‘Kutambula na Lukwikilu, Kansi na Kumona ya Meso Ve’
“Beto ketambulaka na lukwikilu, kansi na kumona ya meso ve.”—2 KORINTO 5:7, NW.
1. ‘Kutambula na lukwikilu’ ketendula inki?
KONSO mbala ya beto kesambaka na kuwakana ti minsiku yina kele na Ndinga ya Nzambi, beto kemonisaka nde beto kele ti ndambu ya lukwikilu. Ntangu beto keyantikaka kuta kimbangi ya Kimfumu ya Nzambi, yau kemonisaka mpi lukwikilu. Mpi ntangu beto kepesaka luzingu na beto na Yehowa, beto kepesaka nzikisa nde beto kele na mpusa ya ‘kutambula na lukwikilu,’ disongidila, kuzinga luzingu ya kelanda lukwikilu.—2 Korinto 5:7; Kolosai 1:9, 10.
2. Sambu na inki kusala mwa bisalu na dibundu kevandaka ve ntangu yonso nzikisa ya lukwikilu ya muntu?
2 Kana beto kezola kibeni kuzinga mutindu yina, beto kele na mfunu ya lukwikilu yina kele na lufulu ya mbote. (Baebreo 11:1, 6) Bantu mingi kesepelaka na Bambangi ya Yehowa sambu na bikalulu na bau ya kuluta kitoko mpi sambu na zola yina bau kemonaka na kati ya Bambangi. Yau kele kidimbu ya mbote, kansi yau ketendula ve nde bantu ya mutindu yina kele ti lukwikilu. Bantu yankaka lenda vanda ti nkwelani to kibuti yina kele ti lukwikilu ya ngolo, mpi bau lenda sala bisalu yankaka ya lukwikilu bonso muntu yai ya bau kezolaka. Yau kele mbote kana muntu kele na bupusi ya mutindu yina na kati ya nzo na yandi, kansi dyambu yai mpi lenda ve kuyinga zola ya Nzambi ti lukwikilu yina muntu yandi mosi fwete vanda na yau.—Luka 10:27, 28.
3. (a) Sambu na kuvanda na lukwikilu yina kele ti lufulu ya mbote, inki muntu yandi mosi fwete ndima na yina metala Biblia? (b) Sambu na inki bantu yankaka kendimaka nswalu nde Biblia kele ya kupemama na Nzambi, kansi bankaka ve?
3 Bantu yina ketambulaka mpenza na lukwikilu mendimaka mpenza nde Biblia kele Ndinga ya Nzambi. Banzikisa kele mingi ya kemonisa nde, ya kyeleka, Masonuku “pemamaka na Nzambi.”a (2 Timoteo 3:16, NW) Muntu fwete fimpa banzikisa ikwa na kati na yau na ntwala ya kundima? Yau lenda landa mambu ya yandi mezabaka na luzingu. Kima lenda ndimisa muntu mosi mbotembote, kansi muntu yankaka ve. Bantu yankaka, ata bau songa yandi mbidi ya banzikisa yina yandi lenda kubuya ve, yandi lenda fula na kutula ntembe na kundima nsukulu yina yau kebasisa. Sambu na inki? Sambu na bampusa ya ngolo yina mekunamaka na kati ya ntima na yandi. (Yeremia 17:9) Na yau, ata muntu lenda monisa mpusa na lukanu ya Nzambi, ntima na yandi lenda vanda na nzala ya kundimama na bantu ya inza. Yandi lenda buya na kuyambula mutindu ya luzingu yina kewakana ve ti bansiku ya Biblia. Kansi, kana muntu kewa kibeni nzala ya kuzaba kyeleka, kana yandi kele muntu ya masonga, mpi kana yandi kele muntu ya kudikulumusa, na nima ya ntangu fyoti, yandi tabakisa nde Biblia kele kibeni Ndinga ya Nzambi.
4. Inki mambu muntu fwete sala sambu na kuzwa lukwikilu?
4 Mbala mingi, kaka na nima ya bangonda fyoti, bantu yina beto kesadisaka na kulonguka Biblia kesepelaka na kumona nde bau melonguka dezia banzikisa ya kuluta mingi yina kemonisa nde yau kele Ndinga ya Nzambi. Kana yau mepusa bau na kukangula ntima na bau sambu Yehowa kulonga bau, na nima, mambu ya bau kelongukaka tasoba malembemalembe mabanza na bau ya nsi ya ntima, bansatu na bau, mpi bampusa na bau. (Nkunga 143:10) Roma 10:10 (NW) ketuba nde muntu ketulaka lukwikilu “na ntima.” Lukwikilu ya mutindu yina kesongaka mutindu muntu kewa kibeni, mpi yau tamonana pwelele na luzingu na yandi.
Noa Salaka ti Lukwikilu Mosi ya Ngolo
5, 6. Inki vandaka lufulu ya lukwikilu ya Noa?
5 Noa vandaka ti lukwikilu mosi ya ngolo. (Baebreo 11:7) Inki vandaka lufulu ya lukwikilu yai? Noa vandaka ti Ndinga ya Nzambi, ya kusonika ve, kansi mutindu Nzambi tubilaka yandi yau. Kuyantika 6:13 ketuba nde: “Nzambi tubaka na Noa nde: ‘Mono me zenga nde mono ta fwa bantu yonso. Mono ta fwa bo yonso mpenza sambu ntoto me fuluka na mbi na bo.’ ” Yehowa tumaka Noa na kutunga maswa mpi yandi pesaka ntendula ya kima mosi mosi na mutindu ya kutunga yau. Na nima, Nzambi yikaka nde: “Mono ke tinda mvula ya ngolo na nsi-ntoto sambu na kufwa bima yonso yina ke zingaka. Bima yonso na nsi-ntoto ta fwa.”—Kuyantika 6:14-17.
6 Keti mvula vandaka kunoka na ntwala ya mvula ya ngolo? Biblia ketuba ve. Kuyantika 2:5 ketuba nde: “Nzambi [vandaka menokisa ntete] mvula ve na ntoto.” Kansi, yai mutindu Moize yina zingaka bamvu-nkama mingi na nima, kwisaka kutuba. Yandi vandaka tubila ve bilumbu ya Noa, kansi nsungi mosi ya kulutaka ntama na ntwala. Mutindu Kuyantika 7:4 kemonisa, Yehowa tubilaka mvula na ntangu yandi tubilaka Noa, mpi na ntembe ve, Noa bakisaka kima yina ya yandi kutubaka. Kansi, lukwikilu ya Noa vandaka ve na mambu yina yandi lendaka kumona. Ntumwa Polo sonikaka nde “Nzambi pesaka [Noa] atasio sambu na mambu yina ta bwa na ntwala, ya yandi me zaba ntete ve.” Nzambi tubilaka Noa nde Yandi “ke tinda mvula ya ngolo na nsi-ntoto,” to “nzadi ya zulu,” mutindu Traduction du monde nouveau ketuba yau na noti ya nsi ya lutiti, na Kuyantika 6:17. Tii na ntangu yina, kima ya mutindu yina kusalamaka ntete ve ata mbala mosi. Kansi, lugangu yonso ya Noa vandaka kumona songaka pwelele nde Nzambi lendaka mpenza kutinda mvula ya ngolo ya mutindu yina sambu na kubebisa ntoto. Ya kupusama na lukwikilu, Noa tungaka maswa.
7. (a) Noa vandaka ve na mfunu ya inki sambu na kusala kisalu ya Nzambi pesaka yandi? (b) Inki mambote beto kebaka na kutadilaka lukwikilu ya Noa, ye inki mutindu lukwikilu na beto lenda natila bantu yankaka mambote?
7 Nzambi songaka ve Noa dati ya Mvula ya Ngolo zolaka kuyantika. Kansi Noa tubaka ve nde mono takwikila kana mono memona, yandi tulaka mpi ve kisalu ya kutunga maswa ti ya kusamuna na nima. Na ntangu ya kufwana, Nzambi tubilaka Noa ntangu ya kukota na kati ya maswa. Na kuvingilaka, “Noa salaka mambu yonso ya Nzambi songaka yandi. [“Yandi salaka kaka mutindu yina,” NW].” (Kuyantika 6:22) Noa tambulaka na lukwikilu kansi na kumona ya meso ve. Beto kele na ntonda mingi kibeni mutindu yandi salaka yau! Beto kezinga bubu yai sambu na lukwikilu na yandi. Sambu na beto mpi, lukwikilu yina ya beto kesonga lenda vanda na malanda mingi na mambu yina makwisa kebumbila beto, bana na beto, ti bantu yankaka ya mezyunga beto.
Lukwikilu ya Abrahami
8, 9. (a) Na inki lufulu Abrahami tulaka lukwikilu na yandi? (b) Na inki mutindu Yehowa “monikaka” na Abrahami?
8 Baka mbandu yankaka—yina ya Abrahami. (Baebreo 11:8-10) Lufulu ya lukwikilu ya Abrahami vandaka inki? Kisika yina yandi yelaka, na bwala ya Ure ya bantu ya Kaldea, bau vandaka sambila biteki mpi bau vandaka na nzala ya bima mingi ya kinsuni. Kansi bupusi yankaka sobaka mboninu ya Abrahami. Na ntembe ve, yandi lendaka kuvukana ti Semi, mwana ya Noa, yina zingaka nsungi mosi ti yandi bamvula 150. Abrahami kwisaka kundima nde Yehowa kele “Nzambi ya Kuluta Kuzanguka, Muntu ya Kusalaka zulu ti ntoto.”—Kuyantika 14:22, NW.
9 Kima yankaka vandaka na bupusi ya ngolo na zulu ya Abrahami. Yehowa “monikaka na Abrahami, . . . ntangu yandi vandaka na nsi ya Mezopotamia. Yandi vandaka me kwenda ntete ve na kuzinga na bwala Arani. Nzambi tubilaka yandi nde: ‘Katuka na nsi na nge ti na nzo na nge; kwenda na nsi yina ya mono ta songa nge.’ ” (Bisalu 7:2, 3) Na inki mutindu Yehowa “monikaka” na Abrahami? Abrahami monaka ve Nzambi ti meso. (Kubasika 33:20) Kansi, yau lenda vanda nde Yehowa monikaka na Abrahami na nzila ya ndosi ti nsonga ya ngolo ya lukumu, to na nzila ya bawanzio, binati-nsangu to mimonisi na yandi. (Fwanisa ti Kuyantika 18:1-3; 28:10-15; Levi 9:4, 6, 23, 24.) Na konso nzila yina ya yandi sadilaka, Yehowa monikaka na Abrahami, muntu ya kwikama yai vandaka tula ntima nde Nzambi vandaka kutula dibaku mosi ya mbalu na ntwala na yandi. Abrahami salaka na lukwikilu.
10. Inki mutindu Yehowa syamisaka lukwikilu ya Abrahami?
10 Lukwikilu ya Abrahami sosaka ve nde yandi zaba mambu yonso yina metala insi yina Nzambi vandaka kutinda yandi. Yau lombaka ve nde yandi zaba inki ntangu bau tapesa yandi insi yango. Yandi kwikilaka sambu yandi zabaka Yehowa bonso Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso. (Kubasika 6:3) Yehowa zabisaka Abrahami nde yandi tabuta mwana, kansi bantangu yankaka Abrahami vandaka kudiyula kana inki mutindu yau talenda kusalama. Yandi vandaka kununa. (Kuyantika 15:3, 4) Yehowa syamisaka lukwikilu ya Abrahami na kusongaka yandi na kutala bambwetete na zulu mpi kutanga yau kana yandi takuka. Nzambi tubaka nde: “Dikanda na nge ta vanda bantu mingi-mingi bonso bambwetete yai.” Yau simbaka kibeni ntima ya Abrahami. Yau monanaka pwelele nde Ngangi ya bambwetete yina ya boma lendaka kulungisa mambu yina yandi silaka. Abrahami ‘tulaka [lukwikilu] na Yehowa.’ (Kuyantika 15:5, 6) Abrahami kwikilaka ve kaka sambu na kyese ya mambu yina yandi vandaka kuwa; lukwikilu na yandi vandaka na lufulu ya mbote.
11. (a) Ntangu Abrahami finamaka na bamvula 100, inki mutindu yandi bakaka lusilu yina Nzambi pesaka nde mununu ya Sara tabuta mwana? (b) Abrahami vandaka ti lukwikilu ya inki mutindu ntangu yandi mekamaka na kunata mwana na yandi na Ngumba ya Moria sambu na kutambika yandi na kimenga?
11 Ntangu Abrahami finamaka na bamvula 100, nkento na yandi, Sara, na bamvula 90, Yehowa pesaka dyaka lusilu na yandi nde Abrahami tabuta mwana mpi nde Sara takuma mama. Abrahami tadilaka bamvula na bau na masonga yonso. “Abrahami katulaka lukwikilu na yandi ve, yandi mpi vandaka na ntima zole ve sambu na lusilu ya Nzambi; kansi, lukwikilu na yandi pesaka yandi ngolo, yandi pesaka Nzambi lukumu. Yandi vandaka kutula ntima mpenza nde Nzambi lenda kusala mambu yina ya yandi silaka.” (Roma 4:19-21) Abrahami zabaka nde lusilu ya Nzambi talungana kaka. Na nima, sambu na lukwikilu na yandi, yandi lemfukaka na ntangu Nzambi tubilaka yandi na kunata mwana na yandi Izaki na ntoto ya Moria sambu na kutambika yandi na kimenga. (Kuyantika 22:1-12) Abrahami tulaka ntima ya mvimba nde Nzambi yina salaka na mpila nde mwana yina kubutuka na mutindu mosi ya kuyituka, kukaka mpi kuvutula yandi na luzingu sambu na kulungisa balusilu yankaka yina Yandi salaka na kuwakana ti mwana yango.—Baebreo 11:17-19.
12. Abrahami landaka na kutambula na lukwikilu bamvula ikwa, ye inki nsendo kekinga yandi ti bantu ya dibuta na yandi yina kumonisaka lukwikilu ya ngolo?
12 Abrahami monisaka nde yandi vandaka kulanda lukwikilu kaka na bantangu yankaka ve kansi na luzingu na yandi ya mvimba. Luzingu na yandi ya mvimba, Nzambi kupesaka ve Abrahami ata kitini mosi ya Ntoto ya Lusilu bonso difwa. (Bisalu 7:5) Kansi, Abrahami lembaka ve mpi yandi vutukaka ve na Ure, bwala ya bantu ya Kaldea. Yandi zingaka na bantenta bamvula 100, tii kuna na lufwa na yandi na kati ya ntoto yina Nzambi songaka yandi. (Kuyantika 25:7) Na yina metadila yandi ti nkento na yandi Sara, mwana na bau Izaki, mpi ntekolo na bau Yakobi, Baebreo 11:16 ketuba nde: “Nzambi ke mona nsoni ve kana bo ke binga yandi Nzambi na bo, sambu yandi me yidikaka ntama bwala mosi sambu na bo.” Ee, Yehowa kele ti kisika sambu na bau na ngidika ya ntoto ya Kimfumu na yandi ya Mesia.
13. Banani bubu yai na kati ya bansadi ya Yehowa kemonisaka nde bau kele na lukwikilu bonso yina ya Abrahami?
13 Bubu yai, na kati ya bansadi ya Yehowa, kele ti bantu bonso Abrahami. Bau metambulaka bamvula mingi na lukwikilu. Na ngolo yina ya Nzambi kepesaka, bau menungaka bampasi ya mefwanana na bangumba. (Matayo 17:20) Bau kelembaka ve na lukwikilu sambu bau zaba ve inki ntangu kibeni Nzambi tapesa bau difwa yina yandi silaka. Bau kezaba nde Ndinga ya Yehowa lenda bela ve, mpi bau kemonaka kutangama na kati ya Bambangi na yandi bonso dibaku mosi ya lenda sumbama ve na mbongo. Keti yai kele mutindu nge mpi kekudiwaka?
Lukwikilu Yina Pusaka Moize
14. Inki mutindu lukwikilu ya Moize tungamaka na kisina?
14 Mbandu yankaka ya lukwikilu kele Moize. Inki vandaka lufulu ya lukwikilu na yandi? Na mambu ya yandi zabaka na bumwana. Ata mwana ya Farao ya nkento monaka Moize na kitunga ya papirisi na Nzadi Nile mpi bakaka yandi bonso mwana na yandi, Yokebedi, mama ya kubuta Moize, Mu-Ebreo, nwisaka mwana mabele mpi sansaka yandi na nsungi ya bamvula na yandi ya kindendi. Na ntembe ve, Yokebedi longaka yandi mbote, na kukotisaka zola ya Yehowa na kati na yandi mpi ntonda sambu na balusilu ya Yandi pesaka na Abrahami. Na nima, bonso mwana ya nzo ya Farao, ‘bo longaka Moize mayele yonso ya bantu ya Ezipte.’ (Bisalu 7:20-22; Kubasika 2:1-10; 6:20; Baebreo 11:23) Kansi, ata Moize vandaka na kisika ya nene, ntima na yandi vandaka ti bantu ya Nzambi yina vandaka na kimpika.
15. Kuvukana ya Moize vukanaka ti bantu ya Nzambi tendulaka inki?
15 Ntangu yandi lungisaka bamvula 40, Moize fwaka muntu mosi ya Ezipte sambu na kugulusa muntu ya Izraele yina ya yandi vandaka kumonisa mpasi nkatu kikuma. Dyambu yina monisaka mabanza ya Moize sambu na bantu ya Nzambi. Ya kyeleka, “sambu na lukwikilu na yandi, ntangu yandi kumaka mbuta, yandi zolaka ve nde bantu kubinga yandi mwana ya mwana ya mfumu ya nene ya nsi ya Ezipte.” Na kisika ya kuvukana na “masumu ata na mwa-ntangu fyoti” bonso muntu ya nzo ya kimfumu ya Ezipte, lukwikilu pusaka yandi na mpila nde yandi vukana ti bantu ya Nzambi yina bau vandaka kunyokula.—Baebreo 11:24, 25; Bisalu 7:23-25.
16. (a) Inki kisalu Nzambi pesaka na Moize, ye inki mutindu Nzambi sadisaka yandi? (b) Na kisalu na yandi yina, inki mutindu Moize monisaka lukwikilu?
16 Moize vandaka na mpusa ya kukatula bantu na yandi na mpasi, kansi ntangu ya Nzambi sambu na kugulusa bau vandaka melunga ntete ve. Yau lombaka nde Moize kutina Ezipte. Kansi, tii na nima ya bamvula kiteso ya 40, Yehowa kwisaka kutinda wanzio na yandi na kusonga Moize na kuvutuka na Ezipte sambu na kubasisa bantu ya Izraele na nsi yina. (Kubasika 3:2-10) Inki mvutu Moize vutulaka? Yandi zabaka na ntima mosi nde Yehowa tagulusa Izraele, kansi yandi monaka nde yandi mefwana ve na mukumba yina Nzambi pesaka yandi. Na zola yonso, Yehowa pesaka nsyamisa yina ya Moize vandaka na yau mfunu. (Kubasika 3:11–4:17) Lukwikilu ya Moize kumaka ngolo. Yandi vutukaka na Ezipte mpi mbala na mbala, yandi kebisaka Farao kimuntukimuntu na yina metala bandola yina takwisila Ezipte kana ntotila yai kebuya kuyambula bantu ya Izraele sambu na kwenda kusambila Yehowa. Moize yandi mosi vandaka ve ti ngolo ya kupesa bandola yina. Yandi tambulaka na lukwikilu, kansi na kumona ya meso ve. Lukwikilu na yandi vandaka na Yehowa ti na Ndinga na yandi. Farao titisaka Moize. Kansi Moize kwaminaka. “Sambu na lukwikilu na yandi, yandi katukaka na nsi ya Ezipte kansi yandi waka boma ve ata mfumu ya nene vandaka na makasi mingi. Yandi tulaka kaka ngolo bonso nde yandi ke mona na meso na yandi Nzambi yina ke monikaka ve.” (Baebreo 11:27) Moize vandaka ve muntu ya kukuka. Yandi salaka mpi bifu. (Kutanga 20:7-12) Kansi, ntangu Nzambi mepesa yandi mukumba imene, lukwikilu landaka kuyala luzingu na yandi yonso.
17. Inki nsendo Noa, Abrahami, ti Moize bakaka sambu bau tambulaka na lukwikilu, ata bau monaka ve inza ya mpa ya Nzambi na luzingu na bau?
17 Bika lukwikilu na nge kuvanda bonso yina ya Noa, Abrahami, ti Moize. Ya kyeleka, bau monaka ve inza ya mpa ya Nzambi na ntangu na bau. (Baebreo 11:39) Ntangu ya Nzambi tulaka vandaka melunga ntete ve; kuvandaka ti mambu yankaka ya lusilu na yandi yina kulombaka nde yau lungana ntete. Kansi, lukwikilu na bau na ndinga ya Nzambi kulembaka ve, mpi bazina na bau kele na mukanda ya Nzambi ya luzingu.
18. Sambu na bayina tazinga na zulu, sambu na inki yau vandaka mfunu nde bau tambula na lukwikilu?
18 Ntumwa Polo sonikaka nde: “Nzambi kaninaka beto mambu ya kuluta mbote.” Disongidila nde, Nzambi kanaka na ntwala kima ya kuluta mbote sambu na bantu yina bingamaka, bonso Polo, na kuzinga na zulu ti Kristu. (Baebreo 11:40) Mingimingi, bau kele bantu yina Polo vandaka tubila ntangu yandi sonikaka bangogo yina kele na 2 Korinto 5:7, (NW): “Beto ketambulaka na lukwikilu, kansi na kumona ya meso ve.” Ntangu mambu yina sonamaka, muntu mosi ve na kati na bau vandaka mebaka luzingu ya zulu. Bau lendaka ve kumona yau ti meso na bau ya kimuntu, kansi lukwikilu na bau na dyambu yango vandaka na lufulu ya mbote. Kristu futumukaka na kati ya bafwa, mbuma ya ntete na kati ya bayina tabaka dikabu ya luzingu ya zulu. Mpi bambangi kuluta 500 monaka yandi na ntwala yandi tombuka na zulu. (1 Korinto 15:3-8) Bau vandaka ti kikuma ya mbote ya kulanda lukwikilu yina na luzingu na bau ya mvimba. Beto mpi kele ti bikuma ya kyeleka ya kutambula na lukwikilu.
19. Mutindu yau kemonana na Baebreo 1:1, 2, Nzambi metubilaka beto na nzila ya nani?
19 Bubu yai, Yehowa ketubilaka ve bantu na yandi na nzila ya wanzio, mutindu yandi tubilaka Moize na kamwa-nti yina vandaka kupela tiya. Nzambi metubaka na nzila ya Mwana na yandi. (Baebreo 1:1, 2) Mambu yina Nzambi tubaka na nzila na yandi, Yandi sonikisaka yau na kati ya Biblia, yina bau mebalulaka na bandinga ya bantu ya inza ya mvimba.
20. Inki mutindu mvwandilu na beto kele mbote kuluta Noa, Abrahami ti Moize?
20 Beto kele ti mambu ya Nzambi mingi kuluta yina Noa, Abrahami, ti Moize vandaka na yau. Beto kele ti Ndinga ya Nzambi ya mumvimba—mambu na yau mingi melunganaka dezia. Na yina metala mambu yonso yina Biblia ketuba sambu na babakala ti bankento yina kudimonisaka bambangi ya kwikama ya Yehowa na ntwala ya bampasi ya mutindu na mutindu, Baebreo 12:1 kesyamisa beto nde: “Beto katula mambu yonso yina ke pesa beto kilo, masumu yina ke zola kukangisa beto nzila konso ntangu, ebuna beto baka ntinu, beto kwenda na ntwala, beto landa kaka nzila yina ya beto fweti kwendila.” Lukwikilu na beto kele ve kima mosi ya beto lenda sakana na yau. “Masumu yina ke zola kukangisa beto nzila konso ntangu” kele kukonda ya lukwikilu. Beto fwete nwana bitumba ya ngolo kana beto kezola kukwamina na ‘kutambula na lukwikilu.’
[Noti na nsi ya lutiti]
a Tala La Bible : Parole de Dieu ou des hommes ?, mukanda ya Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. mebasisaka.
Pesa Mvutu na Nge
◻ ‘Kutambula na lukwikilu’ kelomba inki?
◻ Inki mutindu beto lenda baka mambote na mutindu ya Noa ya kumonisa lukwikilu?
◻ Mutindu ya Abrahami ya kumonisa lukwikilu kesadisa beto inki mutindu?
◻ Sambu na inki Biblia kemonisa Moize bonso mbandu mosi ya lukwikilu?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]
Abrahami tambulaka na lukwikilu
[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]
Moize ti Aroni monisaka lukwikilu na ntwala ya Farao