Ntangu Ikwa Mebikala na Bantu ya Mbi?

“Sambu na nki nge [Yehowa] ke vanda pima ntangu bo [bantu yai ya mbi] ke fwa bantu yina me luta bo na masonga?”​—HABAKUKI 1:13.

 1. Inki ntangu ntoto tafuluka mpenza na mambu yai: kuzaba lukumu ya Yehowa?

KETI ke ti kilumbu ya Nzambi tafwa bantu ya mbi? Kana yo kele, ntangu ikwa beto fwete kinga dyaka? Bantu mingi na ntoto ya mvimba keyulaka bangyufula ya mutindu yai. Na wapi beto lenda zwa bamvutu? Beto tazwa yo na ndinga yina Nzambi songaka baprofete na yandi sambu na ntangu ya yandi metulaka. Yo kesonga beto nde, kubika fyoti, Yehowa kefwa bantu ya mbi. Kana yandi mefwa bo imene, “ntoto ta fuluka na mambu yai: kuzaba lukumu ya Mfumu Nzambi, mutindu nzadi-mungwa ke fulukaka na masa.” Yai kele lusilu ya mbikudulu ya kele na Ndinga ya Santu ya Nzambi na Habakuki 2:14.

 2. Tanga bandola tatu ya Nzambi yina kele na mukanda ya Habakuk.

² Habakuki sonikaka mukanda na yandi penepene na mvu 628 ya N.T.B. Yo kepesa bandola tatu ya kekatuka na Yehowa Nzambi. Na bandola yina tatu, bandola zole yandi mepesaka yo dezia. Ndola ya ntete Yehowa pesaka yo na dikanda ya Yuda ya ntama yina kolamaka. Ya zole yandi pesaka yo na nani? Na Babilone, sambu yo vandaka kunyokula makanda yankaka. Yo yina, ntembe kele ve nde beto kele ti bikuma yonso ya kukwikila nde Nzambi tapesa mpi ndola ya tatu. Na kutuba ya mbote, beto lenda tula ntima nde yo talungana ntama mingi ve. Sambu na mambote ya bantu ya mbote na bilumbu yai ya nsuka, Nzambi tafwa bantu ya mbi yonso. Bantu ya nsuka tafwa kimakulu na “bitumba ya kilumbu ya nene ya Nzambi [Nkwa-Ngolo Yonso],” yina kele na kufinama nswalu mpenza.​—Kusonga 16:14, 16.

 3. Inki mambu takumina bantu ya mbi na ntangu na beto kukonda ntembe?

³ Mvita ya kilumbu ya nene ya Nzambi mefinama mpenza. Ntembe kele ve nde Nzambi tafwa bantu ya mbi na ntangu na beto. Yo ke mambu ya kyeleka ya tasalama, kaka mutindu Yehowa kufwaka Yuda ti Babilone. Kansi, ntangu yai, beto yindula ntete nde beto kele na ntoto ya Yuda, na bilumbu ya Habakuki. Inki kesalama na bwala?

Mavanga mekota na bwala

 4. Inki nsangu ya mawa Habakuki kewa?

⁴ Habakuki, profete ya Yehowa, mevanda na ludi ya nzo na yandi na nkokila, sambu na kubaka mwa mupepe ya madidi. Na lweka na yandi, yandi kele na kima mosi ya kubudila miziki. (Habakuki 1:1; 3:19) Kansi, Habakuki kewa nsangu mosi ya mawa. Yoyakimi, Ntotila ya Yuda, mefwa Uria, ebuna yandi metinda bantu na kulosa mvumbi ya profete yai na dibulu ya bo kelosaka bantu ya mpamba. (Yeremia 26:23) Yo kele kyeleka nde Uria kukatulaka ntima na yandi na Yehowa, yandi kumaka boma-boma yo yina yandi tinaka na Ezipte. Kansi, Habakuki kezaba nde nku yina Yoyakimi kusalaka Uria kuvandaka ve sambu na kupesa Yehowa lukumu. Dyambu yai kemonana na mutindu ntotila vandaka kuzitisa ve nsiku ya Nzambi ata fyoti mpi na mutindu yandi vandaka kumenga mbikudi Yeremia ti bansadi yankaka ya Yehowa.

 5. Kimpeve ya bantu ya Yuda kele nki mutindu, mpi nki mutindu Habakuki ketadila mambu yai?

⁵ Habakuki kemona midinga ya ndumbu ketombuka na baludi ya banzo yina kele penepene ti yandi. Bantu keyoka ve ndumbu yai sambu na kukembila Yehowa. Bo kesadila lusambu ya luvunu yina Ntotila ya mbi ya Yuda, Yoyakimi mekotisa. Yai kele dyambu mosi ya kuvweza kibeni! Mansanga mefuluka na meso ya Habakuki, ebuna yandi kebokuta nde: “Mfumu Nzambi, tii nki ntangu mono fweti binga nge sambu nge kwisa kusadisa beto ti kugulusa beto na maboko ya bantu ya nku, ebuna nge ndima? Sambu na nki nge ke bika mono kumona mambu ya mbi mutindu yai? Sambu na nki nge ke tala bampasi ke niokula bantu mpidiyai? Mono ke mona kaka lufwa ti nku me ziunga mono. Bisika yonso mono ke wa kaka makelele ya kunwana ti ya kuswana. Bansiku kele dyaka ngolo ve, masonga ke monika ve ata fioti. Bantu ya mbi me luta bantu ya mbote na ngolo, bo ke zenga makambu na nku.”​—Habakuki 1:2-4.

 6. Inki mutindu bansiku ti kuzenga makambu kesalama na Yuda?

⁶ Ee, kikalulu ya kubotula bima ya bantu ti kufwa bo mefuluka na bwala. Bisika yonso ya Habakuki ketala, yandi kemona mubulu, kuswana, ti nku. “Bansiku kele dyaka ngolo ve,” disongidila yo kesalaka dyaka ve ata kima mosi. Ebuna masonga? Yo “ke monika ve ata fioti”! Yo ke kwa yo dyaka ve. Kaka ‘bantu ya mbi me ziunga bantu ya mbote,’ bo kebalula bansiku ya fwete tanina bantu ya masonga. Ee, “bo ke zenga makambu na nku.” Masonga ke dyaka ve. Mambu mekuma mbi mpenza!

 7. Inki dyambu Habakuki mebaka desizio na kusala?

⁷ Habakuki mevanda pima mpi keyindula nki yandi lenda sala. Keti yandi fwete yambula kisalu na yandi? Ata fyoti ve! Na nima ya kuyindula bampasi yonso yina bansadi ya kwikama ya Nzambi kemona, nsadi yai ya kwikama, mebaka dyaka desizio nde yandi fwete vanda kaka ngolo, mpi kulanda kisalu na yandi ya kiprofete ya Yehowa. Habakuki talanda na kusala kisalu ya kuzabisa nsangu ya Nzambi, ata yo lenda natila yandi lufwa.

Yehowa kesala “Mambu” mosi ya bantu tandima ve

8, 9. Inki “mambu” ya bantu tandima ve Yehowa kesala?

⁸ Na Mbona-meso, Habakuki kemona bantu ya lusambu ya luvunu yina kevweza Nzambi. Wa nki Yehowa kesonga bo: “Beno tala bantu ya nkaka kele penepene na beno, beno ta yituka na mambu ya beno ta mona.” Ziku Habakuki kekudiyula sambu na nki Nzambi ketubila bantu ya mbi yai mutindu yina. Kaka na ntangu yina, yandi mewa Yehowa kesonga bo nde: “Mono ke sala mambu mosi ya nene na bilumbu yai, kansi beno ta ndima yo ve ntangu beno ta wa yo.” (Habakuki 1:5) Ya kyeleka, Yehowa yandi mosi kesala mambu yai ya bo tandima ve. Kansi, nki yango kibeni yandi kezola kusala?

⁹ Habakuki metula mpenza makutu sambu na kuwidikila mambu yankaka yina Nzambi ketuba, yina kele na Habakuki 1:6-11. Mambu yango ya Yehowa ketuba yo yai, mpi ata nzambi ya luvunu mosi ve to ya kiteki lenda kangisa yo na kulungana. “Mono ke tedimisa bantu ya nsi ya Babilonia, bantu mosi ya nku, ke lalaka ve. Bo ta tambula nsi-ntoto ya mvimba na kubotula bantoto ya bantu ya nkaka. Bo kele makasi ti lulendo, bo ke pesaka bantu boma mingi, bo ke na bansiku na bo mosi. Bampunda na bo me luta bankoi na ntinu, bo kele makasi mingi kuluta bantambu yina kele nzala. Basoda na bo yina ke tambulaka na zulu ya mpunda me katuka ntama, bo ke kwisa ntinu; bampunda na bo ke pumbuka kaka. Bo ke kwisa na kupumbuka bonso bakumbi-kumbi. Basoda na bo ke kwisa na ngolo yonso na kusala nku; bo ke tala kaka na ntwala, na nima ve. Bantu ya bo ke kanga kele mingi bonso zelo, mpila ya kutanga bo kele ve. Bo ke finga ti kuseka bantotila. Ata lupangu mosi ya ngolo lenda kanga bo nzila ve na kuluta, bo ke mona yo kima ya mpamba; na kubotula konso bwala ya ngolo, bo ke tula ntoto mingi penepene na bibaka ya lupangu sambu na kumata, ebuna bo ke kota ti kubotula bwala yango. Na nima bo ke luta bonso mupepe ya ngolo, bo kwenda; [bo ke nata mpenza makambu, NW] ngolo na bo kele nzambi na bo.”

10. Inki bantu Yehowa metombula?

¹⁰ Nzambi ya Kuluta Zulu mepesa mbikudulu mosi ya kekebisa mpenza! Yehowa ketombula bantu ya Kaldea, bantu ya nku ya insi ya Babilone. Ntangu bo taluta ‘na nsi-ntoto ya mvimba,’ bo tabotula babwala mingi, mingi kibeni. Dyambu yai kepesa boma mpenza! Basoda ya Kaldea kele bantu ya ‘ke pesaka boma mingi,’ bo kele ngolo mingi. Bo mosi kesalaka bansiku na bo ya muntu lenda balula ve. ‘Bo ke na bansiku na bo mosi.’

11. Tendula mutindu basoda ya Babilone kekwisa kunwanisa na Yuda?

¹¹ Bampunda ya Babilone kele ntinu kuluta bankoi ya ntinu mingi. Bantu ya kepusa yo ke makasi kuluta bambwa ya mfinda ya kezomba na mpimpa sambu bo mefwa na nzala. Bo ke ntima zuluzulu sambu na kukwenda, ‘bo ke pumbuka ntinu.’ Bo mekatuka ntama, na Babilone, bo kekwenda na Yuda. Bantu ya Kaldea kekwenda ntinu bonso kumbi-kumbi ya kezo kanga madya ya yandi kezolaka, kubika fyoti bo kekanga madya na bo. Keti yo tavanda kunwanisa ya ntangu fyoti to ya kintulumukina, ya basoda fyoti tasala sambu na kubotula bima? Ve! “Bo ke kwisa na ngolo yonso na kusala nku,” bo ke kimvuka mosi ya nene ya bantu ya kekwisa kupanza bwala. Na luse na bo yo kemonika nde bo kele ntima zulu-zulu mpenza, bo kekwenda na esti kisika kele Yuda ti Yeruzalemi, bo kekwenda ntinu bonso mupepe ya ndambu ya esti. Kuna, basoda ya Babilone mekanga bantu ya boloko ‘mingi bonso zelo.’

12. Inki bikalulu bantu ya Babilone kele na yo, mpi bambeni yai ya nene “kenata mpenza makambu” ya nki mutindu?

¹² Basoda ya Kaldea kefinga bantotila, bo keseka bamfumu ya bansi, sambu bo yonso ke na ngolo ve ya kuvutula bo na nima. Bibaka ya ngolo yonso, “bo ke mona yo kima ya mpamba,” sambu basoda ya Babilone “ke tula ntoto mingi penepene na bibaka” mpi bo keluta kukonda mpasi. Kana ntangu yina Yehowa tulaka melunga, ntembe kele ve nde bambeni yai ya kepesa boma, ‘ta luta bonso mupepe ya ngolo, bo ta kwenda.’ Ntangu bo tanwanisa Yuda ti Yeruzalemi, ‘bo tanata mpenza makambu,’ sambu bo tasala bantu ya Nzambi nsoki. Ntangu bo tanunga bitumba na nima ya bilumbu fyoti, mfumu ya basoda ya Kaldea tamatisa mapeka nde: ‘Ngolo na beto kele nzambi na beto.’ Kansi yandi kebakisa kima ve mpenza!

Kikuma ya mbote ya kutudila kivuvu

13. Sambu na nki Habakuki mekuma ti kivuvu mingi mpi yandi ketula mpenza ntima?

¹³ Ntangu Habakuki mebakisa mbote lukanu ya Yehowa; yandi mekuma ti kivuvu mingi na ntima na yandi. Ntima yonso yandi metula yo na Yehowa mpi yandi mebanda kukumisa yandi. Mutindu beto ketanga na Habakuki 1:12, profete yai ketuba nde: “Mfumu Nzambi, nge kele kaka Nzambi katuka luyantiku mpenza! Nzambi [ya Santu], Nzambi na mono, nge kele Nzambi tii kuna [“nge kefwaka ve,” NW]!” Ee, Yehowa kele Nzambi kimakulu, na yandi “luyantiku to nsuka kele ve.”​—Nkunga 90:1, 2.

14. Inki luzingu Bayuda yina meyambulaka lusambu ya mbote mekuma na yo?

¹⁴ Profete yai keyindula mbona-meso ya Nzambi mesonga yandi mpi kesepela sambu na mayele ya yandi mebaka. Yandi keyika nde: “O Yehowa, nge metula yo sambu na kusambisa; mpi, O Ditadi ya Nene, nge mesala yo sambu na kunganina.” (NW) Nzambi mebedisa Bantu ya Yuda sambu bo meyambulaka lusambu ya mbote, mpi Yehowa fwete nganina bo ti kupesa bo ndola ya nene. Yo lombaka nde bo tula ntima na Yehowa, Ditadi na bo ya Nene, kisika na bo ya ngolo mpi ya kutinina, Nto ya luguluku na bo. (Nkunga 62:7; 94:22; 95:1) Kansi, bamfumu ya Yuda yina kuyambulaka lusambu ya kyeleka kezola ve kusala kuwakana ya ngolo ti Nzambi mpi bo kelanda kupesa bansambidi na yandi ya ngemba mpasi.

15. Na nki mutindu meso ya Yehowa “me kuka ve na kutala mambu ya mbi”?

¹⁵ Dyambu yai kepesa profete ya Yehowa mawa mingi. Yo yina, yandi ketuba nde: “Meso na nge me kuka ve na kutalaka mambu ya mbi, nge lenda talaka mpi ve bantu ke sala nku.” (Habakuki 1:13) Ee, meso ya Yehowa “me kuka ve na kutalaka mambu ya mbi,” disongidila, yandi kendimaka ve mambi.

16. Inki mutindu nge lenda tendula na bunkufi mambu yina kele na Habakuki 1:13-17?

¹⁶ Yo yina, Habakuki kekudiyula bangyufula mingi na ntu na yandi yina kenata yandi na kuyindula. Yandi keyula nde: “Nki mutindu nge lenda tala bantu yai ya mbi ke zaba bansiku ve? Sambu na nki nge ke vanda pima ntangu bo ke fwa bantu yina me luta bo na masonga? Nki mutindu nge ke tala bantu bonso bambisi ya masa to bonso baniama yina ke tambulaka kisakasaka kukonda muntu ya kunata bo? Bantu ya Babilonia ke kanga bantu na bandobo bonso nde bo kele bambisi ya masa. Bo ke kanga bo na babukondi, bo ke losa bo na bitunga na bo, ebuna bo ke tula milolo. Bo ke sambila babukondi na bo, bo ke pesa yo makabu sambu yo ke pesa bo luzingu ya mbote mpenza. Keti bo ta landa kaka na kusadila bambele na bo ya bitumba ti kufwa bantu tii kuna, mawa ve?”​—Habakuki 1:13-17.

17. (a) Ntangu bantu ya Babilone kenwanisa Yuda ti Yeruzalemi, nki mutindu bo kelungisa lukanu ya Nzambi? (b) Inki mambu Yehowa tasonga Habakuki?

¹⁷ Ntangu bantu ya Babilone takwisa kunwanisa Yuda ti ntu-mbanza na yo, Yeruzalemi, bo tasala yo na luzolo ya ntima na bo mosi. Bo tazaba ve nde Nzambi kele na kusadila bo sambu na kupesa ndola ya mefwana na bantu ya kukonda kwikama. Yo yina kikuma ya Habakuki kebakisa ve nki mutindu Yehowa lenda sadila bantu ya mbi ya Babilone sambu na kupesa ndola na bantu na Yandi. Bantu ya nku yai ya Kaldea, kesambilaka Yehowa ve. Bo kemonaka bantu bonso ‘bambisi ya masa to bonso baniama’ ya bo fwete kanga sambu na kunyokula. Kansi, kubika fyoti, bangyufula yonso yina Habakuki kele na yo tasuka. Ntama mingi ve Yehowa tasonga profete na yandi nde Yandi tapesa bantu ya Babilone ndola sambu bo meyiba mingi bwimi yonso mpi bo mefwa bantu mingi.​—Habakuki 2:8.

Yandi meyilama na kuwa mambu yina Yehowa keyika

18. Inki dilongi beto lenda baka na kikalulu ya Habakuki, yina kemonana na Habakuki 2:1?

¹⁸ Kansi ntangu yai, Habakuki kekinga sambu yandi kuwa mambu ya Yehowa keyika. Profete yai kebaka desizio nde: “Mono tavanda na kisika na mono ya kisantinele, mono tatelama na kibaka ya zulu; ye mono takangula meso sambu na kumona nki yandi tatuba na nzila na mono, mpi nki mono tavutula ntangu yandi tanganina mono.” (Habakuki 2:1, NW) Habakuki kele na mpusa mpenza ya kuwa mambu yina Nzambi tatuba na nsadisa na yandi profete. Yandi ke na lukwikilu ya ngolo nde Yehowa kele Nzambi mosi ya kezolaka ve mambi, kansi yandi keyituka na kumona mambi mekuma mingi. Ata mpidina, yandi kezola nde Nzambi kusadisa yandi na kusoba mabanza na yandi. Keti beto mpi kesalaka mutindu mosi? Ntangu beto kemona mambu yankaka ya mbi ya kesalamaka, beto fwete tula ntima na lunungu ya Yehowa Nzambi, sambu yo sadisa beto na kukuma ve bisakasaka, mpi na kuvingila yandi mosi kuyidika yo.​—Nkunga 42:5, 11.

19. Sambu na kusonga nde mambu yina Nzambi kusongaka Habakuki vandaka ya kyeleka, nki mambu kubwilaka Bayuda yina kuvilaka nzila?

¹⁹ Nzambi lungisaka ndinga na yandi ya yandi songaka Habakuki. Yandi pesaka nzila na bantu ya Babilone na kupesa Bayuda ndola ti kubotula insi ya Yuda. Na mvu 607 ya N.T.B., bo panzaka Yeruzalemi ti tempelo na yo; bo fwaka bantu, bambuta ti baleke; mpi bo kangaka bampika mingi. (2 Bansangu 36:17-20) Na nima ya kusala bamvula mingi ya kimpika na Babilone, ndambu ya Bayuda ya kwikama yina kubikalaka kwisaka kuvutuka na ntoto na bo mpi nsukansuka bo tungaka dyaka tempelo. Kansi na nima, Bayuda kumaka dyaka ya kukonda kwikama na Yehowa​—mingimingi ntangu bo buyaka na kundima Yezu nde yandi kele Mesia.

20. Inki mutindu Polo sadilaka Habakuki 1:5 sambu na kumonisa mbi yina Bayuda salaka na kubuya Yezu?

²⁰ Bisalu 13:38-41 kemonisa nde Polo songaka Bayuda yina vandaka na Antioshe mbi ya bo salaka na kubuya Yezu ti na kulosa nkudulu ya kimenga na yandi. Yandi tangaka verse ya Habakuki 1:5 na mbalula ya Kigreki ya Septante mpi yandi kebisaka bo nde: “Beno keba, kana ve mambu yai ya baprofete tubaka yo ta kwisa kubwila beno: ‘Beno tala, beno bantu yina ke vwenzaka mono, beno yituka, beno fwa, sambu mono ke sala na ntangu yai ya beno kele mambu mosi yina ya beno lenda kwikila ve ata fioti, kana muntu kuzabisa beno yo.’” Mambu yai ya kele na Habakuki 1:5, ya Polo kuvutukilaka, kulunganaka mbala ya zole ntangu basoda ya Roma kufwaka Yeruzalemi ti tempelo na yo na mvu 70 ya T.B.

21. Inki mutindu Bayuda yina kuzingaka na ntangu ya Habakuki vandaka kutadila “mambu” ya Nzambi salaka na ntangu yandi tindaka bantu ya Babilone na kufwa Yeruzalemi?

²¹ Sambu na Bayuda ya ntangu ya Habakuki, “mambu” ya Nzambi salaka ntangu yandi tindaka bantu ya Babilone na kufwa Yeruzalemi, vandaka mambu mosi ya lendaka kusalama ve. Mpamba ve, Yeruzalemi vandaka nto ya lusambu ya Yehowa mpi kifulu bantotila na yandi vandaka kuyala. (Nkunga 132:11-18) Bo vandaka bo memona ntete ve ata mbala mosi bantu kufwa Yeruzalemi, bo yoka tempelo na yo tiya, to bo bwisa bantotila ya dikanda ya Davidi. Ebuna, bo lendaka kukwikila ve nde Yehowa lendaka kundima nde kima ya mutindu yina kusalama. Kansi, na nzila ya Habakuki, Nzambi kebisaka mpenza nde mambu ya mutindu yai ya kepesa ntima mpasi tasalama. Mpi bo mesonikaka na nkenda nde yo salamaka.

“Mambu” ya Nzambi yina bantu tandima ve na bilumbu na beto

22. Inki “mambu” ya bantu takwikila ve, Yehowa tasala na bilumbu na beto?

²² Keti ntembe kele nde Yehowa tasala “mambu” ya bantu takwikila ve na bilumbu na beto? Tula na ntu nde, ata bayina kekwikilaka ve metula ntembe nki mutindu, yandi tasala yo. Na mbala yai, mambu ya bantu ta kwikila ve yina Yehowa tasala, kele nde yandi tafwa Kikristu. Kikristu kele bonso dikanda ya ntama ya Bayuda sambu bo ketubaka nde bo kesadilaka Nzambi, kansi bo mefulukaka na mambi. Kubika fyoti, Yehowa tasala na mpila nde Kikristu kufwa, ata kidimbu na yo mosi tabikala ve; yandi tafwa nzila mosi ti “Babilone ya Nene,” kimvuka yonso ya lusambu ya mbi na ntoto.​—Kusonga 18:1-24.

23. Mpeve ya Nzambi pusaka Habakuki na kusala nki dyaka?

²³ Yehowa vandaka ti kisalu mingi ya kupesa Habakuki na ntwala Yeruzalemi kufwa na mvu 607 ya N.T.B. Inki Nzambi tasonga dyaka na profete na yandi? Nzambi tasonga Habakuki mambu yina tanata yandi na kubaka kima na yandi ya miziki sambu na kusamba ti kuyimba bankunga ya mawa na ntwala ya Yehowa. Kansi, ntete, mpeve ya Nzambi tatinda profete na yandi na kuzabisa bansangu ya mawa kibeni. Na ntembe ve beto tavanda na kyese mingi ya kuwa ntendula ya mudindu ya ndinga yai ya profete ya ketubila ntangu ya Nzambi metulaka. Na yau, bika beto tula dyaka dikebi na mbikudulu ya Habakuki.

Keti Nge Keyibuka?

• Inki mambu vandaka kusalama na Yuda na ntangu ya Habakuki?

• Inki “mambu” ya bantu kukwikilaka ve Yehowa salaka na ntangu ya Habakuki?

• Inki kikuma Habakuki vandaka na yo na kutula kivuvu?

• Inki “mambu” ya bantu tandima ve Nzambi tasala na bilumbu na beto?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 15]

Habakuki vandaka kudiyula sambu na nki Nzambi kebikisa mambi kukuma mingi. Keti nge mpi kekudiyulaka mpidina?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 16]

Habakuki kuzabisaka nde ntoto ya Yuda tamona mpasi na maboko ya bantu ya Babilone

[Kifwanisu ya kele na lutiti 16]

Mayumbu ya Yeruzalemi, na ntangu bo fwaka yo na mvu 607 ya N.T.B.