Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Luka
MATAYO kusonikaka Evanzile na yandi ntetentete sambu na Bayuda, mpi Marko kusonikaka Evanzile na yandi sambu na bantu yina kele ve Bayuda. Kansi, Luka kusonikaka Evanzile na yandi sambu na bantu ya makanda yonso, penepene na bamvu 56-58 T.B. Mukanda ya Luka ketubila na sikisiki luzingu ti kisalu ya Yezu.
Sambu Luka vandaka kudibanza sambu na bantu mpi kuvandaka munganga ya kufwana, yandi tubaka “mambu yina yonso na ndonga” mpi kusonikaka yo na nsungi ya bamvula 35, disongidila, kubanda na mvu 3 N.T.B. tii na mvu 33 T.B. (Luka 1:3) Mambu kiteso ya 60 na kati ya nkama yina kele na Evanzile ya Luka kele ve na baevanzile yankaka.
LUYANTIKU YA KISALU
Na nima ya kutubila mambu ya metala lubutuku ya Yoane Mbotiki mpi ya Yezu, Luka ketela beto nde Yoane kuyantikaka kisalu na yandi na mvula ya 15 ya luyalu ya Tibere Kaisala, disongidila na nsungi ya mvula ya mvu 29 T.B. (Luka 3:1, 2) Yoane kubotikaka Yezu na automne ya mvula yina. (Luka 3:21, 22) Na mvu 30 T.B., ‘Yezu kuvutukaka na Galilea mpi kuyantikaka kulonga na banzo ya bisambu ya Bayuda.’—Luka 4:14, 15.
Yezu yantikaka nzyetolo na yandi ya ntete ya kulonga nsangu ya mbote na Galilea. Yandi tubilaka bantu nde: “Mono fweti zabisa nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi na babwala ya nkaka mpi.” (Luka 4:43) Yandi kwendaka ti Simoni mulobi-mbisi mpi balongoki yankaka. Yandi tubaka nde: “Yantika ntangu yai, [beno] ta simbaka bantu.” (Luka 5:1-11; Mat. 4:18, 19) Yezu kuvandaka ti bantumwa 12 na nzyetolo na yandi ya zole ya kisalu ya kulonga na Galilea. (Luka 8:1) Na nzyetolo ya tatu, yandi tindaka bantumwa 12 na kukwenda “kuzabisa bantu nsangu ya Kimfumu ya Nzambi ti na kubelula bantu ya maladi.”—Luka 9:1, 2.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
1:35—Keti mwana yina kuvandaka na divumu ya Maria kuyantikaka kusalama na nsadisa ya dyaki (ovule) na yandi? Sambu nde mwana ya Maria kuvanda mpenza muntu ya dikanda ya bankaka na yandi Abrahami, Yuda, mpi Davidi, mutindu Nzambi kusilaka, Nzambi kusadilaka dyaki ya Maria sambu na kusala mwana yina kuvandaka na divumu na yandi. (Kuy. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Kansi, Yehowa kusadilaka mpeve santu na yandi sambu na kubaka luzingu ya kukuka ya mwana na yandi na zulu mpi kutula yo na divumu ya Maria. (Mat. 1:18) Yo kemonana nde, mpeve yina kukatulaka kukonda kukuka yina kuvandaka na dyaki ya Maria mpi banda ntangu yina yo yantikaka kutanina kuyela ya mwana na kati ya divumu na konso kigonsa yina.
1:62—Keti Zakaria kukumaka baba mpi kifwa makutu? Ve. Kaka ndinga na yandi mpamba kuvilaka. Bantu yankaka vandaka kuyula “na bidimbu” sambu na kuzaba nki zina Zakaria zolaka kupesa mwana, kansi bo vandaka kuyula ve sambu yandi vandaka kifwa makutu. Mbala yankaka yandi waka mambu yina nkento na yandi kutubaka na yina metala zina ya mwana na bo. Ziku, bantu yankaka kuyulaka Zakaria na kutuba zina yango na bidimbu. Sambu yo lombaka nde kaka ndinga na yandi kuvutuka dyaka yo ketendula nde yandi vandaka ve kifwa makutu kansi kaka yandi vandaka ve kutuba.—Luka 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—Inki mutindu “kusonikisa bazina” sambu na mbala ya ntete kesadisa na kuzaba ntangu yina Yezu kubutukaka? Kusonikisa bazina kusalamaka mbala zole ntangu Kaisala Auguste vandaka kuyala. Kusonikisa bazina sambu na mbala ya ntete kusalamaka na mvu 2 N.T.B. na kulungana ya Daniele 11:20 mpi yo salamaka sambu na mbala ya zole na mvu 6 to 7 T.B. (Bis. 5:37) Bo salaka yo ntangu Kiriniusi kuvandaka guvernere ya Siria mpi yo kemonana nde na bambala yina yonso zole yandi salaka bonso guvernere. Yo yina, kusonikisa bazina sambu na mbala ya ntete yina Luka ketubila ketendula nde Yezu kubutukaka na mvu 2 N.T.B.
2:35—Inki mutindu “mbele” zolaka kuluta na katikati ya ntima ya Maria? Yo ketendula mpasi yina Maria zolaka kuwa na kumona bantu mingi kebuya Yezu bonso Mesia mpi mpasi yina yandi tawa na lufwa ya mpasi ya Yezu.—Yoa. 19:25.
9:27, 28—Sambu na nki Luka ketuba nde lukituku kusalamaka “kiteso ya mposo mosi” na nima ya lusilu yina Yezu kusilaka balongoki na yandi nde bankaka na kati na bo “ta fwa ata fyoti ve” tii kuna bo tamona yandi kekwisa na Kimfumu na yandi, kansi Matayo mpi Marko ketuba nde yo vandaka “na nima ya bilumbu sambanu”? (Mat. 17:1; Mar. 9:2) Yo kemonana nde Luka keyika bilumbu zole, disongidila, kilumbu yina Yezu kutubaka lusilu yango mpi kilumbu yina yo lungunaka.
9:49, 50—Sambu na nki Yezu kubuyisaka ve muntu mosi yina vandaka kubasisa bampeve ya mbi, ata nkutu muntu yango vandaka kulanda yandi ve? Yezu kubuyisaka ve muntu yina sambu dibundu ya Bukristu vandaka mesalama ntete ve. Yo yina, yo lombaka ve nde muntu yina kulanda Yezu kimuntu-kimuntu sambu na kumonisa lukwikilu na yandi na zina ya Yezu mpi kubasisa bampeve ya mbi.—Mar. 9:38-40.
Malongi Sambu na Beto:
1:32, 33; 2:19, 51. Maria vandaka kubumba na ntima na yandi mambu mpi bangogo yina vandaka kulungisa bambikudulu. Keti beto mpi keyibukaka mambu yina Yezu kutubaka na yina metala “ngidika yai ya bima [ya] kekwenda na nsuka” mpi kefwanisa mambu ya yandi tubaka ti mambu yina kesalama bubu yai?—Mat. 24:3, NW.
2:37. Mbandu ya Ana kelonga beto nde beto fwete lemba ve na kusadila Yehowa, na ‘kusamba Nzambi konso ntangu,’ mpi na kuyambula ve “kukutana” na balukutakanu ya Bukristu.—Roma 12:12; Baeb. 10:24, 25.
2:41-50. Yozefi kutulaka mambote ya kimpeve na kisika ya ntete na luzingu na yandi mpi kulungisaka bampusa ya kinsuni ti ya kimpeve ya dibuta na yandi. Na mutindu yina, yandi bikaka mbandu mosi ya mbote sambu na bamfumu ya mabuta.
4:4. Beto fwete bika ve nde kilumbu ya mvimba kuluta kukonda kutadila mambu ya kimpeve.
6:40. Longi ya Ndinga ya Nzambi fwete pesa mbandu ya mbote na balongoki na yandi. Yandi fwete sadila mambu yina yandi kelonga.
8:15. Sambu na kusimba ndinga mpi ‘kulanda tii kuna yo ta buta bambuma,’ beto fwete bakisa Ndinga ya Nzambi, kubaka yo na valere, mpi kudipesa na yo. Kuyindulula mpi kusamba kele mfunu ntangu beto ketangaka Biblia mpi mikanda yina ketendulaka yo.
NSUKA YA KISALU YA YEZU
Yezu kutindaka na ntwala balongoki yankaka 70 na babwala ti na bisika yonso ya Yudea. (Luka 10:1) Yandi kwendaka “kulonga na babwala ya nene ti na babwala ya fioti.”—Luka 13:22.
Bilumbu tanu na ntwala ya Paki ya mvu 33 T.B., Yezu kukotaka na Yeruzalemi na zulu ya mpunda. Ntangu kulungaka sambu nde bangogo yai ya yandi tubilaka balongoki na yandi kulungana: “Mwana-muntu fweti mona mpasi mingi. Bambuta ya banganga-Nzambi ti bambuta ya nkaka ti balongi ya Bansiku, bo ta buya yandi, bo ta fwa yandi. Ebuna na kilumbu ya tatu Nzambi ta tedimisa yandi na lufwa.”—Luka 9:22, 44.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
10:18—Yezu vandaka kutubila nki ntangu yandi songaka balongoki 70 nde: “Mono monaka Satana ke katuka na zulu, ke kwisa kubwa na ntoto bonso nzasi”? Yezu vandaka kutuba ve nde bo losaka dezia Satana na ntoto. Dyambu yai kusalamaka kaka ntangu fyoti na nima ya kutulama ya Kristu bonso Ntotila na zulu na mvu 1914. (Kus. 12:1-10) Yo lenda vanda nde Yezu vandaka kutubila kima mosi yina tasalama na bilumbu kekwisa bonso yo salamaka dezia sambu na kumonisa nde yo tasalama mpenza.
14:26—Na nki mutindu balongoki ya Kristu fwete “buya” bantu ya dibuta na bo? Na Biblia, ‘kubuya’ lenda tendula kuzola muntu to kima mosi na kiteso ya fyoti kuluta yankaka. Bakristu fwete “buya” bantu ya dibuta na bo na kuzolaka Yezu mingi kuluta bo.—Mat. 10:37.
17:34-37—“Bakumbi-kumbi” kele banani, mpi “mvumbi” yina bo kezyunga kele nki? Bantu yina bo ‘kebaka,’ to kegulusa, kele bonso bakumbi-kumbi yina kemonaka na ntama. “Mvumbi” yina bo kezyunga kele Kristu na kuvanda na yandi ya kukonda kumonana mpi madya ya kimpeve yina Yehowa kepesaka bo.—Mat. 24:28.
22:44—Sambu na nki Yezu kumonaka mpasi mingi na ntima? Yo vandaka sambu na bikuma mingi. Yezu vandaka kudiyangisa mutindu lufwa na yandi bonso ngondi zolaka kubebisa lukumu ya Yehowa Nzambi mpi ya zina na Yandi. Dyaka, Yezu kuzabaka mbote nde luzingu na yandi ya mvula na mvula mpi makwisa ya bantu yonso mesimbama na kwikama na yandi.
23:44—Keti kufikama ya ntangu na ngonda kubwisaka mpenza mpimpa bangunga tatu? Ve, sambu kufikama ya ntangu na ngonda kesalamaka kaka na ntangu yina ngonda kevandaka ya mpa, kansi yo ke salamaka ve ntangu ngonda kevandaka ya mvimba, bonso yo vandaka na ntangu ya Paki. Mpimpa yina kubwaka na kilumbu ya lufwa ya Yezu kuvandaka kidimbu ya nkumbwa yina Nzambi kusalaka.
Malongi Sambu na Beto:
11:1-4. Kuswaswana ya fyoti ya beto kemona kana beto kefwanisa malongi yai ti bangogo ya kisambu ya mbandu, yina Yezu kutubilaka na Disolo na Zulu ya Ngumba kiteso ya bangonda 18 na ntwala, kemonisa pwelele nde beto fwete vutukilaka ve bangogo mbala na mbala ntangu beto kesamba.—Mat. 6:9-13.
11:5, 13. Ata Yehowa kele ti luzolo ya kupesa mvutu na bisambu na beto, beto fwete kwamina na bisambu.—1 Yoa. 5:14.
11:27, 28. Kyese ya kyeleka kekatukaka na kusala luzolo ya Nzambi na kwikama yonso kansi ve na bangwisana na beto ti bantu ya dibuta to na bima ya kinsuni.
11:41. Zola ti luzolo ya mbote fwete pusa beto na kupesa makabu na bansukami.
12:47, 48. Muntu yina kele ti mikumba mingi, kansi kelungisa yo ve, tabaka ndola kuluta muntu yina kezaba ve mikumba na yandi to kebakisa yo ve mbote.
14:28, 29. Yo tavanda mayele kana beto kezinga na kiteso ya bamwaye na beto.
22:36-38. Yezu kulombaka ve balongoki na yandi na kubaka munduki sambu na kuditanina. Kansi, sambu bo vandaka ti bambele na maboko na mpimpa yina bo tekaka yandi, yo sadisaka Yezu na kulonga bo dilongi mosi ya mfunu nde: “Bantu yina yonso ke sadilaka mbele bo ta fwa mpi na mbele.”—Mat. 26:52.
[Kifwanisu ya kele na lutiti 31]
Yozefi kubikaka mbandu mosi ya mbote sambu na bamfumu ya mabuta
[Kifwanisu ya kele na lutiti 32]
Luka kutubilaka na sikisiki yonso luzingu mpi kisalu ya Yezu