Landa Mbandu ya Polo Sambu na Kuyela na Kimpeve
“Mono nwanaka ngolo sambu na kununga na kisalu na mono, mono nwanaka tii na nsuka na yo; mono simbaka mbote lukwikilu na mono.”—2 TIM. 4:7.
1, 2. Inki bansoba Saule ya Tarse kusalaka na luzingu na yandi, mpi nki kisalu ya mfunu yandi salaka?
MUNTU yango kuvandaka mayele mpi yandi zabaka kubaka badesizio ya mayele. Kansi, yandi “vandaka kulanda nzala . . . ya kimuntu” na yandi. (Ef. 2:3) Na nima, yandi tubaka sambu na yandi mosi nde yandi ‘vandaka kutuba ntete mambu ya mbi sambu na Nzambi, kuvwenza yandi, mpi kumonisa Bakristu mpasi.’ (1 Tim. 1:13) Muntu yango kuvandaka Saule ya Tarse.
2 Na nima, Saule kusalaka mpenza bansoba ya nene na luzingu na yandi. Yandi yambulaka banzila na yandi ya ntama mpi kusalaka ngolo sambu na ‘kusosa ve mambote na yandi mosi, kansi mambote ya bantu yonso.’ (1 Kor. 10:33) Yandi kumaka muntu ya mbote mpi kumonisaka zola ya ngolo sambu na bantu yina yandi vandaka kumenga ntete. (Tanga 1 Tesalonika 2:7, 8.) Yandi sonikaka nde: “Mono ke salaka kisalu ya kulonga nsangu yai ya mbote. . . . Bakristo yonso me luta mono na mfunu. Kansi Nzambi me pesaka mono makabu yai ya kuzabisa nsangu ya mbote na bantu yina kele Bayuda ve sambu na kimvwama ya kukonda nsuka ya Kristo.”—Ef. 3:7, 8.
3. Na nki mutindu kulonguka mikanda ya Polo ti disolo ya kisalu na yandi lenda sadisa beto?
3 Saule, yina kuzabanaka mpi na zina ya Polo, kuyeleka mbote mpenza na kimpeve. (Bis. 13:9) Mutindu mosi ya mbote ya kuyela na kimpeve kele ya kulonguka mikanda yina Polo kusonikaka ti disolo ya kisalu na yandi ya kusamuna, mpi kulanda mbandu ya lukwikilu na yandi. (Tanga 1 Korinto 11:1; Baebreo 13:7.) Beto tadila nki mutindu kusala mambu yai tapusa beto na kuyedisa bikalulu ya mbote ya kulonguka ya beto mosi, kuyedisa zola ya kyeleka sambu na bantu, mpi kuvanda ti mutindu ya mbote ya kuditadila.
Polo Kuvandaka ti Kikalulu ya Kulonguka
4, 5. Inki mambote Polo kubakaka na kulonguka na yandi mosi?
4 Sambu yandi vandaka Mufarize yina ‘Gamaliele kulongaka mbote-mbote bansiku ya bankaka’ na bo, Polo kuvandaka dezia ti mwa nzayilu ya Masonuku. (Bis. 22:1-3; Filp. 3:4-6) Ntangu fyoti na nima ya mbotika na yandi, yandi “kwendaka nswalu na nsi ya Arabia,” ziku yo vandaka na ntoto ya zelo na zelo ya Siria to kisika mosi buna ya pima na peninsule ya Arabia ya vandaka kupusa bantu na kuyindulula. (Gal. 1:17) Yo kemonana pwelele nde Polo kuvandaka na mpusa ya kuyindulula baverse yina vandaka kumonisa nde Yezu kuvandaka Mesia. Dyaka, yandi kuvandaka na mpusa ya kudibongisa sambu na kisalu yina vandaka kuvingila yandi. (Tanga Bisalu 9:15, 16, 20, 22.) Polo kubakaka ntangu sambu na kuyindulula mambu ya kimpeve.
5 Nzayilu ya Masonuku mpi mayele yina Polo kubakaka na kulonguka na yandi mosi kusadisaka yandi na kulonga kyeleka mbotembote. Mu mbandu, na sinagoga na Antioshe yina kuvandaka penepene na ntoto ya Pisidia, Polo kuvutukilaka mambu tanu yina kele na Masonuku ya Kiebreo sambu na kumonisa nde Yezu kuvandaka Mesia. Yandi kutubilaka mpi mambu yankaka yina kele na Masonuku ya Kiebreo. Banzikisa ya Biblia yina yandi vandaka kupesa, kundimisaka mpenza na mpila nde “bantu mingi, bayina butukaka Bayuda ti bayina me kitukaka Bayuda landaka Paulo ti Barnabasi” sambu na kulonguka dyaka mambu mingi. (Bis. 13:14-44) Mwa bamvula na nima, ntangu kibuka ya Bayuda yina vandaka kuzinga na Roma kwendaka kutala Polo kisika yandi vandaka kuzinga, yandi “vandaka kulonga bo sambu na Kimfumu ya Nzambi, yandi vandaka kusosa mpi mpila ya kubenda bo sambu bo kutula ntima na Yesu. Malongi na yandi yonso, yandi vandaka kubaka yo na mikanda ya Bansiku ti na mikanda ya baprofete.”—Bis. 28:17, 22, 23.
6. Inki kusadisaka Polo na kubikala ngolo na kimpeve na ntangu yandi kutanaka ti bampasi?
6 Ntangu Polo kutanaka ti bampasi, yandi landaka na kutadila Masonuku, mpi nsangu ya kupemama ya Masonuku yango kupesaka yandi kikesa. (Baeb. 4:12) Ntangu bo kangaka yandi na Roma na ntwala nde bo fwa yandi, Polo kulombaka nde Timoteo kunatila yandi “mikanda” mpi “mukanda ya mbisi.” (2 Tim. 4:13) Yo kemonana nde mikanda yango kuvandaka bitini ya Masonuku ya Kiebreo yina Polo vandaka kusadila na kulonguka na yandi ya mudindu. Kikalulu ya kulonguka Biblia sambu na kubaka nzayilu ya Masonuku kuvandaka mfunu sambu Polo kubikala ya kwikama.
7. Tanga mambote yina nge lenda baka na kulonguka Biblia mbala na mbala?
7 Kulonguka Biblia mbala na mbala mpi kuyindulula yo mbotembote tasadisa beto na kuyela na kimpeve. (Baeb. 5:12-14) Sambu na yina metala mfunu ya Ndinga ya Nzambi, muyimbi-bankunga kuyimbaka nde: “Bansiku ya nge me pesaka mono yo kele mfunu kuluta mbongo yonso na nsi-ntoto yai. Mono ke vandaka na bansiku na nge ntangu yonso, yo ke kumisaka mono mayele mingi kuluta bambeni na mono. Mono me bikisaka banzila yonso ya mbi sambu na kulanda mambu na nge.” (Nk. 119:72, 98, 101) Keti nge kevandaka ti kikalulu ya kulonguka Biblia nge mosi? Keti nge ketangaka Biblia konso kilumbu mpi keyindululaka mambu ya nge ketanga sambu na kudibongisa na mikumba yina kekwisa na kisalu ya Nzambi?
Saule Kulongukaka na Kuzola Bantu
8. Inki mutindu Saule vandaka kusadila bantu yina kuvandaka ve na dibundu ya Bayuda mambu?
8 Na ntwala ya kukuma Mukristu, Saule kuvandaka kikesa na mambu ya dibundu na yandi, kansi yandi vandaka kudibanza ve sambu na bantu yina kuvandaka ve na dibundu ya Bayuda. (Bis. 26:4, 5) Yandi vandaka kutala ntangu Bayuda yankaka vandaka kulosila Etiene matadi mpi yandi vandaka kundima yo. Yo fwete vanda nde Saule vandaka kuyindula nde bo vandaka kusala mambu ya mbote, mpi nde Etiene kufwanaka na kubaka ndola ya lufwa. (Bis. 6:8-14; 7:54–8:1) Disolo ya Biblia ketuba nde: “Saule salaka ngolo sambu na kufwa Dibundu. Yandi vandaka kwenda kukota na konso nzo yina ti kubasisa bakristo, babakala ti bankento, ebuna yandi vandaka kwenda kutula bo na boloko.” (Bis. 8:3) Yandi “vandaka kwenda kumonisa bo mpasi ata na babwala ya nzenza nkutu.”—Bis. 26:11.
9. Inki dyambu kusalaka nde Polo kutadila dyaka mutindu na yandi ya kusadila bantu mambu?
9 Ntangu Mfumu Yezu kumonanaka na Saule, yandi vandaka kukwenda na Damasi sambu na kunyokula balongoki ya Kristu yina kuvandaka kuna. Nsemo ya Mwana ya Nzambi kufwaka Saule meso, ebuna yo lombaka nde bantu yankaka kusadisa yandi. Yantika ntangu yina Yehowa kusadilaka Ananiasi sambu na kukangula meso ya Saule, nkadilu na yandi sambu na bantu kusobaka kimakulu. (Bis. 9:1-30) Na nima ya kukuma longoki ya Kristu, Saule kusalaka ngolo sambu na kusadila bantu yonso mambu mutindu Yezu kusalaka. Yo ketendula nde yandi yambulaka nku mpi kumaka “kuzinga na ngemba ti bantu yonso.”—Tanga Roma 12:17-21.
10, 11. Inki mutindu Polo kumonisilaka bantu zola ya kyeleka?
10 Polo kusukaka kaka ve na kuzinga na ngemba ti bankaka. Yandi zolaka mpi kumonisila bo zola ya kyeleka, mpi kisalu ya Bukristu kupesaka yandi dibaku ya kusala buna. Na nzyetolo na yandi ya ntete ya kimisionere, yandi longaka nsangu ya mbote na Asie Mineure. Ata kimbeni kuvandaka ngolo, Polo ti banduku na yandi kutulaka dikebi na kusadisa bantu ya kudikulumusa na kukuma Bakristu. Bo kwendaka dyaka na Listre ti na Ikoniumi, ata bambeni ya bambanza yina kusosaka kufwa Polo.—Bis. 13:1-3; 14:1-7, 19-23.
11 Na nima, Polo ti banduku na yandi kukwendaka na Filipi, bwala ya Masedonia, sambu na kusosa bantu yina kuvandaka na mpusa ya kusala kinduku ti Nzambi. Lidia, yina kuvandaka prozelite ya Muyuda, kuwaka nsangu ya mbote mpi kukumaka Mukristu. Bamfumu kubulaka Polo ti Silasi fimbu mpi kutulaka bo na boloko. Kansi, Polo kusamunaka na polisi yina vandaka kukengila boloko, nsukansuka polisi yango ti dibuta na yandi kubakaka mbotika mpi kukumaka bansambidi ya Yehowa.—Bis. 16:11-34.
12. Inki kupusaka Saule, yina vandaka kuvweza Bakristu, na kukuma ntumwa mosi ya zola ya Yezu Kristu?
12 Sambu na nki Saule, yina vandaka ntete kunyokula bantu, kundimaka lukwikilu ya bantu yina yandi vandaka kunyokula? Inki kupusaka muntu yina vandaka kuvweza Bakristu, na kukuma ntumwa ya mbote mpi ya zola, yina kundimaka na kutula luzingu na yandi na kigonsa na mpila nde bankaka kulonguka kyeleka ya metala Nzambi ti Kristu? Polo yandi mosi ketendula nde: “Nzambi solaka mono sambu yandi talaka mono na disu ya mbote, . . . ntangu yandi bakaka mabanza ya kusonga mono Mwana na yandi.” (Gal. 1:15, 16) Yandi sonikilaka Timoteo nde: “Nzambi wilaka mono mawa, na mpila nde Yesu Kristo kukanga ntima mpenza sambu na mono, mono muntu me luta bantu yonso na kusala masumu. Yandi bakaka mono sambu na kusonga mbandu na bantu ya nkaka yina ta tula ntima na yandi sambu na kubaka moyo ya mvula na mvula.” (1 Tim. 1:16) Yehowa kulolulaka Polo, ebuna mawa ya Nzambi mpi mambote na yandi yina muntu mefwana ve na kubaka kupusaka Polo na kuzola bankaka mpi na kulonga bo nsangu ya mbote.
13. Inki fwete pusa beto na kumonisila bankaka zola, mpi nki mutindu beto lenda sala yo?
13 Mutindu mosi mpi, Yehowa kelolulaka masumu ti bifu na beto. (Nk. 103:8-14) Muyimbi-bankunga kuyulaka nde: “Kana nge landaka masumu na beto, nani zolaka kubaka ndola ve?” (Nk. 130:3) Kukonda mawa ya Nzambi, ata muntu mosi ve na kati na beto zolaka kuvanda na kyese ya kusala kisalu ya santu, beto zolaka mpi ve kuvanda ti kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula. Mambote ya Nzambi yina muntu mefwana ve na kubaka kevandaka nene kibeni sambu na beto yonso. Yo yina, bonso Polo, beto fwete vanda ti mpusa ya kuzola mingi bankaka na kusamunaka mpi kulongaka bo kyeleka, mpi na kupesaka kikesa na bampangi na beto Bakristu.—Tanga Bisalu 14:21-23.
14. Inki mutindu beto lenda sala mingi na kisalu ya kusamuna?
14 Polo kuvandaka na mpusa ya kuvanda nsamuni ya kikesa ya nsangu ya mbote, mpi mbandu ya Yezu kusimbaka ntima na yandi. Mosi na kati ya mitindu yina Mwana ya Nzambi kumonisaka zola ya nene sambu na bantu kuvandaka na nzila ya kisalu na yandi ya kusamuna. Yandi tubaka nde: “Bambuma mingi kele na bilanga, kansi bantu ya kisalu kele mingi ve sambu na kukatula yo. Beno bondila munkwa-bilanga na kutinda bantu ya nkaka ya kisalu sambu na kukatula bambuma na yandi.” (Mat. 9:35-38) Polo kukumaka nsamuni mosi ya kikesa sambu na kusala na kuwakana ti konso kisambu yina yandi salaka sambu na kulomba nde bantu ya kusala kisalu kuvanda mingi. Ebuna nge? Keti nge lenda tomisa kisalu na nge ya kusamuna? To keti nge lenda sala mingi na kisalu ya kusamuna Kimfumu, ziku kuyidika luzingu na nge sambu na kusala kisalu ya kimupasudi-nzila? Bika nde beto monisila bankaka zola ya kyeleka na kusadisaka bo na kusimba ngolo “nsangu ya moyo.”—Filp. 2:16.
Mutindu Polo Vandaka Kuditadila
15. Inki mutindu Polo vandaka kuditadila na kufwanana ti bampangi na yandi Bakristu?
15 Sambu yandi vandaka ministre Mukristu, Polo mebikilaka beto mbandu mosi ya nene na mutindu yankaka dyaka. Ata yandi vandaka ti mikumba mingi na dibundu ya Bukristu, Polo kuzabaka mbote nde yandi bakaka ve balusakumunu yina sambu yandi fwanaka na kubaka yo, to sambu na mayele na yandi. Yandi bakisaka nde balusakumunu yina kuvandaka mitindu Nzambi kumonisilaka yandi mambote na yandi yina muntu mefwana ve na kubaka. Polo kuzabaka nde Bakristu yankaka mpi kuvandaka bansamuni ya mbote ya nsangu ya mbote. Ata yandi vandaka ti mikumba mingi na dibundu, yandi bikalaka ya kudikulumusa.—Tanga 1 Korinto 15:9-11.
16. Inki mutindu Polo kumonisaka kudikulumusa na kuwakana ti dyambu ya metala luyotisu?
16 Beto tadila mutindu Polo kumanisaka dyambu mosi yina kubasikaka na Antioshe ya Siria. Dibundu ya Bakristu ya bwala yina kuvandaka ya kukabwana sambu na dyambu ya metala luyotisu. (Bis. 14:26–15:2) Sambu bo ponaka Polo na kutwadisa kisalu ya kusamuna na Mimpani yina kuvandaka ve ya kuyotisa, yo fwete vanda nde Polo kuyindulaka nde yandi tazaba mpenza kuwakana ti bantu yina kuvandaka ve Bayuda, mpi nde yandi fwanaka mpenza na kumanisa dyambu yina. (Tanga Galatia 2:8, 9.) Kansi, ntangu yandi monaka nde bikesa ya yandi salaka kunungaka ve na kumanisa dyambu yango, na kudikulumusa yonso, yandi bakaka bangidika sambu na kuzabisa dyambu yango na nto-kimvuka na Yeruzalemi. Yandi monisaka luzitu mutindu bamambre ya nto-kimvuka kuwidikilaka dyambu yango, kubakaka desizio, mpi yandi vandaka na kati ya bantu yina ya bo tindaka sambu na kunata mikanda na mabundu. (Bis. 15:22-31) Na kusalaka mutindu yina, Polo kumonisaka nde yandi vandaka “kusonga luzitu” na bampangi na yandi Bakristu.—Roma 12:10b.
17, 18. (a) Inki mawi Polo kuyedisaka sambu na bampangi na mabundu? (b) Mambu yina bankuluntu ya Efezo kusalaka ntangu Polo zolaka kubikisa bo kelonga beto nki sambu na yandi?
17 Polo, yina kuvandaka ya kudikulumusa, kusalaka ve mambu na lweka na yandi mosi kukonda kutadila bampangi na yandi na dibundu. Kansi, yandi salaka kumosi ti bo. Na nsuka ya mukanda na yandi na Bakristu ya Roma, yandi pesaka bantu kuluta 20 mbote na kubingaka bo na bazina. Bazina mingi ya bantu yina kele ve bisika yankaka na kati ya Masonuku, mpi mingi ve na kati na bo kuvandaka ti mikumba ya sipesiali. Kansi, bo vandaka bansadi ya kwikama ya Yehowa, mpi Polo vandaka kuzola bo mpenza.—Roma 16:1-16.
18 Kudikulumusa mpi bikalulu ya mbote ya Polo kukumisaka mabundu ngolo. Na nima ya kukutana ti bankuluntu ya Efezo sambu na mbala ya nsuka, “bo vandaka kubwila Paulo na nkingu sambu na kupesa yandi beze. Bo vandaka kumona mawa mingi sambu na mambu yina ya yandi tubaka nde: ‘Beno ta mona ilungi na mono diaka ve.’” Bo zolaka ve kusala mutindu yina kana Polo kuvandaka muntu ya lulendo mpi ya mbi.—Bis. 20:37, 38.
19. Inki mutindu beto lenda monisa “kudikulumusa” na bangwisana na beto ti bampangi Bakristu?
19 Bantu yonso yina kele ti mpusa ya kuyela na kimpeve fwete vanda ya kudikulumusa bonso Polo. Yandi longisilaka bampangi Bakristu nde: “Konso mambu yina ya beno ke sala, beno sala yo ve sambu na lukumu na beno mosi, to sambu na mabanza ya mpamba-mpamba ya kudisonga; kansi beno kudikulumusa na meso ya bantu ya nkaka, konso muntu kubaka bantu ya nkaka nde bo me luta yandi na mbote.” (Filp. 2:3) Inki mutindu beto lenda sadila ndongisila yai? Mutindu mosi kele ya kusala kumosi ti bankuluntu ya dibundu na beto, kulanda lutwadisu na bo mpi kusala na kuwakana ti badesizio ya bo kebakaka. (Tanga Baebreo 13:17.) Mutindu yankaka kele ya kubaka bampangi na beto yonso ya dibundu na mfunu mingi. Mabundu ya bansadi ya Yehowa kevandaka mbala mingi ti bantu ya bansi, binkulu, bampusu ya nitu, mpi babwala ya kuswaswana. Yo yina, keti beto fwete longuka ve na kusadila bantu yonso mambu na zola mpi kukonda kuponapona, mutindu Polo kusalaka? (Bis. 17:26; Roma 12:10a) Biblia kesyamisa beto nde “sambu na kupesa lukumu na Nzambi, [beto] yambana mbote, mutindu Kristo yambaka [beto].”—Roma 15:7.
“Baka Ntinu” na Nzila ya Luzingu ti Kukanga Ntima
20, 21. Inki tasadisa beto na kubaka ntinu na nzila yina kenataka na luzingu mpi na kununga?
20 Beto lenda fwanisa luzingu ya Mukristu ti kubaka ntinu. Polo kusonikaka nde: “Mono nwanaka tii na nsuka . . . mono simbaka mbote lukwikilu na mono. Kubika fioti mono ke baka matabisi yina ke songa nde mono me nunga: matabisi yina kele mambu ya mbote yina ya Mfumu Yesu, zuzi ya kieleka, ta pesa mono na Kilumbu yango yina. Yandi ta pesa yo kaka na mono ve, kansi yandi ta pesa yo mpi na bantu yonso yina ke vingilaka ngolo sambu na kumona yandi na Kilumbu yina ya yandi ta kwisa kumonika.”—2 Tim. 4:7, 8.
21 Kulanda mbandu ya Polo tasadisa beto na kubaka ntinu na nzila yina kenataka na luzingu ya mvula na mvula mpi na kununga. (Baeb. 12:1) Yo yina, sambu na kulanda na kuyela na kimpeve bika beto yedisa bikalulu ya mbote ya kulonguka ya beto mosi, kuyedisa zola ya ngolo sambu na bantu, mpi kuvanda ntangu yonso ti nkadilu ya kudikulumusa.
Inki Mvutu Nge Tapesa?
• Inki mambote Polo kubakaka na kulonguka na yandi ya Masonuku mbala na mbala?
• Sambu na nki yo kele mfunu nde Bakristu ya kyeleka kuvanda na zola ya ngolo sambu na bantu?
• Inki bikalulu tasadisa nge na kusadila bankaka mambu kukonda kuponapona?
• Inki mutindu mbandu ya Polo lenda sadisa nge na kusala kumosi ti bankuluntu ya dibundu na beno?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 26]
Baka kikesa na Masonuku, mutindu Polo kusalaka
[Kifwanisu ya kele na lutiti 28]
Monisa zola na kuzabisaka bankaka nsangu ya mbote
[Kifwanisu ya kele na lutiti 29]
Keti nge kezaba nki vandaka kusala nde bampangi kuzola Polo?