Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Bisalu
MUKANDA ya Bisalu keta na mutindu mosi ya pwelele disolo ya kuyantika ya dibundu ya Bukristu mpi kuyela na yo. Luka, yina kuvandaka munganga, muntu kusonikaka mukanda yai ya ketubila disolo mosi ya kitoko ya kisalu ya Bukristu na nsungi ya bamvula kiteso ya 28, disongidila banda na mvu 33 T.B. tii na mvu 61 T.B.
Kitini ya ntete ya mukanda ya Bisalu ketubila mingimingi kisalu ya ntumwa Piere, mpi kitini ya nsuka ketubila yina ya ntumwa Polo. Na kusadilaka kiyingilu “beto,” Luka kemonisa nde yandi vandaka pana ntangu mambu yankaka kusalamaka. Kutula dikebi na nsangu ya mukanda ya Bisalu tayedisa ntonda na beto sambu na ngolo ya Ndinga ya kusonama ya Nzambi mpi ya mpeve santu na yandi. (Baeb. 4:12) Yo tapusa beto mpi na kuvanda ti mpeve ya kuditambika, mpi yo takumisa ngolo lukwikilu na beto na kivuvu ya Kimfumu.
PIERE KESADILA “BANA-FUNGULA YA KIMFUMU”
Na nima ya kubaka mpeve santu, bantumwa kutaka kimbangi ti kikesa yonso. Piere kusadilaka mwana-fungula ya ntete “ya Kimfumu ya Nzambi” sambu na kukangula kyelo ya nzayilu na Bayuda ti baprozelite yina “ndimaka malongi,” mpi kupesa bo dibaku ya kubaka Kimfumu. (Mat. 16:19; Bis. 2:5, 41) Minyokudi ya kintulumukina kupanzaka balongoki, kansi yo sadisaka na kuyalumuna kisalu ya kusamuna.
Ntangu bo waka nde bantu ya Samaria kundimaka ndinga ya Nzambi, bantumwa na Yeruzalemi kutindilaka bo Piere ti Yoane. Piere kusadilaka mwana-fungula ya zole ntangu yandi pesaka bantu ya Samaria dibaku ya kubaka Kimfumu. (Bis. 8:14-17) Ziku na nsungi ya mvula yina Yezu kufutumukaka, nsoba mosi ya kuyituka kusalamaka na mutindu Saule ya Tarse kukumaka Mukristu. Na mvu 36 T.B., Piere kusadilaka mwana-fungula ya tatu, ebuna dikabu ya ofele ya mpeve santu kupesamaka na bantu ya makanda ya kukonda kuyotisa.—Bis. 10:45.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
2:44-47; 4:34, 35—Sambu na nki Bakristu kutekaka bima na bo mpi kukabulaka mbongo yina bo bakaka? Bantu mingi yina kukumaka Bakristu kukatukaka na bisika ya ntama mpi bo vandaka mpenza ve na bima ya kufwana sambu na kulanda na kuzinga na Yeruzalemi. Ata mpidina, bo vandaka na mpusa ya kubikala pana ntangu mingi sambu na kulonguka mambu mingi ya metala lukwikilu na bo ya mpa mpi na kuta kimbangi na bantu yankaka. Sambu na kusadisa bo, Bakristu yankaka kutekaka bima na bo, mpi kukabulaka mbongo ya bo bakaka na bantu yina kuvandaka na yo mfunu.
4:13—Keti Piere ti Yoane kulongukaka ve? Ve, bo longukaka. Bo bingaka bo “bantu ya mfunu mingi ve mpi nde bo me longukaka ve” sambu bo kotaka ve banzo-nkanda ya barabi yina vandaka kulonga mambu ya mabundu.
5:34-39—Inki mutindu Luka kuzabaka mambu yina Gamaliele kutubaka na kingenga na Sanedreni? Bikuma lenda vanda tatu: (1) Polo, yina kuvandaka longoki ya Gamaliele, kuzabisaka Luka mambu yango; (2) Luka kuyulaka muntu mosi ya mbote ya Sanedreni, mu mbandu Nikodemo; (3) Luka kubakaka nsangu yango na nzila ya mpeve ya Nzambi.
7:59—Keti Etiene vandaka kusambila Yezu? Ve, yandi vandaka ve kusambila Yezu. Lusambu mpi bisambu ya muntu fwete kwenda kaka na Yehowa Nzambi. (Luka 4:8; 6:12) Etiene kuzabaka nde yandi fwete sambila Yehowa na zina ya Yezu. (Yoa. 15:16) Kansi, na dibaku yai, Etiene kumonaka na mbona-meso “Mwana-muntu me telama na diboko ya [kitata, NW] ya Nzambi.” (Bis. 7:56) Sambu yandi zabaka mbote nde Nzambi kupesaka Yezu kiyeka ya kufutumuna bafwa, Etiene kusambaka ve kansi yandi tubaka mbala mosi na Yezu mpi kulombaka yandi na kutanina mpeve na yandi.—Yoa. 5:27-29.
Malongi Sambu na Beto:
1:8. Kisalu ya kuta kimbangi yina bansambidi ya Yehowa kesala na nsi-ntoto ya mvimba lenda salama ve kukonda lusadisu ya mpeve santu.
4:36–5:11. Bo vandaka kubinga Yozefi ya Shipre Barnabasi, disongidila nde “muntu yina ke pesaka bantu kikesa.” Yo lenda vanda nde bantumwa kupesaka yandi zina ya Barnabasi sambu yandi vandaka ntima mbote mpi vandaka kusadisa bankaka. Beto fwete vanda bonso yandi, kansi ve bonso Ananiasi ti Safira, yina kudimonisaka bantu ya mbote kansi bo kusaka.
9:23-25. Kana beto ketina bambeni na beto sambu na kulanda kusamuna, yo ketendula ve nde beto kewa bo boma.
9:28-30. Ntangu beto keta kimbangi na bakartie yankaka to na bantu yina ketula nitu, bikalulu ti kimpeve na beto na kigonsa, beto fwete keba mpi kupona kisika ti ntangu ya kusamuna.
9:31. Na bantangu yina beto ke ti mwa ngemba, beto fwete sala yonso na kukumisa lukwikilu na beto ngolo na nzila ya kulonguka mpi kuyindulula. Yo tasadisa beto na kutambula na boma ya Yehowa na kusadilaka mambu ya beto kelonguka mpi kuvanda kikesa na kisalu ya kusamuna.
KISALU YA KIKESA YA POLO
Na mvu 44 T.B., Agabusi kukwendaka na Antioshe, kisika Barnabasi ti Saule vandaka kulonga “mvula mosi ya mvimba.” Agabusi kutubilaka “nzala ya nene,” yina kubwaka bamvula zole na nima. (Bis. 11:26-28) Ntangu bo “manisaka kisalu na bo na Yeruzalemi,” Barnabasi ti Saule kuvutukaka na Antioshe. (Bis. 12:25) Na mvu 47 T.B., kiteso ya bamvula 12 banda Saule kukumaka Mukristu, mpeve santu kutindaka Barnabasi ti Saule na kusala nzyetolo ya kimisionere. (Bis. 13:1-4) Na mvu 48 T.B., bo vutukaka na Antioshe kisika “bantu tubilaka bo nde: ‘Nzambi kukeba beno kaka mutindu yandi ke zolaka beno, sambu na kusala kisalu yina ya beno fweti sala.’”—Bis. 14:26.
Kiteso ya bangonda uvwa na nima, Polo (yina kuzabanaka mpi na zina ya Saule) kuponaka Silasi bonso nduku na yandi ya kisalu mpi bo kwendaka na nzyetelo na yandi ya zole. (Bis. 15:40) Timoteo ti Luka kukutanaka ti Polo na nzila mpi bo kwendaka kumosi. Luka kubikalaka na Filipi ntangu Polo kukwendaka na Atene, mpi na nima yandi kwendaka na Korinto kisika yandi kutanaka ti Akilasi ti Prisila mpi kusalaka kuna mvula mosi na bangonda sambanu. (Bis. 18:11) Polo kubikisaka Timoteo ti Silasi na Korinto, ebuna yandi kwendaka ti Akilasi mpi Prisila na Siria na luyantiku ya mvu 52 T.B. (Bis. 18:18) Na nima, Akilasi ti Prisila kukwendaka ti yandi tii na Efezo, ebuna bo zole bikalaka kuna.
Na nima ya kulutisa mwa ntangu na Antioshe ya Siria, Polo yantikaka nzyetolo na yandi ya tatu na mvu 52 T.B. (Bis. 18:23) Na Efezo, “nsangu ya Mfumu Nzambi vandaka kukuma ngolo ti kumwangana na ngolo yonso.” (Bis. 19:20) Polo kulutisaka bamvula kiteso ya tatu kuna. (Bis. 20:31) Na Pantekoti ya mvu 56 T.B., Polo kuvandaka na Yeruzalemi. Ntangu bo kangaka yandi, yandi taka kimbangi na bamfumu ya leta kukonda boma. Na Roma, bo kangaka yandi bamvula zole, kansi yandi bikalaka na nzo (p. 59-61 T.B.), mpi tuka kuna yandi zwaka mabaku ya kuzabisa nsangu ya Kimfumu mpi kulonga “mambu yina ke tadilaka Mfumu Yesu Kristo.”—Bis. 28:30, 31.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
14:8-13—Sambu na nki bantu ya Listre kubingaka “Barnabasi Zeusi, ebuna bo vandaka kubinga Paulo Ermesi”? Zeusi kuvandaka mfumu ya banzambi ya masapu ya Bagreki, mpi mwana na yandi Ermesi kuzabanaka sambu yandi vandaka mutubi ya mbote. Sambu Polo muntu kubakaka ntwala na kutuba, bantu ya Listre kubingaka yandi Ermesi mpi bo bingaka Barnabasi nde Zeusi.
16:6, 7—Sambu na nki mpeve santu kubuyisaka Polo ti banduku na yandi na kusamuna na provense ya Asia ti Bitinia? Bansamuni kuvandaka ve mingi. Yo yina, mpeve santu kutwadisaka bo na bisika yina zolaka kubuta mbuma mingi.
18:12-17—Sambu na nki guvernere Galioni kusalaka ve ata kima ntangu bantu yantikaka kubula Sostene? Ziku Galioni kuyindulaka nde sambu yo monanaka nde Sostene muntu bakaka ntwala na mambu yina bantu vandaka kusala Polo, yo fwanaka nde yandi baka ndola yina. Kansi, yo kemonana nde dyambu yina kubutaka mbuma ya mbote, sambu Sostene kubalulaka ntima mpi kukumaka Mukristu. Na nima, Polo kubingaka Sostene nde “mpangi na beto Sostene.”—1 Kor. 1:1.
18:18—Inki lusilu Polo kusalaka? Bantu yankaka ya mayele ketubaka nde Polo kusalaka lusilu ya Kinazire. (Kut. 6:1-21) Kansi, Biblia ketubila ve nki lusilu Polo kusalaka. Dyaka, Masonuku ketubila ve kana yandi salaka lusilu yango na ntwala to na nima ya kukuma Mukristu, to kana lusilu yango kuvandaka na luyantiku to kukumaka na nsuka na yo. Ata konso kikuma yina, kusala lusilu ya mutindu yina kuvandaka ve disumu.
Malongi Sambu na Beto:
12:5-11. Beto lenda mpi beto fwete samba sambu na bampangi na beto.
12:21-23; 14:14-18. Erode kundimaka na kyese yonso lukumu yina bantu fwete pesa kaka na Nzambi. Yo swaswanaka mpenza ti mutindu Polo ti Barnabasi kubuyaka na mbala mosi kubaka nkembo mpi lukumu yina kufwanaka ve na bo. Beto fwete zola ve nde bo pesa beto lukumu sambu na konso mambu yina beto lenda sala na kisalu ya Yehowa.
14:5-7. Kuvanda mayele lenda sadisa beto na kulanda na kusala kisalu.—Mat. 10:23.
14:22. Bakristu kezabaka nde bo takutana ti bampasi. Bo kesosaka ve kutina yo na kusalaka mambu yina tatula lukwikilu na bo na kigonsa.—2 Tim. 3:12.
16:1, 2. Baleke Bakristu fwete sala ngolo na kisalu ya Yehowa mpi kusosa lusadisu na yandi sambu na kuvanda ti lukumu ya mbote.
16:3. Beto fwete sala yonso yina beto lenda sala na kuwakana ti minsiku ya Masonuku sambu bantu yankaka kundima nsangu ya mbote.—1 Kor. 9:19-23.
20:20, 21. Kuta kimbangi nzo na nzo kele kitini mosi ya mfunu ya kisalu na beto ya kusamuna.
20:24; 21:13. Kulanda na kuvanda ya kwikama na Nzambi kele mfunu mingi kuluta kutanina luzingu na beto.
21:21-26. Beto fwete vanda ti luzolo ya kundima bandongisila ya mbote.
25:8-12. Bakristu bubu yai lenda mpi bo fwete sadila bangidika ya minsiku yina leta mebakaka sambu na “kunwanina nsangu ya mbote ti ya kuzabisa yo na bantu na kikesa.”—Filp. 1:7.
26:24, 25. Beto fwete tuba ‘mambu ya kieleka, mpi ya kuyindula mbote’ ata yo kele buzoba sambu na “muntu yina ke na mpeve ya Nzambi ve.”—1 Kor. 2:14.
[Kifwanisu ya kele na lutiti 30]
Inki ntangu Piere kusadilaka “bana-fungula ya Kimfumu”?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 31]
Kisalu ya kuta kimbangi yina kesalama na nsi-ntoto ya mvimba lenda salama ve kukonda lusadisu ya mpeve santu