KETI NGE ZABAKA YO?

Kuvanda muntu ya Roma vandaka kupesa muntu banswa mpi mabaku ya nkaka na bisika yonso ya yandi vandaka kukwenda na kintinu ya Roma. Muntu ya Roma vandaka kuzitisa bansiku ya nsi Roma kansi ve bansiku ya bo vandaka kutula na bambanza yina vandaka na baprovense. Kana bo me funda muntu ya Roma, yandi lenda ndima nde bo sadila bansiku ya mbanza yina yandi kele sambu na kusambisa yandi. Kansi, yandi vandaka mpi ti nswa ya kulomba nde bo kwenda kusambisa yandi na tribinale ya bantu ya Roma. Kana bo me zengila muntu ya Roma nkanu ya lufwa, yandi vandaka ti nswa ya kulomba nde ntotila ya Roma kusambisa yandi.

Sambu na banswa yai, Cicéron, muntu mosi ya politiki ya Roma ya mvu-nkama ya ntete ya N.T.B., tubaka nde: “Kukanga muntu ya Roma miniololo kele diambu ya nku; kubula yandi fimbu kele kima ya mbi; kufwa yandi kele bonso muntu me fwa kibuti na yandi mosi to mpangi na yandi ya kinsuni.”

Ntumwa Polo longaka nsangu na Kintinu ya Roma ya mvimba. Na Biblia, yandi sadilaka banswa na yandi ya muntu ya Roma na mabaku tatu. (1) Yandi zabisaka bazuzi ya Filipi nde bo fwaka nsiku sambu bo bulaka yandi. (2) Yandi monisaka nde yandi vandaka muntu ya Roma sambu bo bula yandi ve na Yeruzalemi. (3) Yandi lombaka nde Kaisala, ntotila ya Roma kusambisa dikambu na yandi.​—Bisalu 16:37-39; 22:25-28; 25:10-12.

Yakobi, mfumu ya kikanda sansaka mameme ya ngwashi na yandi Labani bamvula 20. Yakobi salaka ntete bamvula 14 sambu Labani kupesa yandi bana na yandi zole ya bankento mpi na bamvula 6 yina ya nkaka, bo pesaka Yakobi bitwisi. (Kuyantika 30:25-33) Zulunalu mosi (Biblical Archaeology Review) ke tuba nde: “Bansoniki mpi batangi ya Biblia ya ntangu ya ntama zabaka mbote-mbote mutindu bantu vandaka kuwakana ti bangungudi sambu na kusansa mameme, mu mbandu, Labani ti Yakobi.”

Bakontra ya ntama ya bo sengumunaka na Nuzi, na mbanza Larsa mpi na bisika ya nkaka na Irak ke monisa kuwakana ya mutindu yai. Kontra ya mutindu yai vandaka kusala mvula mosi disongidila yantika nsungi ya bo ke zenga mameme mika tii na nsungi ya nkaka. Bangungudi vandaka kundima mukumba ya kusansa ntalu mosi buna ya bambisi ya bankento mpi ya babakala na kutalaka bamvula na yo. Na nima ya mvula mosi, bo vandaka kupesa munkwa ya bitwisi kiteso mosi buna ya mika, ya mabele ya bambisi, ya bana ya bambisi mpi buna na buna. Kana ngungudi me pesa munkwa bitwisi ntalu ya bima yina yandi lombaka, bima ya nkaka yina vandaka kubikala vandaka ya ngungudi.

Mameme vandaka kukuma mingi kana bo me pesa ngungudi mameme ya bankento mingi. Mbala mingi, mameme ya bankento nkama vandaka kubuta bana-mameme 80. Kana dimeme mosi me vila to diambu mosi me kumina yo, ngungudi fwete futa. Yo yina, yo vandaka kulomba nde ngungudi kukeba mameme ya bo me pesa yandi mbote-mbote.