72:12-16) Na nsadisa ya Yezu Kristu, Nzambi mesila na ‘kusukisa bitumba na nsi-ntoto yonso.’ (Nkunga 46:10) Yandi kesila nde: “Ata muntu mosi ve ya [ntoto yina yandi takumisa bunkete] ta tuba diaka nde: ‘Mono ke bela.’” Bifwa-meso, bifwa-makutu, bifwa-makulu​—bantu yonso yina kenyokwama na bamaladi—​takuma na mavimpi ya kukuka. (Yezaya 33:24; 35:5, 6; Kusonga 21:3, 4) Ata bantu yina mefwaka banda ntama tabakila yo mambote. Yandi kesila na kufutumuna bantu yina kufwaka sambu na kukonda lunungu mpi nku.​—Yoane 5:28, 29.

Yezu Kristu tasala ve nsoba ya fyoti, to ya ntangu fyoti. Yandi takatula mambu yonso yina kesalaka nde inza ya mbote mpenza kuvanda ve. Yandi takatula disumu ti kukonda kukuka mpi yandi tafwa Satana Dyabulu ti bantu yonso yina kelandaka nzila na yandi ya kukolama. (Kusonga 19:19, 20; 20:1-3, 10) Bampasi yina Nzambi mepesaka nzila sambu na mwa ntangu fyoti ‘tasalama dyaka ve mbala zole.’ (Nahumi 1:9) Yezu vandaka kuyindula mambu yai ntangu yandi longaka beto na kusamba sambu Kimfumu ya Nzambi kukwisa mpi sambu luzolo na yandi kusalama “na ntoto bonso na zulu.”​—Matayo 6:10.

‘Kansi,’ nge lenda tuba nde, ‘keti Yezu yandi mosi ve muntu kutubaka nde, “bansukami tavandaka ti be[t]o ntangu yonso”? Keti yo ketendula ve nde kukonda lunungu ti kinsukami tavandaka kimakulu?’ (Matayo 26:11) Ee, Yezu kutubaka nde bansukami tavandaka ntangu yonso. Kansi, mambu yina baverse ya kele na ntwala mpi na nima ya verse yai ketuba mpi balusilu ya Ndinga ya Nzambi kemonisa nde bansukami tavandaka kaka ntangu yonso ya ngidika yai ya bima tazinga. Yandi zabaka nde ata muntu mosi ve lendaka kukuka na kukatula kinsukami mpi kukonda lunungu na inza. Yandi zabaka mpi nde yandi tasoba mambu yai yonso. Ntama mingi ve, yandi tatula ngidika ya mpa ya bima​—“zulu ya mpa ti ntoto ya mpa,” mpi na kati na yo mpasi, maladi, kinsukami, ti lufwa tavanda ve.​—2 Piere 3:13; Kusonga 21:1.

“Beno Vila Ve na Kusala Mambu ya Mbote”

Keti yo ketendula nde yo kele mfunu ve na kusala konso dyambu yina sambu na kusadisa bantu yankaka? Ata fyoti ve. Biblia kesyamisa beto na kusadisa bankaka kana bo mekutana ti mimekamu mpi mambu ya mpasi. Ntotila Salomo kusonikaka nde: “Kubuya ve kusala mambote na bantu yina fweti baka yo, kana nge mona mpila.” (Bingana 3:27) Ntumwa Polo kelongisila nde: “Beno vila ve na kusala mambu ya mbote ti na kusadisa bampangi na beno ya nkaka.”​—Baebreo 13:16.

Yezu Kristu yandi mosi kusyamisaka beto na kusala konso dyambu yina beto lenda sala sambu na kusadisa bankaka. Yandi taka kingana ya muntu ya Samaria yina kukutaka muntu mosi ya bo bulaka mpi ya bo botulaka bima. Yezu kutubaka nde, muntu ya Samaria “wilaka yandi mawa” mpi yandi sadilaka mbongo na yandi sambu na kutula babande na bamputa ya muntu yina bo bulaka mpi kusadisa yandi na kubeluka. (Luka 10:29-37) Muntu ya Samaria yai ya ntima mbote kusobaka ve inza, kansi yandi salaka nsoba ya nene na luzingu ya muntu yankaka. Beto lenda sala mutindu mosi.

Kansi, Yezu Kristu lenda sala mambu mingi kuluta kusadisa bantu. Yandi lenda sala mpenza bansoba, mpi yandi tasala yo ntama mingi ve. Ntangu yandi tasala yo, bantu yina kenyokwama sambu na mambu ya kukonda lunungu ya bubu yai tatomisa luzingu na bo mpi tavanda na ngemba ti lutaninu ya kyeleka.​—Nkunga 4:9; 37:10, 11.

Na ntangu beto kevingila nde mambu yai kusalama, bika nde beto sala mambu yonso ya beto lenda sala, na kimpeve mpi na kinsuni, sambu na ‘kusala mbote’ na bantu yina kenyokwama na inza yai ya mbi.​—Galatia 6:10.

[Bifwanisu ya kele na lutiti 5]

Florence Nightingale kukotisaka bansoba ya nene na inza na yina metala kisalu ya ba infirmie

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

Courtesy National Library of Medicine

[Bifwanisu ya kele na lutiti 7]

Balongoki ya Kristu fwete sadila bankaka mambu ya mbote

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto ya kele na lutiti 4]

The Star, Johannesburg, S.A.