Bansemo Ya Kutemunaka Na Ntangu Ya Bantumwa
“Nsemo mebasika sambu na bantu ya lunungu mpi kyese sambu na bayina kele na ntima ya mbote.”—NKUNGA 97:11, NW.
INKI mutindu beto, bonso Bakristu ya kyeleka, ketondaka bangogo ya Nkunga 97:11! ‘Nsemo mebasikaka’ sambu na beto mbala na mbala. Ya kyeleka, bamingi na kati na beto memonaka Yehowa kepesa nsemo na makumi ya bamvu mingi. Yai yonso keyibusa beto bangogo ya Bingana 4:18, yina ketuba nde: “Nzila ya bantu ya mbote . . . kele bonso ntangu ntongo ke tana, yo ke kuma mwini na mwini tii kuna ntangu yonso me basika.” Na ntonda na beto ya Masonuku na kisika ya bansiku ya bambuta, beto Bambangi ya Yehowa kefwananaka ti Bakristu ya ntete. Nkadilu na bau kemonana pwelele na mikanda ya bankenda ya Masonuku ya Bukristu ya Kigreki ti na baleta, ya kusonamaka na mpeve ya Nzambi.
2 Bansemo ya ntete ya balandi ya ntete ya Yezu kuzwaka kuvandaka kutadila Mesia. Andre tubilaka mpangi na yandi Simoni Piere nde: “Beto me mona Mesia.” (Yoane 1:41) Ntangu fyoti na nima, Tata ya kele na zulu kusadisaka ntumwa Piere na kuta kimbangi ya mambu yina na ntangu ya yandi kutubaka na Yezu nde: “Nge kele Mesia, Mwana ya Nzambi ya moyo.” —Matayo 16:16, 17; Yoane 6:68, 69.
Nsemo Sambu na Kisalu na Bau ya Kusamuna
3 Na nima ya lufutumuku na yandi, Yezu Kristu kupesaka bansemo ya ketadila ntuma ya mepesama na balandi na yandi yonso. Ziku, yau kuvandaka na balongoki 500 ya kuvukanaka na Galilea yandi kupesaka ntuma yai nde: “Beno kwenda kukumisa bantu yonso balongoki na mono: Beno botika bo na zina ya Tata ti ya Mwana ti ya Mpeve-Santu, beno longa bo mpi na kulanda mambu yonso ya mono vandaka kusonga beno na kusala. Beno fweti zaba nde mono ta vanda ti beno bilumbu yonso tii na nsuka ya ntoto.” (Matayo 28:19, 20; 1 Korinto 15:6) Na nima na yau, yau vandaka kulombama nde balandi ya Yezu yonso kukuma bansamuni, ye kisalu na bau ya kusamuna kulombamaka ve nde yau kusuka na “bantu ya Israele yina kele . . . mameme yina me vilaka.” (Matayo 10:6) Yau mpi lombamaka ve nde bau kupesa mbotika ya Yoane ya mbalula ya ntima sambu na ndolula ya masumu. Kansi, yau kulombamaka nde bau kubotika bantu “na zina ya Tata ti ya Mwana ti ya Mpeve-Santu.”
4 Kaka na ntwala yandi kutombuka na zulu, bantumwa na yandi ya kwikama 11 kuyulaka yandi nde: “Mfumu, keti na ntangu yo [yai nge ke, NW] vutula diaka kimfumu na bantu ya Israele?” Na kisika ya kuvutula mvutu na ngyufula yina, Yezu kupesaka bantuma ya nkaka na yina metala kisalu na bau ya kusamuna, na kutubaka nde: “Beno ta baka ngolo ntangu Mpeve ya Nzambi ta kwisa kukulumuka na zulu ya ntu na beno. Ebuna, beno ta [kuma bambangi na mono na, NW] Yeruzalemi, na ntoto ya Yudea yonso, na ntoto ya Samaria yonso, tii na nsuka ya ntoto.” Tuka ntama, bau kuvandaka Bambangi ya Yehowa mpamba, kansi ntangu yai, bau kukumaka Bambangi ya Kristu mpi.—Bisalu 1:6-8.
5 Bilumbu kumi na nima, bansemo ya ngolo ya inki mutindu balandi ya Yezu kuzwaka! Na kilumbu ya Pantekoti ya mvu 33 T.B., na mbala ya ntete, bau kubakisaka mbotembote disongidila ya Yoele 3:1, 2 (Yoele 2:28, 29, NW) ya ketuba nde: “Mono [Yehowa] ta panza Mpeve na mono na zulu ya bantu yonso. Bana na beno ya babakala ti ya bankento ta kuma baprofete na mono, bantu na beno ya kununa ta lalaka bandosi, ebuna bana-babakala na beno ta monaka mambu na bambona-meso. Na bilumbu yina mono ta panza Mpeve na mono ata na zulu ya babakala to bankento yina ke sadilaka bantu ya nkaka kisalu.” Balongoki ya Yezu kumonaka mpeve santu, na kifwani ya baludimi ya tiya, metelema na zulu ya bantu na bau yonso—kiteso ya babakala ti bankento 120—ya kuvukanaka na Yeruzalemi.—Bisalu 1:12-15; 2:1-4.
6 Dyaka na kilumbu ya Pantekoti, balongoki kubakisaka mbala ya ntete nde bangogo ya Nkunga 16:10 (NW) vandaka kutadila Yezu Kristu ya kufutumukaka. Muyimbi bankunga kutubaka nde: “Nge [Yehowa Nzambi] tabikisa ve moyo na mono na Sheole. Nge tabikisa ve nkwikami na nge kumona kupola.” Balongoki kubakisaka nde bangogo yina lendaka ve kutadila Ntotila Davidi, sambu mazyami na yandi kuvandaka pana ti bau tii na kilumbu yina. Mfunu ya kuyituka kele ve kana kiteso ya 3000 ya bayina kuwaka nsemo ya mpa yai ya kutendulamaka, kundimaka ye kubotamaka kaka kilumbu yina!—Bisalu 2:14-41.
7 Na bamvunkama mingi, bantu ya Izraele kuyangalalaka mingi na mambu ya Nzambi kutubaka sambu na bau nde: “Na kati ya makanda yonso ya nsi-ntoto, beno kaka bantu ya mono me solaka ti ya mono ke talaka.” (Amosi 3:2) Ebuna yau kuvandaka kibeni nsemo ya ngolo ya ntumwa Piere ti bantu ya kuvandaka kumosi ti yandi na nzo ya ofisie ya minkangu ya Roma Korneye kuzwaka ntangu mpeve santu kukitaka na mbala ya ntete na zulu ya bakwikidi ya konda kuyotisama ya vandaka Bayuda ve. Yau kele mfunu na kuzaba nde yai kele mbala mosi kaka ya mpeve santu kupesamaka na ntwala ya mbotika. Kansi, yau kulombaka nde yau kusalama mpila yina. Kana ve, Piere zolaka kuzaba ve nde bantu yina ya vandaka Bayuda ve, ya konda kuyotisama vandaka melunga na kubaka mbotika. Na kutondaka mingi disongidila ya mambu yina, Piere kuyulaka nde: “Bantu yai [bantu ya vandaka Bayuda ve] me baka Mpeve ya Nzambi mpi bonso beto, keti muntu lenda kubuya nde bo kubaka ve mbotika ya masa?” Ya kyeleka, na bantu yonso yina ya vandaka pana, ata mosi ve lendaka kubuya, ye bampani yina bakaka mbotika.—Bisalu 10:44-48; fwanisa ti Bisalu 8:14-17.
Mambu ya Luyotisu Kele Dyaka Ve
8 Nsemo ya nkaka ya mingi ya kyeleka kubasikaka na yina metadila dyambu ya luyotisu ya babakala. Mambu ya luyotisu kuyantikaka na mvu 1919 N.T.B. ti ngwakana ya Nzambi ti Abrahami. Na ntangu yina, Nzambi kutumaka na Abrahami nde yandi ti babakala ya nkaka yonso ya nzo na yandi kuyotisama. (Kuyantika 17:9-14, 23-27) Ebuna, luyotisu kukumaka kidimbu ya kuzabila bana ya Abrahami. Lulendo ya inki mutindu bau vandaka na yau sambu na nsadilu yina! Bonso mbutu, “kukonda luyotisu” kukumaka ngogo mosi ya mafingu. (Yezaya 52:1; 1 Samuele 17:26, 27) Yau kele mpasi ve na kubakisa sambu na inki Bayuda ya nkaka ya Bakristu ya ntete zodilaka nde kidimbu yina kubikala. Bankaka na kati na bau kukotaka na ntembe ti Polo mpi Barnabasi sambu na dyambu yina. Na kuzenga yau, Polo ti bankaka kwendaka na Yeruzalemi na kuyula na nto-kimvuka ya Bakristu.—Bisalu 15:1, 2.
9 Na mbala yina, nsemo, na dyambu ya luyotisu ya kulombamaka dyaka ve na bansadi ya Yehowa, Bakristu ya ntete kubakaka yau ve na nzila ya kimpa ya kumonanaka. Kansi, bau kuzwaka nsemo yina ya ngolo na kusosaka na Masonuku, na kutulaka ntima na mpeve santu sambu na lutwadisu, mpi na kuwidikilaka disolo ya Piere ti Polo ya metadila mbalula ya ntima ya bantu ya konda kuyotisama ya vandaka Bayuda ve. (Bisalu 15:6-21) Nsuka ya disolo kuvandaka kubasika ya mukanda ya ketuba na kitini nde: “Mpeve ya Nzambi ti beto, beto me zenga na kutula kilo ya nkaka na zulu na beno ve, kansi kilo mosi mpamba ya mfunu yo yai: Beno lenda ve kudia mbisi yina ya bo me fwa na kupesa ntete makabu na biteki, beno lenda nwa menga ve, beno lenda dia ve mbisi ya bo me fwa na kukanga mungungu na yo, beno lenda sala pite ve.” (Bisalu 15:28, 29) Bakristu ya ntete kukatukaka na kimpika ya nsiku ya luyotisu ti ya malombo ya nkaka ya Nsiku ya Moize. Ntangu yai, Polo lendaka kusonga Bakristu ya Galatia nde: “Kristu me katulaka beto na kimpika yo yina beto kele diaka bampika ve.”—Galatia 5:1.
Nsemo na Kati ya Baevanzile
10 Mbefula kele ve nde Evanzile ya Matayo, ya kusonamaka mfinama na mvu 41 T.B., kele ti bansemo mingi sambu na mambote ya batangi na yau. Na kutesa, kaka ndambu ya Bakristu ya mvunkama ya ntete kuwaka bau mosi Yezu kepesa malongi na yandi. Na kingenga, Evanzile ya Matayo ketubila mingi nde ntu-dyambu ya malongi ya Yezu kuvandaka Kimfumu. Ye ti ngolo ya inki mutindu Yezu kutubilaka mingi mfunu ya kuvanda ti mboninu ya mbote! Bansemo ya inki mutindu kuvandaka na Disolo na yandi ya ngolo na zulu ya Ngumba, na bingana na yandi (bonso yina ya mesonama na kapu 13), ti na mbikudulu na yandi ya nene na bakapu 24 ti 25! Yai yonso kunatamaka na dikebi ya Bakristu ya ntete na nsadisa ya nkenda ya Matayo, ya kusonamaka kaka kiteso ya bamvula nana na nima ya Pantekoti ya mvu 33 T.B.
11 Kiteso ya bamvula 15 na nima, Luka kusonikaka Evanzile na yandi. Ata mingi na kati na yau kele kiteso mosi ti nkenda ya Matayo, 59 na kati ya nkama kele ngika. Luka kusonikaka bimpa sambanu ya Yezu ti bingana na Yandi ya mingi na kiteso ya kuluta mbala zole, ya bansoniki ya nkaka ya Baevanzile kusonikaka ve. Yau kemonana nde mwa bamvula fyoti na nima, Marko kusonikaka Evanzile na yandi na kumonisaka Yezu Kristu bonso muntu ya kisalu, nsadi ya bimpa. Ata Marko kutubilaka mingi mambu ya yitaka kutubama na Matayo ti Luka, yandi kusonikaka kingana mosi ya bau kusonikaka ve. Na kingana yina, Yezu fwanisaka Kimfumu ya Nzambi ti bamkeni ya kemena, keyela, mpi kefula na kubuta bambuma.a—Marko 4:26-29.
12 Ebuna kwisaka Evanzile ya Yoane ya kusonamaka bamvula kuluta 30 na nima ya kusonama ya nkenda ya Marko. Nsemo ya mingi ya inki mutindu Yoane kwisaka kunata na zulu ya kisalu ya Yezu, mingimingi na kutubilaka luzingu na Yandi na ntwala nde yandi kukuma muntu! Kaka Yoane muntu kutubilaka lufutumuku ya Lazare, ye kaka yandi muntu kepesa beto bandongisila ya mbote ya Yezu na bantumwa na yandi ti bisambu na yandi ya tiya na mpimpa ya kuyekulama na yandi, mutindu yau mesonama na bakapu 13 ti 17. Na kutuba ya mbote, yau ketubamaka nde 92 na kati ya nkama ya Evanzile ya Yoane kele ya kuswaswana.
Bansemo na Mikanda ya Polo
13 Ntumwa Polo kusadilamaka mingi na kunata bansemo ya kyeleka na Bakristu ya kuzingaka na ntangu ya bantumwa. Mu mbandu, kele ti mukanda ya Polo na bantu ya Roma, ya kusonamaka mfinama na mvu 56 T.B.—mfinama na ntangu yau yina mosi ya Luka kusonikaka Evanzile na yandi. Na mukanda yina, Polo kutendulaka nde bantu kekumaka ya lunungu sambu na lemvo ya Nzambi ya bau mekuka ve na kubaka mpi na nzila ya lukwikilu na Yezu Kristu. Mutindu Polo kutubilaka mingi dyambu yai ya nsangu ya mbote kunataka bamingi na kubaka mukanda na yandi na bantu ya Roma bonso Evanzile ya tanu.
14 Polo kusonikaka na yina metadila mambu ya vandaka kuyangisa Bakristu na Korinto. Mukanda na yandi na Bakorinto kele ti bandongisila ya kupemama mingi ya mepesaka mambote na Bakristu tii na bilumbu na beto. Na kuyantika, yau vandaka kulomba nde yandi kutemuna Bakorinto sambu na kifu ya bau vandaka kusala na kusosaka kukuma bantu ya mfunu ti kusala tubimvuka ya bantu. Ntumwa kusungikaka mabanza na bau na kusongaka bau pwelele nde: “Bampangi na mono, mono ke bondila beno na zina ya Mfumu na beto Yezu Kristu: beno wakana, beno yonso, na mambu yina ya beno ke tubaka; mpidina kukabana ta vanda ve na kati na beno. Beno vukana mpenza na mabanza mosi ti ngindu mosi mpi.”—1 Korinto 1:10-15.
15 Bau kangaka meso na bizumba ya ngolo ya vandaka kusalama na dibundu ya Bukristu ya Korinto. Muntu mosi kuna kubakaka nkento ya tata na yandi, na kusalaka ‘pite yina ya kele nsoni mpenza; ata bampani mpi lenda sala yo ve.’ Polo sonikaka pwelele nde: “Beno katula muntu ya mbi na kati na beno.” (1 Korinto 5:1, 11-13) Yau kuvandaka kima mosi ya mpa na dibundu ya Bukristu—kubasisa muntu na dibundu. Dyambu ya nkaka, ya Bakristu kuvandaka na mfunu ya ntemuna na dibundu ya Korinto, kuvandaka nkadilu ya bamambere ya nkaka ya vandaka kunata bampangi na bau ya kimpeve na nzo-kinzonzi ya nza sambu na kusamba makambu. Polo kunganinaka bau ngolo sambu na nsadilu yina.—1 Korinto 6:5-8.
16 Dyambu ya nkaka ya kulwadisaka dibundu ya Korinto kuvandaka kuvukana ya nitu. Na Korinto ya ntete kapu 7 Polo kumonisaka nde sambu pite kesalama mingi, yau vandaka mbote nde konso bakala kuvanda ti nkento na yandi, ye konso nkento ti bakala na yandi. Polo mpi kumonisaka nde ata muntu yina ya mekwelaka ntete ve kesadilaka Yehowa ti kidiba mingi ve, bau yonso ve kele ti dikabu ya kukonda kukwela. Ye kana bakala ya nkento kufwa, yandi kuvandaka na nswa ya kukwela dyaka, kansi “kaka na kati ya Mfumu.”—1 Korinto 7:39, NW.
17 Bansemo ya inki mutindu Mfumu kusadilaka Polo na kupesa na yina metadila lufutumuku! Ti nitu ya inki mutindu Bakristu bapakulami tafutumuka? Polo kusonikaka nde: “Yau kezikama nitu ya kinsuni, yau kefutumuka nitu ya kimpeve.” Kele ti nitu ya kinsuni ve ya takwenda na zulu, sambu “nsuni ti menga lenda kubaka ve kimfumu ya Nzambi.” Polo kuyikaka nde bapakulami yonso talala ve na lufwa, kansi nde na kumonana ya Yezu bankaka tatelama na lufwa na mbala mosi sambu na luzingu ya mvula na mvula.—1 Korinto 15:43-53, NW.
18 Na mukanda na yandi na Bakristu ya Tesalonika, Polo kusadilamaka na kumwanga nsemo na yina metala makwisa. Kilumbu ya Yehowa fwete kwisa bonso muyibi na mpimpa. Polo kutendulaka mpi nde: “Ntangu bau tatuba nde: ‘Ngemba mpi lutaninu!’ ebuna mbungulu ya kintulumukina tavanda na zulu na bau kaka bonso mpasi ya kubuta na zulu ya nkento ya kele ti divumu ye bau tamona mpila ya kutina ve.”—1 Tesalonika 5:2, 3, NW.
19 Na kusonikaka mukanda na yandi na Baebreo, Polo kutindaka bansemo na Bakristu ya ntete ya Yeruzalemi ti ya Yudea. Ti ngolo ya inki mutindu yandi kusongaka luta ya ngidika ya lusambu ya Bakristu na zulu ya ngidika ya lusambu ya Bayuda! Na kisika ya kulanda Nsiku ya kupesamaka na nsadisa ya bawanzyo, Bakristu kuvandaka na lukwikilu na luguluku ya kutubamaka ntete na Mwana ya Nzambi, yina meluta ntama kibeni bawanzyo yina ya bansamuni. (Baebreo 2:2-4) Moize kuvandaka nsadi ya mpamba na nzo ya Nzambi. Kansi, Yezu Kristu keyalaka nzo ya mvimba. Kristu kele nganga-nzambi ya nene ya ndonga ya Melkizedeki, ti kiyeka mosi ya kuluta kinganga-nzambi ya Aroni. Polo mpi kumonisaka nde bantu ya Izraele kulungaka ve na kukota na kupema ya Nzambi sambu na kukonda lukwikilu mpi bulemfu, kansi Bakristu kekota na yau sambu na kwikama na bau ti bulemfu na bau.—Baebreo 3:1–4:11.
20 Na yau mpi, ngwakana ya mpa meluta mpenza ngwakana ya Nsiku. Mutindu yau bikulamaka bamvula 600 na ntwala na Yeremia 31:31-34, bayina ya kele na ngwakana ya mpa, kele na nsiku ya Nzambi ya kusonama na bantima na bau mpi kesepela sambu na kuloluka ya kyeleka ya masumu. Na kisika ya kuvanda ti nganga-nzambi ya nene ya fwete kupesaka nkayilu konso mvula sambu na masumu na yandi ntete ye sambu na masumu ya bantu, Ngana-nzambi ya Nene ya Bakristu kele Yezu Kristu, yina kele ti masumu ve mpi ya kutambikaka nkayilu kaka mbala mosi sambu na masumu. Na kisika ya kukotaka na kisika ya santu ya kusalamaka na maboko sambu na kutambikaka kimenga na yandi, yandi kukotaka na zulu kibeni sambu na kumonika na ntwala ya kimuntu ya Yehowa. Ya kuluta dyaka, nkayilu ya bambisi ya ngwakana ya Nsiku ya Moize, lendaka kukatula ve masumu kimakulu, kana buna ve, yau zolaka kupesama ve konso mvula. Kansi nkayilu ya Yezu ya kupesamaka mbala mosi sambu na kimakulu, kekatulaka masumu. Mambu yai yonso mwangaka nsemo na zulu ya tempelo ya kimpeve, yina ya ndambu ya bapakulami ti “mameme ya nkaka” kesala na kibansala na yau bubu yai.—Yoane 10:16; Baebreo 9:24-28.
21 Kisika kelunga ve sambu na kutanga bambandu mingi, bonso bansemo ya kele na mikanda ya ntumwa Piere mpi ya longoki Yakobo ti Yude. Kansi yai ya mepesama melunga na kumonisa nde Nkunga 97:11 ti Bingana 4:18 kuvandaka na bandungisa ya ngolo na ntangu ya bantumwa. Kyeleka yantikaka na kuyela tuka bambandu ti bivudi tii na kukuma bandungisa mpi bakyeleka.—Galatia 3:23-25; 4:21-26.
22 Na nima ya lufwa ya bantumwa ya Yezu ti luyantiku ya ngyambula ya lukwikilu ya kutubamaka na ntwala, nsemo ya kyeleka kungengaka dyaka mingi ve. (2 Tesalonika 2:1-11) Kansi, na kuwakanaka ti lusilu ya Yezu, na nima ya bamvunkama mingi Longi kwisaka kuvutuka mpi yandi kukutaka “mpika ya kwikama mpi ya mayele” kepesa “bansadi” madya na bau na ntangu ya mbote. Bonso mbutu, Yezu Kristu kutulaka mpika yina na “zulu ya bima na yandi yonso.” (Matayo 24:45-47) Inki nsemo kulandaka? Yau tatadilama na disolo ya kelanda.
[Footnote]
a Ntoto awa kezola kutubila banzyunga yina nkeni ya kyeleka ya Kimfumu mekunama na bantu—tala Nzozulu ya Nkengi (ya Kifalansa) ya Yuni 15, 1980, balutiti 18-19.
[Study Questions]
1. Inki mutindu Bambangi ya Yehowa ya bubu yai mefwanana ti Bakristu ya ntete?
2. Inki kuvandaka na kati ya bansemo ya ntete ya balandi ya Yezu kuzwaka?
3, 4. Na nima ya lufutumuku ya Yezu, inki ntemuna yandi kupesaka na balandi na yandi na yina metadila kisalu na bau ya makwisa?
5, 6. Inki bansemo balongoki ya Yezu kuzwaka na Pantekoti?
7. Inki nsemo ya ngolo ntumwa Piere kubakaka na ntangu yandi kwendaka kutala Korneye, ofisie ya minkangu ya Roma?
8. Sambu na inki Bakristu ya ntete ya nkaka kuvandaka na mpasi sambu na kuyambula dilongi ya luyotisu?
9. Inki bansemo kumonisamaka na nto-kimvuka ya ntete bonso yau mesonama na Bisalu kapu 15?
10. Tanga ndambu ya bansemo ya kumonisamaka na Evanzile ya Matayo?
11. Inki lenda kutubama sambu na mambu ya kele na kati ya Baevanzile ya Luka ti Marko?
12. Na inki kiteso Evanzile ya Yoane kupesaka ntemuna ya kuluta mingi dyaka?
13. Sambu na inki bantu ya nkaka kubakaka mukanda ya Polo na bantu ya Roma bonso Evanzile?
14-16. (a) Na mukanda na yandi ya ntete na Bakristu ya Korinto, inki nsemo Polo kumwangaka na yina metadila mfunu ya kuvukana? (b) Inki nsemo ya nkaka ya ketadila bikalulu Korinto ya Ntete kele na yau?
17. Inki nsemo Polo kupesaka na dilongi ya lufutumuku?
18. Inki nsemo ya metadila makwisa mukanda ya ntete ya Polo na bantu ya Tesalonika kele na yau?
19, 20. Inki bansemo Bakristu ya Yeruzalemi ti ya Yudea kubakaka na mukanda ya Polo na Baebreo?
21. Disolo yai mesonga inki na yina metadila ndungisa ya Nkunga 97:11 ti Bingana 4:18 na ntangu ya bantumwa?
22. Inki kusalamaka na nima ya lufwa ya bantumwa, ye inki disolo ya kelanda tamonisa?
[Caption on page 1]
[Noti]
[Caption on page 1]
[Bangyufula]
[Caption on page 1]
Keti Nge Keyibuka?
◻ Inki mikapu ya Biblia yina kemonisa nde mbakisa ya kyeleka keyelaka malembemalembe?
◻ Inki ndambu ya bansemo memonisama na mukanda ya Bisalu?
◻ Inki nsemo memonisama na Baevanzile?
◻ Inki bansemo kele na mikanda ya Polo?